אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "רוי:קאלטער קריג"
ק (החלפת טקסט – "׳" ב־"'") |
ק (החלפת טקסט – "סאוועטיש" ב־"סאוויעטיש") |
||
| (20 מיטלסטע ווערסיעס פון 6 באַניצער נישט געוויזן.) | |||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
דער '''קאלטער קריג''' איז דער ביינאמען פון דער [[מלחמה]] צווישן דער [[מערב וועלט]] (די [[ | {{דעסקריפציע||ענגליש = 1947–1991 tension between the Soviet Union and the United States and their respective allies|העב=כינוי למאבק שקט יחסית בין ברית המועצות לארצות הברית בין השנים 1947—1991|דייטש=Status geopolitischer Spannung zwischen den NATO-Staaten und den Staaten des Warschauer Vertrags von 1947 bis 1989|}} | ||
דער '''קאלטער קריג''' איז דער ביינאמען פון דער [[מלחמה]] צווישן דער [[מערב וועלט]] (די [[פאראייניגטע שטאטן|פאראייניגטע שטאטן]] מיט אירע אונטערשטיצערס) און די מזרח לענדער (דער [[סאוועטן פארבאנד]] מיט אירע אונטערשטיצערס) במשך 45 יאר פון [[1947]] (גלייך נאך דער [[צווייטער וועלט קריג]]) ביז [[1991]], ווען דער ראטנפארבאנד איז איינגעפאלן. | |||
די מלחמה איז נישט געווען אזוי ווי אנדערע מלחמות, צוליב דעם וואס די צוויי הויפט קעמפער האבן זיך קיינמאל נישט ווירקליך מיט [[געווער]] ארומגעקריגט, נאר בלויז [[פאליטיק|פאליטיש]] און [[אידעאלאגיע|אידיאלאגיש]]. נאר זיי האבן געשטיצט די צוויי זייטן אין | די מלחמה איז נישט געווען אזוי ווי אנדערע מלחמות, צוליב דעם וואס די צוויי הויפט קעמפער האבן זיך קיינמאל נישט ווירקליך מיט [[געווער]] ארומגעקריגט, נאר בלויז [[פאליטיק|פאליטיש]] און [[אידעאלאגיע|אידיאלאגיש]]. נאר זיי האבן געשטיצט די צוויי זייטן אין עטליכע אנדערע מלחמות ארום דער וועלט. | ||
עס איז געווען | עס איז געווען פאָרגעפילט אז די מלחמה וועט זיך אנטוויקלען צו אַן [[אטאמקריג]], און יעדער וועט שיסן אויפן צווייטן [[נוקלעארער וואפן|נוקלעארע וואפן]]. | ||
די ערשטע | די ערשטע פאַזע פונעם קאַלטן קריג האט אנגעהויבן גלייך נאָכן סוף פון דער [[צווייטע וועלט-מלחמה|צווייטער וועלט-מלחמה]] אין 1945. די פאראייניגטע שטאטן האבן געשאפן דעם [[נאט"א]] מיליטערישן אַליאַנץ אין 1949 קלערן אז דער ראטן-פארבאנד וועט אטאקירן, און זיי האבן גערופן זייער גלאבאל־פאליטיק קעגן סאוויעטישער איינפלוס ''איינהאַלטן''. דער ראטן-פארבאנד האט אנגערופן מיטן שאפן דעם [[ווארשע פאקט|ווארשע-פאקט]]. קריזיסן ווערנט דער פאזע האבן איינגעשלאסן די 1948–49 [[בערלין בלאקאדע]], דעם 1927–50 [[כינעזישער בירגערקריג|כינעזישן בירגערקריג]], די 1950–53 [[קארעאישע מלחמה]], דעם 1956 [[סועץ קריזיס]], דעם בערלין קריזיס אין 1961 און דעם 1962 קובא מיסל־קריזיס. דער ראטן-פארבאנד און די פאראייניגטע שטאטן האבן קאנקורירט פאר השפעה אין [[לאטיין-אמעריקע]], דעם [[מיטל מזרח]], און די אפקאלאניזירנדע שטאטן פון אפריקע און אזיע. | ||
== | == קעמפער לענדער == | ||
[[טעקע:Cold_war_europe_military_alliances_map_en.png|טעקסט=Map of Europe with mostly blue (NATO) areas in west and mostly red (Warsaw Pact) areas in east|קליין|נאַט"א שטאַטן (בלוי) און וואַרשע־פאַקט שטאַטן (רויט)]] | [[טעקע:Cold_war_europe_military_alliances_map_en.png|טעקסט=Map of Europe with mostly blue (NATO) areas in west and mostly red (Warsaw Pact) areas in east|קליין|נאַט"א שטאַטן (בלוי) און וואַרשע־פאַקט שטאַטן (רויט)]] | ||
מערסט פון די לענדער אין איין זייט פונעם קאנפליקט זענען געווען מיטגלידער אין דעם [[נאט"א]] אליאנץ, וואס זיין שטערקסטער מיטגליד איז געווען די [[ | מערסט פון די לענדער אין איין זייט פונעם קאנפליקט זענען געווען מיטגלידער אין דעם [[נאט"א]] אליאנץ, וואס זיין שטערקסטער מיטגליד איז געווען די [[פאראייניגטע שטאטן]]; מערסט פון די לענדער אין דער צווייטער זייט זענען געווען מיטגלידער אין דעם [[ווארשע פאקט|ווארשע־פאקט]], וואס זיין מעכטיגסטער מיטגליד איז געווען דער [[סאוועטן פארבאנד]].<ref>Applebaum, Anne 2012. ''Iron Curtain: the crushing of Eastern Europe, 1944–1956''. Doubleday. ISBN 0-385-51569-3</ref> | ||
די לענדער | די לענדער געפירט דורך די פאראייניגטע שטאטן רופט דעם "מערבדיקן בלאק" די נארד־אטלאנטישע אפמאך ארגאַניזאַציע (נאַט"א) איז אן אַליאַנץ געשאַפן אין 1949 וואס שפאַרט איין די פאראייניגטע שטאטן, דאס [[פאראייניגטע קעניגרייך|פאראייניגטע קעניגרייך]], [[פראנקרייך|פראַנקרייך]], [[מערב דייטשלאנד]], [[קאנאדע]], [[האלאנד]], [[בעלגיע]], [[לוקסעמבורג]], [[שפאניע]], [[פארטוגאל]], [[איטאליע]], [[נארוועגיע]], [[איסלאנד]], [[דענמארק]], [[גריכנלאנד]] און [[טערקיי]]. אנדערע לענדער אליאירט מיטן מערבדיקן בלאק שליסן איין [[ישראל]], [[יאפאן]], [[דרום קארעא]], [[טיילאנד]], [[איראן]] (1945-1979), פאקיסטאן, [[מאלייזיע]], [[פיליפינען]], [[דרום אפריקע]], [[אויסטראליע]] און [[ניו זילאנד]]. | ||
