אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "דרעפט:רמב"ם"

דאס [[צוויי]]ט גוויס און וואויכטיק ספר פון רמב"ם, וואס האט אבער ארויסגע- רופן אויך [[גרויס]]ע קעגנערשאפט, איז דער ,,[[מורה נבוכים]]", וועלכן דער רמב"ם האט געשריכן אין דער [[אראבישע]]ר [[שפראך]] און ער איז אי[[בערזע]]צט געווארן אין [[העברעאיש]] דורך רבי [[שמואל]] אבן תבון (פאראן נאך אן אנדערע איבער- זעצונג פון [[רבי יהודה]] אל חריזי); דער טייטש פון ,,[[מורה נבוכים]]? אי: ,וועג- ווייזער פאר די בלאנדזשענדע". כדי צו פאר[[שטיין]] די באדייטונג און דעם איג- פלוס פון /,[[מורה נבוכים]]? דארף מען [[ווייס]]ן, אז דעמאלט איז געווען א צייט פון אויפלעבונג פון [[פילאזאפיע]] און ווי" סנשאפטן אין די [[אראבישע לענדער]]. וועלכע האבן זיך געצויגן פון [[שפאניע]] (און אין א געוויסער מאס אויך פון דרום-[[פראנקרייך]]) איבער אלע [[לענדער]] פון צפון-[[אפריקע]] ביז מיטל-אזיע. דאס איז געווען די גלאנץ עפאכע פון דער [[אראבישע]]ר [[קולטור]]; די [[ווערק]] פון די אל- טע [[גריכיש]]ע פילאזאפן, באזונדערס פון [[אריסטא]]טעלס, זענען געווען גרינטלעך שטודירט סיי דורך די [[אראבישע]] דעג- קער, סיי אויך דורך די [[יידיש]]ע געביל- דעטע פערזענלעכקייטן אין יענער צייט, עס זענען אנשטאנען [[פראבלעמען]], וועל- כע האבן אנגערירט די [[יסודות]] פון יעדער [[אמונה]] בכלל, אזעלכע פראגן, וי דאס זוכן באווייזן אז עס אין פאראן א גאט, וואס האט די [[וועלט]] [[באשאפן]] און פירט די [[וועלט]] (,מציאות השם'), דאס פרא- בלעם פון, [[ידיעה]] ו[[בחירה]]? (זע זוב" [[ווארט]] ,,[[ידיעה]] ו[[בחירה]]"), דאס [[פראבלעם]] וי קאן מען גאט,. וואס איו א [[גייסט]]י" קייט, צו[[שרייבן]] אזעלכע אינשאפטן ווי גוט, רחמן וכדומה, די דאזיקע פראבלע- מען, וועלכע זענען אייגנטלעך דער רע זולטאט פון ניט [[פארלאזן]] זיך אויף טרא" דיציע אליין אין [[אמונה]]-זאכן, נאר דאס וועלן פארשן די אלע [[גלויבונג]]ען אין ליכט פון [[וויסנשאפט]] וואבן א סך געבילדעטע אידן אין יענער צייט אראפגעפירט פון וועג פון [[אמונה]]. עס איז אנטשטאנען די הויפט-פראגע: צי קאן מען איסגלייכן [[רעליגיע]] מיט ויסנשאפט. דעם דאזיקן ציל האט געהאט פאר זיך דער רמב"ם, ווען ער האט געשריבן דעם ,,מורה נבו- כים", דעם, וועגווייזער פאר די בלא:- דזשענדע". ער האט אים געשריבן פאר זיינס א [[תלמיד]] רבי יוסף אבן עקנין. און ער האט אים געשריבן מיט א כוונה אין דער [[אראבישע]]ר [[שפראך]], כדי ער זאל זיין צוגענגלעך פאר די דעמאלטיקע [[יידיש]]ע [[משכילים]]. ואוועלכע הוואבן [[העברעאיש]] שוואך פארשטאנען אבער די גרעסטע ווירקונג האט דאס ספר געהאט אין זיין [[העברעאיש]]ער [[איבערזעצונג]] אויף פיל דורות [[יידיש]]ע [[פארשער]] און [[דענקער]], דער ,,[[מורה נבוכים]]" באשטייט פון עטלעכע טיילן. דער 1טער בא[[האנדל]]ט די גנע" מען און די תארים, אטריבוטן, פון גאט, וואס ווערן געבראכט אין תנ"ך, וואוי, למשל גאט איז גוט, בארמהארציק וכדומה; דער רמב"ם דערקלערט דאס אלץ אין אלעגא- רישן זין (זע זוכ[[ווארט]], [[אלעגאריע]]) און ער האלט, אז איבערהויפט קאן מען די תארים, די ,, מעלות", פון דער געט" לעכקייט נאר נעמען אין געגאטיון זין, דאס הייסט, אז ווען מיר זאגן, גאט איז גוט", מיינען מיר דערמיט, אז וועגן גאט קאן