מייבאים כמותיים, בדוקי עריכות אוטומטית, ביוראקראטן, אינטערפעיס רעדאקטארן, emailconfirmed, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, מנטרים, סיסאפן, צוות טכני, מייבאים, מעדכנים, אספקלריה רעדאקטארן
102,362
רעדאגירונגען
ק
החלפת טקסט – "סאוועטיש" ב־"סאוויעטיש"
ק (החלפת טקסט – "דרייסיק" ב־"דרייסיג") |
ק (החלפת טקסט – "סאוועטיש" ב־"סאוויעטיש") |
||
| (13 מיטלסטע ווערסיעס פון 4 באַניצער נישט געוויזן.) | |||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
{{דעסקריפציע||ענגליש = 1939–1945 global conflict|העב=עימות צבאי עולמי בשנים 1939–1945|דייטש=zweiter global geführter Krieg sämtlicher Großmächte von 1939 bis 1945 mit mehr als 60 Millionen Toten|}} | |||
{{קריג | {{קריג | ||
|נאמען=צווייטע וועלט־מלחמה | |נאמען=צווייטע וועלט־מלחמה | ||
| שורה 11: | שורה 12: | ||
ערשטע זייט=[[טעקע:Flag of the United States.svg|20px]]''' [[USA]]''' {{ש}} [[טעקע:Uk flag large.png|20px]] '''[[בריטאניע]]'''{{ש}} [[טעקע:Flag of the Soviet Union 1923.svg|20px]] '''[[סאוועטן פארבאנד]]'''{{ש}}[[טעקע:Flag of the Republic of China.svg|22px]] '''[[כינע]]'''{{ש}} [[טעקע:Flag_of_Free_France_1940-1944.svg|20px]] [[פרייע פראנקרייך]]{{ש}} [[טעקע:Flag_of_Canada_1921.svg|22px]] [[קאנאדע]]{{ש}} [[טעקע:Flag_of_Imperial_India.svg|23px]] [[אינדיע]]{{ש}} [[טעקע:Flag of Australia.svg|22px]] [[אויסטראליע]]{{ש}} [[טעקע:Flag of Poland.svg|22px]] [[פוילן]]{{ש}} [[טעקע:Flag of New Zealand.svg|20px]] [[ניי זיילאנד]] {{ש}} [[טעקע:Flag of South Africa (1928-1994).svg|22px]] [[דרום אפריקע]] {{ש}} [[טעקע:Flag of Egypt 1922.svg|22px]] [[עגיפטן]]| | ערשטע זייט=[[טעקע:Flag of the United States.svg|20px]]''' [[USA]]''' {{ש}} [[טעקע:Uk flag large.png|20px]] '''[[בריטאניע]]'''{{ש}} [[טעקע:Flag of the Soviet Union 1923.svg|20px]] '''[[סאוועטן פארבאנד]]'''{{ש}}[[טעקע:Flag of the Republic of China.svg|22px]] '''[[כינע]]'''{{ש}} [[טעקע:Flag_of_Free_France_1940-1944.svg|20px]] [[פרייע פראנקרייך]]{{ש}} [[טעקע:Flag_of_Canada_1921.svg|22px]] [[קאנאדע]]{{ש}} [[טעקע:Flag_of_Imperial_India.svg|23px]] [[אינדיע]]{{ש}} [[טעקע:Flag of Australia.svg|22px]] [[אויסטראליע]]{{ש}} [[טעקע:Flag of Poland.svg|22px]] [[פוילן]]{{ש}} [[טעקע:Flag of New Zealand.svg|20px]] [[ניי זיילאנד]] {{ש}} [[טעקע:Flag of South Africa (1928-1994).svg|22px]] [[דרום אפריקע]] {{ש}} [[טעקע:Flag of Egypt 1922.svg|22px]] [[עגיפטן]]| | ||
צווייטע זייט=[[טעקע:Flag of Germany 1933.svg|22px]] '''[[דייטשלאנד]]'''{{ש}} [[טעקע:Flag of Japan (bordered).svg|22px]]''' [[יאפאן]]'''{{ש}} | צווייטע זייט=[[טעקע:Flag of Germany 1933.svg|22px]] '''[[דייטשלאנד]]'''{{ש}} [[טעקע:Flag of Japan (bordered).svg|22px]]''' [[יאפאן]]'''{{ש}} | ||
[[טעקע:Flag of Italy (1861-1946).svg|22px]] '''[[איטאליע]]''' | [[טעקע:Flag of Italy (1861-1946).svg|22px]] '''[[איטאליע]]''' | ||
{{ש}} [[טעקע:flag of Bulgaria.svg|22px]] [[בולגאריע]]{{ש}} [[טעקע:Flag of Finland.svg|22px]] [[פינלאנד]] | {{ש}} [[טעקע:flag of Bulgaria.svg|22px]] [[בולגאריע]]{{ש}} [[טעקע:Flag of Finland.svg|22px]] [[פינלאנד]] | ||
| | | | ||
| שורה 21: | שורה 22: | ||
|טאטאל2=12 מיליאן | |טאטאל2=12 מיליאן | ||
}} | }} | ||
'''די צווייטע וועלט־מלחמה''' איז געווען דער גרעסטער קריג אין דער מענטשליכער היסטאריע. ער איז אויך דער איינציגסטער קריג אין וועלכן די [[אטאם באמבע]] איז גענוצט געווארן. די מלחמה האט אריינגענומען די גארע וועלט. | '''די צווייטע וועלט־מלחמה''' איז געווען דער גרעסטער קריג אין דער מענטשליכער היסטאריע. ער איז אויך דער איינציגסטער קריג אין וועלכן די [[אטאם באמבע]] איז גענוצט געווארן. די מלחמה האט אריינגענומען די גארע וועלט. | ||
אלץ האט זיך אנגעהויבן [[י"ז אלול]] [[ה'תרצ"ט]] - ([[1טן סעפטעמבער]], 1939), ווען די דייטשע ארמיי האט פלוצלונג אינוואדירט [[פוילן]]. צוויי טעג שפעטער האבן | אלץ האט זיך אנגעהויבן [[י"ז אלול]] [[ה'תרצ"ט]] - ([[1טן סעפטעמבער]], 1939), ווען די דייטשע ארמיי האט פלוצלונג אינוואדירט [[פוילן]]. צוויי טעג שפעטער האבן [[ענגלאנד]] און [[פראנקרייך]] דעקלערט קריג קעגן דייטשלאנד, און מיט דעם האט זיך אנגעהויבן די '''צווייטע וועלט־מלחמה'''. | ||
די צווייטע וועלט־מלחמה האט אנגעברענגט דעם גרעסטן חורבן אויף דער וועלט אין דער מענטשליכער היסטאריע. עס האט זיך געצויגן זעקס יאָר פון [[1939]] ביז [[1945]], און האט מיט דער צייט אריינגעשלעפט אלע וועלטמאכטן און רוב קלענערע לענדער פון דער וועלט. | די צווייטע וועלט־מלחמה האט אנגעברענגט דעם גרעסטן חורבן אויף דער וועלט אין דער מענטשליכער היסטאריע. עס האט זיך געצויגן זעקס יאָר פון [[1939]] ביז [[1945]], און האט מיט דער צייט אריינגעשלעפט אלע וועלטמאכטן און רוב קלענערע לענדער פון דער וועלט. | ||
די קאסטן פון דער קריג -- אין געשטארבענע, געליטענע, און אייגנטום פארניכטונג -- איז געווען אומגעהויער גרויס. די צאל געשטארבענע דורכאויס דער קריג איז געווען 62,000,000, אדער צוויי מיט א האלב פראצענט פון דער וועלטס באפעלקערונג. מיליאנען זענען פארבליבן היימלאז. פילע שטעט אין [[אייראפע]] און [[אזיע]] זענען טיילווייז אדער גענצליך [[חרוב]] געווארן דורך די לופט באמבאדירונגען, און ריזיגע שטרעקעס לאנד זענען פארוויסט געווארן. | די קאסטן פון דער קריג -- אין געשטארבענע, געליטענע, און אייגנטום פארניכטונג -- איז געווען אומגעהויער גרויס. די צאל געשטארבענע דורכאויס דער קריג איז געווען 62,000,000, אדער צוויי מיט א האלב פראצענט פון דער וועלטס באפעלקערונג. מיליאנען זענען פארבליבן היימלאז. פילע שטעט אין [[אייראפע]] און [[אזיע]] זענען טיילווייז אדער גענצליך [[חרוב]] געווארן דורך די לופט באמבאדירונגען, און ריזיגע שטרעקעס לאנד זענען פארוויסט געווארן. | ||
| שורה 32: | שורה 33: | ||
=== צדדים אין דער מלחמה === | === צדדים אין דער מלחמה === | ||
[[טעקע:WWII.png|קליין|300px|הערשאפט איבער שטחים בעפאר דער צווייטע וועלט־מלחמה. אליאירטע מאכטן - גרין (די וואס זענען אריין אין קריג נאך פערל הארבאר - גלענצנד גרין), אַקסיס מאכטן - אראנזש, נייטראלע לענדער - גרוי]] | [[טעקע:WWII.png|קליין|300px|הערשאפט איבער שטחים בעפאר דער צווייטע וועלט־מלחמה. אליאירטע מאכטן - גרין (די וואס זענען אריין אין קריג נאך פערל הארבאר - גלענצנד גרין), אַקסיס מאכטן - אראנזש, נייטראלע לענדער - גרוי]] | ||
[[טעקע:Ww2 allied axis.gif| | [[טעקע:Ww2 allied axis.gif|ממוזער|300px|שמאל|שטחים און זייערע הערשאפטן דורכאויס די צווייטע וועלט־מלחמה{{ש}}אַקסיס - שווארץ, סאוויעטישער פארבאנד - רויט, אנדערע אליאירטע מאכטן - בלוי, נייטראלע לענדער - גרוי]] | ||
'''אַקסיס מאכטן''' | '''אַקסיס מאכטן''' | ||
| שורה 44: | שורה 45: | ||
'''אליאירטע מאכטן''' | '''אליאירטע מאכטן''' | ||
* [[ענגלאנד]], | * [[ענגלאנד]], | ||
* [[רוסלאנד]], | * [[רוסלאנד]], | ||
* [[פראנקרייך]], - זיי האבן זיך אונטערגעגעבן און מיטגעארבייט מיט [[דייטשלאנד]] אין 1940 און זי איז געווען אקופירט דורך [[דייטשלאנד]] ביז 1944. עס האט אבער אויך געהערשט א גלות [[רעגירונג]] אין ענגלאנד. | * [[פראנקרייך]], - זיי האבן זיך אונטערגעגעבן און מיטגעארבייט מיט [[דייטשלאנד]] אין 1940 און זי איז געווען אקופירט דורך [[דייטשלאנד]] ביז 1944. עס האט אבער אויך געהערשט א גלות [[רעגירונג]] אין ענגלאנד. | ||
* [[אויסטראליע]] | * [[אויסטראליע]] | ||
* [[ניו זילאנד]] | * [[ניו זילאנד]] | ||
* [[קאנאדע]] | * [[קאנאדע]] | ||
* [[דרום אפריקע]] | * [[דרום אפריקע]] | ||
* [[אמעריקע]], - נאך דער אטאקע אויף [[פערל הארבער]] פון [[יאפאן]]. | * [[אמעריקע]], - נאך דער אטאקע אויף [[פערל הארבער]] פון [[יאפאן]]. | ||
* [[כינע]] | * [[כינע]] | ||
