מייבאים כמותיים, בדוקי עריכות אוטומטית, ביוראקראטן, אינטערפעיס רעדאקטארן, emailconfirmed, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, מנטרים, סיסאפן, צוות טכני, מייבאים, מעדכנים, אספקלריה רעדאקטארן
101,725
רעדאגירונגען
ק
החלפת טקסט – "דרויסנדע" ב־"דרויסנדיגע"
ק (החלפת טקסט – "{{דעסקריפציע||ענגליש=" ב־"{{דעסקריפציע||ענגליש = ") |
ק (החלפת טקסט – "דרויסנדע" ב־"דרויסנדיגע") |
||
| (5 צווישנדיגע ווערסיעס פונעם זעלבן באַניצער נישט געוויזן) | |||
| שורה 8: | שורה 8: | ||
אינעם 16טן יארהונדערט האט מען באשולדיגט די אידן אין [[פעזינג]] (היינט אין סלאוואקיי) אז מען האט געפייניקט א ניין־יעריג אינגל ביז ער האט געבלוטיגט צום טויט; פאר דעם האט מען פארברענט דרייסיג אידן. אבער אין אמת'ן האט מען געפונען דאס קינד לעבעדיגעהייט אין ווין, וואן דער גראַף וואלף פון פעזינג האט אים גענומען כדי פטור צו ווערן פון זיינע חובות צו אידן אין פעזינג.<ref>{{cite web|last=richardsh|date=2015-05-27|title=27 May 1529 Blood Libel and Burning to Death of 30 Jews in Bazin, Hungary #otdimjh|url=https://jewinthepew.org/2015/05/27/27-may-1529-blood-libel-and-burning-to-death-of-30-jews-in-bazin-hungary-otdimjh/|access-date=2020-09-29|website=On This Day In Messianic Jewish History|language=en}}</ref><ref>{{cite web|title=Pezinok|url=https://www.jewishvirtuallibrary.org/pezinok|access-date=2020-09-29|website=www.jewishvirtuallibrary.org}}</ref> | אינעם 16טן יארהונדערט האט מען באשולדיגט די אידן אין [[פעזינג]] (היינט אין סלאוואקיי) אז מען האט געפייניקט א ניין־יעריג אינגל ביז ער האט געבלוטיגט צום טויט; פאר דעם האט מען פארברענט דרייסיג אידן. אבער אין אמת'ן האט מען געפונען דאס קינד לעבעדיגעהייט אין ווין, וואן דער גראַף וואלף פון פעזינג האט אים גענומען כדי פטור צו ווערן פון זיינע חובות צו אידן אין פעזינג.<ref>{{cite web|last=richardsh|date=2015-05-27|title=27 May 1529 Blood Libel and Burning to Death of 30 Jews in Bazin, Hungary #otdimjh|url=https://jewinthepew.org/2015/05/27/27-may-1529-blood-libel-and-burning-to-death-of-30-jews-in-bazin-hungary-otdimjh/|access-date=2020-09-29|website=On This Day In Messianic Jewish History|language=en}}</ref><ref>{{cite web|title=Pezinok|url=https://www.jewishvirtuallibrary.org/pezinok|access-date=2020-09-29|website=www.jewishvirtuallibrary.org}}</ref> | ||
