בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,358
רעדאגירונגען
קיין רעדאגירונג באמערקונג
אין תקציר עריכה צייכן: רויע רעדאגירונג |
|||
| שורה 12: | שורה 12: | ||
אין די תק"צ יארן האט אנגעהויבן ווערן גרינג צו קענען מאכן שנעל קאפיעס, ברענגענדיג א פרישע פלייץ פון צייטונגען, וואס זענען אויך געווארן ביליגער צו קויפן, און ס'איז פארוואנדלט געווארן אין א גוטע פרנסה. זינט דאן ביז די פריע תש"ע יארן זענען פאפירענע צייטונגען געווען די גרעסטע נייעס קוואל, טראץ וואס טעלעוויזיע און ראדיא איז שוין געווען פאפולער יארן פריער. דאס האט אנגעהאלטן ביז די אינטערנעט איז אויפגעקומען און ווי רואינירט פאפירענע צייטונגען וועלכע ווערן נאר ווייניגער און מענטשן פארלירן אינטערעסע דערין, ביז עס ווערט געשאצט אז ביז עטליכע יאר וועט מער נישט זיין קיין פאפירענע צייטונגען. | אין די תק"צ יארן האט אנגעהויבן ווערן גרינג צו קענען מאכן שנעל קאפיעס, ברענגענדיג א פרישע פלייץ פון צייטונגען, וואס זענען אויך געווארן ביליגער צו קויפן, און ס'איז פארוואנדלט געווארן אין א גוטע פרנסה. זינט דאן ביז די פריע תש"ע יארן זענען פאפירענע צייטונגען געווען די גרעסטע נייעס קוואל, טראץ וואס טעלעוויזיע און ראדיא איז שוין געווען פאפולער יארן פריער. דאס האט אנגעהאלטן ביז די אינטערנעט איז אויפגעקומען און ווי רואינירט פאפירענע צייטונגען וועלכע ווערן נאר ווייניגער און מענטשן פארלירן אינטערעסע דערין, ביז עס ווערט געשאצט אז ביז עטליכע יאר וועט מער נישט זיין קיין פאפירענע צייטונגען. | ||
דאס ווערן גרינג ארויסצוגעבן צייטונגען אין די תק"צ יארן האט געברענגט אז רעליגיעס, פארטייען, און מענטשן מיט אגענדעס האבן אנגעהויבן ארויסצוגעבן צייטונגען, טייל פון זיי אפיציעל צו באריכטן נייעס, און אנדערע צו מיט'ן ציל צו פארשפרייטן א געוויסע באוועגונג אדער אגענדע. די ערשטע צייטונג דורך א איד איז געווען 'המליץ', וואס א משכיל אלכסנדר הלוי צאדערבוים האט ארויסגעגעבן אנגעהויבן תר"כ אין די שטאט אדעסא, דאן אונער די רוסישע הערשאפט. צאדערבוים האט באקומען רשות פון די רעגירונג ווי דער רוסישער געזעץ האט דאן געלויטעט, און האט עס ארויס געגעבן אין צוויי שפראכן, לשון הקודש און דייטש. אין דער צייט וואס די לשון הקודש ווערסיע האט זיך גוט פארקויפט, האט אבער די דייטשע נישט געצויגן פיל אינטערעסע, דעריבער האט ער געטוישט און אין תרכ"ב געגרינדעט 'קול מבשר' אויף אידיש. און די צוויי האט צאדערבוים פארקויפט זיינע משכיל'ישע אידעאלאגיעס פארן רוסישן אידנטום. נאך צאדערבוים'ס צייטונג, זענען נאכגעקומען איבער אייראפע נאך פילע צייטונגען דורך משכילים און ציוניסטישע באוועגונגען, חודש'ליכע, וועכנטליכע, ביי-וועכנטליכע, און אויך דינערע טעגליכע. | |||