אלעס צוזאמען זענען במשך פון דער מלחמה געווען פארמישט פופציג לענדער. די שלאכט פעלדער האבן זיך געצויגן פון אייראפע ביז [[צפון אפריקע]]; פון די [[ | אלעס צוזאמען זענען במשך פון דער מלחמה געווען פארמישט פופציג לענדער. די שלאכט פעלדער האבן זיך געצויגן פון אייראפע ביז [[צפון אפריקע]]; פון די [[אינזל]]ען אין דעם [[פאציפישער אקעאן|פאציפישן אקעאן]] ביז מזרח און צפון-מזרח אזיע. | ||
=== סיבות צו דער מלחמה === | === סיבות צו דער מלחמה === | ||
| שורה 62: | שורה 63: | ||
== צווישן די צוויי מלחמות == | == צווישן די צוויי מלחמות == | ||
די [[ערשטער וועלט־מלחמה|ערשטע וועלט־מלחמה]] האט זיך געענדיגט אין [[1918]]-[[תרע"ח]] מיט מיליאנען ציווילע און מיליטערישע געפאלענע. עס האט זיך געענדיגט א ביטערע פעריאדע פאר די | די [[ערשטער וועלט־מלחמה|ערשטע וועלט־מלחמה]] האט זיך געענדיגט אין [[1918]]-[[תרע"ח]] מיט מיליאנען ציווילע און מיליטערישע געפאלענע. עס האט זיך געענדיגט א ביטערע פעריאדע פאר די אייראפעאישע לענדער. די גאנצע וועלט האט יעצט ארויסגעקוקט אויף די קאנפערענצן וואס זענען פארגעקומען צווישן די וועלטמאכטן אויף אריינצורישן א נייעם פעריאדע פון [[שלום]] אויף דער וועלט. דער אפטימיסטישקייט איז געגאנגען אזוי ווייט אז מען האט אנגעהויבן צו רופן דעם יעצט-פארענדיגטן קריג אלץ דער קריג צו ענדיגן קריגעריי. | ||
=== דער שלום אפמאך נאך דער | === דער שלום אפמאך נאך דער ערשטער וועלט־מלחמה === | ||
{{הויפט ארטיקל|פאריזער שלום קאנפערענץ}} | {{הויפט ארטיקל|פאריזער שלום קאנפערענץ}} | ||
{{הויפט ארטיקל|אפמאך פון ווערסיי}} | {{הויפט ארטיקל|אפמאך פון ווערסיי}} | ||
| שורה 71: | שורה 72: | ||
פרעזידענט ווילסאן איז געקומען צום קאנפערענץ טראץ די קעגנערשאפט פון זיינע יועצים מיט גאר אידיאליסטישע פלענער אויף איינצופירן א נייעם סדר פון שלום און [[קאאפעראציע]] צווישן לענדער און פעלקער. זיינע צילן זענען געווען אויסגעדרוקט אין זיינע [[פערצן פונקטן]]. דער הויפט פון די פערצן פונקטן איז געווען צו [[עטאביליזירן]] די [[פעלקער-ליגע]], וואס וועט צוזאם ברענגען אלע לענדער אין א געמיינזאמע ארגאניזאציע. | פרעזידענט ווילסאן איז געקומען צום קאנפערענץ טראץ די קעגנערשאפט פון זיינע יועצים מיט גאר אידיאליסטישע פלענער אויף איינצופירן א נייעם סדר פון שלום און [[קאאפעראציע]] צווישן לענדער און פעלקער. זיינע צילן זענען געווען אויסגעדרוקט אין זיינע [[פערצן פונקטן]]. דער הויפט פון די פערצן פונקטן איז געווען צו [[עטאביליזירן]] די [[פעלקער-ליגע]], וואס וועט צוזאם ברענגען אלע לענדער אין א געמיינזאמע ארגאניזאציע. | ||
די אנדערע פירער פון די אליאירטע כחות האבן געהאט אנדערע פלענער. פראנקרייך האט איבערהויפט געהאט שטארק געליטן דורכאויס דעם קריג, זייענדיג א בלוטיגע שלאכטפעלד במשך פון פיר יאר. [[קלעמענטשוי]] האט זיך דערפאר געשטעלט אויף שטרענגע באשטראפונגען אויף די בייגעקומענען פעלקער, ספעציעל אויף [[דייטשלאנד]]. | די אנדערע פירער פון די אליאירטע כחות האבן געהאט אנדערע פלענער. פראנקרייך האט איבערהויפט געהאט שטארק געליטן דורכאויס דעם קריג, זייענדיג א בלוטיגע שלאכטפעלד במשך פון פיר יאר. [[קלעמענטשוי]] האט זיך דערפאר געשטעלט אויף שטרענגע באשטראפונגען אויף די בייגעקומענען פעלקער, ספעציעל אויף [[דייטשלאנד]]. | ||
נאָך שטרייטונגען האבן זיך אנטוויקלט ווען [[איטאליע]] האט פערלאנגט געוויסע שטחים וועלכע די איליאירטע כחות, אן וועלכן אמת'ע רעכטן צו דעם, האבן זיי צוגעזאגט כדי זיי זאלן זיך אנשליסן מיט די אליאירטע כחות. ווילסאן האט זיך אויף דעם שטארק געבייזערט ווען ער איז דערפון געוואויר געווארן, און די איטאליענער האבן זיך אוועקגעטראגן פון דעם [[קאנפערענץ]] אלץ פראטעסט. | נאָך שטרייטונגען האבן זיך אנטוויקלט ווען [[איטאליע]] האט פערלאנגט געוויסע שטחים וועלכע די איליאירטע כחות, אן וועלכן אמת'ע רעכטן צו דעם, האבן זיי צוגעזאגט כדי זיי זאלן זיך אנשליסן מיט די אליאירטע כחות. ווילסאן האט זיך אויף דעם שטארק געבייזערט ווען ער איז דערפון געוואויר געווארן, און די איטאליענער האבן זיך אוועקגעטראגן פון דעם [[קאנפערענץ]] אלץ פראטעסט. | ||
אין סוף איז ווילסאן איינגעגאנגען צו פילע פון די | אין סוף איז ווילסאן איינגעגאנגען צו פילע פון די אייראפעאישע פארלאנגען, מיט דער האפענונג אז דאס וועט צושטאנד ברענגען זיין פלאן אויף צו פארמירן די פעלקער-ליגע. | ||
==== שטרענגע באשטראפונגען אויף די בייגעקומענע ==== | ==== שטרענגע באשטראפונגען אויף די בייגעקומענע ==== | ||
| שורה 82: | שורה 83: | ||
לויט דעם [[אפמאך פון ווערסיי]] האט דייטשלאנד געמוזט אננעמען די פולע אחריות פאר דעם קריג. זיי האבן זיך געמוזט אנטזאגן פון אלע זייערע [[קאלאניעס]], פארלוירן אן אכטל פון אירע שטחים אין אייראפע; די דייטשע רעגירונג האט געמוזט באצאלן אומגעהויערע סכומים אין געלט פארגיטונגען פאר לענדער וואס זענען געשעדיקט געווארן דורכ'ן קריג; און די דייטשע מיליטער האט מען פערבאטן פון האלטן ים אדער [[לופט כחות]], ערלויבנדיג נאר אן [[ארמיי]] פון 100,000 אויף צו באשיצן דאס לאנד. די דייטשע עקאנאמיע, פריער געווען דאס מערסטע פראדוקטיוו אין אייראפע, איז דערביי פארקריפלט געווארן. | לויט דעם [[אפמאך פון ווערסיי]] האט דייטשלאנד געמוזט אננעמען די פולע אחריות פאר דעם קריג. זיי האבן זיך געמוזט אנטזאגן פון אלע זייערע [[קאלאניעס]], פארלוירן אן אכטל פון אירע שטחים אין אייראפע; די דייטשע רעגירונג האט געמוזט באצאלן אומגעהויערע סכומים אין געלט פארגיטונגען פאר לענדער וואס זענען געשעדיקט געווארן דורכ'ן קריג; און די דייטשע מיליטער האט מען פערבאטן פון האלטן ים אדער [[לופט כחות]], ערלויבנדיג נאר אן [[ארמיי]] פון 100,000 אויף צו באשיצן דאס לאנד. די דייטשע עקאנאמיע, פריער געווען דאס מערסטע פראדוקטיוו אין אייראפע, איז דערביי פארקריפלט געווארן. | ||
די שווערע שטראפן אויף די דייטשן האבן אנגעברענגט א טיפע פארביטערטקייט ביים דייטשן פאלק. זיי האבן אנגעהויבן צו באשולדיגן אלע פראבלעמען אין זייער לאנד אויף די [[ברוטאלישע]] אומשטענדן וואס זענען אויף זיי געווארן ארויפגעצווינגען. דאס האט שטארק צוגעגעבן צו דייטשלאנד'ס שפעטערדיגע [[מיליטאנטישע]] ריכטונג. | די שווערע שטראפן אויף די דייטשן האבן אנגעברענגט א טיפע פארביטערטקייט ביים דייטשן פאלק. זיי האבן אנגעהויבן צו באשולדיגן אלע פראבלעמען אין זייער לאנד אויף די [[ברוטאלישע]] אומשטענדן וואס זענען אויף זיי געווארן ארויפגעצווינגען. דאס האט שטארק צוגעגעבן צו דייטשלאנד'ס שפעטערדיגע [[מיליטאנטישע]] ריכטונג. | ||
אויך די אנדערע בייגעקומענע לענדער זענען ענליך באהאנדלט געווארן. טערקיי האט פארלוירן דאס רוב פון אירע שטחים צו גריכנלאנד. ענגלאנד און פראנקרייך האבן איבערגענומען די טערקישע שטחים אין דעם מיטל מזרח -- אריינגערעכנט [[סיריע]], [[פאלעסטינע]] ([[ארץ ישראל]]), [[מעסאפאטאמיע]] ([[איראק]]), און [[לבנון]] -- מיט א מאנדאט דאס צו האלטן ביז די ארטיגע איינוואוינער וועלן זיין גרייט אנצונעמען זעלבסטשטענדיגקייט. | אויך די אנדערע בייגעקומענע לענדער זענען ענליך באהאנדלט געווארן. טערקיי האט פארלוירן דאס רוב פון אירע שטחים צו גריכנלאנד. ענגלאנד און פראנקרייך האבן איבערגענומען די טערקישע שטחים אין דעם מיטל מזרח -- אריינגערעכנט [[סיריע]], [[פאלעסטינע]] ([[ארץ ישראל]]), [[מעסאפאטאמיע]] ([[איראק]]), און [[לבנון]] -- מיט א מאנדאט דאס צו האלטן ביז די ארטיגע איינוואוינער וועלן זיין גרייט אנצונעמען זעלבסטשטענדיגקייט. | ||
| שורה 90: | שורה 91: | ||
