מייבאים כמותיים, בדוקי עריכות אוטומטית, ביוראקראטן, אינטערפעיס רעדאקטארן, emailconfirmed, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, מנטרים, סיסאפן, צוות טכני, מייבאים, מעדכנים, אספקלריה רעדאקטארן
102,362
רעדאגירונגען
ק
החלפת טקסט – "דרויסנדע" ב־"דרויסנדיגע"
ק (החלפת טקסט – "צוואנציק" ב־"צוואנציג") |
ק (החלפת טקסט – "דרויסנדע" ב־"דרויסנדיגע") |
||
| (9 מיטלסטע ווערסיעס פון 4 באַניצער נישט געוויזן.) | |||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
{{דעסקריפציע|די וויסנשאפט וואס באהאנדלט עלעמענטן און פארבינדונגען}} | |||
[[טעקע:Chemicals in flasks.jpg|קליין|'''כעמיע''' איז די [[וויסנשאפט]] וואס באהאנדלט [[מאטריאל]] (מאטעריע), זייער [[געשטעל]], זייערע [[כאראקטער]]ס און זייערע [[כעמישע רעאקציע|רעאקציעס]].]] | [[טעקע:Chemicals in flasks.jpg|קליין|'''כעמיע''' איז די [[וויסנשאפט]] וואס באהאנדלט [[מאטריאל]] (מאטעריע), זייער [[געשטעל]], זייערע [[כאראקטער]]ס און זייערע [[כעמישע רעאקציע|רעאקציעס]].]] | ||
'''כעמיע''' איז דער [[וויסנשאפט| | '''כעמיע''' איז דער [[וויסנשאפט|וויסנשאפטליכער]] דיסציפילין וואס באהאנדלט [[כעמישער עלעמענט|עלעמענטן]] און [[כעמישע פארבינדונג|פארבינדונגען]] צוזאמענגעשטעלט פון אטאמען, מאלעקולן און יאנען: זייער צוזאמענשטעל, סטרוקטור, אייגנשאפטן, אויפפיר, און די ענדערונגען וואס זיי גייען אדורך א [[כעמישע רעאקציע|רעאקציע]] מיט אנדערע סובסטאנצן.<ref name="definition">{{cite web|url=http://chemweb.ucc.ie/what_is_chemistry.htm|title=וואס איז כעמיע?|publisher=Chemweb.ucc.ie|accessdate=2011-06-12}} {{לינקשפראך|ענגליש}}</ref><ref>[http://dictionary.reference.com/browse/Chemistry Chemistry]. (n.d.). Merriam-Webster's Medical Dictionary. דערגרייכט דעם 19טן אויגוסט, 2007. {{לינקשפראך|ענגליש}}</ref> | ||
עס זענען דא מאטריאלס וואס האבן א [[כעמישע רעאקציע|רעאקציע]] צווישן זיי, און עס זענען פאראן מאטריאלס וואס האבן נישט קיין רעאקציע צווישן זיי. למשל [[גאלד]] מיט [[וואסער]] האבן נישט קיין רעאקציע צווישן זיך, און אויך אויב מען וועט איינווייקן גאלד אין וואסער אין משך הונדערטער יארן וועט די גאלד בלייבן גאנץ און ריין. אבער למשל [[נאטריום]] מיט וואסער האבן יא א שטארקער רעאקציע. | עס זענען דא מאטריאלס וואס האבן א [[כעמישע רעאקציע|רעאקציע]] צווישן זיי, און עס זענען פאראן מאטריאלס וואס האבן נישט קיין רעאקציע צווישן זיי. למשל [[גאלד]] מיט [[וואסער]] האבן נישט קיין רעאקציע צווישן זיך, און אויך אויב מען וועט איינווייקן גאלד אין וואסער אין משך הונדערטער יארן וועט די גאלד בלייבן גאנץ און ריין. אבער למשל [[נאטריום]] מיט וואסער האבן יא א שטארקער רעאקציע. | ||
כעמיע איז א | כעמיע איז א גרונטליכע וויסנשאפט צו פארשן פארשיידענע אנדערע וויסנשאפטן, ווי [[ביאלאגיע]], [[מעדיצין]], [[געאלאגיע]], [[געאגראפיע]] אא"וו. דער טייל פון כעמיע וואס פארנעמט זיך מיט [[ארגאניסם|ארגאנישע]] מאטריאלס הייסט [[ביאכעמיע]]. | ||