דער "מזרחדיקער בלאק" איז געווען די גרופע פון סאציאליסטישע לענדער געפירט דורכן ראטנפארבאנד ( | דער "מזרחדיקער בלאק" איז געווען די גרופע פון סאציאליסטישע לענדער געפירט דורכן ראטנפארבאנד (פסס"ר). דער ווארשע־פאקט איז געווען אן אליאנץ געשאפן אין 1955 וואס האט אריינגעשלאסן דעם ראטנפארבאנד, [[אלבאניע]], [[בולגאריע]], [[טשעכאסלאוואקיי]], [[מזרח דייטשלאנד]], [[אונגארן]], [[פוילן]] און [[רומעניע]]. אנדערע לענדער אליאירט מיטן מזרחדיקן בלאק האבן איינגעשלאסן [[אנגאלא]], [[עטיאפיע]], [[קובא]] (1959-1991), [[מאנגאליע]], [[צפון קארעא]], [[כינע]] (1948-1966) און [[וויעטנאם]]. | ||
== הינטערגרונט == | == הינטערגרונט == | ||
פעברואר 1917 האט מען איבערגעקערט די רעגירונג פון צאר ניקאליי דער צווייטער פון דער רוסלענדישער אימפעריע, ווייל די בירגער זענעו געווען שטארק אנטוישט פון זייער לעבענסשטייגער, בפרט אין דער תקופה פון דער ערשטער וועלט-מלחמה. די נייע רעגירונג אין רוסלאנד איז געווען א דעמאקראטישע סאציאליסטישע רעגירונג. זי איז אבער געווען בטלניש. אום נאוועמבער 1917 האבן די באלשעוויקן, א גרופע פון קאמוניסטן אונטער [[וולאדימיר לענין]], איבערגעקערט די נייע דעמאקראטישע רעגירונג, געשטיצט דורך גרופעס גערופן סאוועטן. די באלשעוויקן האבן געשאפן א נייע קאמוניסטישע רעגירונג, די רוסלענדישע פעדעראדיווע סאציאליסטישע רעפובליק. | פעברואר 1917 האט מען איבערגעקערט די רעגירונג פון צאר ניקאליי דער צווייטער פון דער רוסלענדישער אימפעריע, ווייל די בירגער זענעו געווען שטארק אנטוישט פון זייער לעבענסשטייגער, בפרט אין דער תקופה פון דער ערשטער וועלט-מלחמה. די נייע רעגירונג אין רוסלאנד איז געווען א דעמאקראטישע סאציאליסטישע רעגירונג. זי איז אבער געווען בטלניש. אום נאוועמבער 1917 האבן די באלשעוויקן, א גרופע פון קאמוניסטן אונטער [[וולאדימיר לענין]], איבערגעקערט די נייע דעמאקראטישע רעגירונג, געשטיצט דורך גרופעס גערופן סאוועטן. די באלשעוויקן האבן געשאפן א נייע קאמוניסטישע רעגירונג, די רוסלענדישע פעדעראדיווע סאציאליסטישע רעפובליק. | ||
א גרויסער טייל פון די רוסלענדישע אימפעריע האט אבער נישט געשטיצט די קאמוניסטן. פיל לענדער וואס זענען פריער געווען א טייל פון דער אימפעריע, ווי לעטלאנד, ליטע, עסטלאנד, פוילן און | א גרויסער טייל פון די רוסלענדישע אימפעריע האט אבער נישט געשטיצט די קאמוניסטן. פיל לענדער וואס זענען פריער געווען א טייל פון דער אימפעריע, ווי לעטלאנד, ליטע, עסטלאנד, פוילן און פינלאנד האבן זיך אפגעשיידט פון רוסלאנד. די רוסלענדישע בירגערקריג האט אנגעהויבן, און די [[רויטע ארמיי]] פון דער רוסישער סאוויעטישער רעגירונג האט געקעמפט קעגן דער [[ווייסע ארמיי|ווייסער ארמיי]], די גרופע פון אלע רוסן וואס האבן דערקעגנט די קאמוניסטן. די ווייסע ארמיי איז נישט געווען אזוי גוט איינגעארדנט. די אליאירטע קראפטן פון דער ערשטער וועלט-מלחמה, ווי די פאראייניגטע שטאטן, דאס פאראיינגטע קעניגרייך און פראנקרייך האבן, האבן אינוואדירט רוסלאנד כדי צו שטיצן די ווייסע ארמיי. ענדלעך האבן די סאוועטן געזיגט די מלחמה אין 1922 און האבן געגרינדעט דעם פאַרבאַנד פון סאָוועטישע סאָציאַליסטישע רעפּובליקן (ראַטנפאַרבאַנד) צוזאמען מיט די ניי־געשאפענע סאציאליסטישע רעפובליקן פון אוקראינע, בעלארוס, ארמעניע, אזערביידזשאן און גרוזיע. | ||
דער קאלטער קריג האט אנגעהויבן אין 1947 ווען מען האט געמיינט אז אלע רעגירונגען וועלן ווערן אדער [[קאמוניזם|קאמוניסטיש]] אדער [[קאפיטאליזם|קאפיטליסטיש]]. די מערבדיקע אליאירטע האבן מורא געהאט אז דער ראטנפארבאנד וועט פארברייטערן זיין איינפלוס אין אייראפע מיט געוואלד, און אויך האבן געזארגט אז | דער קאלטער קריג האט אנגעהויבן אין 1947 ווען מען האט געמיינט אז אלע רעגירונגען וועלן ווערן אדער [[קאמוניזם|קאמוניסטיש]] אדער [[קאפיטאליזם|קאפיטליסטיש]]. די מערבדיקע אליאירטע האבן מורא געהאט אז דער ראטנפארבאנד וועט פארברייטערן זיין איינפלוס אין אייראפע מיט געוואלד, און אויך האבן געזארגט אז סאוויעטישע אגענטן האבן באקומען אינפארמאציע וועגן מאכן די [[אטאם באמבע]] נאך דער מלחמה. | ||
ביידע גרופעס פון פעלקער האבן געקעמפט קעגן נאצי־דייטשלאנד. דער ראטנפארבאנד האט פון צייט צו צייט געארבעט צוזאמען מיט דייטשלאנד, און האבן געטיילט פוילן צווישן זיך אין 1939; אין יוני 1941 אבער האט דייטשלאנד געקערט קעגן דעם ראטנפארבאנד מיט [[אפעראציע בארבאראסא]]. | ביידע גרופעס פון פעלקער האבן געקעמפט קעגן נאצי־דייטשלאנד. דער ראטנפארבאנד האט פון צייט צו צייט געארבעט צוזאמען מיט דייטשלאנד, און האבן געטיילט פוילן צווישן זיך אין 1939; אין יוני 1941 אבער האט דייטשלאנד געקערט קעגן דעם ראטנפארבאנד מיט [[אפעראציע בארבאראסא]]. | ||
