אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "כהושעת אלים"

{{דרעפט}}

| תוכן =

כְּהוֹשַֽׁעְתָּ '''אֵ'''לִֽים{{ביאור|א צונאמען פאר פאלק ישראל, לויט {{תנ"ך|ישעיהו|סא|ג}}.}} בְּלֽוּד{{ביאור|א צונאמען פאר מצרים, לויט {{תנ"ך|בראשית|י|יג}}.}} עִמָּֽךְ.{{ביאור|דאס מיינט, אזוי ווי דו האסט געהאלפן אידן אין מצרים, כביכול האסטו געהאלפן אויך זיך.}}

כְּהוֹשַֽׁעְתָּ '''גּֽ'''וֹי וֵֽאלֹהִֽים.

:'''דְּ'''רוּשִֽׁים לְיֵֽשַׁע אֱלֹהִֽים.{{ביאור|נישט נאר דאס פאלק, כלל ישראל, זענען צו געקומען צו גאט'ס הילף, נאר אויך גאט אליין איז געהאלפן געווארן מיט זיי. די שורה איז לויט {{ציטוטון|עַמְּךָ אֲשֶׁר פָּדִיתָ לְּךָ מִמִּצְרַיִם גּוֹיִם וֵאלֹהָיו|{{תנ"ך|שמואל ב|ז|כג}}}} און די דרש פון [[רבי עקיבא]] אויפן פסוק אין {{ירושלמי|סוכה|ד|ג}} און פאראלעלע.}} כֵּן הוֹשַׁע נָא:

:'''וְ'''עִמָּֽם מַלְאֲכֵֽי צְבָאֽוֹת.{{ביאור|די ישועה איז נישט נאר געווען פאר צבאות ישראל (לויט {{תנ"ך|שמות|יב|מא}}), נאר אויך פאר מלאכים.}} כֵּן הוֹשַׁע נָא:

:'''חַ'''נּֽוּן בְּיָדָֽם מַֽעֲבִידִֽים.{{ביאור|אין [[שעבוד מצרים]], האבן די מצרים כביכול אויך משעבד געווען גאט, וואס וערט אנגערופן 'חנון'.}} כֵּן הוֹשַׁע נָא:

כְּהוֹשַֽׁעְתָּ '''טְ'''בוּעִֽים בְּצֽוּל גְּזָרִֽים.{{ביאור|גזרי הים. "צול" איז א צונאמען צו די טיפענישן פון ים ע"ש {{תנ"ך|ישעיהו|מד|כח}}.}}

:'''יְ'''קָֽרְךָֽ עִמָּֽם מַֽעֲבִירִֽים.{{ביאור|ווען גאט האט געהאלפן פאר פאלק ישראל וואס איז אריבער ביים [[קריעת ים סוף]], האבן די אידן אריבער געפירט דער באשעפערס כבוד אין ים. מיטן אריבערגאנג פון גאטס כבוד אין ים סוף ווערט ווידער ארויסגעברענגט די פרינציפ אז די ישועה איז אויך א ישועה פארן באשעפער (ווי עס ערשיינט אין די אויבנדערמאנטע מכילתא).}} כֵּן הוֹשַׁע נָא:

כְּהוֹשַֽׁעְתָּ '''כַּ'''נָּֽה{{ביאור|צונאמען צו פאלק ישראל, לויט {{תנ"ך|תהלים|פ|טז}}.}} מְשׁוֹרֶֽרֶת וַיּֽוֹשַׁע.

:'''לְ'''גוֹחָֽהּ מְצֻיֶּֽנֶת וַיִּוָּֽשַׁע.{{ביאור|די ווארט "וַיּוֹשַׁע" וואס ערשיינט אין פארבינדונג צום באשעפער הילף ביי [[קריעת ים סוף]] (פאר [[שירת הים]], {{תנ"ך|שמות|יד|ל}}), ווערט גע'דרש'נט כאילו ווי עס ווערט געליינט "וַיִּוָּשַׁע", און דעמאלטט באציט זי זיך צו "גוחה", דאס מיינט איר באשעפער, דאס איז גאט. דאס איז לויט די דרש פון [[רבי מאיר]] אין [[מדרש תנחומא]] [http://www.daat.ac.il/daat/tanach/tanhuma/29.htm פרשת אחרי מות, אות י"ב].}} כֵּן הוֹשַׁע נָא:

כְּהוֹשַֽׁעְתָּ '''מַֽ'''אֲמַֽר וְהֽוֹצֵאתִֽי אֶתְכֶֽם.