אלס שטרעבונג צו ווילסאנ'ס אידעע פון זעלבסט-דעטערמינאציע פאר אלע לענדער האבן די שלום אפמאכער בפועל איבער געשריבן די מאפע פון אייראפע און דעם מיטל מזרח. פון דעם פריערדיגן עסטרייך-אונגארישער אימפעריע זענען פארמירט געווארן די זעלבסטשטענדיגע לענדער פון [[עסטרייך]], [[אונגארן]], [[יוגאסלאוויע]], און [[טשעכיי]]. [[פינלאנד]], [[עסטלאנד]], [[לאטוויע]], און [[ליטע]] האבן זיך דערקלערט זעלבסטשטענדיג פון [[רוסלאנד]]. [[פוילן]] איז צוזאמגעשטעלט געווארן פון שטחים וואס דייטשלאנד, רוסלאנד, און עסטרייך האבן געמוזט פארטיילן. | אלס שטרעבונג צו ווילסאנ'ס אידעע פון זעלבסט-דעטערמינאציע פאר אלע לענדער האבן די שלום אפמאכער בפועל איבער געשריבן די מאפע פון אייראפע און דעם מיטל מזרח. פון דעם פריערדיגן עסטרייך-אונגארישער אימפעריע זענען פארמירט געווארן די זעלבסטשטענדיגע לענדער פון [[עסטרייך]], [[אונגארן]], [[יוגאסלאוויע]], און [[טשעכיי]]. [[פינלאנד]], [[עסטלאנד]], [[לאטוויע]], און [[ליטע]] האבן זיך דערקלערט זעלבסטשטענדיג פון [[רוסלאנד]]. [[פוילן]] איז צוזאמגעשטעלט געווארן פון שטחים וואס דייטשלאנד, רוסלאנד, און עסטרייך האבן געמוזט פארטיילן. | ||
די מענטשן פון צענטראל און מזרח אייראפע זענען דערביי צוטיילט געווארן אין גרעניצן וואס האבן נישט אלץ גענומען אין באטראכט די [[טראדיציאנאל]]ע ליניעס פון נאציאנאליטעט און שפראך. דאס האט געפירט דערביי אז פילע פון די ביז- | די מענטשן פון צענטראל און [[מזרח אייראפע]] זענען דערביי צוטיילט געווארן אין גרעניצן וואס האבן נישט אלץ גענומען אין באטראכט די [[טראדיציאנאל]]ע ליניעס פון נאציאנאליטעט און שפראך. דאס האט געפירט דערביי אז פילע פון די ביז-יעצטיגע פראבלעמען זענען בהכרח נאכאמאל ארויפגעשווימען, און ווי די היסטאריע האט געוויזן האט דאס שפעטער פיל צוגעגעבן צו די קריגס אנטוויקלונגען. | ||
=== דאס אויפשטיין פון די דיקטאטורן === | === דאס אויפשטיין פון די דיקטאטורן === | ||
==== מוסאליני און פאשיזם ==== | ==== מוסאליני און פאשיזם ==== | ||
אין 1919-תרע"ט האט [[בעניטא מוסאליני]], א געוועזענער [[סאלדאט]] און פראפעסיאנעלע פאליטישע העצער, געגרינדעט דער [[פאשיסט]]ישער פארטיי אין איטאליע. דער פארטיי איז געווען עקסטרעם נאציאנאליסטיש און אנטי-קאמוניסטיש. זיי האבן דורכגעפירט געוואלדטאטן אויף צו ערמעגליכן זייערע צילן, און אין 1922 דורכגעפירט דער [[מארטש אויף רוים]], און דערביי איבערגענומען קאנטראל פון דער איטאליענער רעגירונג. באלד דערנאך איז [[מאסאליני]]'ס מאכט געווארן אבסאלוט. | אין 1919-תרע"ט האט [[בעניטא מוסאליני]], א געוועזענער [[סאלדאט]] און פראפעסיאנעלע פאליטישע העצער, געגרינדעט דער [[פאשיסט]]ישער פארטיי אין איטאליע. דער פארטיי איז געווען עקסטרעם נאציאנאליסטיש און אנטי-קאמוניסטיש. זיי האבן דורכגעפירט געוואלדטאטן אויף צו ערמעגליכן זייערע צילן, און אין 1922 דורכגעפירט דער [[מארטש אויף רוים]], און דערביי איבערגענומען קאנטראל פון דער איטאליענער רעגירונג. באלד דערנאך איז [[מאסאליני]]'ס מאכט געווארן אבסאלוט. | ||
| שורה 100: | שורה 100: | ||
אין די זעלבע צייט האט [[אדאלף היטלער]], א געוועזענער עסטרייכישער סאלדאט וואס האט זיך אויסגעצייכנט אין דער [[ערשטע וועלט־מלחמה|ערשטער וועלט־מלחמה]] מיט זיין קוראזש און דרייסטקייט, געגרינדער דער '''''[[נאציאנאליסטישע סאציאליסטישע דייטשע ארבייטער פארטיי]]''''' אין דייטשלאנד, מער באקאנט אלץ דער [[נאציזם|נאצי]] פארטיי, מיט'ן ציל אויף צו איבערדרייען די א.ג. אומרעכטן וועלכע זענען אויף זיי ארויפגעטון געווארן. | אין די זעלבע צייט האט [[אדאלף היטלער]], א געוועזענער עסטרייכישער סאלדאט וואס האט זיך אויסגעצייכנט אין דער [[ערשטע וועלט־מלחמה|ערשטער וועלט־מלחמה]] מיט זיין קוראזש און דרייסטקייט, געגרינדער דער '''''[[נאציאנאליסטישע סאציאליסטישע דייטשע ארבייטער פארטיי]]''''' אין דייטשלאנד, מער באקאנט אלץ דער [[נאציזם|נאצי]] פארטיי, מיט'ן ציל אויף צו איבערדרייען די א.ג. אומרעכטן וועלכע זענען אויף זיי ארויפגעטון געווארן. | ||
אין די 20'ער יארן איז דער [[נאצי]] פארטיי אלץ געוואקסן אין מאכט, פארשטערקערט דורך די עקאנאמישע ייאוש און פארביטערטקייט אנטקעגן די זיגער פון דער | אין די 20'ער יארן איז דער [[נאצי]] פארטיי אלץ געוואקסן אין מאכט, פארשטערקערט דורך די עקאנאמישע ייאוש און פארביטערטקייט אנטקעגן די זיגער פון דער [[ערשטע וועלט־מלחמה|ערשטער וועלט־מלחמה]]. אין 1923-תרע"ג האט היטלער געפרואווט איבערנעמען די מאכט אין דייטשלאנד דורך די א.ג. [[מינכען ביר זאל פוטש]]. דער פוטש איז אדורכגעפאלן, און [[היטלער]] איז פאראורטיילט געווארן אויף פינף יאר [[טורמע]], פון וועלכע ער איז סך הכל געזעצן אכט מאנאטן. אין די מאנאטן האט ער אפגעשריבן דעם [[בוך]] "'''''מיין קאמפף'''''", אין וועלכע ער האט אויסגעלייגט זיין חזיון פאר'ן עתיד פונ'ם דייטשן פאלק און דער פלאן דאס אדורכצופירן. אין דעם בוך, אלץ טייל פון זיינע טעאריעס וועלכע זענען געווען אין גרונד פון זיין [[ראסיזם|ראסיסטישע]] [[אידעאלאגיע]], טייטלט ער אן אויף דאס אידישע פאלק אלץ דאס גרעסטע סכנה פאר'ן דייטשן פאלק און איר לעבנסגאנג און [[קולטור]]. | ||
כאטש דער פוטש איז דורכגעפאלן, איז דאס געווען א [[פראפאגאנדישער]] זיג, דורך וועלכע פיל מער דייטשן זענען געקומען אין באקאנטשאפט מיט היטלער און זיינע שטרעבונגען, און דער נאצישער פארטיי איז דערפון נאר שטערקער געווארן. | כאטש דער פוטש איז דורכגעפאלן, איז דאס געווען א [[פראפאגאנדישער]] זיג, דורך וועלכע פיל מער דייטשן זענען געקומען אין באקאנטשאפט מיט היטלער און זיינע שטרעבונגען, און דער נאצישער פארטיי איז דערפון נאר שטערקער געווארן. | ||
[[טעקע:Hitlermusso.jpg|קליין|250px|[[היטלער]] מיט [[בעניטא מוסאליני|מוסאליני]].]] | [[טעקע:Hitlermusso.jpg|קליין|250px|[[היטלער]] מיט [[בעניטא מוסאליני|מוסאליני]].]] | ||
| שורה 113: | שורה 113: | ||
=== אגרעסיווע שריטן און אפמאכן === | === אגרעסיווע שריטן און אפמאכן === | ||
אנגעהויבן אין 1931-תרצ"א האט [[יאפאן]], און דערנאך דייטשלאנד און איטאליע, אנגענומען א בולט'דיגער אגרעסיווע שטעלונג. זייערע שריטן זענען פארדאמט געווארן דורך דער [[פעלקער-ליגע]], אבער עס איז גארנישט געטאן געווארן זיי אפצושטעלן. אין 1935-תרצ"ה האבן דייטשלאנד און יאפאן זיך ארויסגעצויגן פון דער [[פעלקער-ליגע]] און איטאליע האט זיי נאכגעטון צוויי יאר דערנאך. אין 1936-תרצ"ו האבן דייטשלאנד און איטאליע געשלאסן אן אליאנץ, וועלכע האט זיך גערופן דער [[רוים-בערלינער אַקס]]. אין 1940-ת"ש האט יאפאן זיך צו זיי צוגעשטעלט, און עס איז פארמירט געווארן דער [[רוים-בערלין-טאָקיאָער אַקס]]. | אנגעהויבן אין 1931-תרצ"א האט [[יאפאן]], און דערנאך דייטשלאנד און איטאליע, אנגענומען א בולט'דיגער אגרעסיווע שטעלונג. זייערע שריטן זענען פארדאמט געווארן דורך דער [[פעלקער-ליגע]], אבער עס איז גארנישט געטאן געווארן זיי אפצושטעלן. אין 1935-תרצ"ה האבן דייטשלאנד און יאפאן זיך ארויסגעצויגן פון דער [[פעלקער-ליגע]] און איטאליע האט זיי נאכגעטון צוויי יאר דערנאך. אין 1936-תרצ"ו האבן דייטשלאנד און איטאליע געשלאסן אן אליאנץ, וועלכע האט זיך גערופן דער [[רוים-בערלינער אַקס]]. אין 1940-ת"ש האט יאפאן זיך צו זיי צוגעשטעלט, און עס איז פארמירט געווארן דער [[רוים-בערלין-טאָקיאָער אַקס]]. | ||
==== יאפאן אינוואדירט כינע ==== | ==== יאפאן אינוואדירט כינע ==== | ||
| שורה 120: | שורה 118: | ||
==== איטאליע אטאקירט עטיאפיע ==== | ==== איטאליע אטאקירט עטיאפיע ==== | ||
אין אייראפע האט [[מוסאליני]] גענומען דעם ערשטן בולט'דיגן אגרעסיוון שריט. אין 1935 - [[ה'תרצ"ה]] האט ער געשיקט זיין מיליטער אויף איינצונעמען [[עטיאפיע]] אין מזרח [[אפריקע]]. דער [[פעלקער-ליגע]] האט באשטימט אז איטאליע איז דער אנגרייפער, און זיי האבן באשטימט ארויפצולייגן אויף איטאליע עקאנאמישע [[סאנקציעס]]. ענגלאנד און פראנקרייך זענען אבער נישט וויליג געווען זיך צו פארפרעמדן פון איטאליע, און נישט ערצווינגען די סאנקציעס. | |||
==== דייטשלאנד פארגרעסערט איר הערשאפט ==== | ==== דייטשלאנד פארגרעסערט איר הערשאפט ==== | ||
| שורה 137: | שורה 135: | ||
