מייבאים כמותיים, בדוקי עריכות אוטומטית, ביוראקראטן, אינטערפעיס רעדאקטארן, emailconfirmed, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, מנטרים, סיסאפן, צוות טכני, מייבאים, מעדכנים, אספקלריה רעדאקטארן
102,362
רעדאגירונגען
ק
החלפת טקסט – "דעלטע" ב־"דעלטא"
ק (החלפת טקסט – "דזשארזש" ב־"דזשארדזש") |
ק (החלפת טקסט – "דעלטע" ב־"דעלטא") |
||
| (6 צווישנדיגע ווערסיעס פונעם זעלבן באַניצער נישט געוויזן) | |||
| שורה 36: | שורה 36: | ||
א בירגער פון די פאראייניגטע שטאטן ווערט אָנגערופן אן "אמעריקאנער". | א בירגער פון די פאראייניגטע שטאטן ווערט אָנגערופן אן "אמעריקאנער". | ||
דאָס לאנד האָט זיך אנטוויקלט פון די 13 בריטישע קאָלאָניעס אויפן אטלאנטישן בארטן אינעם 18טן יאָרהונדערט. צוליב אמפערייען צווישן דער בריטישער רעגירונג אין די קאָלאָניעס איז געשען די [[אמעריקאנישע רעוואלוציע]]. דעם [[4טן יולי]] [[1776]] האָבן דעלעגאטן פון די 13 קאָלאָניעס ארויסגעגעבן זייער [[ | דאָס לאנד האָט זיך אנטוויקלט פון די 13 בריטישע קאָלאָניעס אויפן אטלאנטישן בארטן אינעם 18טן יאָרהונדערט. צוליב אמפערייען צווישן דער בריטישער רעגירונג אין די קאָלאָניעס איז געשען די [[אמעריקאנישע רעוואלוציע]]. דעם [[4טן יולי]] [[1776]] האָבן דעלעגאטן פון די 13 קאָלאָניעס ארויסגעגעבן זייער [[דעקלעראציע פון אומאפהענגיגקייט (פאראייניגטע שטאטן)|דעקלעראציע פון אומאָפּהענגיקייט]], וואָס האָט געגרינדעט די מדינה. | ||
במשך פונעם 19טן יאָרהונדערט האָבן די פאראייניגטע שטאטן זיך פארשפּרייט איבער דעם קאָנטינענט ביז צום בארטן פונעם פּאציפישן אָקעאן. | במשך פונעם 19טן יאָרהונדערט האָבן די פאראייניגטע שטאטן זיך פארשפּרייט איבער דעם קאָנטינענט ביז צום בארטן פונעם פּאציפישן אָקעאן. | ||
| שורה 62: | שורה 62: | ||
=== די מלחמה פאר אומאָפּהענגיקייט === | === די מלחמה פאר אומאָפּהענגיקייט === | ||
אזוי ווי ענגלאנד איז פאקטיש געווען דער בעל הבית אויף דער טעראטאָריע האָט זי פרובירט דאָס אויסניצן צום מאקסימום. דער דעמאלטדיגער ענגלישער קעניג [[געארגג דער דריטער|געאָרג דער דריטער]] האָט ארויפגעלייגט שווערע שטייערן אויף די איינוואוינער. די איינוואוינער האָבן פארלאנגט, אז אזוי ווי זיי זענען א חלק פונעם ענגלישער קעניגרייך, זאָלן זיי קענען וויילן א פארטרעטערשאפט אין דעם ענגלישן פּארלאמענט, וואָס זאָל זיך אָננעמען פאר זיי, און נישט דערלאָזן די אומיושרדיגע שטייערן. דער קעניג האָט זיי דאָס נישט געוואָלט נאָכגעבן. דאָס האָט געברענגט דערצו, אז אין דער צווייטער העלפט פונעם 17טן יאָרהונדערט האָט זיך אָנגעהויבן א באוועגונג, וואָס זי האָט זיך אָנגערופן "די אמעריקאנישע [[רעוואלוציע]]" . די מענטשן האָבן אָנגעהויבן פארלאנגען