:'''נָ'''קֽוּב וְהֽוּצֵאתִֽי אִתְּכֶֽם.{{ביאור|די ווערטער "והוצאתי אתכם מתחת סבלות מצרים" ({{תנ"ך|שמות|ו|ו}}) קען מען ליינען ווי כאילו עס שטייט "וְהוּצֵאתִי אִתְּכֶם", און דעמאלט איז טייטש אז גאט איז ארויס צוזאמען מיט די אידן פון מצרים.}} כֵּן הוֹשַׁע נָא:

:'''עֽ'''וֹמְסֵֽי עֲרָבָֽה לְהַקִּֽיף מִזְבֵּֽחַ.{{ביאור|דער פייטן באציט זיך צו [[מצוות ערבה אין בית המקדש]] און צום [[הושענות|ארומנעמען די מזבח]] וואס איז פארגעקומען אין בית המקדש, און בעט אז גאט זאל רעכענען די הושענות וואס ווערן געזאגט אין [[שול]] ווי א [[זכר למקדש]] כאילו זיי ווערן געזאגט ביים ארומנעמען די מזבח אין בית המקדש.}} כֵּן הוֹשַׁע נָא:

כְּהוֹשַֽׁעְתָּ '''פִּ'''לְאֵֽי אָרֽוֹן כְּהֻפְשַֽׁע.

:'''צִ'''עֵֽר פְּלֶֽשֶׁת בַּֽחֲרֽוֹן אַֽף וְנוֹשַֽׁע.{{ביאור|דער פייטן דעמאנסטירט די פרינציפ פונעם דערביי-זיין פון גאט אין א צרה צוזאמען מיט אידן און די ישועה פון די צרה דורך די מעשה פון פאנגען די [[ארון הברית]] דורך די [[פלשתים]] אלס א טייל פון באזיגן אידן ביי [[מלחמת אבן העזר]]. אין ענדע, זענען די פלשתים געווען געצווינגען צו צוריק קערן די ארון נאך וואס זיין וויילן ביי זיי האט צוגעברענגט א [[מגפה]] ({{תנ"ך|שמואל א|ה}}).}} כֵּן הוֹשַׁע נָא:

:'''רַ'''חֽוּם לְמַֽעֲנָֽם שֻׁלַּֽחְתָּ.{{ביאור|דער פייטן גייט איבער צו [[גלות בבל]], און ציטירט די דרשת חז"ל אויפן פסוק {{ציטוטון|לְמַעַנְכֶם שִׁלַּחְתִּי בָבֶלָה|{{תנ"ך|ישעיהו|מג|יד}}}} וואס ווערט גע'דרש'נט ווי כאילו עס איז געשריבן געווארן "שֻׁלַּחְתִּי", און עס לערנט אז אויך אין גלות בבל, האט די שכינה גולה געווען קיין בבל צוזאמען מיטן אידישן פאלק.{{הערה|{{ירושלמי|תענית|א|א}}; {{בבלי|מגילה|כט|א}}.}}}} כֵּן הוֹשַׁע נָא:

כְּהוֹשַֽׁעְתָּ '''שְׁ'''בֽוּת שִׁבְטֵֽי יַֽעֲקֹֽב.

:'''תָּ'''שֽׁוּב וְתָשִֽׁיב שְׁבֽוּת אָֽהֳלֵֽי יַֽעֲקֹֽב.{{ביאור|פונקט ווי דו האסט געהאלפן די גולי בבל און דו האסט זיי צוריק געקערט, אזוי זאלסטו צוריק ברענגען די שבות אהלי יעקב צו א גענצליכע אוסלייזונג. דער פייטן האט געשריבן "תשוב ותשיב", לויט די דרשת חז"ל אויף {{תנ"ך|דברים|ל|ג}} אז די לשון "ושב ה' את שבותך" אין א [[בניין קל]] (און נישט "השיב"), לערנט אז ביי די גאולה קערט זיך אויך גאט צוריק פונעם גלות, און נישט נאר אז ער קערט צוריק די אידן. די דרש ווענדט ער אן אויך אויפן לשון הפסוק "הנני שב את שבות אהלי יעקב" ({{תנ"ך|ירמיהו|ל|יח}}).}} וְהוֹשִֽׁיעָה נָּֽא:

'''כְּהוֹשַׁעְתָּ אֵלִים''' איז א [[פיוטי הושענות|פיוט הושענות]] וואס ווערט געזאגט אלס א טייל פונעם מנהג [[הושענות]] אום [[סוכות]], לויט די מנהגי [[אשכנזים|אשכנז]] און [[נוסח איטאליע|איטאליע]]. אינעם פיוט, בעטן די מתפללים פונעם באשעפער אז ער זאל זיי העלפן, פונקט ווי ער האט געהאלפן זייערע עלטערן אסאך מאל אין די אידישע היסטאריע, איבערהויפט ביי [[יציאת מצרים]]. עס איז אנגענומען עס צו באציען צו דעם [[פייטן]] [[רבי אלעזר הקליר]], וואס האט גאוואוינט ווי אפגעשאצט אין [[ארץ ישראל]] אנפאנג דעם [[7'טן יארהונדערט]].{{הערה|[[יונה פרנקל]], '''[[מחזור לפי מנהגי בני אשכנז לכל ענפיהם|מחזור לסוכות, שמיני עצרת ושמחת תורה לפי מנהגי בני אשכנז לכל ענפיהם]]''', ירושלים תשמ"א, [https://www.hebrewbooks.org/pdfpager.aspx?req=21140&st=&pgnum=40 מבוא, עמ' לט].}}

==אינהאלט פונעם פיוט==

די צענטראלע טעמע פונעם פיוט איז אוועקגעשטעלט אופן געדאנק אז ווען דאס אידיש פאלק געפינט זיך אין א צרה, איז כביכול אויך דער אויבערשטער מיט זיי צוזאמען אין די צרה, און דערפאר ווען דער באשעפער העלפט פאר די אידן העלפט ער כביכול אויך זיך. די געדאנק ערשיינט אפאר מאל אין מדרשי חז"ל, און איז באזירט אויף די פסוקים {{ציטוטון|עִמּוֹ אָנֹכִי בְצָרָה|תהלים|צא|טו}} און {{ציטוטון|בְּכָל צָרָתָם לוֹ צָר|{{תנ"ך|ישעיהו|סג|ט}}}} און אזוי אויך אויף דרשות פון אסאך פסוקים.{{הערה|[[מכילתא דרבי ישמעאל]], פרשתא דפסחא, {{ויקיטקסט|מכילתא_על_שמות_יב#פסוק_מ_(כל_הפרק)(כל_הפסוק)|פרק י"ב, פסוק מ}}.}} די געדאנק איז ספעציעל פארבינדן צום מנהג פון הושענות נאך פון פריערדיגע צייטן: לויט [[רבי יהודה]] אין צייט פון די [[הושענות]] אין [[בית המקדש]] (ארומנעמען די [[מזבח]]) האט מען אויסגערופן "אני והו והוא הושיעה נא".{{הערה|{{משנה|סוכה|ד|ה}}.}} דער [[תלמוד ירושלמי]] טייטשט די אויסרוף לויט די אויבנדערמאנטע געדאנק, ווי עס מיינט צו בעטן דעם באשעפער אז ער זאל העלפן נישט נאר כלל ישראל נאר אויך אים אליין.{{הערה|{{ירושלמי|סוכה|ד|ג}}; {{בבלי|סוכה|מה|א|מפרש=תוספות|ד"ה=אני}}.}}{{הבהרה|א מקור וואס פארבידנט די אלע מראה מקומות מיטן פיוט פארלאנגט}}

יעדע שורה אינעם פיוט פאנגט זיך אן מיט די ווארט "כהושעת", דערמאנענדיג די ישועה פונעם פארגאנגענהייט, און ענדיגט זיך מיט די ווערטער "כן הושע נא". אינדערמיט ערשיינען צוויי שורות [[גראמען]] אין דער פיוט איז אויסדעשטעלט אין אן [[אקראסטיכאן]] פון די [[אלף בית|אלף-בית]].

דער סארט געבוי פון הושענות, וואס זענען געבויט לויט "כהושעת... כן הושע נא", איז זייער פאפולער, און נאך פייטנים האבן געשריבן אזעלכע הושענות; צווישן זיי רבי [[יוסף אבן אביתור]], רבי [[מנחם ברבי מכיר]], און [[רבי שמואל החסיד]]. אין א מערהייט קהילות איז געשאפן געווארן א מנהג צו ענדיגן יעדן טאג די הושענות מיט א פיוט פון דער סארט.{{הערה|פרנקל, '''מחזור לסוכות, שמיני עצרת ושמחת תורה''', ירושלים תשמ"א, [https://www.hebrewbooks.org/pdfpager.aspx?req=21140&st=&pgnum=41 מבוא, עמ' מ–מא].}}