מען ניט זאגן אז ער איז [[שלעכט]], דער [[צוויי]]טער טייל בא[[האנדל]]ט די בא- ווייזן וועגן דער עקזיסטענץ פון גאט און דער [[שאפונג]] פון דער וואועלט, וי אויך דעם ועזן פון דער נבואה דערשיינונג, דער דריטער טייל בא[[האנדל]]ט די באצי- אונג פון גאט צו [[מענטש]], די פראבלע- מען פון גוט און [[שלעכט]], שכר ועוגש, [[ידיעה]] ו[[בחירה]], דער געטלעכער [[השגחה]], וי אויך די טעמים פון די [[מצוות]] פון דער תורה. אין דעם פילאזאפישן טייל פון ספר גייט דער רמב"ם אין דער שיטה פון אלט-[[גריכיש]]ן [[פילאזאף]] [[אריסטא]]טל, מיטן אויסנאם פון פראכלעם וועגן דער [[וועלט]]-[[שאפונג]], אין וועלכער [[אריסטא]]טל ([[אריסטו]]) האלט פון, קדמות העולם, אז די וואועלט עקזיסטירט פון אייביק אן און דער רמב"ם האלט פון ,,חידוש העו" לם", אז די [[וועלט]] איז [[באשאפן]] געווארן ;יש מאין", פון [[גארנישט]]. דער, [[מורה נבוכים]]? האט שוין ביים רמב"מס לעבן ארויסגערופן א שטורם פון קעגנערשאפט ביי א סך [[פרומע]] [[יידיש]]ע גדולים, וועלכע האבן געהאלטן, אז פיל [[מיינונג]]ען זענען קעגן דער [[אמונה]]. באונדערס דעם רמב"מס [[מיינונג]] וועגן דער עקזיסטענץ פון גוף און נשמה נאכן טויט, זיי האבן חושד געווען, אז דער דמב"ם לייקנט אין תחיית המתים: דערויף האט דער רמב"ם אנגעשריבן זיין, מאמר תחיית המתים", אבער דאס האט ניט געהאלפן. די קעג- נער האבן געהאלטן, אז איבערהויפט איז דער גאנצער דרך צו פארנעמען זיך מיט [[פילאזאפיע]] און פרואוואון אויסטייטשן [[אמונה]]-זאכן מיט דער הילף פון [[חקירה]] א פאלשער, און ער ברענגט דערצו, אז מען גייט אוועק פון דער [[אמונה]] בכלל. נאכן טויט פון רמב"ם האט אין דרום- [[פראנקרייך]] און [[שפאניע]] זיך צעפלאקערט דאס [[פייער]] פון מחלוקה ארום דעם רמב"מס ,,[[מורה נבוכים]]"; אזעלכע גרוי" סע לומדים ווי רבי שלמה מן ההר, רבנו יונה (זע, יונה פון געראנדי") און אנ" דערע האבן מחרים געווען דאס ספר און אויך דעם טייל ,,ספר המדע" פון ,,מש- נה תורה". מען האט דערפירט דערצו אז גלחים האבן [[פארברענט]] דעם, [[מורה נבוכים]]". דער דאזיקער קאמף איז גע- פירט געווארן דורך פיל דורות ביז דער לעצטער צייט. גאר [[פרומע אידן]], באזונ" דערס לעצטנס אין די [[קרייז]]ן פון [[חסידים]], הנם זיי האבן ניט געוואגט צו רעדן קעגן רמב"ם, וועגן וועלכן זיי האבן גערעדט מיט דרך ארץ און גערופן, דער רמב"ם זיל", האבן אבער ניט געלאזט [[לערנען]] אין [[מורה נבוכים]]. דער [[מורה נבוכים]] האט געהאט א [[גרויס]]ע השפעה אויף דעם [[רעליגיעז]]-פילאזאפישן געדאנקענגאנג ניט נאר אין דער [[יידיש]]ער נאר אויך אין דער ניט-[[יידיש]]ער ועלט, אויף אזא [[קריסט]]- לעכן סכאלאסטיקער וי אלבערט מאג" נוס, און אויך אויף אלגעמיינע פילא- זאפן וי [[שפינאזא]] און אנדערע. ער איז אי[[בערזע]]צט געווארן אין פיל [[אייראפע]]- אישע שפראכן ([[לאטיין]], [[דייטש]],. פראנ" צויזיש, [[ענגליש]] און אנדערע). צום [[מורה נבוכים]] זענען געשריבן געווארן פיל פירו- שים פון אפודי, אברבנאל, שלמה מימון (,גבעת המורה") און אנדערע. לעצ- טנס איז ער דערשינען אין תל:אביב מנוקד מיט א פירוש און איינלייטונג פון דר. [[יהודה]] קויפמאן. אחוץ די דאזיקע [[צוויי]] הויפט-[[ספרים]] האט דער רמב"ם מחבר געווען אויך אנ- דערע ויכטיקע [[ספרים]]: 1) ,ספר