== נאך דער צווייטער וועלט־מלחמה == | == נאך דער צווייטער וועלט־מלחמה == | ||
[[טעקע:Yalta_summit_1945_with_Churchill,_Roosevelt,_Stalin.jpg|טעקסט=|קליין|ביים יאלטא קאנפערענץ: [[ווינסטאן טשערטשיל]], [[פרענקלין דעלאנא רוזעוועלט| | [[טעקע:Yalta_summit_1945_with_Churchill,_Roosevelt,_Stalin.jpg|טעקסט=|קליין|ביים יאלטא קאנפערענץ: [[ווינסטאן טשערטשיל]], [[פרענקלין דעלאנא רוזעוועלט|פרענקלין ד. רוזעוועלט]] און [[יאזעף סטאלין]] אנהייב 1945]] | ||
נאך דער צווייטער וועלט־מלחמה איז דייטשלאנד געליגן חרוב. די אליאירטע קראפטן וואס האבן געזיגט און אקופירט דאס לאנד האבן עס צעטיילט אויף פיר. אין דעם מערבדיקן העלפט פון דייטשלאנד האט מען געגעבן איין צו די פאראייניגטע שטאטן, איינעם צום פאראייניגטן קעניגרייך און איינעם צו פראנקרייך. דער ראטן־פארבאנד האט אקופירט דעם מזרחדיקן העלפט. די שטאט [[בערלין]], טראץ וואס זי איז אינגאנצן אינעם מזרחדיקן העלפט, האט מען אויך צעטיילט צווישן אלע פיר לענדער. | נאך דער צווייטער וועלט־מלחמה איז דייטשלאנד געליגן חרוב. די אליאירטע קראפטן וואס האבן געזיגט און אקופירט דאס לאנד האבן עס צעטיילט אויף פיר. אין דעם מערבדיקן העלפט פון דייטשלאנד האט מען געגעבן איין צו די פאראייניגטע שטאטן, איינעם צום פאראייניגטן קעניגרייך און איינעם צו פראנקרייך. דער ראטן־פארבאנד האט אקופירט דעם מזרחדיקן העלפט. די שטאט [[בערלין]], טראץ וואס זי איז אינגאנצן אינעם מזרחדיקן העלפט, האט מען אויך צעטיילט צווישן אלע פיר לענדער. | ||
די [[פעדעראלע רעפוליק פון דייטשלאנד]] (''Bundesrepublik Deutschland'' אדער BRD), אדער מערב־דייטשלאנד איז געווארן אנערקענט דורך די מערבדיקע אליאירטער אין יוני 1949. זי איז געווען א קאפיטאלישטישע דעמאקראטיע; אויך מערב בערלין איז געווען גערעכנט א טייל פון לאנד. דער | די [[פעדעראלע רעפוליק פון דייטשלאנד]] (''Bundesrepublik Deutschland'' אדער BRD), אדער מערב־דייטשלאנד איז געווארן אנערקענט דורך די מערבדיקע אליאירטער אין יוני 1949. זי איז געווען א קאפיטאלישטישע דעמאקראטיע; אויך מערב בערלין איז געווען גערעכנט א טייל פון לאנד. דער ראטנפארבאנד האבן געגעבן א נאמען זייער טייל פון דייטשלאנד די [[דייטשלאנד דעמאקראטישע רעפובליק|דייטשע דעמאקראטישע רעפובליק]] (''Deutsche Demokratische Republik'' אדער DDR), אדער מזרח דייטשלאנד, שפעטער אין 1949. זי איז געווען א קאמוניסטישע דיקטאטור. | ||
פון אפריל 1948 ביז מאי 1949, האבן די סאוועטן בלאקאדירט מערב בערלין צו פארמיידן פון דער שטאט צו ניצן די מערב־דייטשלאנד וואלוטע. די פאראייניגטע שטאטן און זייערע אליאירטע האבן פארזארגט די שטאט דורך עראפלאנען ביז סעפטעמבער 1949. | פון אפריל 1948 ביז מאי 1949, האבן די סאוועטן בלאקאדירט מערב בערלין צו פארמיידן פון דער שטאט צו ניצן די מערב־דייטשלאנד וואלוטע. די פאראייניגטע שטאטן און זייערע אליאירטע האבן פארזארגט די שטאט דורך עראפלאנען ביז סעפטעמבער 1949. | ||
פיל איינוואוינער פון מזרח דייטשלאנד האבן געוואלט וואוינען אין מערב דייטשלאנד מיט זיין בעסערע קוואליטעט פון לעבן און פאליטישע | פיל איינוואוינער פון מזרח דייטשלאנד האבן געוואלט וואוינען אין מערב דייטשלאנד מיט זיין בעסערע קוואליטעט פון לעבן און פאליטישע פרייהייטן. דאס האט נישט געפאלן זייער רעגירונג וואס האט, אין 1961, געבויט די [[בערלינער וואנט]] וואס האט צעטיילט די שטאט אויף צוויי. זי איז געווען שטארק געהיט כדי צו פארמיידן מענטשן פון אנטלויפן צום מערב. די וואנט איז געווען א סימבאל פון דעם קאלטן קריג און דער [[אייזערנעם פארהאנג]] וואס האט צעטיילט אייראפע. | ||
[[File:Truman signing National Security Act Amendment of 1949.jpg|thumb|פרעזידענט טרומאן חתמ'עט דעם נאציאנאלן זיכערקייט אקט אמענדמענט פון 1949 מיט אורחים אין דעם אוואַלן ביורא.]] | [[File:Truman signing National Security Act Amendment of 1949.jpg|thumb|פרעזידענט טרומאן חתמ'עט דעם נאציאנאלן זיכערקייט אקט אמענדמענט פון 1949 מיט אורחים אין דעם אוואַלן ביורא.]] | ||
[[שפיאנאזש]] איז בכלל נישט קיין נייע זאך, און איז געווען זייער | [[שפיאנאזש]] איז בכלל נישט קיין נייע זאך, און איז געווען זייער וויכטיג אין דער תקופה פונעם קאלטן קריג. נאך זייער דערפאלגרייכן שפיאנאז אין דעם [[מאנהעטן פראיעקט]], האט די פסס"ר אויפגעבויט אירע שפיאנאזש מיטלען, ספעציעל דעם [[קא גע בע]]. די [[CIA|צענטראלע אינטעליגענץ אגענטור]] האט געפירט די פ"ש אָנשטרענגונגען אין אויסלאנד, און דאס [[FBI|פעדעראלע ביורא]] האט זיך באשעפטיגט מיט קעגן־שפיאנאזש. צווישן די פונקציעס פונעם קא גע בע איז געווען כאפן פרעמדע שפיאנען, ווי אויך קעמפן קעגן אינלענדישער סובווערסיע.) | ||