מער פרייהייט, ענגלאנד איז נישט גרייט געווען זיי דאָס צו געבן, אזוי אז אין יאָר 1763 האָבן זיך צוזאמען גענומען דרייצן [[קאלאניע|קאָלאָניע]]ס, וואָס האָבן נישט געוואָלט זיין אונטער בריטאניע און אין אפּריל 1775 האָט די מלחמה פאר [[אומאפהענגיגקייט|אומאָפּהענגיקייט]] אויסגעבראכן אונטער [[גענעראל]] [[דזשארדזש וואשינגטאן|דזשאָרזש וואשינגטאָן]] און דעם [[4טן יולי]] 1776 האָט [[טאמעס זשעפערסאן|טאָמעס זשעפערסאָן]] אָנגעשריבן די [[ | אזוי ווי ענגלאנד איז פאקטיש געווען דער בעל הבית אויף דער טעראטאָריע האָט זי פרובירט דאָס אויסניצן צום מאקסימום. דער דעמאלטדיגער ענגלישער קעניג [[געארגג דער דריטער|געאָרג דער דריטער]] האָט ארויפגעלייגט שווערע שטייערן אויף די איינוואוינער. די איינוואוינער האָבן פארלאנגט, אז אזוי ווי זיי זענען א חלק פונעם ענגלישער קעניגרייך, זאָלן זיי קענען וויילן א פארטרעטערשאפט אין דעם ענגלישן פּארלאמענט, וואָס זאָל זיך אָננעמען פאר זיי, און נישט דערלאָזן די אומיושרדיגע שטייערן. דער קעניג האָט זיי דאָס נישט געוואָלט נאָכגעבן. דאָס האָט געברענגט דערצו, אז אין דער צווייטער העלפט פונעם 17טן יאָרהונדערט האָט זיך אָנגעהויבן א באוועגונג, וואָס זי האָט זיך אָנגערופן "די אמעריקאנישע [[רעוואלוציע]]" . די מענטשן האָבן אָנגעהויבן פארלאנגען מער פרייהייט, ענגלאנד איז נישט גרייט געווען זיי דאָס צו געבן, אזוי אז אין יאָר 1763 האָבן זיך צוזאמען גענומען דרייצן [[קאלאניע|קאָלאָניע]]ס, וואָס האָבן נישט געוואָלט זיין אונטער בריטאניע און אין אפּריל 1775 האָט די מלחמה פאר [[אומאפהענגיגקייט|אומאָפּהענגיקייט]] אויסגעבראכן אונטער [[גענעראל]] [[דזשארדזש וואשינגטאן|דזשאָרזש וואשינגטאָן]] און דעם [[4טן יולי]] 1776 האָט [[טאמעס זשעפערסאן|טאָמעס זשעפערסאָן]] אָנגעשריבן די [[דעקלעראציע פון אומאפהענגיגקייט|דעקלעראציע פון אומאָפּהענגיקייט]] פאר די פאראייניגטע שטאטן פון אמעריקע. | ||
די ערשטע דרייצן לענדער, וואָס האָבן זיך דערקלערט אומאָפּהענגיק און זענען געוואָרן א חלק פון דער נייער מדינה, זענען [[דעלאווער]], [[פענסילוועניע|פּענסילוועניע]], [[ניו דזשערסי]], [[דזשארדזשיע (שטאט)|דזשארזיע]], [[ | די ערשטע דרייצן לענדער, וואָס האָבן זיך דערקלערט אומאָפּהענגיק און זענען געוואָרן א חלק פון דער נייער מדינה, זענען [[דעלאווער]], [[פענסילוועניע|פּענסילוועניע]], [[ניו דזשערסי]], [[דזשארדזשיע (שטאט)|דזשארזיע]], [[קאנעטיקוט|קאָנעטיקעט]], [[מאסאטשוסעטס]], [[מערילענד]], [[דרום קאראליינע]], [[ניו העמפשער|ניו העמפּשער]], [[ווירדזשיניע]], [[ניו יארק|ניו יאָרק]], [[צפון קאראליינע]] און [[ראוד איילענד|ראוד איילענד]]. | ||