ערליכע אידן האבן דאן באטראכט צייטונגען ווי אומאויסגעהאלטן, אויסער די חודש'ליכע תורה'דיגע קובצים וואס האבן דאן אנגעהויבן ערשיינען. רבנים און תלמידי חכמים פלעגן אריינשיקן בריוון און מאמרים, און ס'איז געגאנגען הין און צוריק. אסאך אידן האבן אבער יא געוואלט ליינען נייעס און האבן יא געקויפט די פראבלעמאטישע אידישע און לשו"ק'דיגע צייטונגען. דאס האט געפירט דער בעלזער רב הרה"ק רבי יהושע זצ"ל, וואס איז געווען פון די מנהיגי הדור, ארויסצוגעבן אן אייגענעם צייטונג. אין תרל"ט האט ער געהייסן פאר עטליכע חסידים צו גרינדן א צייטונג 'מחזיקי הדת', מיט'ן ציל צו ברענגען נייעס איבער די אידישע לעבן אין די שטעט פון גאליציע, אז מען זאל נישט דארפן קויפן די אנדערע צייטונגען. דער צייטונג איז אין די ערשטע יארן ערשינען איין מאל א חודש, און אין תרמ"ו האבן זיי געוואלט אנהייבן ערשיינען יעדע צוויי וואכן, אבער נישט קענענדיג באקומען א פערמיט פון די רעגירונג, האבן זיי עס צעטיילט אין צוויי, די צווייטע אונטערן נאמען 'קול מחזיקי הדת'. | |||
==אידיש-שפראכיגע פּרעסע== | ==אידיש-שפראכיגע פּרעסע== | ||
| שורה 18: | שורה 22: | ||
פון דעמאלט אָן זענען געמאכט געווארן פאַרשידענע פרואון ארויסצוגעבן צייטונגען אין אידיש (מייסטנס אין א פאַר[[דייטשמעריש]]ט אידיש). אין 1823 (תקפ"ג) האָט אָנגעהויבן אין [[ווארשע]] ערשיינען אַ וואָכנצייטונג "דער באאָבאַכטער אַן דער ווייכסעל" (אויף [[פויליש]] און אויף דייטש-אידיש), וועלכע האט אויפגעהערט אין סעפּטעמבער 1824. | פון דעמאלט אָן זענען געמאכט געווארן פאַרשידענע פרואון ארויסצוגעבן צייטונגען אין אידיש (מייסטנס אין א פאַר[[דייטשמעריש]]ט אידיש). אין 1823 (תקפ"ג) האָט אָנגעהויבן אין [[ווארשע]] ערשיינען אַ וואָכנצייטונג "דער באאָבאַכטער אַן דער ווייכסעל" (אויף [[פויליש]] און אויף דייטש-אידיש), וועלכע האט אויפגעהערט אין סעפּטעמבער 1824. | ||
אין די ערשטע תקופה פון אידישע פרעסע איז זי הויפטזעכליך געווען באאינפלוסט דורך די [[השכלה]] באוועגונג. צו די ערשטע [[יידיש]]ע וואָכנבלעטער וואָס זענען ערשינען רעגלמעסיג האט געהערט (אין [[אדעס]]) דער "קול מבשר" אונטער דער רעדאַקציע פון [[אלעקסאנדער צעדערבוים]] ([[רעדאַקטאָר]] פון "המליץ"); אין "קול מבשר" האָבן זיך באַטייליגט לינעצקי, [[מענדעלע מוכר ספרים]] און אנדערע, און דאָס וואָכנבלאט האָט געהאָלפן שאַפן די אידישע צייטונגס-שפּראך און האָט אַזוי ארום געהאט א גרויסע באדייטונג פאַר דער אנטוויקלונג פון דער אידישער פּרעסע. | |||