ווען [[יאזעף סטאלין]], דער דיקטאטאר פון | ווען [[יאזעף סטאלין]], דער דיקטאטאר פון פסס"ר, איז געשטארבן אין 1953, איז [[ניקיטא קרושטשעוו]] געווארן זיין ממלא מקום. אין זיין [[געהיימע רעדע|געהיימער רעדע]] האט קרושטשעוו איינגעפירט א ניי מהלך קעגן סטאליניזאציע, ווי די [[גולאג]] לאגערן און דער 'קולט פון פערזענליכקייט'. | ||
די 1950ער יארן זענען געווען די צייט פונעם אנהייב פון דעם [[קאסמאס געיעג]], דעם פארמעסט צווישן די | די 1950ער יארן זענען געווען די צייט פונעם אנהייב פון דעם [[קאסמאס געיעג]], דעם פארמעסט צווישן די פאראייניגטע שטאטן און דער פסס"ר. זי האט אנגעהויבן ווען די פסס"ר האט געשטעלט דעם [[ספוטניק 1]] סאטעליט אין אן ארביט ארום דער [[ערד-פלאנעט|ערד]], און אזוי איז דער ראטנפארבאנד געווארן דאס ערשטע לאנד אינעם קאסמאס. די פאראייניגטע שטאטן האבן זיך אנגערופן מיט אויפשטעלן [[NASA]] (נאַסאַ), און נאך א קורצער צייט האט ארויפגעשיקט זייערע אייגענע סאטעליטן. אויך האט דער ראטנפארבאנד ארויפגעשיקט דעם ערשטן מענטש ([[יורי גאגארין]]) אין אן ערד־ארביט, מיט דער טענה אז דאס באווייזט אז קאמוניזם איז די בעסערע אידעאלאגיע. | ||
=== קובא רעוואלוציע === | === קובא רעוואלוציע === | ||
| שורה 48: | שורה 49: | ||
א שטיק צייט נאכהער האבן קובא און די פאראייניגטע שטאטן ווייטער געפירט דיפלאמאטישע באציאונגען אבער, ווען קאסטרא איז געפארן אויף א באזוך אין [[וואשינגטאן די סי]] אין אפריל, האט אמעריקאנער פרעזידענט [[דווייט דעיוויד אייזנהאוער|אייזנהאער]] בדווקא פארלאזט די שטאט כדי נישט צו דארפן טרעפן קאסטרא, און וויצע־פרעזידענט [[ריטשארד ניקסאן]] האט געפירט דעם באטרעף אנשטאט אים.{{sfn|Lechuga Hevia|2001|p=142}} קובא האט אנגעהויבן האנדלען כדי צו קויפן געווער פון דעם מזרח־בלאק אין מערץ 1960.{{sfn|Dominguez|1989|p=22}} אין מערץ יענעם יאר האט אייזנהאער געגעבן זיין הסכמה צו [[Central Intelligence Agency|CIA]] פלענער און פינאנץ כדי איבערקערן קאסטרא'ס רעגירונג.<ref>{{Cite web|title=It's Time to Stop Saying that JFK Inherited the Bay of Pigs Operation from Ike {{!}} History News Network|url=https://historynewsnetwork.org/article/161188|access-date=2020-09-03|website=historynewsnetwork.org|archive-date=26 July 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200726153536/https://historynewsnetwork.org/article/161188|url-status=live}}</ref> | א שטיק צייט נאכהער האבן קובא און די פאראייניגטע שטאטן ווייטער געפירט דיפלאמאטישע באציאונגען אבער, ווען קאסטרא איז געפארן אויף א באזוך אין [[וואשינגטאן די סי]] אין אפריל, האט אמעריקאנער פרעזידענט [[דווייט דעיוויד אייזנהאוער|אייזנהאער]] בדווקא פארלאזט די שטאט כדי נישט צו דארפן טרעפן קאסטרא, און וויצע־פרעזידענט [[ריטשארד ניקסאן]] האט געפירט דעם באטרעף אנשטאט אים.{{sfn|Lechuga Hevia|2001|p=142}} קובא האט אנגעהויבן האנדלען כדי צו קויפן געווער פון דעם מזרח־בלאק אין מערץ 1960.{{sfn|Dominguez|1989|p=22}} אין מערץ יענעם יאר האט אייזנהאער געגעבן זיין הסכמה צו [[Central Intelligence Agency|CIA]] פלענער און פינאנץ כדי איבערקערן קאסטרא'ס רעגירונג.<ref>{{Cite web|title=It's Time to Stop Saying that JFK Inherited the Bay of Pigs Operation from Ike {{!}} History News Network|url=https://historynewsnetwork.org/article/161188|access-date=2020-09-03|website=historynewsnetwork.org|archive-date=26 July 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200726153536/https://historynewsnetwork.org/article/161188|url-status=live}}</ref> | ||
אין יאנואר 1961, קורץ פארן סוף פון זיין קאדענץ, האט אייזנהאער אפגעהאקט באציאונגען מיט דער קובא רעגירונג. יענעם אפריל האט די אדמיניסטראציע פונעם ניי־געוויילטן פרעזידענט [[דזשאן עף. קענעדי|דזשאן קענעדי]] געפירט די אומפאלגרייכע אינוואזיע פונעם אינזל ביי פלאיא גיראן און פלאיא לארגא אין סאנטא קלארא פראווינץ.{{sfn|Smith|1998|p=95}} דערנאך האט דער ראטנפארבאנד צוגעזאגט ווייטער שטיצן קובא.{{sfn|Smith|1998|p=95}} אין דעצעמבער האט די יו עס רעגירונג אנגעהויבן א רייע אטאקעס קעגן קובא און איר אדמיניסטראציע כדי אומצוברענגען די קובא־רעגירונג.