ווען די [[אטאמאנישע אימפעריע|אטאמאנישע טערקן]] האבן דעראבערט אונגארן און עס איינגעשלאסן אין זייער אימפעריע אינמיטן פון זעכצנטן יארהונדערט, האבן א צאל אידן פון אפען עמיגרירט קיין [[טערקיי]] וואו זיי האבן זיך אויסגעמישט מיט די | ווען די [[אטאמאנישע אימפעריע|אטאמאנישע טערקן]] האבן דעראבערט אונגארן און עס איינגעשלאסן אין זייער אימפעריע אינמיטן פון זעכצנטן יארהונדערט, האבן א צאל אידן פון אפען עמיגרירט קיין [[טערקיי]] וואו זיי האבן זיך אויסגעמישט מיט די ספרד'ישע אידן. עטליכע יאר שפעטער, מיט דער הילף פון דער פריינטליכער טערקישער רעגירונג, האבן אידן צוריק אויפגעשטעלט זייער קהילה אין אפען און אנגעהויבן פראספערירן. דער צענטער פון תורה, האט זיך אבער שנעל אריבערגעטראגן קיין [[אייזנשטאט]], וואו רבי שלמה ליבערמענש האט געשאפן איינע פון די ערשטע אונגארישע ישיבות. | ||
נישט לאנג נאכדעם האט די שטאט אפען צוריקגעוואונען איר פראמינענץ אין די רבנישער וועלטץ עס האט נישט לאנג גענומען און די שטאט האט געהאט פיר גרויסע ישיבות: רבנים פון ווייטע קהילות האבן געשיקט זייערע שאלות צו אירע פוסקים. אין דעם יאר 1655 האט אפען אויפגענומען אלם איר הויפט־רב הרב ר' אפרים הכהן, א דיין וועלכער איז אנטלאפן פון ווילנע פון די אנטיסעמיטישע [[קאזאקן]]. אונטער זיין הנהגה האט דאם תורה־לערנען דערגרייכט אומגעהרערע הויכן. אט דער שיינער פעריאד פון מנוחה און גייסטיקן וואוקס, איז געקומען צו א סוף ווען די עםטרייך-אונגארישע ארמיי האט ארויסגעטריבן די טערקן פון אפען און דארט אויך ליקווידירט דעם אידישן ישוב און דעם בליענדן תורה-צענטער. | נישט לאנג נאכדעם האט די שטאט אפען צוריקגעוואונען איר פראמינענץ אין די רבנישער וועלטץ עס האט נישט לאנג גענומען און די שטאט האט געהאט פיר גרויסע ישיבות: רבנים פון ווייטע קהילות האבן געשיקט זייערע שאלות צו אירע פוסקים. אין דעם יאר 1655 האט אפען אויפגענומען אלם איר הויפט־רב הרב ר' אפרים הכהן, א דיין וועלכער איז אנטלאפן פון ווילנע פון די אנטיסעמיטישע [[קאזאקן]]. אונטער זיין הנהגה האט דאם תורה־לערנען דערגרייכט אומגעהרערע הויכן. אט דער שיינער פעריאד פון מנוחה און גייסטיקן וואוקס, איז געקומען צו א סוף ווען די עםטרייך-אונגארישע ארמיי האט ארויסגעטריבן די טערקן פון אפען און דארט אויך ליקווידירט דעם אידישן ישוב און דעם בליענדן תורה-צענטער. | ||
| שורה 21: | שורה 21: | ||
== דאס חסידות אין אונגארן == | == דאס חסידות אין אונגארן == | ||
צוזאמען מיט דעם געבענשטן גייסט, וואס עס האט איינגעפלאנצט דער "חתם- סופר", זענען א גרויםע צאל פון אונגארישע אידן געווארן געטרייע אנהענגער פון חסידות ווען אדמו"ר [[רבי יצחק אייזיק טויב]] פון | צוזאמען מיט דעם געבענשטן גייסט, וואס עס האט איינגעפלאנצט דער "חתם- סופר", זענען א גרויםע צאל פון אונגארישע אידן געווארן געטרייע אנהענגער פון חסידות ווען אדמו"ר [[רבי יצחק אייזיק טויב]] פון קאלוב (1821-1751), א תלמיד פון [[רבי שמואל שמעלקא הורוויץ (ניקלשבורג)|שמעלקע פון ניקאלשבורג]], האט אריבערגעפירט דעם [[ישראל בעל שם|בעל-שם־טוב'ם]] תורה קיין אונגארן. אן אנדערער גרויסער חסידישער מנהיג פון דער צייט איז געווען אדמו"ר [[רבי משה טייטלבוים (ישמח משה)|רבי משה טייטלבוים]] פון אוהעל (1841-1759), דער בעל "ישמח משה", א תלמיד פון דעם "חוזה" פון לובלין און דער שטאם-פאטער פון דאס וואס עס איז היינט דאס פארצווייגטע [[סאטמאר (חסידות)|סאטמארער]] חסידות. | ||
