בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,371
רעדאגירונגען
קיין רעדאגירונג באמערקונג
אין תקציר עריכה |
|||
| שורה 2: | שורה 2: | ||
==ביאגראפיע== | ==ביאגראפיע== | ||
באס איז געבוירן אין יאר ת"א אין שטאט [[קאליש]] אין פוילן, צו זיין טאטן רבי יוסף. ר' יוסף האט געהאט נאך א זון, א גאון און מקובל, רבי יעקב שטרימר. ביי דער שוועדישער אינוואזיע אין פוילן {{העב|המלחמה הצפונית הקטנה}} אין די יארן תט"ז–תי"ח, זענען באַס'ס עלטערן אומגעברענגט געווארן דורך די קאזאקן ד' חשוון תי"ז, צווישן א גרויס טייל פון די אידישע קהילה אין קאליש<ref>[[#רפאל|רפאל]] זייט 175</ref>. | |||
שבתי | שבתי און זיין עלטערער ברודער זענען געראטעוועט געווארן און אנטלאפן קיין [[פראג]], וואו ער האט געלערנט ביי רבי מאיר וורטירש, אין אלטן שול<ref>[[#רפאל|רפאל]] זייט 176</ref>. פארמאגנדיג אן אנגענעמע שטימע, האט באס געדינט אלס משורר מיט'ן חזן רבי לייב שיר השירים אינעם [[אלטניי שול]] אין פראג, און דערפאר האט ער באקומען די צונעמען "משורר" און "באַס". אין יאר ת"ל איז צו ר' שבתי געבוירן זיין זון יוסף. | ||
אין פראג האט ער זיך | אין פראג האט ער זיך איינגעהאנדלט א גרונטליכע ידיעה אין ש"ס, און אויך אן אלגעמיינע ערציאונג, וואס האט אריינגענומען [[לאטיין]]. זיין ליבע צו ספרים און א קריטיקער געפיל האבן אים צוגעצויגן צו דרוקן און פארעפנטליכן. אין יאר תכ"ט האט ער ארויסגעגעבן אַן איבערגעארבעטע אויפלאגע פונעם ספר 'באר משה', פון רבי משה שׂערטילשׂ, וואס פארטייטשט אויף אידיש די שווערע ווערטער פון חומש און חמש מגילות. רבי שבתי האט צוגעלייגט א קורצער הקדמה אין לשה"ק און אין אידיש, און האט צוגעלייגט עטליכע זייטן פון כללי הדקדוק אין קורצן{{הערה|[https://www.google.com/books/edition/ספר_באר_משה/_ItCAAAAcAAJ?hl=en&gbpv=1&dq=inauthor:%22Moše+Śerṭilś%22&pg=PT6&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false ספר באר משה, פראג 1669]}}. דער ספר איז דאן געווען זייער פאפולער צווישן מלמדים, און געוויסע קהילות האבן פארלאנגט אז די מלמדים זאלן זיך באנוצן בלויז מיט דעם<ref>[[#רפאל|רפאל]] זייט 177, לויט ש' אסף מקורות לתולדות החינוך בישראל, </ref>. | ||
וויבאלד עס איז נישט געווען קיין פולשטענדיגע ליסטע אין לשון-קודש פון אידישער ליטעראטור, האט ער זיך אונטערגענומען צוזאמצושטעלן. פון תל"ד האט באַס געוואנדערט צווישן שטעט אין לענדער באזוכנדיג ביבליאטעקן אין פּוילן, דייטשלאנד און האלאנד. צווישן אנדערע איז ער אריבער [[גלוגא]], [[קאליש]], [[קראטאשין]], [[ליסא]], [[וויען]], [[פויזן]], [[ווירמייזא]], ביז ער האט זיך ענדליך, אין יאר תל"ח, אפגעשטעלט אין [[אמסטערדאם]], האלאנד<ref>[[#רפאל|רפאל]] זייט 179</ref>, וואו ער האט זיך אויפגעהאלטן פינף יאר<ref>[https://beta.hebrewbooks.org/reader/reader.aspx?sfid=8454#p=316 התנצלות האלוף המרומם המדפיס], סוף פון ספר בית שמואל דיהרנפורט תמ"ט, אין היברובוקס</ref>. | |||
אין אמסטערדאם | אין אמסטערדאם האט ער שטודירט די קונסט פון דרוקן און הגה, און ארויסגעגעבן זיינע דריי חיבורים, 'מסכת דרך ארץ' - א וועגווייזער-ביכל אויף אידיש פאר רייזנדע (ת"מ); דער חומש מיט א פירוש אויף רש"י, 'שפתי חכמים' (ת"מ), א פּאפּולערער פירוש אפט איבערגעדרוקט; און 'שפתי ישנים' (ת"מ), א ליסטע אין לשון־קודש פון ארום 2,200 ספרים. | ||