{{הערה|<ref name=Bacevich10>{{cite book |last1=Bacevich |first1=Andrew |author-link=Andrew Bacevich |title=Washington rules : America's path to permanent war |date=2010 |publisher=[[Henry Holt and Company]] |location=New York |isbn=978-1-4299-4326-0 |pages=77–80 |edition=First}}</ref><ref name=Franklin16>{{cite book |last1=Franklin |first1=Jane |title=Cuba and the U.S. empire : a chronological history |date=2016 |publisher=[[New York University Press]] |location=New York |isbn=978-1-58367-605-9 |pages=45–63, 388–392, ''[[List of Latin phrases (E)#et passim|et passim]]''}}</ref><ref name=NSArchive19>{{cite report |editor1-last=Prados |editor1-first=John |editor2-last=Jimenez-Bacardi |editor2-first=Arturo |date=October 3, 2019 |title=Kennedy and Cuba: Operation Mongoose |work=[[National Security Archive]] |url=https://nsarchive.gwu.edu/briefing-book/cuba/2019-10-03/kennedy-cuba-operation-mongoose |location=[[Washington, D.C.]] |publisher=[[The George Washington University]] |access-date=3 April 2020 |quote=The memorandum showed no concern for international law or the unspoken nature of these operations as terrorist attacks. |archive-url=https://web.archive.org/web/20191102010542/https://nsarchive.gwu.edu/briefing-book/cuba/2019-10-03/kennedy-cuba-operation-mongoose |archive-date=November 2, 2019 |url-status=live}}</ref><ref name=CIP77>{{cite report |date=1977 |title=International Policy Report |location=[[Washington, D.C.]] |publisher=[[Center for International Policy]] |pages=10–12 |quote=To coordinate and carry out its war of terror and destruction during the early 1960s, the CIA established a base of operations, known as [[JM/WAVE]]}}</ref><ref name=Miller02>{{cite book |last1=Miller |first1=Nicola |editor-last1=Carter |editor-first1=Dale |editor-last2=Clifton |editor-first2=Robin |chapter=The Real Gap in the Cuban Missile Crisis: The Post-Cold-War Historiography and Continued Omission of Cuba |title=War and Cold War in American foreign policy, 1942–62 |date=2002 |publisher=[[Palgrave Macmillan]] |location=Basingstoke |isbn=978-1-4039-1385-2 |pages=211–237}}</ref><ref name=Schou11>{{cite book |last1=Schoultz |first1=Lars |title=That infernal little Cuban republic : the United States and the Cuban Revolution |date=2009 |publisher=[[University of North Carolina Press]] |location=Chapel Hill |isbn=978-0-8078-8860-5 |chapter=State Sponsored Terrorism |pages=170–211}}</ref> | אין יאנואר 1961, קורץ פארן סוף פון זיין קאדענץ, האט אייזנהאער אפגעהאקט באציאונגען מיט דער קובא רעגירונג. יענעם אפריל האט די אדמיניסטראציע פונעם ניי־געוויילטן פרעזידענט [[דזשאן עף. קענעדי|דזשאן קענעדי]] געפירט די אומפאלגרייכע אינוואזיע פונעם אינזל ביי פלאיא גיראן און פלאיא לארגא אין סאנטא קלארא פראווינץ.{{sfn|Smith|1998|p=95}} דערנאך האט דער ראטנפארבאנד צוגעזאגט ווייטער שטיצן קובא.{{sfn|Smith|1998|p=95}} אין דעצעמבער האט די יו עס רעגירונג אנגעהויבן א רייע אטאקעס קעגן קובא און איר אדמיניסטראציע כדי אומצוברענגען די קובא־רעגירונג.{{הערה|<ref name=Bacevich10>{{cite book |last1=Bacevich |first1=Andrew |author-link=Andrew Bacevich |title=Washington rules : America's path to permanent war |date=2010 |publisher=[[Henry Holt and Company]] |location=New York |isbn=978-1-4299-4326-0 |pages=77–80 |edition=First}}</ref><ref name=Franklin16>{{cite book |last1=Franklin |first1=Jane |title=Cuba and the U.S. empire : a chronological history |date=2016 |publisher=[[New York University Press]] |location=New York |isbn=978-1-58367-605-9 |pages=45–63, 388–392, ''[[List of Latin phrases (E)#et passim|et passim]]''}}</ref><ref name=NSArchive19>{{cite report |editor1-last=Prados |editor1-first=John |editor2-last=Jimenez-Bacardi |editor2-first=Arturo |date=October 3, 2019 |title=Kennedy and Cuba: Operation Mongoose |work=[[National Security Archive]] |url=https://nsarchive.gwu.edu/briefing-book/cuba/2019-10-03/kennedy-cuba-operation-mongoose |location=[[Washington, D.C.]] |publisher=[[The George Washington University]] |access-date=3 April 2020 |quote=The memorandum showed no concern for international law or the unspoken nature of these operations as terrorist attacks. |archive-url=https://web.archive.org/web/20191102010542/https://nsarchive.gwu.edu/briefing-book/cuba/2019-10-03/kennedy-cuba-operation-mongoose |archive-date=November 2, 2019 |url-status=live}}</ref><ref name=CIP77>{{cite report |date=1977 |title=International Policy Report |location=[[Washington, D.C.]] |publisher=[[Center