אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "רוי:מדינת ישראל-אראבישע קאנפליקט"

[[בילד:Weizmann and feisal 1918.jpg|קליין|[[עמיר פייסל]] און [[חיים ווייצמאן]] אויך אין אראבישע קליידונג אלס שלום צייכן]]

דער '''אראביש-ישראלדיקער קאנפליקט''' באציעט זיך צו דעם לאנגיעריגן [[קאנפליקט]] צווישן [[מדינת ישראל]] און דער ארומיגער [[אראבישע ליגע|אראבישער ליגע]]. דער קאנפליקט איז גאר א קאמפליצירטער, און נעמט אריין פארשידענע [[אידיאלאגיע|אידעאלאגיעס]], מעסיגע און עקסטרעמע, פון ביידע צדדים. דער גרונד פון דעם קאנפליקט באשטייט פון קעגנזייטיגע תשוקות אויף צו הערשן איבער דאס שטיקל לאנד פון דעם היסטארישן ארץ ישראל. ביידע צדדים האבן טענות וואס זענען לויט זיי פעלזן פעסט, און באשולדיגן דעם אנדערן צד אין הארטנעקיגקייט, באזיסלאזע שנאה, מערדערליכע אכזריות, און יעדן סארט אומרעכט.

אין ענדע פונעם 19טן יאר-הונדערט האט זיך אנגעהויבן א באוועגונג צווישן אידן אין מזרח אייראפע זיץ צו ציען וואוינען קיין ארץ ישראל. די באוועגונג האט גענומען עטליכע פאָרמען, רעליגיעזע און סעקולערע, און איז געווען געטריבן סיי פון אנטיסעמיטיזם אין אייראפע און סיי פשוט פון די פארגרינגערטע מיטלען אויף צו ערפילן דעם צוויי-טויזנט יעריגע תשוקה פון אידן זיך צו באזעצן אין הייליג לאנד.

ארץ ישראל, אונטער'ן אלטן רוימישן נאמען "[[פאלעסטינע]]" איז דאן געווען אונטער טערקישע הערשאפט פון דעם [[אטאמאנישע אימפעריע]]. די איינוואוינער פון לאנד האבן זיך געציילט אומגעפער 500,000, פון וועלכע בערך 25,000 זענען געווען אידן, און די איבריגע מערסטנס אראבער.

פארשידענע ענליכע אידיאולאגיעס האבן אויפגעשפראצט בנוגע דעם באוועגונג זיך צו ציען צום היסטארישן לאנד פון די אידן, אבער קיין איינס האט נישט געוואונען קיין מאסן שטיצע פון אידנטום. אימיגראציע איז נאך אלץ געווען אויף גאר א קליינער פארנעם. די ערשטע אידן וואס האבן אנגעהויבן ארויפצוקומען אין די צייטן (אויך באוואוסט אלץ דער "[[ערשטער עליה]]") האבן געגרינדעט אגריקולטורע מושבים, ווי [[מקוה ישראל]], [[פתח תקווה]], און [[ראשון לציון]], ווי זיי האבן פלייסיג באארבעט די ערד מיט אן אידיאולאגישער געטריישאפט צום לאנד.

דער [[דרייפוס פרשה]] אין [[פראנקרייך]] אין יאר [[1894]]-[[תרנ"ד]] האט אויפגעטרייסלט די אידישע וועלט אויפ'ן נושא פון אנטיסעמיטיזם. איינע פון די זשורנאליסטן וואס האבן געדעקט דעם דרייפוס פראצעדור איז געווען א סעקולאר-אידישער זשורנאליסט פון עסטרייך מיט'ן נאמען [[בנימין זאב הערצל|טעאודור (בנימין) הערצל]]. אויפגעברויזט אויף די שוידערליכע פאלשע באשולדיגונגען קעגן דרייפוס, האט זיך הערצל אונטערגענומען אפצושרייבן א פלאן אויף ענדגילטיג צו לייזן דעם פראבלעם פון דעם פארהאסטן איד.

הערצל'ס פלאן איז ארויסגעקומען אין א בוך מיט'ן נאמען '''''[[דער יודענשטאַט]]''''', אין וועלכע ער שטעלט פאר א חזיון פון א אידישע מדינה, אידיאליסטיש אין אירע מאָראַלן און פארגעשריטן אין קולטור ווי די חשובסטע שטעט אין אייראפע, די צענטערס פון ציוויליזאציע און קולטור פון [[וויען]] און [[פאריז]].

אין ערשטן וועלט קריג האבן די אליאירטע מאכטן פון דעם [[פאראייניגטע קעניגרייך|פאראייניגטן קעניגרייך]] און פראנקרייך אפילירט מיט פארשידענע הבטחות צו די אראבישע באפעלקערונג פון מיטל מזרח אויף מיט צו ארבעטן מיט זיי אנטקעגן די טערקן, וועלכע האבן געקעמפפט אויף דער זייט פון דייטשלאנד און די עסטרייך-אונגארישע אימפעריע.