==ווערק== | ==ווערק== | ||
| שורה 18: | שורה 18: | ||
רבי שבתי ערקלערט אין זיין הקדמה אז ער האט זיך געוואונדערט פארוואס פון אלע מפרשי רש"י האט מען קיין איינס נישט געדרוקט אויפן עמוד מיט די חומש און רש"י, וואס דאס וואלט פיל פארגרינגערט צו לערנען און פארשטיין רש"י'ס ווערטער. דערפאר האט ער פארפאסט דעם פירוש "שפתי חכמים" וואס איז צוזאמגעשטעלט פון די פארשידענע מפרשים. איר אלגעמיינע שיטה איז צו אידענטיפיצירן די שוועריגקייט וואס האט געמאכט רש"י'ס פירוש נויטיג. | רבי שבתי ערקלערט אין זיין הקדמה אז ער האט זיך געוואונדערט פארוואס פון אלע מפרשי רש"י האט מען קיין איינס נישט געדרוקט אויפן עמוד מיט די חומש און רש"י, וואס דאס וואלט פיל פארגרינגערט צו לערנען און פארשטיין רש"י'ס ווערטער. דערפאר האט ער פארפאסט דעם פירוש "שפתי חכמים" וואס איז צוזאמגעשטעלט פון די פארשידענע מפרשים. איר אלגעמיינע שיטה איז צו אידענטיפיצירן די שוועריגקייט וואס האט געמאכט רש"י'ס פירוש נויטיג. | ||
שפתי חכמים איז בעיקר א העתק פון ספר מנחת יהודה פון [[רבי יהודה לייב איילנבורג]] אב"ד [[בריסק]]. דער מנחת יהודה איז בעיקר געבויט אויפן [[רבי אליהו מזרחי|מזרחי]], חוץ געוויסע ציטאטן פון זיין רבי'ן רבי בצלאל, און פונעם [[רבי שלמה לוריא|מהרש"ל]], און נאך. רבי שבתי האט איבערגעשריבן דעם מנחת יהודה, איבערגעארבעט דעם לשון און ארויסגענומען די שקלא וטריא, און צוגעלייגט הסבר, געווענליך אין קלאמערן. ער האט אויך צוגעלייגט אויסצוגן פון קיצור מזרחי (ריווא די טרינטו), וואס איז ווארשיינליך פון רבי יוסף אוטולינגו, און פון מאל צו מאל פון נאך ספרים, דבק טוב, קניזל, | שפתי חכמים איז בעיקר א העתק פון ספר מנחת יהודה פון [[רבי יהודה לייב איילנבורג]] אב"ד [[בריסק]]. דער מנחת יהודה איז בעיקר געבויט אויפן [[רבי אליהו מזרחי|מזרחי]], חוץ געוויסע ציטאטן פון זיין רבי'ן רבי בצלאל, און פונעם [[רבי שלמה לוריא|מהרש"ל]], און נאך. רבי שבתי האט איבערגעשריבן דעם מנחת יהודה, איבערגעארבעט דעם לשון און ארויסגענומען די שקלא וטריא, און צוגעלייגט הסבר, געווענליך אין קלאמערן. ער האט אויך צוגעלייגט אויסצוגן פון קיצור מזרחי (ריווא די טרינטו), וואס איז ווארשיינליך פון רבי יוסף אוטולינגו, און פון מאל צו מאל פון נאך ספרים, דבק טוב, קניזל, וכדומה. א פירוש וועלכע ער ברענגט נישט דערצו קיין מקור איז גענומען פון מנחת יהודה אדער פון קיצור מזרחי. רבי שבת פארזיכערט אין זיין הקדמה אז ער האט נישט צוגעלייגט קיין איין ווארט אייגנס, נאר צומאל איבערגעארבעט און אויסגעקלארט דעם לשון פון די פריערדיגע מפרשים. | ||
אין יאר תנ"ג האט ר' שבתי איבערגעדרוקט זיין חיבור, אין זיין אייגענעם דרוק אין [[דיהרנפורט]]. ער האט צוגעלייגט ציטאטן פון 'דברי דוד' פונעם טורי זהב, וואס איז אינצווישן געדרוקט געווארן אינעם זעלבן דרוק. צום דריטן מאל איז עס געדרוקט געווארן אין [[פראנקפורט]] דמיין אין יאר תע"ב, דורך רבי יעקב בריסק, וועלכער האט צוגעלייגט געוויסע הוספות צושרייבנדיג "נלי"ט" - נראה לי יעקב טריוויש<ref>[https://beta.hebrewbooks.org/19175 שפתי חכמים], אין היברובוקס</ref>. | אין