פון דעמאלט אָן האבן אנגעהויבן ערשיינען אידישע וואכנצייטונגען און אנדערע פּעריאדישע אויסגאבן אויך אין אנדערע ערטער (פּוילן, [[גאליציע|גאַליציע]], [[ענגלאנד]], [[פאראייניגטע שטאטן]] פון צפון-אַמעריקע). די ערשטע אידישע טאָג-צייטונג האָט אָנגעהויבן ערשיינען אין אַמעריקע, אין [[ניו-יאָרק]], "די טעגליכע גאַזעטן" (אין יאָר 1881); אין [[רוסלאַנד]] און פּוילן איז די ערשטע אידישע טאָג-צייטונג געווען, "דער פריינד" און פּעטערבורג (אין יאָר 1903), פון דעמאלט אָן איז די אידישע טעגליכע פּרעסע כסדר געשטיגן און פאר דעם אויסברוך פון דער [[ערשטע וועלט-מלחמה|ערשטער וועלט-מלחמה]] (1914) איז די אידישע טאג-פּרעסע אין פּוילן און אין אמעריקע געשטאנען שוין אויף א זייער הויכער מדרגה ("[[היינט (צייטונג)|היינט]]", "[[דער מאמענט (ווארשע)|מאָמענט]]", "פריינט", "מאָרגן-זשורנאַל", "[[פארווערטס|פאָרווערטס]]", "יידישעס טאגעבלאט"), און אויך אין אַנדערע [[לענדער]], וואו די אידישע באַפעלקערונג איז נישט געווען אַזוי גרויס ווי אין פּוילן און אַמעריקע, זענען אַנטשטאַנען אידישע טאָגצייטונגען. | פון דעמאלט אָן האבן אנגעהויבן ערשיינען אידישע וואכנצייטונגען און אנדערע פּעריאדישע אויסגאבן אויך אין אנדערע ערטער (פּוילן, [[גאליציע|גאַליציע]], [[ענגלאנד]], [[פאראייניגטע שטאטן]] פון צפון-אַמעריקע). די ערשטע אידישע טאָג-צייטונג האָט אָנגעהויבן ערשיינען אין אַמעריקע, אין [[ניו-יאָרק]], "די טעגליכע גאַזעטן" (אין יאָר 1881); אין [[רוסלאַנד]] און פּוילן איז די ערשטע אידישע טאָג-צייטונג געווען, "דער פריינד" און פּעטערבורג (אין יאָר 1903), פון דעמאלט אָן איז די אידישע טעגליכע פּרעסע כסדר געשטיגן און פאר דעם אויסברוך פון דער [[ערשטע וועלט-מלחמה|ערשטער וועלט-מלחמה]] (1914) איז די אידישע טאג-פּרעסע אין פּוילן און אין אמעריקע געשטאנען שוין אויף א זייער הויכער מדרגה ("[[היינט (צייטונג)|היינט]]", "[[דער מאמענט (ווארשע)|מאָמענט]]", "פריינט", "מאָרגן-זשורנאַל", "[[פארווערטס|פאָרווערטס]]", "יידישעס טאגעבלאט"), און אויך אין אַנדערע [[לענדער]], וואו די אידישע באַפעלקערונג איז נישט געווען אַזוי גרויס ווי אין פּוילן און אַמעריקע, זענען אַנטשטאַנען אידישע טאָגצייטונגען. | ||
| שורה 41: | שורה 45: | ||
==העברעאיש== | ==העברעאיש== | ||
די ערשטע שפּורן פון די פּרעסע אין דער [[העברעאיש]]ער שפּראַך טרעפן מיר שוין אין 18טן יאָרהונדערט (דער מאָנאַטליכער "פּרי עץ חיים" תורה-[[זשורנאל]] אין אַמסטערדאַם 1728, נאַכער "קהלת מוסר" אַרויסגעגעבן דורך [[משה מענדלסאן|משה מענדעלסאָן]] אין 1750, גאָר שפּעטער דער "המאסף"). | |||
נאַכער זענען ערשינען פאַרשידענע מאָנאַטליכע און וואָכן-זשורנאַלן (צו די באַרימטסטע געהערן דער | נאַכער זענען ערשינען פאַרשידענע מאָנאַטליכע און וואָכן-זשורנאַלן (צו די באַרימטסטע געהערן דער | ||