אין [[נוסח אשכנז]] ווערט געזאגט די הושענא יעדן טאג פון די טעג פון סוכות נאכן ארומנעמען די בימה (ביים ארומנעמען זאגט מען א אנדער הושענא), אריינגערעכנט [[הושענא רבה]], אויסער [[שבת חול המועד]]. אין פארגאנגענהייט זענען געווען קהילות (צווישן זיי [[ווירמייזא]]) וואס האבן זיך געפירט צו זאגן די הושענא יעדן צווייטן טאג, און די הושענא "כהושעת אב" פון [[רבי שמואל החסיד]] ביי אנדערען.{{הערה|{{אוצר החכמה|רבי [[יוזפא שמש]]|מנהגים דק"ק וורמיישא|147404|[[מכון ירושלים]] תשמ"ח, סי' קג||עמוד=312}}.|שם=שמש}}{{הערה|{{HebrewBooks|[[אברהם אפשטיין]]|ר' שמואל החסיד בר' קלונימוס הזקן|29126|ברדיטשוב תרס"ד, עמ' 17–18|עמוד=17}}.|שם=אפשטיין}} אזוי האט מען זיך געפירט אויך ביי אסאך פון [[נוסח צרפת|די קהילות פון צרפת]], ווי עס שיינט אין [[סדר טרוייש]].{{הערה|{{HebrewBooks||סדר טרוייש|39076|פרנקפורט דמיין תרס"ה, עמ' 34|עמוד=35}}. אויך אין [[מחזור ויטרי]] ערשיינען די צוויי הושענות צו זאגן נאך די הושענות וואס טוישן זיך({{HebrewBooks||מחזור ויטרי|49459|[[מקיצי נרדמים]], ברלין תרנ"א, חלק ב', סי' שצא–שצב|עמוד=55}}).}}

אין נוסח אשכנז, איז אנגענומען צו זאגן נאך די הושענא די לעצטע שורה פון די הושענא "כהושעת אב": {{ציטוטון|כְּהוֹשַֽׁעְתָּ שֽׁוֹמְרֵֽי מִצְוֹֽת וְחוֹכֵֽי יְשׁוּעֽוֹת. אֵֽל לְמֽוֹשָׁעֽוֹת וְהוֹשִֽׁיעָה נָּֽא:}}{{הערה|שם=אפשטיין}} אין די קהילות וואס מען האט זיך געפירט צו זאגן לסירוגין די צוויי הושענות, איז אין די טעג וואס מען האט געזאגט "כהושעת אב", האט מען צוגעלייגט ביים ענד די לעצטע שורה פון די הושענא ("כהושעת שבות...").{{הערה|שם=שמש}}

אין [[נוסח איטאליע]], ווערט געזאגט די הושענא ביים ארומנעמען די בימה (ווי א איינציגע הושענא) האלב פון די טעג, ווען די הושענא און די הושענא "אנא אזון חין" ניצן אלטערנאטיוו טאג איין טאג אויס. דערצו, ווערט געזאגט די הושענא שבת חול המועד, און הושענא רבה נאך די הקפות.{{הערה|וועגן די פונקטליכע צוטיילן פון די הושענות צווישן די טעג זענען דא חילוקי מנהגים. {{אוצר החכמה|רבי [[מנחם עמנואל הרטום]]|מחזור איטלייני כמנהג כל הקהילות|188542|ירושלים תשס"ה, כרך ב' עמ' 851 ואילך||עמוד=863}}; הלל משה סרמוניטה ואנג'לו מרדכי פיאטלי, [https://524f1f52-e6e8-4762-a04d-3474189e42c4.filesusr.com/ugd/8cabfe_cabf4b2c25f24dedbb1e568b869c06dd.pdf מחזור לסוכות כמנהג בני רומה], ירושלים תשע"ה, עמ' קמז.}} אויך אין [[נוסחיא]] איז איינגעפירט די הושענא.{{הערה|[https://www.nli.org.il/he/books/NNL_ALEPH001163513/NLI סדור תפלות השנה כמנהג קהלותיא], ונציה רפ"ג, דף תי ע"א.}}

==זעט אויך==

==אינדרויסנדע לינקס==

{{מיזמים|ויקיטקסט=כהושעת אלים}}

* "כהושעת אלים" אין: {{HebrewBooks|[[דניאל גאלדשמידט]] און [[יונה פרענקל]]|מחזור לסוכות, שמיני עצרת ושמחת תורה לויט מנהגי בני אשכנז לכל ענפיהם|21140|ירושלים תשמ"א, עמ' 181–182|עמוד=238}}.

* יעקב ראטשילד, "[http://www.daat.ac.il/daat/kitveyet/mahanaim/hoshanot.html לסדר ההושענות בסוכות – 'אני והו הושיעה נא!']", '''[[מחניים (כתב עת)|מחניים]]''' לו (תשי"ט), אין וועבזייטל [[דעת (אתר אינטרנט)|דעת]].

[[:קאטעגאריע:פיוטים לסוכות]]

[[:קאטעגאריע:פיוטי רבי אלעזר בירבי קליר]]

 

{{מיון ויקיפדיה|דף=כהושעת אלים|גרסה=30433044|דרגה=נקי}}