אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "רוי:דוד פריזנהויזן"

ר' '''דוד פריזנהויזן''' ([[דייטש|דייטש]]: '''David Friesenhausen;''' {{כ}}[[1756]] –  23סטן מערץ 1828, [[קארלסבורג]]) איז געווען א [[מאטעמאטיקער]], [[דיין]] און א [[השכלה|משכיל]], האָט ערשט פארגעלייגט די גרינדונג פון א [[בית מדרש]] פאר [[רב|רבנים]] אין דער [[עסטרייכישער אימפעריע]]. ער האט מחבר געווען '''מוסדות תבל'''.

דוד בן מאיר הכהן איז געבוירן געוואָרן אינעם דאָרף פריזענהאוזן, [[בייערן]], אין 1756. איז מתחלה געווען א תושב אין דער דייטשער שטאט [[פיורדא]] נעבן [[נירנבערג]] – וואס איר דעמאלטסדיגער רב הגאון ר' [[משולם זלמן הכהן]] בעל בגדי כהונה האט טאקע געגעבן א ווארימע הסכמה אויפן ספר מוסדות תבל – וואו ער האט געלערנט תורה אין די ארטיגע ישיבות. ביי די 30 יאר האט ער זיך אויך גענומען צו שטודירן סעקולארע נושאים ווי [[מאטעמאטיקס]] און [[פיזיקס]] פאר נאָך 10 יאָר. אין 1788 האט ער באווויגן צו [[בערלין]], וואו ער האט ארויס דעם ספר "כליל החשבון" - אַ בוך פון [[אריטמעטיק|אַריטמעטיק]] און [[געאמעטריע]] און אַ הקדמה צו [[אלגעברע|אַלגעבראַ]] אין [[העברעאיש|העברעיש]].{{הערה|1=http://books.google.com/books?id=YUxPTjLG3swC}} אין 1796 איז ער ארויס אויף א רייזע איבער אייראפע צו פארקויפן זיין ספר און זאמלען [[פרענומעראנטן]] אויף אן אנדער פון זיינע ביכער, "מוסדות תבל", וואָס באשרייבט דעם סטרוקטור פונעם אוניווערס לויט [[ניקאליי קאפערניק|קאפערניקוס]].

אנטוישט פון די ראַדיקאַליזם פון די [[השכלה]] באַוועגונג אין בערלין,{{הערה|1=http://books.google.com/books?id=U6-HLZO-sI0C}} איז פריזנהויזן אריבערגעפארן צו דער שטאָט [[אונסדארף]] אין [[אונגארן]] אַרום 1800 און איז געווען באשטימט צו [[דיין]] דאָרט. אין דער זעלבער צייט האט ער זיך באשעפטיגט אין האַנדל. אין 1806 איז ער באווויגן בעקיצער צו פּעסט, אָבער אין דער אַוועק פון אַ קוואלן פון פרנסה דאָרט באַלד צוריק צו אונסדאָרף. אין יענער צייט האָט ער פאָרגעשלאָגן דעם קייסער פון דער [[עסטרייך אונגארישע אימפעריע|עסטרייך-אונגאַרישער אימפעריע]] א פאָרשלאָג פאַר גרינדונג פון דריי רבנישע סעמינאַריעס, אין [[אונגארן]], אין [[גאליציע]] און אין [[מעהרן]]. די פּראָפּאָסעד קעריקיאַלאַם האט אריינגענומען, דערצו צו [[תלמוד|תלמודישע]] שטודיום, אויך [[תנ"ך]] און אַלגעמיין שטודיום. די פאָרשלאג איז געווען פאַראַכט דורך די אויטאריטעטן, אָבער דערוועקט גרויס כּעס אויף דעם טייל פון די אונגעריש רבנים.{{הערה|1=http://books.google.com/books?id=LLuPS1yVDf8C}}

ער האט געוואנדערט קיין [[אונגארן]] ווי ער האט זיך באזעצט אינעם באקאנטן שטאט [[אוהעל]] בימי כהונתו של ראש שושלת עצי התמרים הגה"ק בעל [[ישמח משה]] זצ"ל. ער האט געדינט אלס דיין אין שטאט אוהעל וואו ער האט געוואוינט פון 1808 ביז 1816. ער איז געווען באקאנט ווי אַ [[מתנגדים|מתנגד צו חסידות]]. אין 1816 האָט ער אָנגעהויבן א צווייטן רייזע קיין אייראפע, אונטערצושרייבן זיין ספר "מוסדות תבל"; נאָך זיין הצלחה אין רעקרוטירן גענוג אבאנענטן, אריינגערעכנט דער [[משה סופר|חתם סופר]] און [[אהרן חארינער]], איז דאָס ספר ארויס אין [[וויען]] אין 1820. אין אַדישאַן צו די אַסטראַנאַמיקאַל טייל, דער ספר כולל דערווייז פון סאַלווינג [[אוקלידוס]]'ס 11 פּראָבלעם, ווי אויך א רוחניות [[צוואה]], אין וואָס פריזנהויזן רעדט וועגן זיין פּלאַן צו גרינדן אַ רבנישער סעמינאַר. די קשיא פון די מאָס פון זיין שטיצן פאַר רעליגיעז ענדערונג איז געווען אַ מקור פון סכסוך צווישן קריסטן וואָס האָבן געלערנט זיינע שריפטן.

* ר' [[שלום חריף]] - [[לאקענבאך]]

* ר' [[בונם איגר]] - [[מאטערסדארף]] (אחיו של [[עקיבא אייגער|הגרעק"א]])

* הדיין ר' [[דניאל פרוסטיץ]] - פרעשבורג (עם שאר הדיינים ואנשי שם משם)

* ר' [[יצחק אייזיק טויב]] - ר' אייזיק'ל קאלובער - [[קאלוב]]

* ר' [[יעקב פיש]] - [[קאלוב]]

[[קאַטעגאָריע:דייטשע יידן]]

[[קאַטעגאָריע:דיינים]]