דער ווידערשטאנד האָט זיך צופלאקערט, די ענגלענדער האָבן געשיקט אן ארמיי אונטערצודריקן דעם ווידערשטאנד, נאָך א לאנגער קאמף האָבן זיך די ענגלענדער אונטערגעגעבן. | דער ווידערשטאנד האָט זיך צופלאקערט, די ענגלענדער האָבן געשיקט אן ארמיי אונטערצודריקן דעם ווידערשטאנד, נאָך א לאנגער קאמף האָבן זיך די ענגלענדער אונטערגעגעבן. | ||
| שורה 77: | שורה 77: | ||
=== דער בירגער–קריג === | === דער בירגער–קריג === | ||
א וויכטיגער קאפּיטל אין דער געשיכטע פון די פאראייניגטע שטאטן איז דער בירגער-קריג, וואָס האָט אויסגעבראָכן אין יאָר [[ה'תרכ"א]], עס איז באקאנט מיטן נאָמען '''דער קאמף פון דעם צפון מיטן דרום'''. די דרומדיגע לענדער פון די פאראייניגטע שטאטן האָבן באשעפטיגט איבער א מיליאָן שווארצע קנעכט, די זענען געווען שווארצע מענטשן, וואָס מען האָט געצוואונגענערהייט געברענגט פון [[אפריקע]]. די דרום שטאטן האָבן געהאט א סך פעלדער אין זייער באנוץ, און עס איז זיי געווען וויכטיג צו האָבן אסאך ארבעטערס פאר די תבואה און פרוכטן. די צפון איינוואוינער אין שפיץ פונעם פּרעזידענט [[ | א וויכטיגער קאפּיטל אין דער געשיכטע פון די פאראייניגטע שטאטן איז דער בירגער-קריג, וואָס האָט אויסגעבראָכן אין יאָר [[ה'תרכ"א]], עס איז באקאנט מיטן נאָמען '''דער קאמף פון דעם צפון מיטן דרום'''. די דרומדיגע לענדער פון די פאראייניגטע שטאטן האָבן באשעפטיגט איבער א מיליאָן שווארצע קנעכט, די זענען געווען שווארצע מענטשן, וואָס מען האָט געצוואונגענערהייט געברענגט פון [[אפריקע]]. די דרום שטאטן האָבן געהאט א סך פעלדער אין זייער באנוץ, און עס איז זיי געווען וויכטיג צו האָבן אסאך ארבעטערס פאר די תבואה און פרוכטן. די צפון איינוואוינער אין שפיץ פונעם פּרעזידענט [[עיברעהעם לינקאלן|אברהם לינקאָלן]] האָבן אויפגעפאָדערט די דרום לענדער צו באפרייען די קנעכט, וויבאלד דאָס איז קעגן דעם מענטשליכן מאָראל און קעגן די פארשריפטן פון דער דעקלעראציע פון אומאָפּהענגיקייט פון די פאראייניגונג, וואס לויטעט, אז אלע מענטשן זענען באשאפן געוואָרן פריי. די דרומדיגע האָבן זיך נישט וויסנדיג געמאכט פון דעם פרעזידענטס פאָדערונג, זיי זענען געגאנגען א טריט ווייטער און האבן דערוויילט א נייעם פּרעזידענט, מיטן נאמען [[זשעפערסאן דעוויס|זשעפערסאָן דעוויס]], זיי האָבן געלאָזט וויסן אז זיי טיילן זיך אָפּ פון די פאראייניגטע שטאטן. לינקאָלן האָט דאָס נישט צוגעלאָזט און איז ארויס מיט א בלוטיגן קאמף קעגן די דרום שטאטן, עס האָט זיך געצויגן פיר יאָר, און איבער זעקס הונדערט טויזענט סאָלדאטן זענען געהרגעט געוואָרן. צום סוף האָבן זיך די דרום'דיגע אונטערגעגעבן, די יוניאָן האָט זיך צוריק פאראייניגט, און די שווארצע קנעכט זענען ארויס פריי. (פרעזידענט לינקאָלן איז דערמאָרדערט געוואָרן איינצלנע טעג נאָך דעם, וואָס די דרום'דיגע לענדער האָבן זיך אונטערגעגעבן). | ||