די הויפט הבטחה איז פארגעקומען אין [[1915]]–[[1916]] אין א בריוון אויסטויש (באקאנט אלץ די [[מעקמעהאן-חוסיין בריוון]]) צווישן [[סיר הענרי מעקמעהאן]], דער ענגלישער הויך קאמישענער אין [[עגיפטן]], און דער אראבישער פירער [[אלי אבן חוסיין]], דער שאריף פון מעקקא, איבער דעם עתיד פון זעלבסטשטענדיגקייט פאר די אראבער. אין די בריוון האט מעקמעהאן קלאר געמאכט אז אראבער וועלן באקומען זייער זעלבסטשטענדיגקייט אין אלע אראבישע לענדער (אויסער עטליכע שטחים לעבן [[סיריע]] וואס ווערן דארט אויסגערעכנט). לויט די אראבער האט דאס אויך אריינגענומען די שטחים פון [[פאלעסטינע]], וויבאלד די בריוו האט דאס נישט דערמאט אלץ אויסנאם.

אום [[16טן מאי]] [[1916]] ([[ה'תרע"ו]]) איז געשלאסן געווארן א געהיימע אפמאך צווישן ענגלאנד און פראנקרייך, באקאנט אלס דער [[סייקס-פיקא פארשטענדעניש]], איבער דעם עתיד פון די אראבישע שטחים. אין דעם אפמאך ווערן די שטחים צוטיילט צווישן פראנצויזישע און ענגלישע קאנטראל, אויף צו האלטן אויף א מאנדאט פאר שפעטערדיגע איינטיילונג. די פרינציפן אין דעם אפמאך זענען שפעטער באשטעטיגט געווארן דורך דער [[פעלקער-ליגע]] ווען עס האט באשטעטיגט די ענגלישע מאנדאט אויף פאלעסטינע פאר א אידישן לאנד. דער אפמאך איז אויך געווען דאס וואס האט ערמעגליכט פאר די ענגלישע צו דערקלערן די [[באלפור דעקלעראציע]], אין וועלכן עס ווערט צוגעזאגט פאר די אידן א היימלאנד אין פאלעסטינע.

דער אפמאך איז געווען אין קעגנזאץ צו די אפמאכן צווישן מעקמעהאן און חוסיין, און די אראבער האבן געהאלטן אז די [[באלפור דעקלעראציע]] איז געווען אן אומ'יושר'דיגע נאכדעם וואס לויט זיי איז פאלעסטינע אריינגערעכנט אין די שטחים פון די [[מעקמעהאן-חוסיין בריוון]].

די אראבישע איינוואוינער האבן צוביסלעך אנגעהויבן צו פארשטיין וואס די ציוניסטישע פלענער זענען, און אנגעהויבן פאליטישע אקטיוויטעטן אויף צוריקצוהאלטן דאס גרונדן א אידישן לאנד. אין די זעלבע זייט האבן זיך געמערט די אידישע אימיגראנטן פון אייראפע און אידן האבן זיך פארשפרייט איבער דעם גאנצן לאנד, געבויט שטעט און מושבים און שטארק אנטוויקלט דעם עקאנאמישן מצב פון דעם לאנד.

נאך איידער דער ערשטער וועלט קריג האבן די אראבער זיך געוואנדן צו די טערקישע אוטאריטעטן אויף צו באשיצן דעם לאנד קעגן א אידישן איינפלוס. נאך דער באלפור דעקלעראציע איז דאס אויפברויז ביי די אראבער געוואקסן, און עס האבן זיך אנגעהויבן אקטיווע געשלעגן צווישן די אראבער און די אידישע באפעלקערונג. אראבער האבן אנגעהויבן צו באפאלן אידישע דערפלעך, און עס האבן זיך געגרינדעט ארגאניזאציעס אויף צו באשיצן די אידן.

דערווייל האבן די אידישע אימיגראנטן געהאלטן אין איין קומען זיך באזעצן אין דאס לאנד, געבויט אידישע אינסיטוציעס, אנטוויקלט דעם אלטן העברעאישן שפראך, און דער פלאן פון ציונות האט זיך אנגעהויבן זעהן אין דער ווירקליכקייט. דאס האט געברענגט דערצו אז די אראבישע באפעלקערונג, פילנדיג הילפלאז אנטקעגן די אנטוויקלונגען, איז געווארן אלץ מער אויפגעברויזט. ראיאטן האבן אויסגעבראכן אין די 20'ער און 30'ער יארן אין וועלכע פיל אידן זענען געהרג'עט געווארן דורך אראבער.