אין סעפטעמבער 1938, האבן זיך געטראפן אין מינכען [[נעוויל טשעמבערליין]], דער ענגלישער פרעמיער מיניסטער, און [[עדווארד דאלאדיער]], דער פראנצויזישער פרעמיער אינאיינעם מיט היטלער און מוסאליני. שאמבערלעין און דאלאדיער האבן איינגעגעבן אז טשעכיי וועט זיך מוזן אנטזאגן פון דעם סודעטענלאנד כדי צופרידנצושטעלן היטלער. טשעכיי איז נישט ערלויבט געווארן זיך צו באטייליגן אין די געשפרעכן. | אין סעפטעמבער 1938, האבן זיך געטראפן אין מינכען [[נעוויל טשעמבערליין]], דער ענגלישער פרעמיער מיניסטער, און [[עדווארד דאלאדיער]], דער פראנצויזישער פרעמיער אינאיינעם מיט היטלער און מוסאליני. שאמבערלעין און דאלאדיער האבן איינגעגעבן אז טשעכיי וועט זיך מוזן אנטזאגן פון דעם סודעטענלאנד כדי צופרידנצושטעלן היטלער. טשעכיי איז נישט ערלויבט געווארן זיך צו באטייליגן אין די געשפרעכן. | ||
שאמבערלעין איז צוריק געפלויגן קיין ענגלאנד און מיט פרייד דעקלערירט אז דער '''''[[מינכען אפמאך]]''''' וועט פארזיכען "שלום פאר אונזער צייט". אין [[מערץ]] 1939-תרצ"ט האט אבער די דייטשע ארמיי אריינמארשירט אין [[פראג, טשעכיי|פּראַג]], דער הויפט שטאט פון [[טשעכאסלאוואקיי]], און איבערגענומען דאס רעשט פון דעם לאנד. דריי וואכן דערנאך האט [[איטאליע]] אינוואדירט און איינגענומען דעם מזרח | שאמבערלעין איז צוריק געפלויגן קיין ענגלאנד און מיט פרייד דעקלערירט אז דער '''''[[מינכען אפמאך]]''''' וועט פארזיכען "שלום פאר אונזער צייט". אין [[מערץ]] 1939-תרצ"ט האט אבער די דייטשע ארמיי אריינמארשירט אין [[פראג, טשעכיי|פּראַג]], דער הויפט שטאט פון [[טשעכאסלאוואקיי]], און איבערגענומען דאס רעשט פון דעם לאנד. דריי וואכן דערנאך האט [[איטאליע]] אינוואדירט און איינגענומען דעם [[מזרח אייראפע]]אישן לאנד [[אלבאניע]]. | ||
==== פארלאנגען אויף פוילן ==== | ==== פארלאנגען אויף פוילן ==== | ||
| שורה 146: | שורה 144: | ||
== קריג ברעכט אויס: 1939 == | == קריג ברעכט אויס: 1939 == | ||
=== די אינוואדירונג פון פוילן === | === די אינוואדירונג פון פוילן === | ||
[[טעקע:Polish infantry.jpg|קליין|250px|פוילישע אינפאלטרי ביים ''סעמטעמבער קאמפיין'']] | [[טעקע:Polish infantry.jpg|קליין|250px|פוילישע אינפאלטרי ביים ''סעמטעמבער קאמפיין'']] | ||
[[סעפטעמבער 1]]: אין די פרימארגן שעה'ן האבן דייטשע לאנד און לופט כחות אנגעגריפן פוילן, אנגעגעבנדיג אן אויסרייד אז פוילן האט פריער באפאלן א דייטשע מיליטערישע פאזיציע אויף דער גרעניץ. די לופטוואפע האט בליץ שנעל פארניכטעט דעם קליינעם פוילישן לופט-קראפט, נאך איידער די עראפלאנען האבן זיך געקענט הייבן. דייטשע קריגס עראפלאנען האבן דערנאך באמבאדירט פוילישע שטעט, באן שינעס, בריקן, און [[קאמוניקאציע]] ליניעס. אין דער זעלבער צייט האבן די דייטשע ארמייען, אין שפיץ פון די ''פאנצער'' [[טאנק]]ען אפטיילונג, אוואנסירט אריין אין פוילן. | [[סעפטעמבער 1]]: אין די פרימארגן שעה'ן האבן דייטשע לאנד און לופט כחות אנגעגריפן פוילן, אנגעגעבנדיג אן אויסרייד אז פוילן האט פריער באפאלן א דייטשע מיליטערישע פאזיציע אויף דער גרעניץ. די לופטוואפע האט בליץ שנעל פארניכטעט דעם קליינעם פוילישן לופט-קראפט, נאך איידער די עראפלאנען האבן זיך געקענט הייבן. דייטשע קריגס עראפלאנען האבן דערנאך באמבאדירט פוילישע שטעט, באן שינעס, בריקן, און [[קאמוניקאציע]] ליניעס. אין דער זעלבער צייט האבן די דייטשע ארמייען, אין שפיץ פון די ''פאנצער'' [[טאנק]]ען אפטיילונג, אוואנסירט אריין אין פוילן. | ||
אום [[3טן סעפטעמבער]] האבן [[בריטאניע]] און [[פראנקרייך]] דערקלערט קריג קעגן [[דייטשלאנד]]. פראנקרייך האט דורכגעפירט א באגרעניצטע [[אפענסיווע]], וואס איז גרינג איינגעשטילט געווארן דורך דייטשלאנד. ענגלאנד האט נישט געהאט גענוג צייט זיך צו [[מאביליזירן]] אויף דירעקט צו פארטיידיגן פוילן. | אום [[3טן סעפטעמבער]] האבן [[בריטאניע]] און [[פראנקרייך]] דערקלערט קריג קעגן [[דייטשלאנד]]. פראנקרייך האט דורכגעפירט א באגרעניצטע [[אפענסיווע]], וואס איז גרינג איינגעשטילט געווארן דורך דייטשלאנד. ענגלאנד האט נישט געהאט גענוג צייט זיך צו [[מאביליזירן]] אויף דירעקט צו פארטיידיגן פוילן. | ||
ביז 17 טעג האבן די דייטשן גרינג און שנעל געהאט דורכגעשניטן אלע פוילישע דעפענסיעס. אום | ביז 17 טעג האבן די דייטשן גרינג און שנעל געהאט דורכגעשניטן אלע פוילישע דעפענסיעס. אום [[17טן סעפטעמבער]] האט [[רוסלאנד]] אינוואדירט [[פוילן]] פון דער [[מזרח]] זייט לויט'ן פריערדיגן אפמאך מיט די דייטשן, זייענדיג פארזיכערט קעגן יעדן ווידערשטאנד, אריינווארפענדיג די פוילישע כוחות אין נאך א גרעסרן כאאס צושטאנד דורך די עפענונג פון א צווייטן פראנט. דער איבערגענומענער פוילן איז דאן צוטיילט געווארן צווישן די צוויי אייננעמער. די רוסן האבן באלד דערנאך געצווינגען די [[באַלטישע לענדער]] -- [[לאטוויע]], [[ליטע]], און [[עסטאניע]] -- צו שליסן מיט זיי אפמאכן צו ערלויבן רוסישע מיליטער באַזעס אין זייערע לענדער. | ||
א טאג שפעטער, דעם [[18טן סעפטעמבער]], זענען דער פוילישער פרעזידענט מיט זיין הויפט קאמאנדיר אנטלאפן קיין [[רומעניע]]. | א טאג שפעטער, דעם [[18טן סעפטעמבער]], זענען דער פוילישער פרעזידענט מיט זיין הויפט קאמאנדיר אנטלאפן קיין [[רומעניע]]. | ||
[[ווארשע]], די הויפט שטאט פון פוילן, האט נאך אפגעהאלטן די דייטשן ביזן [[27סטן סעפטעמבער]], ווען נאך דער חודש-לאנגער באלאגערונג, און שוידערליכע באמבארדירונגען, האבן די דייטשן אריינמארשירט אין שטאט. | [[ווארשע]], די הויפט שטאט פון פוילן, האט נאך אפגעהאלטן די דייטשן ביזן [[27סטן סעפטעמבער]], ווען נאך דער חודש-לאנגער באלאגערונג, און שוידערליכע באמבארדירונגען, האבן די דייטשן אריינמארשירט אין שטאט. | ||
דעם [[6טן אקטאבער]] האבן זיך די לעצטע פוילישע קעמפער אונטער געגעבן פארן שונא. | דעם [[6טן אקטאבער]] האבן זיך די לעצטע פוילישע קעמפער אונטער געגעבן פארן שונא. | ||
טראץ די העלדישע ווידערשאטאנד וואס די פאלאקן האבן באוויזן, האבן זיי דאך נישט געהאט קיין שאנס מיט זייערע פערד און וואגן קעגן די [[סאפסטיקירסטע]] מאדערנסטע דייטשע ארמיי און לופט באמבארדירונגן. די פאלאקן זענען געפאלן ווי די פליגן פון די באמבעס וואס האט אראפגערעגנט אויף זיי. | טראץ די העלדישע ווידערשאטאנד וואס די פאלאקן האבן באוויזן, האבן זיי דאך נישט געהאט קיין שאנס מיט זייערע פערד און וואגן קעגן די [[סאפסטיקירסטע]] מאדערנסטע דייטשע ארמיי און לופט באמבארדירונגן. די פאלאקן זענען געפאלן ווי די פליגן פון די באמבעס וואס האט אראפגערעגנט אויף זיי. | ||
| שורה 169: | שורה 165: | ||
נאכן פאלן פון פוילן, האט זיך די דייטשע ארמיי צוזאמגענומען די כוחות און זיך רעארגאניזירט דורכאויס דעם ווינטער-סעזאן פון 1939 - 1940 ביז [[אפריל]]. דערווייל האבן זיך די בריטישע און פראנצויזישע ארמייען געפינען אויף דער [[דעפענסיווע]]. דעם טערמין ''זיץ קריג'' האבן [[זשורנאליסט]]ן געגעבן דעם-דאזיגן פעריאד ווייל ווייניג אקטיווע קאנפליקט איז דאן פארגעקומען. | נאכן פאלן פון פוילן, האט זיך די דייטשע ארמיי צוזאמגענומען די כוחות און זיך רעארגאניזירט דורכאויס דעם ווינטער-סעזאן פון 1939 - 1940 ביז [[אפריל]]. דערווייל האבן זיך די בריטישע און פראנצויזישע ארמייען געפינען אויף דער [[דעפענסיווע]]. דעם טערמין ''זיץ קריג'' האבן [[זשורנאליסט]]ן געגעבן דעם-דאזיגן פעריאד ווייל ווייניג אקטיווע קאנפליקט איז דאן פארגעקומען. | ||
==== אינוואדירונג פון נארוועגיע און דענמארק ==== | ==== אינוואדירונג פון נארוועגיע און דענמארק ==== | ||
די שטילקייט איז געבראכן געווארן [[אפריל 9]] ווען די דייטשן האבן געלאנדעט אן איבעראשענדער קראפט אויף די הויפט פּאָרטן פון [[דענמארק]] און [[נארוועגיע]]. דענמארק, אן קיין ערנסטע דעפענסיע מיטלען, איז איינגענומען געווארן אין איין טאג. אין [[נארוועגיע]] האבן די דייטש איינגענומען דער הויפט שטאט [[אַסלאָו]] ביז צוויי טעג, ארויסגעהאלפן דורך [[נארוועגישע]] נאצי [[סימפאטיקער]] אין שפיץ פון [[ווידקון קוויסלינג]], וועלכער האט שפעטער אנגעפירט דעם דייטש-קאנטראלירטער רעגירונג פון אקופירטער נארוועגיע. | די שטילקייט איז געבראכן געווארן [[אפריל 9]] ווען די דייטשן האבן געלאנדעט אן איבעראשענדער קראפט אויף די הויפט פּאָרטן פון [[דענמארק]] און [[נארוועגיע]]. דענמארק, אן קיין ערנסטע דעפענסיע מיטלען, איז איינגענומען געווארן אין איין טאג. אין [[נארוועגיע]] האבן די דייטש איינגענומען דער הויפט שטאט [[אַסלאָו]] ביז צוויי טעג, ארויסגעהאלפן דורך [[נארוועגישע]] נאצי [[סימפאטיקער]] אין שפיץ פון [[ווידקון קוויסלינג]], וועלכער האט שפעטער אנגעפירט דעם דייטש-קאנטראלירטער רעגירונג פון אקופירטער נארוועגיע. | ||