for International Policy]] |pages=10–12 |quote=To coordinate and carry out its war of terror and destruction during the early 1960s, the CIA established a base of operations, known as [[JM/WAVE]]}}</ref><ref name=Miller02>{{cite book |last1=Miller |first1=Nicola |editor-last1=Carter |editor-first1=Dale |editor-last2=Clifton |editor-first2=Robin |chapter=The Real Gap in the Cuban Missile Crisis: The Post-Cold-War Historiography and Continued Omission of Cuba |title=War and Cold War in American foreign policy, 1942–62 |date=2002 |publisher=[[Palgrave Macmillan]] |location=Basingstoke |isbn=978-1-4039-1385-2 |pages=211–237}}</ref><ref name=Schou11>{{cite book |last1=Schoultz |first1=Lars |title=That infernal little Cuban republic : the United States and the Cuban Revolution |date=2009 |publisher=[[University of North Carolina Press]] |location=Chapel Hill |isbn=978-0-8078-8860-5 |chapter=State Sponsored Terrorism |pages=170–211}}</ref>}}{{-}} | ||
==רעפערענצן== | ==רעפערענצן== | ||
| שורה 54: | שורה 55: | ||
[[קאַטעגאָריע:מלחמות]] | [[קאַטעגאָריע:מלחמות]] | ||
[[קאַטעגאָריע:קאמוניזם]] | [[קאַטעגאָריע:קאמוניזם|װ]] | ||
[[קאַטעגאָריע:פאראייניגטע שטאטן]] | [[קאַטעגאָריע:פאראייניגטע שטאטן]] | ||
[[קאַטעגאָריע:ראטנפארבאנד]] | [[קאַטעגאָריע:ראטנפארבאנד|װ]] | ||
[[קאטעגאריע:אויף יידיש]] | |||
[[קאַטעגאָריע:עלעמענטארע ארטיקלען צו פארברייטערן]] | |||
{{קרד/ויקי/יידיש}} | |||
[[he:המלחמה הקרה]] | |||
יעצטיגע רעוויזיע זינט 23:59, 17 פעברואר 2024
דער קאלטער קריג איז דער ביינאמען פון דער מלחמה צווישן דער מערב וועלט (די פאראייניגטע שטאטן מיט אירע אונטערשטיצערס) און די מזרח לענדער (דער סאוועטן פארבאנד מיט אירע אונטערשטיצערס) במשך 45 יאר פון 1947 (גלייך נאך דער צווייטער וועלט קריג) ביז 1991, ווען דער ראטנפארבאנד איז איינגעפאלן.
די מלחמה איז נישט געווען אזוי ווי אנדערע מלחמות, צוליב דעם וואס די צוויי הויפט קעמפער האבן זיך קיינמאל נישט ווירקליך מיט געווער ארומגעקריגט, נאר בלויז פאליטיש און אידיאלאגיש. נאר זיי האבן געשטיצט די צוויי זייטן אין עטליכע אנדערע מלחמות ארום דער וועלט.
עס איז געווען פאָרגעפילט אז די מלחמה וועט זיך אנטוויקלען צו אַן אטאמקריג, און יעדער וועט שיסן אויפן צווייטן נוקלעארע וואפן.
די ערשטע פאַזע פונעם קאַלטן קריג האט אנגעהויבן גלייך נאָכן סוף פון דער צווייטער וועלט-מלחמה אין 1945. די פאראייניגטע שטאטן האבן געשאפן דעם נאט"א מיליטערישן אַליאַנץ אין 1949 קלערן אז דער ראטן-פארבאנד וועט אטאקירן, און זיי האבן גערופן זייער גלאבאל־פאליטיק קעגן סאוויעטישער איינפלוס איינהאַלטן. דער ראטן-פארבאנד האט אנגערופן מיטן שאפן דעם ווארשע-פאקט. קריזיסן ווערנט דער פאזע האבן איינגעשלאסן די 1948–49 בערלין בלאקאדע, דעם 1927–50 כינעזישן בירגערקריג, די 1950–53 קארעאישע מלחמה, דעם 1956 סועץ קריזיס, דעם בערלין קריזיס אין 1961 און דעם 1962 קובא מיסל־קריזיס. דער ראטן-פארבאנד און די פאראייניגטע שטאטן האבן קאנקורירט פאר השפעה אין לאטיין-אמעריקע, דעם מיטל מזרח, און די אפקאלאניזירנדע שטאטן פון אפריקע און אזיע.
קעמפער לענדער
מערסט פון די לענדער אין איין זייט פונעם קאנפליקט זענען געווען מיטגלידער אין דעם נאט"א אליאנץ, וואס זיין שטערקסטער מיטגליד איז געווען די פאראייניגטע שטאטן; מערסט פון די לענדער אין דער צווייטער זייט זענען געווען מיטגלידער אין דעם ווארשע־פאקט, וואס זיין מעכטיגסטער מיטגליד איז געווען דער סאוועטן פארבאנד.[1]
די לענדער געפירט דורך די פאראייניגטע שטאטן רופט דעם "מערבדיקן בלאק" די נארד־אטלאנטישע אפמאך ארגאַניזאַציע (נאַט"א) איז אן אַליאַנץ געשאַפן אין 1949 וואס שפאַרט איין די פאראייניגטע שטאטן, דאס פאראייניגטע קעניגרייך, פראַנקרייך, מערב דייטשלאנד, קאנאדע, האלאנד, בעלגיע, לוקסעמבורג, שפאניע, פארטוגאל, איטאליע, נארוועגיע, איסלאנד, דענמארק, גריכנלאנד און טערקיי. אנדערע לענדער אליאירט מיטן מערבדיקן בלאק שליסן איין ישראל, יאפאן, דרום קארעא, טיילאנד, איראן (1945-1979), פאקיסטאן, מאלייזיע, פיליפינען, דרום אפריקע, אויסטראליע און ניו זילאנד.
דער "מזרחדיקער בלאק" איז געווען די גרופע פון סאציאליסטישע לענדער געפירט דורכן ראטנפארבאנד (פסס"ר). דער ווארשע־פאקט איז געווען אן אליאנץ געשאפן אין 1955 וואס האט אריינגעשלאסן דעם ראטנפארבאנד, אלבאניע, בולגאריע, טשעכאסלאוואקיי, מזרח דייטשלאנד, אונגארן, פוילן און רומעניע. אנדערע לענדער אליאירט מיטן מזרחדיקן בלאק האבן איינגעשלאסן אנגאלא, עטיאפיע, קובא (1959-1991), מאנגאליע, צפון קארעא, כינע (1948-1966) און וויעטנאם.