א [[כעמישע רעאקציע]] איז א פארוואנדלונג פון סובסטאנצן אין אנדערע סובסטאנצן. מען קען דאס באשרייבן אין א כעמישער גלייכונג. | א [[כעמישע רעאקציע]] איז א פארוואנדלונג פון סובסטאנצן אין אנדערע סובסטאנצן. מען קען דאס באשרייבן אין א כעמישער גלייכונג. | ||
| שורה 11: | שורה 12: | ||
=== כעמישער סטרוקטור === | === כעמישער סטרוקטור === | ||
[[טעקע:Rutherford gold foil experiment results.svg|upright|קליין|''אויבן:'' | [[טעקע:Rutherford gold foil experiment results.svg|upright|קליין|''אויבן:'' ערווארטעטע רעזולטאטן: [[אלפא טיילכל]]עך גייען אדורך דעם [[פלוימען קוגל מאדעל]] פונעם אטאם אומגעשטערט.<br />''אונטן:'' אבזערווירטע רעזולטאטן: א קליינער טייל פון די טיילכלעך זענען געווארן אפגענייגט, וואס ווייזט אן אויף א [[אטאמקערן|קליינער, קאנצענטרירטער לאדונג]].]] | ||
ביים אנהייב פונעם צוואנציגסטן יארהונדערט זענען די טעארעטישע אונטערגעבייען פון כעמיע געווארן גוט פארשטאנדלעך צוליב א סעריע פון מערקווירדיקע אנטפלעקונגען וואס האבן באוויזן בודק זיין און אויפדעקן די נאטור פונעם | ביים אנהייב פונעם צוואנציגסטן יארהונדערט זענען די טעארעטישע אונטערגעבייען פון כעמיע געווארן גוט פארשטאנדלעך צוליב א סעריע פון מערקווירדיקע אנטפלעקונגען וואס האבן באוויזן בודק זיין און אויפדעקן די נאטור פונעם אינערליכן סטרוקטור פון אטאמען. אין 1897, האט [[דזשיי דזשיי טאמסאן]] פון [[קעמברידזש אוניווערסיטעט]] אויפגעדעקט דעם [[עלעקטראן]] און קורץ נאכהער האט דער פראנצויזישער וויסנשאפטלער [[בעקערעל]] ווי אויך די פאר [[פיער קירי|פיער]] און [[מארי קירי]] אויסגעפארשט דעם פענאמען פון [[ראדיאאקטיוויטעט]]. אין א סעריע פיאנערנדיקע צעווארפן עקספערימענטן האט [[ערנעסט ראדערפארד]] ביים [[אוניווערסיטעט פון מאנטשעסטער]] אויפגעדעקט דעם אינערליכן סטרוקטור פונעם אטאם און דעם עקסיזטענץ פונעם פראטאן, קלאסיפיזירט און דערקלערט די פארשידענע טיפן ראדיאאקטיוויטעט און דערפאלגרייך פארוואנדלט דעם ערשטן עלעמענט דורך באמבארדירן [[אזאט]] מיט [[אלפא טיילכל]]עך. | ||
זיין ארבעט וועגן אטאמישן סטרוקטור האבן פארבעסערט זיינע תלמידים, דער דענישער פיזיקער [[ניעלס באהר]] און [[הענרי מאזעלי]]. די עלעקטראנישע טעאריע פון [[כעמישער בונד|כעמישע בונדן]] און [[מאלעקולארישע ארביטאל]]ן האבן אנטוויקלט די אמעריקאנער וויסנשאפטלער [[ליינוס פאלינג]] און [[גילבערט]]. | זיין ארבעט וועגן אטאמישן סטרוקטור האבן פארבעסערט זיינע תלמידים, דער דענישער פיזיקער [[ניעלס באהר]] און [[הענרי מאזעלי]]. די עלעקטראנישע טעאריע פון [[כעמישער בונד|כעמישע בונדן]] און [[מאלעקולארישע ארביטאל]]ן האבן אנטוויקלט די אמעריקאנער וויסנשאפטלער [[ליינוס פאלינג]] און [[גילבערט]]. | ||
| שורה 19: | שורה 20: | ||
=== אטאם === | === אטאם === | ||
{{הויפט ארטיקל|אטאם}} | {{הויפט ארטיקל|אטאם}} | ||