די רעגירונג האט זיך אוועקגעצויגן אריין אין צענטראל נארוועגיע ווי די נארוועגישע מיליטער האט נאך אנגעהאלטן צו קעמפּפן. ענגלישע און פראנצויזישע כחות זענען געשיקט געווארן זיי ארויסצוהעלפן, אבער זיי האבן זיך שנעל געמוזט צוריקציען. [[אפריל 30]] איז דער נארוועגישער קעניג '''[[האַאקאָן דער פינפטער]]''' אנטלאפן מיט זיינע מיניסטארן קיין לאנדאן און אוועקגעשטעלט די נארוועגישע רעגירונג אין גלות. | די רעגירונג האט זיך אוועקגעצויגן אריין אין צענטראל נארוועגיע ווי די נארוועגישע מיליטער האט נאך אנגעהאלטן צו קעמפּפן. ענגלישע און פראנצויזישע כחות זענען געשיקט געווארן זיי ארויסצוהעלפן, אבער זיי האבן זיך שנעל געמוזט צוריקציען. [[אפריל 30]] איז דער נארוועגישער קעניג '''[[האַאקאָן דער פינפטער]]''' אנטלאפן מיט זיינע מיניסטארן קיין לאנדאן און אוועקגעשטעלט די נארוועגישע רעגירונג אין גלות. | ||
| שורה 181: | שורה 176: | ||
די ציל פון די דייטשע טרופן איז געווען, אריינשיקן [[זעלנער]] דורך פאל שירעמעס, איינעמען די לופטפעלדער וואס געפונען זיך אין געגנט פון [[האג]], און פארכאפן ווילהעלמינע קעניגן פון האלאנד, און די רעגירונגס מיניסטארן. | די ציל פון די דייטשע טרופן איז געווען, אריינשיקן [[זעלנער]] דורך פאל שירעמעס, איינעמען די לופטפעלדער וואס געפונען זיך אין געגנט פון [[האג]], און פארכאפן ווילהעלמינע קעניגן פון האלאנד, און די רעגירונגס מיניסטארן. | ||
די האלאנדישע קרעפטן האבן געקעמפט גאר העלדיש קעגן די אינוואדירער, און האבן אין קאנטער אטאקעס, פארטריבן די דייטשע זעלנער פון דריי לופטפעלדער, וואס זיי האבן באוויזן צו איינעמען. | די האלאנדישע קרעפטן האבן געקעמפט גאר העלדיש קעגן די אינוואדירער, און האבן אין קאנטער אטאקעס, פארטריבן די דייטשע זעלנער פון דריי לופטפעלדער, וואס זיי האבן באוויזן צו איינעמען. | ||
אויפן פראנט אין [[ראטערדאם]], האבן די דייטשן באוויזן צו איינעמען בריקן דרום פון שטאט. געארג פאן קיכלער, דער דייטשער קאמאנדיר, האט געוואלט ברעכן די "האלאנדישע פעסטונג", וואס איז געווען שווער באשיצט, און אנצוקומען האט מען געמוזט דורך גיין עטליכע וואסער בלאקאדעס. | אויפן פראנט אין [[ראטערדאם]], האבן די דייטשן באוויזן צו איינעמען בריקן דרום פון שטאט. געארג פאן קיכלער, דער דייטשער קאמאנדיר, האט געוואלט ברעכן די "האלאנדישע פעסטונג", וואס איז געווען שווער באשיצט, און אנצוקומען האט מען געמוזט דורך גיין עטליכע וואסער בלאקאדעס. | ||
פראנצויזישע הילף וואס איז געקומען מיט גענעראל זשירא, האט פרובירט צוריק האלטן די דייטשן מיט זייער פארשריט אין האלאנד, אבער זיי זענען באזיגט געווארן, און האבן זיך צוריקגעצויגן קיין ברעדא. די דייטשע זעלנער האבן אריבערגעשפרייזט צוויי בריקן, און זענען אנגעקומען דעם 12טן מאי, ביז צו די ברעגעס פון | פראנצויזישע הילף וואס איז געקומען מיט גענעראל זשירא, האט פרובירט צוריק האלטן די דייטשן מיט זייער פארשריט אין האלאנד, אבער זיי זענען באזיגט געווארן, און האבן זיך צוריקגעצויגן קיין ברעדא. די דייטשע זעלנער האבן אריבערגעשפרייזט צוויי בריקן, און זענען אנגעקומען דעם 12טן מאי, ביז צו די ברעגעס פון נוועמאס טייך, נאנט צו ראטערדאם, אבער די דייטשע טאנקן זענען שטעקן געבליבן, און נישט געקענט אריבערפארן די בריקן. | ||
פונקט ווי זייער אינוואזיע אין פוילן, האבן די נאציס דא אויך באנוצט מיט די לופטוואפע, וואס האט אין א בליץ קריג מיט א שטארקע קראפט, פארניכטעט די שטעט אין האלאנד, ראטערדאם איז געווארן א שטאט מיט חרוב געווארענע געביידעס, און אין 14טן מאי, האט די שטאט זיך אונטערגעגעבן. | פונקט ווי זייער אינוואזיע אין פוילן, האבן די נאציס דא אויך באנוצט מיט די לופטוואפע, וואס האט אין א בליץ קריג מיט א שטארקע קראפט, פארניכטעט די שטעט אין האלאנד, ראטערדאם איז געווארן א שטאט מיט חרוב געווארענע געביידעס, און אין 14טן מאי, האט די שטאט זיך אונטערגעגעבן. | ||
די קעניגן און די מיניסטארן, זענען אנטלאפן קיין לאנדאן. די שעף פון גענעראל שטאב פון דער האלאנדישער ארמיי, גענעראל ווינקעלמאן, האט פארארדענט דאס אונטערגעבן פון האלאנד צו די דייטשע אינוואדירער. | די קעניגן און די מיניסטארן, זענען אנטלאפן קיין לאנדאן. די שעף פון גענעראל שטאב פון דער האלאנדישער ארמיי, גענעראל ווינקעלמאן, האט פארארדענט דאס אונטערגעבן פון האלאנד צו די דייטשע אינוואדירער. | ||
אויפן זעלבן טאג האבן דייטשע זעלנער אטאקירט [[בעלגיע]], אן קיין אולטימאטום אדער ווארענונג. די בעלגישע קרעפטן האבן העלדיש פארטיידיקט זייער לאנד, און מיט הילף פון פראנקרייך און גרויסבריטאניע, פרובירט אפצושטויסן די דייטש, אבער די דייטשן אין זייער קריג, האבן פאראורזאכט שווערע פארלוסטן, פאר די אליאירטע ארמייען. די דייטשן האבן אויפגעבויט אויף די בעלגישע קאנאלן און טייכן, בריקן פון גומי שיפן, און האבן באוויזן אריבערצופירן אין איין טאג, צוויי דיוויזיעס פון טאנקן אין די סעדאן געגנט. ווי אויך האבן די דייטשן פארכאפט מערערע בריקן, און אומגעברענגט די זעלנער וואס האבן געהיט אויף די דורכגענג. | אויפן זעלבן טאג האבן דייטשע זעלנער אטאקירט [[בעלגיע]], אן קיין אולטימאטום אדער ווארענונג. די בעלגישע קרעפטן האבן העלדיש פארטיידיקט זייער לאנד, און מיט הילף פון פראנקרייך און גרויסבריטאניע, פרובירט אפצושטויסן די דייטש, אבער די דייטשן אין זייער קריג, האבן פאראורזאכט שווערע פארלוסטן, פאר די אליאירטע ארמייען. די דייטשן האבן אויפגעבויט אויף די בעלגישע קאנאלן און טייכן, בריקן פון גומי שיפן, און האבן באוויזן אריבערצופירן אין איין טאג, צוויי דיוויזיעס פון טאנקן אין די סעדאן געגנט. ווי אויך האבן די דייטשן פארכאפט מערערע בריקן, און אומגעברענגט די זעלנער וואס האבן געהיט אויף די דורכגענג. | ||
| שורה 196: | שורה 190: | ||
די אכען אמאל פעסטונג, איז געווען א שווער פארפאנצערטע פעסטונג, וואס געפונט זיך אין א סטראטעגישע פונקט, ווי די מעז טייך, און די אלבערט קאנאל טרעפן זיך. די דייטשן האבן איינענומען די פעסטונג, אין אן אקציע, די דייטשע אויפטו איז געווען, דאס אויפבויען א פעסטונג, אין זעלבן מאדעל פון די אכען אמאל, און טרענירן ספעציעלע קרעפטן דאס איינצונעמען, וואס דערפאר ביים עס פאקטיש דורכפירן אין די ווירקליכקייט, האבן זיי גרינגערהייט איינגענומען די פעסטונג. | די אכען אמאל פעסטונג, איז געווען א שווער פארפאנצערטע פעסטונג, וואס געפונט זיך אין א סטראטעגישע פונקט, ווי די מעז טייך, און די אלבערט קאנאל טרעפן זיך. די דייטשן האבן איינענומען די פעסטונג, אין אן אקציע, די דייטשע אויפטו איז געווען, דאס אויפבויען א פעסטונג, אין זעלבן מאדעל פון די אכען אמאל, און טרענירן ספעציעלע קרעפטן דאס איינצונעמען, וואס דערפאר ביים עס פאקטיש דורכפירן אין די ווירקליכקייט, האבן זיי גרינגערהייט איינגענומען די פעסטונג. | ||
די דייטשן האבן שנעל פאראויס מארשירט קיין סעדאן, און גארנישט איז זיי געשטאנען אין וועג, נאכן ברעכן דאס ערשטע ליניע, האבן די בעלגישע און די אליאירטע, נישט געהאט קיין אונטערשטע ליניע, ווי זיך צו פארטיידיקן. אום 24סטן מאי, האבן די דייטשן איינגענומען צוויי פארט שטעט, באליא און קאַלע, און האבן זיך געפונען דרייסיג קילאמעטער פון דונקירק, די אליאירטע קרעפטן האבן זיך געפונען אין א פאסטקע, זייענדיק ארומגערינגלט פון אלע זייטן. די געפאנצערטע דיוויזיעס פון דייטשלאנד, האבן זיך געגרייט אנצוגרייפן די אליאירטע ארמייען, און זיי געבן א טויט קלאפ. עס איז אומפארשטענדליך פארוואס, די דייטשן האבן אפגעשטעלט זייער פארשריט. | די דייטשן האבן שנעל פאראויס מארשירט קיין סעדאן, און גארנישט איז זיי געשטאנען אין וועג, נאכן ברעכן דאס ערשטע ליניע, האבן די בעלגישע און די אליאירטע, נישט געהאט קיין אונטערשטע ליניע, ווי זיך צו פארטיידיקן. אום 24סטן מאי, האבן די דייטשן איינגענומען צוויי פארט שטעט, באליא און קאַלע, און האבן זיך געפונען דרייסיג קילאמעטער פון דונקירק, די אליאירטע קרעפטן האבן זיך געפונען אין א פאסטקע, זייענדיק ארומגערינגלט פון אלע זייטן. די געפאנצערטע דיוויזיעס פון דייטשלאנד, האבן זיך געגרייט אנצוגרייפן די אליאירטע ארמייען, און זיי געבן א טויט קלאפ. עס איז אומפארשטענדליך פארוואס, די דייטשן האבן אפגעשטעלט זייער פארשריט. | ||