הינטערגרונט
פעברואר 1917 האט מען איבערגעקערט די רעגירונג פון צאר ניקאליי דער צווייטער פון דער רוסלענדישער אימפעריע, ווייל די בירגער זענעו געווען שטארק אנטוישט פון זייער לעבענסשטייגער, בפרט אין דער תקופה פון דער ערשטער וועלט-מלחמה. די נייע רעגירונג אין רוסלאנד איז געווען א דעמאקראטישע סאציאליסטישע רעגירונג. זי איז אבער געווען בטלניש. אום נאוועמבער 1917 האבן די באלשעוויקן, א גרופע פון קאמוניסטן אונטער וולאדימיר לענין, איבערגעקערט די נייע דעמאקראטישע רעגירונג, געשטיצט דורך גרופעס גערופן סאוועטן. די באלשעוויקן האבן געשאפן א נייע קאמוניסטישע רעגירונג, די רוסלענדישע פעדעראדיווע סאציאליסטישע רעפובליק.
א גרויסער טייל פון די רוסלענדישע אימפעריע האט אבער נישט געשטיצט די קאמוניסטן. פיל לענדער וואס זענען פריער געווען א טייל פון דער אימפעריע, ווי לעטלאנד, ליטע, עסטלאנד, פוילן און פינלאנד האבן זיך אפגעשיידט פון רוסלאנד. די רוסלענדישע בירגערקריג האט אנגעהויבן, און די רויטע ארמיי פון דער רוסישער סאוויעטישער רעגירונג האט געקעמפט קעגן דער ווייסער ארמיי, די גרופע פון אלע רוסן וואס האבן דערקעגנט די קאמוניסטן. די ווייסע ארמיי איז נישט געווען אזוי גוט איינגעארדנט. די אליאירטע קראפטן פון דער ערשטער וועלט-מלחמה, ווי די פאראייניגטע שטאטן, דאס פאראיינגטע קעניגרייך און פראנקרייך האבן, האבן אינוואדירט רוסלאנד כדי צו שטיצן די ווייסע ארמיי. ענדלעך האבן די סאוועטן געזיגט די מלחמה אין 1922 און האבן געגרינדעט דעם פאַרבאַנד פון סאָוועטישע סאָציאַליסטישע רעפּובליקן (ראַטנפאַרבאַנד) צוזאמען מיט די ניי־געשאפענע סאציאליסטישע רעפובליקן פון אוקראינע, בעלארוס, ארמעניע, אזערביידזשאן און גרוזיע.
דער קאלטער קריג האט אנגעהויבן אין 1947 ווען מען האט געמיינט אז אלע רעגירונגען וועלן ווערן אדער קאמוניסטיש אדער קאפיטליסטיש. די מערבדיקע אליאירטע האבן מורא געהאט אז דער ראטנפארבאנד וועט פארברייטערן זיין איינפלוס אין אייראפע מיט געוואלד, און אויך האבן געזארגט אז סאוויעטישע אגענטן האבן באקומען אינפארמאציע וועגן מאכן די אטאם באמבע נאך דער מלחמה.
ביידע גרופעס פון פעלקער האבן געקעמפט קעגן נאצי־דייטשלאנד. דער ראטנפארבאנד האט פון צייט צו צייט געארבעט צוזאמען מיט דייטשלאנד, און האבן געטיילט פוילן צווישן זיך אין 1939; אין יוני 1941 אבער האט דייטשלאנד געקערט קעגן דעם ראטנפארבאנד מיט אפעראציע בארבאראסא.
נאך דער צווייטער וועלט־מלחמה
נאך דער צווייטער וועלט־מלחמה איז דייטשלאנד געליגן חרוב. די אליאירטע קראפטן וואס האבן געזיגט און אקופירט דאס לאנד האבן עס צעטיילט אויף פיר. אין דעם מערבדיקן העלפט פון דייטשלאנד האט מען געגעבן איין צו די פאראייניגטע שטאטן, איינעם צום פאראייניגטן קעניגרייך און איינעם צו פראנקרייך. דער ראטן־פארבאנד האט אקופירט דעם מזרחדיקן העלפט. די שטאט בערלין, טראץ וואס זי איז אינגאנצן אינעם מזרחדיקן העלפט, האט מען אויך צעטיילט צווישן אלע פיר לענדער.
די פעדעראלע רעפוליק פון דייטשלאנד (Bundesrepublik Deutschland אדער BRD), אדער מערב־דייטשלאנד איז געווארן אנערקענט דורך די מערבדיקע אליאירטער אין יוני 1949. זי איז געווען א קאפיטאלישטישע דעמאקראטיע; אויך מערב בערלין איז געווען גערעכנט א טייל פון לאנד. דער ראטנפארבאנד האבן געגעבן א נאמען זייער טייל פון דייטשלאנד די דייטשע דעמאקראטישע רעפובליק (Deutsche Demokratische Republik אדער DDR), אדער מזרח דייטשלאנד, שפעטער אין 1949. זי איז געווען א קאמוניסטישע דיקטאטור.
פון אפריל 1948 ביז מאי 1949, האבן די סאוועטן בלאקאדירט מערב בערלין צו פארמיידן פון דער שטאט צו ניצן די מערב־דייטשלאנד וואלוטע. די פאראייניגטע שטאטן און זייערע אליאירטע האבן פארזארגט די שטאט דורך עראפלאנען ביז סעפטעמבער 1949.
פיל איינוואוינער פון מזרח דייטשלאנד האבן געוואלט וואוינען אין מערב דייטשלאנד מיט זיין בעסערע קוואליטעט פון לעבן און פאליטישע פרייהייטן. דאס האט נישט געפאלן זייער רעגירונג וואס האט, אין 1961, געבויט די בערלינער וואנט וואס האט צעטיילט די שטאט אויף צוויי. זי איז געווען שטארק געהיט כדי צו פארמיידן מענטשן פון אנטלויפן צום מערב. די וואנט איז געווען א סימבאל פון דעם קאלטן קריג און דער אייזערנעם פארהאנג וואס האט צעטיילט אייראפע.