אן אטאם איז דער | אן אטאם איז דער גרונטליכער איינס פון א כעמישן עלעמענט. דער אטאם איז א זאמלונג פון טיילכלעך פון מאטעריע צונויפגעשטעלט פון א הארץ אנגעלאדנט מיט א פאזיטיווער [[עלעקטרישע לאדונג|עלעקטרישער לאדונג]] (דער [[אטאמקערן]]) וואס אנטהאלט פראטאנען און נייטראנען, ארום וואס עס דרייען זיך עלעקטראנען וואס טראגן א נעגאטיווע עלעקטרישע לאדונג וואס באלאנסירט די פאזיטיווע לאדונג פון דעם קערן. אן אטאם איז דער קלענסטער טייל פון מאטעריע וואס היט אויף די כעמישע אייגנשאפטן פונעם עלעמענט, צום ביישפיל [[עלעקטראנעגאטיוויטעט]], [[יאניזאציע ענערגיע]], [[קאארדינאציע צאל]], די סארט פארבינדונגען וואס ער קען שאפן, למשל, [[קשר מתכתי|מעטאלישע בינדונג]], [[יאנישע בינדונג]] און [[קאוואלענדע בינדונג]]. | ||
===כעמישער עלעמענט === | ===כעמישער עלעמענט === | ||
| שורה 26: | שורה 27: | ||
א כעמישער עלעמענט ווערט דעפינירט דורך דעם אייגנארטיגן נומער פון פראטאנען אין זיין [[אטאמקערן]]. דער דאזיגער נומער ווערט גערופן דער [[אטאם נומער|אטאם-נומער]] פונעם עלעמענט. צום ביישפיל, אלע אטאמען מיט 6 פראטאנען אין דעם קערן זענען אטאמען פון [[קוילנשטאף]], און אלע אטאמען וואס אנטהאלטן 92 פראטאנען אין זייער קערן זענען אטאמען פונעם עלעמענט [[אוראניום]]. אבער, ס'עקזיסטירן אויך [[איזאטאפ|איזאטאפן]] פון אן עלעמענט וואס זענען פאראנדערט פון אנאנט מיט דער צאל נייטראנען אין דעם קערן. | א כעמישער עלעמענט ווערט דעפינירט דורך דעם אייגנארטיגן נומער פון פראטאנען אין זיין [[אטאמקערן]]. דער דאזיגער נומער ווערט גערופן דער [[אטאם נומער|אטאם-נומער]] פונעם עלעמענט. צום ביישפיל, אלע אטאמען מיט 6 פראטאנען אין דעם קערן זענען אטאמען פון [[קוילנשטאף]], און אלע אטאמען וואס אנטהאלטן 92 פראטאנען אין זייער קערן זענען אטאמען פונעם עלעמענט [[אוראניום]]. אבער, ס'עקזיסטירן אויך [[איזאטאפ|איזאטאפן]] פון אן עלעמענט וואס זענען פאראנדערט פון אנאנט מיט דער צאל נייטראנען אין דעם קערן. | ||
די כעמישע עלעמענטן ווערן שיין געצייגט אין דער [[פעריאדישע טאבעלע|פעריאדישער טאבעלע]] וואס בינדט צונויף די עלעמענטן לויט זייער אטאם-נומער. א דאנק איר אייגנארטיגער סטרוקטור טיילן די קאלאנעס (אויך גערופן גרופעס/פאמיליעס) און די רייען (אויך גערופן פעריאדן) פון די פארשידענע עלעמענטן | די כעמישע עלעמענטן ווערן שיין געצייגט אין דער [[פעריאדישע טאבעלע|פעריאדישער טאבעלע]] וואס בינדט צונויף די עלעמענטן לויט זייער אטאם-נומער. א דאנק איר אייגנארטיגער סטרוקטור טיילן די קאלאנעס (אויך גערופן גרופעס/פאמיליעס) און די רייען (אויך גערופן פעריאדן) פון די פארשידענע עלעמענטן עטליכע געמיינזאמע כעמישע אייגנשאפטן, און זיי זענען אראנזשירט לויט א המשך פון אייגנשאפטן ווי [[אטאמישער ראדיוס|אטאם-ראדיוס]], עלעקטראנעגאטיוויטעט אד"ג. | ||
=== כעמישע פארבינדונג === | === כעמישע פארבינדונג === | ||
| שורה 75: | שורה 76: | ||
* [[כעמישע סובסטאנץ|כעמישע סובסטאנצן]] | * [[כעמישע סובסטאנץ|כעמישע סובסטאנצן]] | ||
== | ==דרויסנדיגע לינקס== | ||
{{קאמאנסקאט|Chemistry|כעמיע}} | {{קאמאנסקאט|Chemistry|כעמיע}} | ||
| שורה 90: | שורה 91: | ||
{{קרד/ויקי/יידיש}} | {{קרד/ויקי/יידיש}} | ||
[[he:כימיה]] | |||
[[קאַטעגאָריע:וויקידאטא דעסקריפציע]] | |||