אום 28סטן מאי, האט דער קעניג, [[לעאפאלד דער דריטער פון בעלגיע]] אונטערגעשריבן דאס אונטערגעבונגס דאקומענט פאר דייטשלאנד. | אום 28סטן מאי, האט דער קעניג, [[לעאפאלד דער דריטער פון בעלגיע]] אונטערגעשריבן דאס אונטערגעבונגס דאקומענט פאר דייטשלאנד. | ||
| שורה 206: | שורה 200: | ||
'''דינאמו אפערציע''', דאס איז די נאמען אין ענגלאנד, געגעבן פארן גרעסטן ריקצוג אין די היסטאריע, ניין בריטישע דיוויזיעס, צען פראנצויזישע, און די איבערגעבליבענע בעלגישע זעלנער. [[ווינסטאן טשערטשיל]], האט אנגאזשירט די בריטישע פאלק, און 900 שיפן האבן זיך געלאזט אין וועג אריין, אריבער דער [[ענגלישער קאנאל]]. | '''דינאמו אפערציע''', דאס איז די נאמען אין ענגלאנד, געגעבן פארן גרעסטן ריקצוג אין די היסטאריע, ניין בריטישע דיוויזיעס, צען פראנצויזישע, און די איבערגעבליבענע בעלגישע זעלנער. [[ווינסטאן טשערטשיל]], האט אנגאזשירט די בריטישע פאלק, און 900 שיפן האבן זיך געלאזט אין וועג אריין, אריבער דער [[ענגלישער קאנאל]]. | ||
אום 27סטן מאי זענען אריבערגעפירט געווארן 7,000 זעלנער, אויפן 28סטן 17,800, אויפן 29סטן 47,300 סאלדאטן, און אויפן 30סטן מאי 54,000 סאלדאטן זענען אריבערגעפירט געווארן קיין ענגלאנד, אויף צו מארגנס זענען 68,000 זענלנער אריבער געפירט געווארן, פון 2טן ביז דעם 4טן יוני, האבן די בריטישע אריבערגעפירט נאך 88,000 סאלדאטן. | אום 27סטן מאי זענען אריבערגעפירט געווארן 7,000 זעלנער, אויפן 28סטן 17,800, אויפן 29סטן 47,300 סאלדאטן, און אויפן 30סטן מאי 54,000 סאלדאטן זענען אריבערגעפירט געווארן קיין ענגלאנד, אויף צו מארגנס זענען 68,000 זענלנער אריבער געפירט געווארן, פון 2טן ביז דעם 4טן יוני, האבן די בריטישע אריבערגעפירט נאך 88,000 סאלדאטן. | ||
די גרעסטע ריקצוג פון דער היסטאריע האט געראטעוועט 338,226 לעבנס, אבער ס'מערהייט וואפן און מיליטערישע כלים, זענען פארבליבן אין דענקירק. | די גרעסטע ריקצוג פון דער היסטאריע האט געראטעוועט 338,226 לעבנס, אבער ס'מערהייט וואפן און מיליטערישע כלים, זענען פארבליבן אין דענקירק. | ||
==== די אינוואזיע אין פראנקרייך ==== | ==== די אינוואזיע אין פראנקרייך ==== | ||
| שורה 219: | שורה 213: | ||
רינו דער פראנצויזישער פרעמיער האט רעזיגנירט, [[אנרי פיליפ פעטען]] האט איבערגענומען. ער האט אריבערגעפירט די רעגירונג קיין [[ווישי]], ער האט קאפיטולירט, און האט אנגעבאטן א פרידנס צושטאנד מיט די דייטשע אקופירער. די אפמאך איז פארגעקומען אין קאמפיאן וואלד, אין די זעלבע באן וואגאן, ווי דייטשלאנד האט געמוזט אונטערשרייבן זייער קאפיטולאציע, צו די פראנצויזן, ביים ענדע [[ערשטע וועלט מלחמה]]. | רינו דער פראנצויזישער פרעמיער האט רעזיגנירט, [[אנרי פיליפ פעטען]] האט איבערגענומען. ער האט אריבערגעפירט די רעגירונג קיין [[ווישי]], ער האט קאפיטולירט, און האט אנגעבאטן א פרידנס צושטאנד מיט די דייטשע אקופירער. די אפמאך איז פארגעקומען אין קאמפיאן וואלד, אין די זעלבע באן וואגאן, ווי דייטשלאנד האט געמוזט אונטערשרייבן זייער קאפיטולאציע, צו די פראנצויזן, ביים ענדע [[ערשטע וועלט מלחמה]]. | ||
די וועלט איז געווען ערשטוינט, ווי פראנקרייך איז אזוי שנעל געפאלן, און זיך אונטערגעגעבן צום נאצישן טייוול. פעטען האט אויפגעשטעלט די [[ווישי רעגירונג]], וואס איז מיט גארנישט געווען בעסער פון די נאציס, וואס האט זיך געפונען אינעם אינעווייניגסטן טייל פון פראנקרייך, די ברעגעס מיטן [[אטלאנטישן אקעאן]], האט | די וועלט איז געווען ערשטוינט, ווי פראנקרייך איז אזוי שנעל געפאלן, און זיך אונטערגעגעבן צום נאצישן טייוול. פעטען האט אויפגעשטעלט די [[ווישי רעגירונג]], וואס איז מיט גארנישט געווען בעסער פון די נאציס, וואס האט זיך געפונען אינעם אינעווייניגסטן טייל פון פראנקרייך, די ברעגעס מיטן [[אטלאנטישן אקעאן]], האט דייטשלאנד אנעקסירט. אויפן [[27סטן אקטאבער]], האט [[שארל דע גאל]] דערגרייכט ענגלאנד, און האט דארט געגרינדעט די רעגירונג פון די [[פרייע פראנקרייך]] אין גלות, און האט אנגעהויבן אויפשטעלן א פראנצויזישע מיליטער, מערסטנס געראטעוועטע זעלנער פון דענקירק. | ||
דעם 24סטן יוני, האט פעטען אונטערגעשריבן, דעם אונטערגעבונגס אפמאך מיט איטאליע, אין [[רוים]]. | דעם 24סטן יוני, האט פעטען אונטערגעשריבן, דעם אונטערגעבונגס אפמאך מיט איטאליע, אין [[רוים]]. | ||
==== די שלאכטן אויף ענגלאנד ==== | ==== די שלאכטן אויף ענגלאנד ==== | ||
'''אפעראציע ים לייב''', איז געווען דער געהיימע נאמען פאר די שלאכטן קעגן ענגלאנד. [[הערמאן גערינג]], דער גענעראל פון די [[לופטוואפע]], איז געווען פארזיכערט אין דורכפירן מאסיווע אטאקעס פון די לופט, ער האט אבער פארזען די עקשנות, פון דאס ענגלישע פאלק. | '''אפעראציע ים לייב''', איז געווען דער געהיימע נאמען פאר די שלאכטן קעגן ענגלאנד. [[הערמאן גערינג]], דער גענעראל פון די [[לופטוואפע]], איז געווען פארזיכערט אין דורכפירן מאסיווע אטאקעס פון די לופט, ער האט אבער פארזען די עקשנות, פון דאס ענגלישע פאלק. | ||
[[גרויסבריטאניע]], האט פלוצים זיך געזען איינזאם אויפן שלאכטפעלד, פראנקרייך איז געפאלן, [[שפאניע]] מיט פראנקא, וועלן גאנץ מעגליך זיך אנשליסן צו היטלער, די [[סאוועטן פארבאנד]], איז געווען פארפליכטעט צו די [[ריבענטראפ מאלאטאוו אפמאך]], די [[פאראייניגטע שטאטן]] איז נייטראל. די [[בריטישע ארמיי]] האט געליטן שווערע פארלוסטן אין אלע הינזיכטן, די קעניגליכע לופט קרעפטן זענען געווען צעשמעטערט, די [[ים פלאט]] שיפן זענען אדער דערטראנקען געווארן אדער פארקריפלט, און רוב מיליטערישע געצייג, זענען פארבליבן אין דענקירק. | [[גרויסבריטאניע]], האט פלוצים זיך געזען איינזאם אויפן שלאכטפעלד, פראנקרייך איז געפאלן, [[שפאניע]] מיט פראנקא, וועלן גאנץ מעגליך זיך אנשליסן צו היטלער, די [[סאוועטן פארבאנד]], איז געווען פארפליכטעט צו די [[ריבענטראפ מאלאטאוו אפמאך]], די [[פאראייניגטע שטאטן]] איז נייטראל. די [[בריטישע ארמיי]] האט געליטן שווערע פארלוסטן אין אלע הינזיכטן, די קעניגליכע לופט קרעפטן זענען געווען צעשמעטערט, די [[ים פלאט]] שיפן זענען אדער דערטראנקען געווארן אדער פארקריפלט, און רוב מיליטערישע געצייג, זענען פארבליבן אין דענקירק. | ||
אום [[11טן אויגוסט]] [[1940]], האט די לופטוואפע צום ערשטן מאל באמבארדירט [[לאנדאן]], אויף א שרעקליך מאסיווע פארנעם, טויזנטער בירגער האבן פארלוירן זייערע לעבנס, און טויזנטער אנדערע האבן זיך אריבערגעצויגן צו דער [[לאנדאנער אונטערגרונט]], צום ווינדער פון די וועלט, די ענגלישע בירגער האבן נישט פארלוירן זייער געמיט. די קעניגליכע לופט קרעפטן, האבן זיך גענומע בויען קאמפס עראפלאנען מיט א שנעלן אימפעט, און האבן געהאט א סוקסעס ביים אונטערווארפן דייטשע פליגערס. | אום [[11טן אויגוסט]] [[1940]], האט די לופטוואפע צום ערשטן מאל באמבארדירט [[לאנדאן]], אויף א שרעקליך מאסיווע פארנעם, טויזנטער בירגער האבן פארלוירן זייערע לעבנס, און טויזנטער אנדערע האבן זיך אריבערגעצויגן צו דער [[לאנדאנער אונטערגרונט]], צום ווינדער פון די וועלט, די ענגלישע בירגער האבן נישט פארלוירן זייער געמיט. די קעניגליכע לופט קרעפטן, האבן זיך גענומע בויען קאמפס עראפלאנען מיט א שנעלן אימפעט, און האבן געהאט א סוקסעס ביים אונטערווארפן דייטשע פליגערס. | ||
| שורה 235: | שורה 229: | ||
== דער קריג פארברייטערט זיך == | == דער קריג פארברייטערט זיך == | ||