יאר תנ"ג האט ר' שבתי איבערגעדרוקט זיין חיבור, אין זיין אייגענעם דרוק אין [[דיהרנפורט]]. ער האט צוגעלייגט ציטאטן פון 'דברי דוד' פונעם טורי זהב, וואס איז אינצווישן געדרוקט געווארן אינעם זעלבן דרוק. צום דריטן מאל איז עס געדרוקט געווארן אין [[פראנקפורט]] דמיין אין יאר תע"ב, דורך רבי יעקב בריסק, וועלכער האט צוגעלייגט געוויסע הוספות צושרייבנדיג "נלי"ט" - נראה לי יעקב טריוויש<ref>[https://beta.hebrewbooks.org/19175 שפתי חכמים], אין היברובוקס</ref>. | ||
| שורה 37: | שורה 37: | ||
===שפתי ישנים=== | ===שפתי ישנים=== | ||
באַס'נס 'שפתי ישנים' איז א ביבליאגראפישער האנטבוך. די חיבור אנטהאלט א ליסטע פון 2,200 | באַס'נס 'שפתי ישנים' איז א ביבליאגראפישער האנטבוך. די חיבור אנטהאלט א ליסטע פון 2,200 לשון-קודש'דיגע ספרים, אין אלף-בית'ישן סדר פון די טיטלען, אנגעבנדיג דעם מחבר, דרוק־ארט, יאר, און גרויסקייט פון יעדן ספר, ווי אויך א קורצן סיכום פון זיין אינהאלט. די מערהייט באשריבענע ספרים האט ער געקענט אויף דער ערשטער האנט; די באשרייבונג פון די אנדערע האט ער געבארגט פון די ווערק פון יאָהאַן בוקסטאָרף און דזשוליאָ באַרטאָלאָשי. | ||
אין זיין הקדמה ברענגט באַס די ווערטער פונעם של"ה, אז ס'איז מסוגל צו דערמאנען די נעמען פון ספרים<ref>זע הרב ב. חמד, [https://tablet.otzar.org/#/b/656417/p/-1/t/1727462623461/fs/ObXQ6GtbIrPhcGWXnZZHgRi1fklFpTVk1zjbNoyEwmYT/start/864/end/886/c ואלה שמות ספרי בני ישראל], מוסף שבת קודש פון יתד נאמן, אין אוצר החכמה</ref>. | אין זיין הקדמה ברענגט באַס די ווערטער פונעם של"ה, אז ס'איז מסוגל צו דערמאנען די נעמען פון ספרים<ref>זע הרב ב. חמד, [https://tablet.otzar.org/#/b/656417/p/-1/t/1727462623461/fs/ObXQ6GtbIrPhcGWXnZZHgRi1fklFpTVk1zjbNoyEwmYT/start/864/end/886/c ואלה שמות ספרי בני ישראל], מוסף שבת קודש פון יתד נאמן, אין אוצר החכמה</ref>. | ||
געוויסע קאפיעס פון שפתי ישנים איז מיטגעדרוקט א סידור, וואס רבי שבתי האט שוין געלאזט דרוקן אין תל"ח<ref>זע חיים ליבערמאן, אהל רח"ל, [https://hebrewbooks.org/pdfpager.aspx?req=24647&st=&pgnum=374 סידור התפלה המצורף לס' שפתי ישנים], היברובוקס</ref>. | געוויסע קאפיעס פון שפתי ישנים איז מיטגעדרוקט א סידור, וואס רבי שבתי האט שוין געלאזט דרוקן אין תל"ח<ref>זע חיים ליבערמאן, אהל רח"ל, [https://hebrewbooks.org/pdfpager.aspx?req=24647&st=&pgnum=374 סידור התפלה המצורף לס' שפתי ישנים], היברובוקס</ref>. | ||
===מסכת דרך ארץ=== | |||
מסכת דרך ארץ איז איינגעטיילט אין דריי חלקים: דרך צדיקים - תפילות און סגולות פאר די וועגן גייער; דרך התגרים - די ווערד פון די פארשידענע וואלוטעס, און מאָסן און וואג, פון פילע אייראפעאישע לענדער; און דרך המלך - א וועג-ווייזער וואס צייגט די ווייטקייט צווישן די שטעט און לענדער איבער אייראפע, און צייכנט אן וועלכע שטעט און דערפער מען גייט פארביי, און וועלכע עס פארמאגט א אידישע קהילה. צו לעצט שטעלט ער א לוח פאר זעכציג יאר<ref>[https://tablet.otzar.org/#/b/62147/p/1/t/1727301990885/fs/0/start/0/end/0/c מסכת דרך ארץ], אויף אוצר החכמה</ref>. | |||
==דרויסנדיגע לינקס== | ==דרויסנדיגע לינקס== | ||