די ערגסטע ראיאטן און הריגות זענען פארגעקומען אין [[1929]]-[[תרפ"ט]] מיטן נאמען [[תרפ"ט אויפרוהר]]. געטריבן דורך דער מופטי פון ירושלים, [[מוחאמד אמין אל חוסעיני|האַג' אמין אל חוסייני]], וועלכער האט באשולדיגט די אידן מיט וועלן איבערנעמען דעם שטח ביים כותל המערבי, האבן די אראבער אנגעהויבן אטאקירן אידן אין דורכאויס דעם לאנד. דאס שוידערליכסטע איז פארגעקומען אויף די אידן אין חברון און די תלמידים פון די חברונ'ער ישיבה, פון וועלכע 67 זענען דערמארדעט געווארן.

[[בילד:Peel map pd.png|right|קליין|150px|דער צוטיילונג פון דעם שטח לויט די פארשלאגן פון דעם פּיל קאמיסיע]]

א שפלינטער גרופע פון הגנה, דער ''[[ארגון צבאי לאומי]]'' (באקאנט אלס [[אצ"ל]]), האט אנגעהויבן דורכפירן קאנטער-אטאקעס אויף אראבער, אטאקירנדיג אראבישע אטאקירער און אויך אומשולדיגע ציווילע אראבער.

[[בילד:UNPartitionPlan.png|left|קליין|200px|דער צוטיילונגס פלאן פון דעם 1947-תש"ז יו.ען. רעזאלוציע]]

די שטימען זענען פארגעקומען דעם [[27סטן נאוועמבער]]. א מערהייט פון 33 קעגן 13 האט געשטימט לטובת דעם פלאן.

אויך האבן צען לענדער זיך צוריקגעהאלטן: ארגענטינע, טשילי, כינע, קאלאמביע, על סאלוואדאר, עטיאפיע, האנדוראס, מעקסיקא, יוגאסלאוויע, דאס פאראייניגטע קעניגרייך. איין לאנד, טיילאנד, איז נישט געווען ביים שטימען.

[[טעקע:1948 Arab Israeli War - May 15-June 10.svg|קליין|left|250px|אראבישע אטאקע אויף ישראל, טאג נאכן גרינדונג]]

אויף [[מאי 18]], [[1948]], האט [[דוד בן גוריון]] דערקלערט דאס זעלבסטשטענדיגקייט פון [[מדינת ישראל]]. אייניגע שטונדע דערנאך האבן די ארמייען פון פינף אראבישע לענדער -- [[מצרים]], [[סיריע]], [[ירדן]], [[איראק]], און [[לבנון]] -- אנגעגריפן דעם נייעם לאנד מיט'ן דערקלערירטן ציל צו "אריינשטופן די אידן אין ים אריין". זיבן מאנאטן האבן די שלאכטן אנגעהאלטן, מיט פילע פון די ישראל'ישע סאלדאטן ניי-געקומענע אימיגראנטן פון די שארית הפליטה פון [[חורבן אייראפע]]. דער קריג האט זיך אויסגעלאזט מיט א נצחון פאר מדינת ישראל, וועלכע האט צוגענומען פיל מער שטח ווי דער ארגינעלער [[יו.ען]] פלאן וואלט איר געגעבן. אלץ רעזולטאט פון דעם קריג זענען 700,000 [[אראבער]] אנטלאפן אדער פארטריבן געווארן פון זייערע היימען אין דעם ניי-געבוירענעם אידישן לאנד, און זיי זענען געווארן פליטים אין לאגערן אין [[מערב ברעג]] פון [[פאלעסטינע]], אין ירדן, לבנון, און דער [[עזה פאס]]. דער קריג איז גערופן געווארן דורך מדינת ישראל דער '''זעלבסטשטענדיגקייט קריג''', אדער '''מלחמת עצמאות'''. ביי די אראבער ווערט עס אנגערופן "'''אל נאקבא'''", אדער '''דער קאטאסטראפע'''.

אין [[1949]] זענען געשלאסן געווארן קריגס-אפשטעל אפמאכן צווישן מדינת ישראל און די אנגרייפנדע לענדער, אבער נישט קיין שלום אפמאך. א קריגס צושטאנד האט נאך ווייטער אנגעהאלטן אויף א קלענערן פארנעם, צוליב די אומגעלייזטע פראבלעמען פון אנערקענטע גרעניצן, די אראבישע פליטים און זייערע צוריק-קער רעכטן, און דער סטאטוס פון ירושלים.

{{הויפט ארטיקל|צווייטער לבנון מלחמה}}

{{מיטל מזרח קאנפליקט}}

==דרויסנדיגע לינקס==

* ווידעא קליפ פון דער פרשה וואס די [[מוכאמעד]] [[קארטון]]'ס האבן אנגעהיצט די [[איסלאם]]ישע וועלט. [[סי ען ען]] און אלע [[מידיע]] ווערן קריטיקירט פארן ווייזן קאריקטורן קעגן [[אידן]] און [[קריסטן]] אבער נישט קעגן מוכאמעד. [http://youtube.com/watch?v=RQ6IXHrVpUo]

[[קאַטעגאָריע:אויף יידיש]]