מוסאליני רעגירער אין איטאליע, זעהנדיג אז היטלער איז פארנומען מיט בריטאנע, האט אין [[15טן סעפטעמבער]] 1940, אטאקירט אין [[צפון אפריקע]] פון [[ליביע]], קיין [[עגיפטן]] מיטן ציל צום [[סועץ קאנאל]], צו עפענען א צווייטע פראנט קעגן גרויסבריטאניע, און צו פארכאפן איינע פון די | מוסאליני רעגירער אין איטאליע, זעהנדיג אז היטלער איז פארנומען מיט בריטאנע, האט אין [[15טן סעפטעמבער]] 1940, אטאקירט אין [[צפון אפריקע]] פון [[ליביע]], קיין [[עגיפטן]] מיטן ציל צום [[סועץ קאנאל]], צו עפענען א צווייטע פראנט קעגן גרויסבריטאניע, און צו פארכאפן איינע פון די וויכטיגסטע עקאנאמישע רוטעס פון זיי. זיי האבן אנגעהויבן זייער אטאקע פון [[טריפאלי]], און אריינמארשירט קיין עגיפטן. | ||
דער בריטישער קאנטער אטאקע האט זיך פארזוימט צו קומען, אבער אום [[10טן דעצעמבער]] האט גענעראל ווייוול אנגעהויבן צוריקצושטויסן די איטאליענער, מיט ארטילעריע פון די ים, האבן זיי געהאמערט די איטאליענע פאזיציעס. נאך דער ערשטער טאג, זענען עטליכע טויזענט איטאליענע זעלנער געפאלן אין געפענגעניש, און אין [[11טן דעצעמבער]] האבן זיי אנגעהויבן א ריקצוג, די איטאליענער זענען בארינגעלט געווארן, און גענומען אין געפענגעניש, ביז די [[15טן דעצעמבער]] איז שוין נישט געווען קיין איין איטאליענער אויף עגיפטישע באדן. | דער בריטישער קאנטער אטאקע האט זיך פארזוימט צו קומען, אבער אום [[10טן דעצעמבער]] האט גענעראל ווייוול אנגעהויבן צוריקצושטויסן די איטאליענער, מיט ארטילעריע פון די ים, האבן זיי געהאמערט די איטאליענע פאזיציעס. נאך דער ערשטער טאג, זענען עטליכע טויזענט איטאליענע זעלנער געפאלן אין געפענגעניש, און אין [[11טן דעצעמבער]] האבן זיי אנגעהויבן א ריקצוג, די איטאליענער זענען בארינגעלט געווארן, און גענומען אין געפענגעניש, ביז די [[15טן דעצעמבער]] איז שוין נישט געווען קיין איין איטאליענער אויף עגיפטישע באדן. | ||
די בארדיע פעסטונג, איז געווען אן איטאליענער שווער באוואפנט, און באשיצט קעגן טאנקן, אויפן [[1טן יאנואר]] [[1941]], האבן זעלנער פון אן אויסטראלישע באטאליאן, אטאקירט און פארכאפט א טייל פון די פארפאנצעטע פעסטונג. א טאג דערויף האבן צוויי אויסטראלישע בריגאדעס, אטאקירט און איינגענומען די פעסטונג, און גענומען 5,000 איטאליענער אין געפענגעניש. | די בארדיע פעסטונג, איז געווען אן איטאליענער שווער באוואפנט, און באשיצט קעגן טאנקן, אויפן [[1טן יאנואר]] [[1941]], האבן זעלנער פון אן אויסטראלישע באטאליאן, אטאקירט און פארכאפט א טייל פון די פארפאנצעטע פעסטונג. א טאג דערויף האבן צוויי אויסטראלישע בריגאדעס, אטאקירט און איינגענומען די פעסטונג, און גענומען 5,000 איטאליענער אין געפענגעניש. | ||
| שורה 247: | שורה 241: | ||
=== די דייטשן אינוואדירן רוסלאנד === | === די דייטשן אינוואדירן רוסלאנד === | ||
=== דער קריג אויפן [[אטלאנטישער אקעאן]] === | === דער קריג אויפן [[אטלאנטישער אקעאן]] === | ||
=== אמעריקע קומט אריין אין דער קריג === | === אמעריקע קומט אריין אין דער קריג === | ||
==== דער אנגרייף אויף פערל הארבאר ==== | ==== דער אנגרייף אויף פערל הארבאר ==== | ||
=== דער קריג אויפן פאציפישן אקעאן === | === דער קריג אויפן פאציפישן אקעאן === | ||
יאפאנעזישע קראפטן האבן געזיגט אין ים־קריגן אין די [[דרום כינע ים]], [[דזשאווא ים]] און [[אינדישער אקעאן|אינדישן אקעאן]], און האבן באמבארדירט די אליאירטע פלאט באזע אין [[דארווין, אויסטראליע|דארווין]], [[אויסטראליע]]. | יאפאנעזישע קראפטן האבן געזיגט אין ים־קריגן אין די [[דרום כינע ים]], [[דזשאווא ים]] און [[אינדישער אקעאן|אינדישן אקעאן]], און האבן באמבארדירט די אליאירטע פלאט באזע אין [[דארווין, אויסטראליע|דארווין]], [[אויסטראליע]]. | ||
| שורה 260: | שורה 250: | ||
==== די יאפאנעזער אינוואדירן די פיליפינען ==== | ==== די יאפאנעזער אינוואדירן די פיליפינען ==== | ||
==== מאלאיא, האנג קאנג, און סינגאפור ==== | ==== מאלאיא, האנג קאנג, און סינגאפור ==== | ||
==== דאס אייננעמונג פון בורמא ==== | ==== דאס אייננעמונג פון בורמא ==== | ||
==== דער רעדל הייבט זיך אן צו דרייען ==== | ==== דער רעדל הייבט זיך אן צו דרייען ==== | ||
=== אנטוויקלונגען אין צפון אפריקע און אייראפע === | === אנטוויקלונגען אין צפון אפריקע און אייראפע === | ||
==== דער שלאכט אין על אלאמעין ==== | ==== דער שלאכט אין על אלאמעין ==== | ||
==== דער רוסישער פראנט ==== | ==== דער רוסישער פראנט ==== | ||
==== דער שלאכט אין סטאלינגראד ==== | ==== דער שלאכט אין סטאלינגראד ==== | ||
[[טעקע:Bundesarchiv Bild 183-B24575, Friedrich Paulus.jpg|קליין|100px|פעלדמארשל ''וואן פאלאוס'' געט זיך אונטער צוזאמן מיט די גאנצע זעקסטע ארמיי צו מאשל זאקאב נאך די סטאלינגראד שלאכטן.]] | [[טעקע:Bundesarchiv Bild 183-B24575, Friedrich Paulus.jpg|קליין|100px|פעלדמארשל ''וואן פאלאוס'' געט זיך אונטער צוזאמן מיט די גאנצע זעקסטע ארמיי צו מאשל זאקאב נאך די סטאלינגראד שלאכטן.]] | ||
| שורה 278: | שורה 261: | ||
די רוסן האבן אבער זיך צוגעגרייט מיט מאסיווע כוחות אין די זייטן פון סטאלינגראד. זיי האבן אנגעהויבן די ''אפעראציע אוראנוס'' אום [[נאוועבמער 19]], און מיט צוויי פראנטן האבן זיי ארומגענומען די זעקסטע ארמיי אין א פּאַסטקע אין שטאט קאלאך אינגאנצן 4 טאג שפעטער. | די רוסן האבן אבער זיך צוגעגרייט מיט מאסיווע כוחות אין די זייטן פון סטאלינגראד. זיי האבן אנגעהויבן די ''אפעראציע אוראנוס'' אום [[נאוועבמער 19]], און מיט צוויי פראנטן האבן זיי ארומגענומען די זעקסטע ארמיי אין א פּאַסטקע אין שטאט קאלאך אינגאנצן 4 טאג שפעטער. | ||
[[יאנואר]]: די דייטשן האט זיך געבעטן ביי [[היטלער]] מיט מיואש'דיגע טעלעגראפעס ער זאל זיי לאזן אנטלויפן פון שלאכט, אבער היטלער האט בשום אופן נישט מסכים געווען, צוזאגענדיג, לופט שטיצע, | [[יאנואר]]: די דייטשן האט זיך געבעטן ביי [[היטלער]] מיט מיואש'דיגע טעלעגראפעס ער זאל זיי לאזן אנטלויפן פון שלאכט, אבער היטלער האט בשום אופן נישט מסכים געווען, צוזאגענדיג, לופט שטיצע, | ||
[[יאנואר 30]] היטלער דערהייבט גענעראל וואן פאלאוס צום ראנג פון ''גענעראלפעלדמארשל'', וואס דאס איז די העכסטע כבוד, כדי ער זאל זיך שלאגן ווייטער פארן רייך אין סטאלינגראד ביזן לעצטן מענטש. | [[יאנואר 30]] היטלער דערהייבט גענעראל וואן פאלאוס צום ראנג פון ''גענעראלפעלדמארשל'', וואס דאס איז די העכסטע כבוד, כדי ער זאל זיך שלאגן ווייטער פארן רייך אין סטאלינגראד ביזן לעצטן מענטש. | ||
[[טעקע:Ww2 Stalingrad GermanSoldiers.jpg|right| | [[טעקע:Ww2 Stalingrad GermanSoldiers.jpg|right|ממוזער|250px|דייטשע סאלדאטן אין סטאלינגראד שלאכטן.]] | ||
די זעלבע צייט האבן די סאוויעטן אראפגעבינדן די דייטשן אינדערויסן פון [[מאסקווע]], כדי ער זאל נישט קענען קומען צו הילף צו די זעקסטע ארמיי אין סטאלינגראד. | די זעלבע צייט האבן די סאוויעטן אראפגעבינדן די דייטשן אינדערויסן פון [[מאסקווע]], כדי ער זאל נישט קענען קומען צו הילף צו די זעקסטע ארמיי אין סטאלינגראד. | ||
[[דעצעמבער]]: דייטשע הילף כוחות קומען אן אין 30 מייל נאנט צו די פארכאפטע זעקסטע ארמיי כוחות אין סטאנליגראד, בעפאר זיי ווערן צוריקגעוויזן פון די סאוויעטן. ביים ענדער פון יאר, זענען די זעקסטע ארמיי כוחו דערשטיקט און ערשעפט האבנדיג נאר באקומן א זעקסטל הילף סופלייען פון די צוגעזאגטע לופט כוחות. | [[דעצעמבער]]: דייטשע הילף כוחות קומען אן אין 30 מייל נאנט צו די פארכאפטע זעקסטע ארמיי כוחות אין סטאנליגראד, בעפאר זיי ווערן צוריקגעוויזן פון די סאוויעטן. ביים ענדער פון יאר, זענען די זעקסטע ארמיי כוחו דערשטיקט און ערשעפט האבנדיג נאר באקומן א זעקסטל הילף סופלייען פון די צוגעזאגטע לופט כוחות. | ||
| שורה 294: | שורה 277: | ||
== 1943: דער קריג דרייט זיך == | == 1943: דער קריג דרייט זיך == | ||
=== דייטשע און רוסישע פרילינג אפענסיעס === | === דייטשע און רוסישע פרילינג אפענסיעס === | ||