דאם חסידות אין אונגארן האט אויך געוואונען אנהענגער דורך אדמו"ר [[רבי מנחם מענדיל האגער ( | דאם חסידות אין אונגארן האט אויך געוואונען אנהענגער דורך אדמו"ר [[רבי מנחם מענדיל האגער (קאסוב)|מנחם מענדיל האגער פון קאסוב]] (1826-1768), א תלמיד פון [[רבי משה לייב סאסאווער|משה לייב פון סאסאוו]] און אויך דורך זיין אייניקל דער "צמח צדיק", אן איידעם פון הייליקן [[רבי ישראל פון רוזשין|ריזשינער]], וועלכער איז געווען דער גרינדער פון דער וויזניצער דינאסטיע און אדמו"ר [[רבי צבי אלימלך שפירא]] פון דינאוו, דער "בני יששכר" (1841-1783) ,א תלמיד פון דעם "חוזה" פון לובלין, וועלכער איז געווען דער שטאם־פאטער פון [[מונקאטש (חסידות)|מונקאטשער]] חסידות. א גרויסן חלק אין פארשפרייטן אידישקייט און חסידות האט געהאט דער "[[מראה יחזקאל]]", דער הויפט-רב פון [[קארלסבורג]], א תלמיד פון [[רבי מנחם מענדיל פון רימאנאוו]] און שטאם־פאטער פון דעישער חסידות. | ||
אויפן אונגארישן אידנטום האבן אויך אויסגעאיבט א גרויםע חסידישע השפעה דער גאון און צדיק [[רבי צאנזער רב|חיים פון צאנז]] און זיינע ממשיכים. אנדערע אידן פון א טייל אונגארן זענען געווארן נאכפאלגער פון ספינקער חסידות, דער גרינדער פון דער ספינקער דינאסטיע אדמו"ר [[רבי יוסף מאיר ווייס]] פון ספינקע (1909-1838) דער "אמרי יוסף", וועלכער איז געווען א תלמיד פון [[רבי יצחק אייזיק אייכנשטיין|יצחק אייזיק פון זידיטשויב]]. מען דארף דערמאנען, אז אויך בעלז האט געהאט א גרויםן איינפלוס אין אונגארן בפרט אינעם אזוי-גערופענעם "[[אויבערלאנד]]". | אויפן אונגארישן אידנטום האבן אויך אויסגעאיבט א גרויםע חסידישע השפעה דער גאון און צדיק [[רבי צאנזער רב|חיים פון צאנז]] און זיינע ממשיכים. אנדערע אידן פון א טייל אונגארן זענען געווארן נאכפאלגער פון ספינקער חסידות, דער גרינדער פון דער ספינקער דינאסטיע אדמו"ר [[רבי יוסף מאיר ווייס]] פון ספינקע (1909-1838) דער "אמרי יוסף", וועלכער איז געווען א תלמיד פון [[רבי יצחק אייזיק אייכנשטיין|יצחק אייזיק פון זידיטשויב]]. מען דארף דערמאנען, אז אויך בעלז האט געהאט א גרויםן איינפלוס אין אונגארן בפרט אינעם אזוי-גערופענעם "[[אויבערלאנד]]". | ||
| שורה 43: | שורה 43: | ||
איינע פון די גרויסע חורבן טראגעדיעס איז זיכער געווען דאס וואס די [[צווייטע וועלט-מלחמה]] האט אין א געוויסער מאס ווידער אזוי צו זאגן "פאראייניגט" דאס אונגארישע אידנטום. ביים אנפאנג פון דער צווייטער וועלט מלחמה האט היטלער־דייטשלאנד, וואם האט שנעל באהערשט יענעם טייל אייראפע, צוריקגעגעבן יענעם טייל אייראפע א טייל טעריטאריעס וואם זי האט פארלוירן ביים שלוס פון דער ערשטער וועלט־מלחמה. מערערע הונדערט טויזנט וואס זענען