== די אמעריקאנער פאָן == | == די אמעריקאנער פאָן == | ||
| שורה 91: | שורה 91: | ||
קאנאדע-פאראייניגטע שטאטן [[גרעניץ]], וואָס איז באשטימט געוואָרן אין דעם מיטן פונעם [[19טן י"ה|19טן יאָרהונדערט]], ציט זיך אין א גראדער ליניע לענגאויס דעם 49סטן [[גארטל ליניע (געאגראפיע)|גארטל ליניע]] צפון, אריבערגייענדיג טייכן און אָזערעס (פיר פון די [[גרויסע אזערעס|גרויסע אָזערעס]] זענען צעטיילט צווישן די צוויי לענדער, און נאָר [[מישיגן אזערע|מיטשיגאן אָזערע]] געהערט אין גאנצן צו די פאראייניגטע שטאטן), אָן צו בארעכענען מיט טאָפּאָגראפישע ליניעס. די גרעניץ שאפט נישט קיין פּראבלעמען; די צוויי זייטן פון דער גרעניץ האָבן א גרויסע ענליכקייט אין קולטור, שפּראך, טראדיציע און לעבנסשטייגער. די דרום גרעניץ מיט מעקסיקא איז העלפט פון דער לענג פון דער גרעניץ מיט קאנאדע, און גייט מערסטנס דורך מדבר־געגנטן. | קאנאדע-פאראייניגטע שטאטן [[גרעניץ]], וואָס איז באשטימט געוואָרן אין דעם מיטן פונעם [[19טן י"ה|19טן יאָרהונדערט]], ציט זיך אין א גראדער ליניע לענגאויס דעם 49סטן [[גארטל ליניע (געאגראפיע)|גארטל ליניע]] צפון, אריבערגייענדיג טייכן און אָזערעס (פיר פון די [[גרויסע אזערעס|גרויסע אָזערעס]] זענען צעטיילט צווישן די צוויי לענדער, און נאָר [[מישיגן אזערע|מיטשיגאן אָזערע]] געהערט אין גאנצן צו די פאראייניגטע שטאטן), אָן צו בארעכענען מיט טאָפּאָגראפישע ליניעס. די גרעניץ שאפט נישט קיין פּראבלעמען; די צוויי זייטן פון דער גרעניץ האָבן א גרויסע ענליכקייט אין קולטור, שפּראך, טראדיציע און לעבנסשטייגער. די דרום גרעניץ מיט מעקסיקא איז העלפט פון דער לענג פון דער גרעניץ מיט קאנאדע, און גייט מערסטנס דורך מדבר־געגנטן. | ||
אין מזרח ליגן די פאראייניגטע שטאטן אויפן ברעג פונעם [[אטלאנטישער אקעאן|אטלאנטישן אָקעאן]]; דער ברעג איז צוויי מאָל אזוי לאנג ווי דער מערב ברעג אויפן [[פאציפישער אקעאן|פּאציפישן אָקעאן]]. די אונטערשייד איז צוליב א סך טיפע איינגוסן, וואָס געפינען זיך אין דעם צפון טייל פונעם מזרח בארטן, און טאקע דאָרט געפינען זיך די גרויסע פּאָרטן פון די פאראייניגטע שטאטן ([[באסטאן|באָסטאָן]], [[ניו יארק סיטי|ניו יאָרק]], [[פילאדעלפיע]], און [[באלטימאר|באלטימאָר]]). דער דרום טייל פונעם בארטן איז פלאך און נישט באקוועם פאר שיפן. דער איינציגער גרויסער פּאָרט אין דרום איז דער פּאָרט פון [[ניו ארלינס|ניו-אָרלינס]], וואָס ליגט אין דער מיסיסיפּי | אין מזרח ליגן די פאראייניגטע שטאטן אויפן ברעג פונעם [[אטלאנטישער אקעאן|אטלאנטישן אָקעאן]]; דער ברעג איז צוויי מאָל אזוי לאנג ווי דער מערב ברעג אויפן [[פאציפישער אקעאן|פּאציפישן אָקעאן]]. די אונטערשייד איז צוליב א