נאך די מפלה וואס די דייטשן האבן געכאפט אין סטאלינגראד, האבן די רוסן רייך פון מאראלישע טריאומפ זיג אנגעפירט 8 אפענסיוועס דורכאויס די ווינטער, רוב פון די זענען געווען [[קאנצענטרירט]] אין געגענטער נעבן סטאלינגראד, ביז די דייטשן האבן זיך יא געשטארקט און צוריק באקומען די כוחות. | נאך די מפלה וואס די דייטשן האבן געכאפט אין סטאלינגראד, האבן די רוסן רייך פון מאראלישע טריאומפ זיג אנגעפירט 8 אפענסיוועס דורכאויס די ווינטער, רוב פון די זענען געווען [[קאנצענטרירט]] אין געגענטער נעבן סטאלינגראד, ביז די דייטשן האבן זיך יא געשטארקט און צוריק באקומען די כוחות. | ||
=== זומער דייטשע אפענסיעס === | === זומער דייטשע אפענסיעס === | ||
=== ענדגילטיגע זיג אין צפון אפריקע === | === ענדגילטיגע זיג אין צפון אפריקע === | ||
=== די אינוואזיע פון סיציליע === | === די אינוואזיע פון סיציליע === | ||
=== מוסאליני פאלט === | === מוסאליני פאלט === | ||
=== די אינוואזיע פון איטאליע === | === די אינוואזיע פון איטאליע === | ||
=== זיגן אויפן פאציפיק === | === זיגן אויפן פאציפיק === | ||
=== אליאירטע קאנפערענצן === | === אליאירטע קאנפערענצן === | ||
==== קאסאבלאנקא ==== | ==== קאסאבלאנקא ==== | ||
==== קוויבעק ==== | ==== קוויבעק ==== | ||
==== מאסקווע ==== | ==== מאסקווע ==== | ||
==== טעהראן ==== | ==== טעהראן ==== | ||
=== דער "אווערלארד" פלאן === | === דער "אווערלארד" פלאן === | ||
=== דער רוסישער פראנט, 1944 === | === דער רוסישער פראנט, 1944 === | ||
== די אינוואזיע אויף נארמאנדיע == | == די אינוואזיע אויף נארמאנדיע == | ||
אום [[6טן יוני]] [[1944]] (באקאנט אלס די דעי) האבן די אליאירטע אויפגעעפנט א ברוטאלן און ווירקזאמען פראנט פון מערב זייט אריבערשווימענדיג פון ענגלאנד צו דעם פראנצויזישן פארט אין נארמאדיע האפן. ווי עס הייסט היינט זענען איבערגעבליבן פון דעם לאנדונג עטליכע הונדערט טויזנט טויטע, אבער דאס איז געווען דער פאטעלער טויט קלאפ פאר די נאציס מיט דעם גאנצן פאשיסטישן אקס, דאס איז געווען אויסגערעכנט ביזן קלענסטן דעטאל דורכך דעם [[גענעראל]] און שפעטערדיגער [[פרעזידענט]] [[דווייט דעיוויד אייזנהאוער]] און פון דארטן און ווייטער איז שוין אלץ געגאנגען ווי געשמירט און ביז | אום [[6טן יוני]] [[1944]] (באקאנט אלס די דעי) האבן די אליאירטע אויפגעעפנט א ברוטאלן און ווירקזאמען פראנט פון מערב זייט אריבערשווימענדיג פון ענגלאנד צו דעם פראנצויזישן פארט אין נארמאדיע האפן. ווי עס הייסט היינט זענען איבערגעבליבן פון דעם לאנדונג עטליכע הונדערט טויזנט טויטע, אבער דאס איז געווען דער פאטעלער טויט קלאפ פאר די נאציס מיט דעם גאנצן פאשיסטישן אקס, דאס איז געווען אויסגערעכנט ביזן קלענסטן דעטאל דורכך דעם [[גענעראל]] און שפעטערדיגער [[פרעזידענט]] [[דווייט דעיוויד אייזנהאוער]] און פון דארטן און ווייטער איז שוין אלץ געגאנגען ווי געשמירט און ביז עטליכע עלף מאנאטן אום [[8טן מאי]] [[1945]] האט שוין דייטשלאנד אונטערגעשריבן דעם וואפן שטילשטאנד אפמאך. | ||
=== נארמאנדיע איינגענומען === | === נארמאנדיע איינגענומען === | ||
אום [[4טן יוני]] האבן די אמעריקאנער אנגעהויבן די גרעסטע לאנדונג אינוואזיע אין די וועלטליכע היסטאריע אויף די ברעגעס פין נארמאדי פראנקרייך די טאג איז אריין אין די לעקסיקאן אלס די דעי קרוב צו דריי מיליאן אמעריקאנער אין בריטישע טרופן האבן אינוואדירט פראנקרייך אין דאס האט געפירט צו א גרויס חלק פונעם אנטגולטיגן זיג. | אום [[4טן יוני]] האבן די אמעריקאנער אנגעהויבן די גרעסטע לאנדונג אינוואזיע אין די וועלטליכע היסטאריע אויף די ברעגעס פין נארמאדי פראנקרייך די טאג איז אריין אין די לעקסיקאן אלס די דעי קרוב צו דריי מיליאן אמעריקאנער אין בריטישע טרופן האבן אינוואדירט פראנקרייך אין דאס האט געפירט צו א גרויס חלק פונעם אנטגולטיגן זיג. | ||
=== אליאירטע פארשריטן === | === אליאירטע פארשריטן === | ||
=== דער פארזוך אויף היטלער'ס לעבן === | === דער פארזוך אויף היטלער'ס לעבן === | ||
אין יאר 1944 (דער [[20סטן יולי]] רעבעלירן) האט פאלקאווניק שטאופענבערג פין דער דייטשער ארמיי פרובירט דורכצופירן אן אטענטאט אויף היטלער דורכן אונטערלייגן א באמבע אין היטלערס בונקער. די באמבע האט אויפגעריסן אבער היטלער האט איבערגעלעבט שטאופענבערג מיט זיינע קאנספיראטארן זענען שפעטער הינגעריכטעט געווארן. | אין יאר 1944 (דער [[20סטן יולי]] רעבעלירן) האט פאלקאווניק שטאופענבערג פין דער דייטשער ארמיי פרובירט דורכצופירן אן אטענטאט אויף היטלער דורכן אונטערלייגן א באמבע אין היטלערס בונקער. די באמבע האט אויפגעריסן אבער היטלער האט איבערגעלעבט שטאופענבערג מיט זיינע קאנספיראטארן זענען שפעטער הינגעריכטעט געווארן. | ||
=== אומערפאלג אין די נעדערלענדער === | === אומערפאלג אין די נעדערלענדער === | ||
=== אטאקע אויף דייטשלאנד === | === אטאקע אויף דייטשלאנד === | ||
==== דער שלאכט פון ארדענעס ==== | ==== דער שלאכט פון ארדענעס ==== | ||
==== די רוסן אנטקעגן דייטשלאנד ==== | ==== די רוסן אנטקעגן דייטשלאנד ==== | ||
אין 1944 האבן די סאוועטן אנגעהויבן אוואנסירן אין אייראפע, און האבן אוועקגעשטופט די דייטשן און האבן באפרייט די לענדער פון מזרח אייראפע. אויגוסט 1944 האבן די סאוועטן איינגעקומען רומעניע און בולגאריע. אין סעפטעמבער 1944 האט [[פינלאנד]] קאפיטולירט, בולגאריע איז אריבער צו די אליאירטע קראפטן און די דייטשן זענען ארויס פון גריכנלאנד. אין אקטאבער 1944 האבן די סאוועטן איינגענומען יוגאסלאוויע. אין | אין 1944 האבן די סאוועטן אנגעהויבן אוואנסירן אין אייראפע, און האבן אוועקגעשטופט די דייטשן און האבן באפרייט די לענדער פון [[מזרח אייראפע]]. אויגוסט 1944 האבן די סאוועטן איינגעקומען רומעניע און בולגאריע. אין סעפטעמבער 1944 האט [[פינלאנד]] קאפיטולירט, בולגאריע איז אריבער צו די אליאירטע קראפטן און די דייטשן זענען ארויס פון גריכנלאנד. אין אקטאבער 1944 האבן די סאוועטן איינגענומען יוגאסלאוויע. אין יאנואר 1945 האבן די סאוועטן איינגענומען פוילן און אונגארן און זענען אריינגעגאנגען אין טשעכאסלאוואקיי און דייטשלאנד אליין. עסטרייך האט מען איינגענומען אפריל 1945. אין אפריל 1945 האבן די סאוויעטישע קראפטן געטראפן די אמעריקאנישע און בריטישע קראפטן אין דייטשלאנד אויפן ברעג פון דער [[עלבע (טייך)|עלבע]], און אזוי האבן זיי צעשניטן דייטשלאנד אויף צוויי. אין מאי 1945 האבן די דייטשן קאפיטולירט. | ||
=== דייטשלאנד איבערגעווארפן === | === דייטשלאנד איבערגעווארפן === | ||
== דער קריג אין דער פאסיפיק גייט אן ווייטער == | == דער קריג אין דער פאסיפיק גייט אן ווייטער == | ||
=== איווא דזימא === | === איווא דזימא === | ||
[[טעקע:Iwo_Jima_flag_raising.jpg|קליין|275px|די באקאנטע בילד ווי די אמעריקאנע [[מארינען]] הייבען די [[אמעריקאנע פאן]] אויפן [[ | [[טעקע:Iwo_Jima_flag_raising.jpg|קליין|275px|די באקאנטע בילד ווי די אמעריקאנע [[מארינען]] הייבען די [[אמעריקאנע פאן]] אויפן [[אינזל]] איווא דזימא]] | ||
=== אקינאווא === | === אקינאווא === | ||
=== די שלאכטן אין פאסיפיק ענדיגן זיך === | === די שלאכטן אין פאסיפיק ענדיגן זיך === | ||
==== די יאפאנעזער גיבן זיך נישט אונטער ==== | ==== די יאפאנעזער גיבן זיך נישט אונטער ==== | ||
==== סטראטעגישע באמבאדירונג פון יאפאן ==== | ==== סטראטעגישע באמבאדירונג פון יאפאן ==== | ||
=== דער קריג איז געענדיגט === | === דער קריג איז געענדיגט === | ||
== זעט אויך == | == זעט אויך == | ||
* [[צווייטע וועלט־מלחמה רעגירער| | * [[צווייטע וועלט־מלחמה רעגירער|פערזענליכקייטן פון דער צווייטער וועלט־מלחמה]] | ||
== וועב לינקען == | == וועב לינקען == | ||
| שורה 372: | שורה 328: | ||
[[קאַטעגאָריע:צווייטע וועלט מלחמה]] | [[קאַטעגאָריע:צווייטע וועלט מלחמה]] | ||
[[קאַטעגאָריע:היסטאריע פון פוילן]] | [[קאַטעגאָריע:היסטאריע פון פוילן]] | ||
[[ | [[קאַטעגאָריע:עלעמענטארע ארטיקלען צו פארברייטערן]] | ||
[[קאטעגאריע:אויף יידיש]] | [[HE:מלחמת העולם השנייה]] | ||
[[קאטעגאריע:אויף יידיש]] | |||
{{קרד/ויקי/יידיש}} | {{קרד/ויקי/יידיש}} | ||