צווישן די צוויי וועלט־מלחמות געווארן בירגער פון טשעכאסלאוואקיי און רומעניע זענען צוריק ארונטער דער ממשלה פון אונגארן, וועלכע איז געווארן א פארבינדעטער צו נאצי-דייטשלאנד און אויך גענומען רודפ'ן אירע אידישע איינוואוינער. | איינע פון די גרויסע חורבן טראגעדיעס איז זיכער געווען דאס וואס די [[צווייטע וועלט-מלחמה]] האט אין א געוויסער מאס ווידער אזוי צו זאגן "פאראייניגט" דאס אונגארישע אידנטום. ביים אנפאנג פון דער צווייטער וועלט מלחמה האט היטלער־דייטשלאנד, וואם האט שנעל באהערשט יענעם טייל אייראפע, צוריקגעגעבן יענעם טייל אייראפע א טייל טעריטאריעס וואם זי האט פארלוירן ביים שלוס פון דער ערשטער וועלט־מלחמה. מערערע הונדערט טויזנט וואס זענען צווישן די צוויי וועלט־מלחמות געווארן בירגער פון טשעכאסלאוואקיי און רומעניע זענען צוריק ארונטער דער ממשלה פון אונגארן, וועלכע איז געווארן א פארבינדעטער צו נאצי-דייטשלאנד און אויך גענומען רודפ'ן אירע אידישע איינוואוינער. | ||
די טראגעדיע איז נאך גרעסער געווארן ווען דייטשלאנד האט אין פרילינג פון 1944 אליין באזעצט אונגארן און דארט מיט די הילף פון זייערע | די טראגעדיע איז נאך גרעסער געווארן ווען דייטשלאנד האט אין פרילינג פון 1944 אליין באזעצט אונגארן און דארט מיט די הילף פון זייערע אונגארישע פארבינדעטע אנגעפאנגען דורכפירן די מאסן־הריגות און שחיטות דורך פארשיקן די אונגארישע אידן אין די נאצישע פארניכטונגס-לאגערן, בעיקר קיין [[אוישוויץ]]. אין משך פון בלויז אייניקע חדשים זענען אויף דעם וועג פארטיליגט געווארן העכער א האלבער מיליאן אידן און ס'איז דערמיט געקומען דער טרויעריקער חורבן אונגארן. | ||
== בילדער גאלעריע פון דאס אידיש לעבן אין אונגארן == | == בילדער גאלעריע פון דאס אידיש לעבן אין אונגארן == | ||
| שורה 60: | שורה 60: | ||
<!-- זעט http://yi.wikipedia.org/wiki/וויקיפעדיע:צייגט מקורות -->[http://www.hebrewbooks.org/pdfpager.aspx?req=50143&st=&pgnum=19 פון דאס אידישע ווארט] | <!-- זעט http://yi.wikipedia.org/wiki/וויקיפעדיע:צייגט מקורות -->[http://www.hebrewbooks.org/pdfpager.aspx?req=50143&st=&pgnum=19 פון דאס אידישע ווארט] | ||
== | ==דרויסנדיגע לינקס== | ||
[http://www.hebrewbooks.org/3383 טויזנט יאר אידיש לעבן אין אונגארן, גרינוואלד, אויף היברובוקס]<!-- שטעלט דא לינקען צו אנדערע וועבזייטלעך--><!-- לייגט דא קאטעגאריעס. פאר מער אינפארמאציע זעט http://yi.wikipedia.org/wiki/וויקיפעדיע:קאטעגאריזאציע --> | [http://www.hebrewbooks.org/3383 טויזנט יאר אידיש לעבן אין אונגארן, גרינוואלד, אויף היברובוקס]<!-- שטעלט דא לינקען צו אנדערע וועבזייטלעך--><!-- לייגט דא קאטעגאריעס. פאר מער אינפארמאציע זעט http://yi.wikipedia.org/wiki/וויקיפעדיע:קאטעגאריזאציע --> | ||
<!-- קאטעגאריעס -->[[קאַטעגאָריע:אונגארן]] | <!-- קאטעגאריעס -->[[קאַטעגאָריע:אונגארן]] | ||