ה[[מצוות]]? (אין [[אראביש]], אי[[בערזע]]צט אין [[העברעאיש]]), 2) פירוש אויף [[משניות]] (אין [[אראביש]], אי[[בערזע]]צט אין העברע- איש, געדרוקט צום סוף פון די גמרות) צו וועלכן עס זענען צוגעגעבן צום פירוש אויף אבות אויך די, שמונה פרקים" איבער עטיק און היגיענע: 3) שאלות ותשובות ,,פאר הדור"; 4) ,,אגרת תימן" (וועגן משיה און פאלשע משיחים; 6) ,אגרת השמד" (גרינגער צו מאכן די לאגע פון די אנוסים, וועלכע זענען גע" ווען געצוואונגען עפנטלעך צו אנערקע- נען די מאכמעדאנישער [[רעליגיע]] און אין געהחיים זענען זיי געבליבן אידן)+ 8) ,,מלות הגיון? איבער [[לאגיק]] און פילא- זאפישע [[באגריפן]]; 6) ,פרקי משה" אי- בער מעדיצינישע פראגן, אויך אנדערע [[ספרים]], וואס וועגן טייל פון זיי איז א [[צוויי]]פל צי זיי שטאמען פון רמב"ם (,,פרקי ההצלחה" און אנדערע), אין זיין [[פירוש המשניות]] צום פרק חלק אין סג- הדרין בא[[האנדל]]ט דער רמב"ם אויך די פראגע, וואס זענען די עקרים, די הויפט- [[יסודות]] פון דער ידישער [[אמונה]], און ער רעכנט דארט אויס די עקרים, פון וועלכע עס זענען סטיליזירט געווארן די 8 ;[[אני מאמין]]", וואס זענען אריין- גענומען געווארן אין [[סידור]] צו זאגן יעדן טאג נאכן [[דאווענען]]. עס איז אויך צו פאר[[צייכענען]] די מיי" נונג-פארשידענקייט, וואס איז אנשטא- נען צווישן די [[היסטאריקער]] אין דער פראגע, צי האט דער רמב"ם ווען ער איז געווען אין פעץ אין צפון-[[אפריקע]], בעת דער שמד:גזרה, אנגענומען לפנים די מאכמעדאנישער [[רעליגיע]]. אזא באשולדי- קונג איז געבראכט געווארן קעגן רמב"ם דורך זיינס א שונא, אן [[אראביש]]ן דאק- טאר, וועלכער האט וועגן דעם פארמטרט דעם רמב"ם צום עגיפטישן [[סולטאן]] און דעם רמב"מס לעבן איז געווען דאדורך אין געפאר,. טייל [[היסטאריקער]] (גייגער און אנדערע) האבן געהאלטן די באשול- דיקונג פאר א ריכטיקע, אבער א גאנצע ריי אנדערע [[היסטאריקער]] (מונק און אג- דערע) האבן באוואויזן, אז די באשולדיקונג איז א פאלשע, דער כבוד און די השפעה פון רמב"ם ביי אלע אידן איז געווען [[גרויס]] סיי ביי זיין לעבן און סיי נאכן טויט. וען מען איז אין [[ירושלים]] געוואויר געווארן פון רמב"מס [[פטירה]] האט מען אין דער הפ- טרה געזאגט דעם ספור פון עלי אין [[ספר שמואל]] מיט די [[ווערטער]] ,כי נלקח ארון אלהים". מען האט געשריבן אויף אים ,,ממשה ועד משה לא קם כמשה", ,פון [[משה רבנו]] איז ניט געוען אזוי וואוי דער רמב"ם". אין תימן האט מען אין קדיש געזאגט ,,בחיי דמרנא ורבנא רבנו משה בן מימון". ועגן רמב"ם זענען גע- שריבן געווארן זייער פיל [[ספרים]] און בי" כער און אפ[[האנדלונג]]ען. אין דוד יעלינס ;רבי משה בן מימון? ([[ווארשע]] 1808) איז פאראן א [[ביבליאגראפיע]] פון די אלע אוייטגאבן; אבער זינט דעמאלט זענען צו" געקומען נאך פיל אנדערע אויבעטן, בא- זונדערס אין יאר 1988 ווען מען האט גע[[פייער]]ט דעם 800 [[געבורט]]-יאר פון רמב"ם. עס איז אויך פאראן א בילך פון רמב"ם, אבער דאס בילד שטאמט פון זייער א ש[[פעטער]] צייט און איז וואף- שיינלעך א פאלסיפיקאט; דאקעגן איז פאראן די אייגענע האנט[[שריפט]] פון רמב"ם און זיין אונטער[[שריפט]]. -- זע אויך גרעץ, דברי ימי ישראל; דעם מבוא פון קויפמאן (אבן [[שמואל]]) צום . ,[[מורה נבוכים]]'; אחדר העם השכל" (אין על פרשת דרמים.