סך טיפע איינגוסן, וואָס געפינען זיך אין דעם צפון טייל פונעם מזרח בארטן, און טאקע דאָרט געפינען זיך די גרויסע פּאָרטן פון די פאראייניגטע שטאטן ([[באסטאן|באָסטאָן]], [[ניו יארק סיטי|ניו יאָרק]], [[פילאדעלפיע]], און [[באלטימאר|באלטימאָר]]). דער דרום טייל פונעם בארטן איז פלאך און נישט באקוועם פאר שיפן. דער איינציגער גרויסער פּאָרט אין דרום איז דער פּאָרט פון [[ניו ארלינס|ניו-אָרלינס]], וואָס ליגט אין דער מיסיסיפּי דעלטא, וואָס ווערט שטענדיג פארשטאָפּט מיט דער עראָזיע פונעם טייך, און פאָדערט טייערע און רעגולערע אויפהאלטן טאטן. | ||
אויפן שטח פון די פאראייניגטע שטאטן געפינען זיך בארגקייטן וואָס צוטיילן די פארשידענע געאָגראפישע ראיאָנען. די בארגקייטן וואס ציען זיך פון צפון קיין דרום פּאראלעל צו די בארטנס זענען: אפּאלאטשיע בערג (Appalachian Mountains) פּאראלעל צום מזרח בארטן, און די ראָקי בערג (Rocky), די קאסקייד בערג און די סיערע נעוואדא (Sierra Nevada) פּאראלעל צום מערב בארטן. אלס רעזולטאט פון די בארגקייטן געפינען זיך זיבן נאטור ראיאָנען לענגאויס די פאראייניגטע שטאטן, אין פּאסן וואָס גייען פון צפון קיין דרום: (1) אטלאנטישער בארטן; (2) אּפּאלאטשיע בארגקייטן; (3) דער מיטל מערב; (4) ראָקי בערג; (5) דער מערב מדבר־בעקן; (6) סיערע בערג; (7) פּאציפישער בארטן. | אויפן שטח פון די פאראייניגטע שטאטן געפינען זיך בארגקייטן וואָס צוטיילן די פארשידענע געאָגראפישע ראיאָנען. די בארגקייטן וואס ציען זיך פון צפון קיין דרום פּאראלעל צו די בארטנס זענען: אפּאלאטשיע בערג (Appalachian Mountains) פּאראלעל צום מזרח בארטן, און די ראָקי בערג (Rocky), די קאסקייד בערג און די סיערע נעוואדא (Sierra Nevada) פּאראלעל צום מערב בארטן. אלס רעזולטאט פון די בארגקייטן געפינען זיך זיבן נאטור ראיאָנען לענגאויס די פאראייניגטע שטאטן, אין פּאסן וואָס גייען פון צפון קיין דרום: (1) אטלאנטישער בארטן; (2) אּפּאלאטשיע בארגקייטן; (3) דער מיטל מערב; (4) ראָקי בערג; (5) דער מערב מדבר־בעקן; (6) סיערע בערג; (7) פּאציפישער בארטן. | ||
| שורה 268: | שורה 268: | ||
<li>[[נעוואדא]] | <li>[[נעוואדא]] | ||
<li>[[ניו העמפשער]] | <li>[[ניו העמפשער]] | ||
<li>[[ניו | <li>[[ניו דזשערסי]] | ||
<li>[[ניו מעקסיקא]] | <li>[[ניו מעקסיקא]] | ||
<li>[[ניו־יאָרק]] (New York) | <li>[[ניו־יאָרק]] (New York) | ||
| שורה 277: | שורה 277: | ||
| | ||
<ol start=35> | <ol start=35> | ||
<li>[[ | <li>[[אהייא]] | ||
<li>[[אקלעהאמע]] | <li>[[אקלעהאמע]] | ||
<li>[[ארעגאן]] | <li>[[ארעגאן]] | ||
| שורה 323: | שורה 323: | ||
{{רעפליסטע}}}} | {{רעפליסטע}}}} | ||
== | ==דרויסנדיגע לינקס== | ||
{{קאמאנסקאט|}} | {{קאמאנסקאט|}} | ||