שפיאנאזש איז בכלל נישט קיין נייע זאך, און איז געווען זייער וויכטיג אין דער תקופה פונעם קאלטן קריג. נאך זייער דערפאלגרייכן שפיאנאז אין דעם מאנהעטן פראיעקט, האט די פסס"ר אויפגעבויט אירע שפיאנאזש מיטלען, ספעציעל דעם קא גע בע. די צענטראלע אינטעליגענץ אגענטור האט געפירט די פ"ש אָנשטרענגונגען אין אויסלאנד, און דאס פעדעראלע ביורא האט זיך באשעפטיגט מיט קעגן־שפיאנאזש. צווישן די פונקציעס פונעם קא גע בע איז געווען כאפן פרעמדע שפיאנען, ווי אויך קעמפן קעגן אינלענדישער סובווערסיע.)
ווען יאזעף סטאלין, דער דיקטאטאר פון פסס"ר, איז געשטארבן אין 1953, איז ניקיטא קרושטשעוו געווארן זיין ממלא מקום. אין זיין געהיימער רעדע האט קרושטשעוו איינגעפירט א ניי מהלך קעגן סטאליניזאציע, ווי די גולאג לאגערן און דער 'קולט פון פערזענליכקייט'.
די 1950ער יארן זענען געווען די צייט פונעם אנהייב פון דעם קאסמאס געיעג, דעם פארמעסט צווישן די פאראייניגטע שטאטן און דער פסס"ר. זי האט אנגעהויבן ווען די פסס"ר האט געשטעלט דעם ספוטניק 1 סאטעליט אין אן ארביט ארום דער ערד, און אזוי איז דער ראטנפארבאנד געווארן דאס ערשטע לאנד אינעם קאסמאס. די פאראייניגטע שטאטן האבן זיך אנגערופן מיט אויפשטעלן NASA (נאַסאַ), און נאך א קורצער צייט האט ארויפגעשיקט זייערע אייגענע סאטעליטן. אויך האט דער ראטנפארבאנד ארויפגעשיקט דעם ערשטן מענטש (יורי גאגארין) אין אן ערד־ארביט, מיט דער טענה אז דאס באווייזט אז קאמוניזם איז די בעסערע אידעאלאגיע.
קובא רעוואלוציע
אין קובא האט א באוועגונג געפירט דורך צוויי יונגע רעוואלוציאנערן, פידעל קאסטרא און טשע געווארא, געכאפט דעם מאכט אין קובא-רעוואלוציע אום 1טן יאנואר 1959. זיי האבן אונטערגעווארפן פרעזידענט פולגענסיא באטיסטא.[2]
א שטיק צייט נאכהער האבן קובא און די פאראייניגטע שטאטן ווייטער געפירט דיפלאמאטישע באציאונגען אבער, ווען קאסטרא איז געפארן אויף א באזוך אין וואשינגטאן די סי אין אפריל, האט אמעריקאנער פרעזידענט אייזנהאער בדווקא פארלאזט די שטאט כדי נישט צו דארפן טרעפן קאסטרא, און וויצע־פרעזידענט ריטשארד ניקסאן האט געפירט דעם באטרעף אנשטאט אים.[3] קובא האט אנגעהויבן האנדלען כדי צו קויפן געווער פון דעם מזרח־בלאק אין מערץ 1960.[4] אין מערץ יענעם יאר האט אייזנהאער געגעבן זיין הסכמה צו CIA פלענער און פינאנץ כדי איבערקערן קאסטרא'ס רעגירונג.[5]
אין יאנואר 1961, קורץ פארן סוף פון זיין קאדענץ, האט אייזנהאער אפגעהאקט באציאונגען מיט דער קובא רעגירונג. יענעם אפריל האט די אדמיניסטראציע פונעם ניי־געוויילטן פרעזידענט דזשאן קענעדי געפירט די אומפאלגרייכע אינוואזיע פונעם אינזל ביי פלאיא גיראן און פלאיא לארגא אין סאנטא קלארא פראווינץ.[6] דערנאך האט דער ראטנפארבאנד צוגעזאגט ווייטער שטיצן קובא.[6] אין דעצעמבער האט די יו עס רעגירונג אנגעהויבן א רייע אטאקעס קעגן קובא און איר אדמיניסטראציע כדי אומצוברענגען די קובא־רעגירונג.[13]
רעפערענצן
- ↑ Applebaum, Anne 2012. Iron Curtain: the crushing of Eastern Europe, 1944–1956. Doubleday. ISBN 0-385-51569-3
- ↑ Blumberg 1995, pp. 23–24.
- ↑ Lechuga Hevia 2001, p. 142.
- ↑ Dominguez 1989, p. 22.
- ↑ "It's Time to Stop Saying that JFK Inherited the Bay of Pigs Operation from Ike | History News Network". historynewsnetwork.org. Archived from the original on 26 July 2020. Retrieved 2020-09-03.
- ↑ 6.0 6.1 Smith 1998, p. 95.
- ↑ Bacevich, Andrew (2010). Washington rules : America's path to permanent war (First ed.). New York: Henry Holt and Company. pp. 77–80. ISBN 978-1-4299-4326-0.
- ↑ Franklin, Jane (2016). Cuba and the U.S. empire : a chronological history. New York: New York University Press. pp. 45–63, 388–392, et passim. ISBN 978-1-58367-605-9.
- ↑ Prados, John; Jimenez-Bacardi, Arturo, eds. (October 3, 2019). Kennedy and Cuba: Operation Mongoose. National Security Archive (Report). Washington, D.C.: The George Washington University. Archived from the original on November 2, 2019. Retrieved 3 April 2020.
The memorandum showed no concern for international law or the unspoken nature of these operations as terrorist attacks.
- ↑ International Policy Report (Report). Washington, D.C.: Center for International Policy. 1977. pp. 10–12.
To coordinate and carry out its war of terror and destruction during the early 1960s, the CIA established a base of operations, known as JM/WAVE
- ↑ Miller, Nicola (2002). "The Real Gap in the Cuban Missile Crisis: The Post-Cold-War Historiography and Continued Omission of Cuba". In Carter, Dale; Clifton, Robin (eds.). War and Cold War in American foreign policy, 1942–62. Basingstoke: Palgrave Macmillan. pp. 211–237. ISBN 978-1-4039-1385-2.
- ↑ Schoultz, Lars (2009). "State Sponsored Terrorism". That infernal little Cuban republic : the United States and the Cuban Revolution. Chapel Hill: University of North Carolina Press. pp. 170–211. ISBN 978-0-8078-8860-5.
- ↑ [7][8][9][10][11][12]
דאס איז נישט קיין המכלול ארטיקל, בלויז עפעס וואס ליגט דא ביז עס וועט ערזעצט ווערן מיט בעסערס. שרייבט עס איבער!