בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,370
רעדאגירונגען
←היסטאריע: פארברייטערט
(בילדער) |
(←היסטאריע: פארברייטערט) |
||
| שורה 23: | שורה 23: | ||
[[טעקע:Gaza Strip (997008872774105171).jpg|קליין|הייזער אין עזה פּאַס אין 1956]] | [[טעקע:Gaza Strip (997008872774105171).jpg|קליין|הייזער אין עזה פּאַס אין 1956]] | ||
===אקופּאַציע=== | ===אקופּאַציע=== | ||
נאכדעם וואס די הערשאפט פון דער [[אטאמאנישע אימפעריע|אטאמאנישער אימפעריע]] האט זיך דארט געענדיגט אין דער ערשטער וועלט מלחמה (1914–1918), איז די עזה געגנט געווארן א טייל פונעם [[פעלקער-ליגע|פעלקער ליגע]] {{טערמין|מאנדאט|א פארארדענונג אדער קאמיסיע געגעבן דורך די פעלקער ליגע פאר א מיטגליד פאלק פארן גרינדונג פון א פאראנטווארטליכע רעגירונג איבער א געוועזענער דייטשער קאלאניע אדער אנדערע פארכאפטע טעריטאריע}} פון [[פאלעסטינע]] אונטער בריטישער הערשאפט. איידער די | נאכדעם וואס די הערשאפט פון דער [[אטאמאנישע אימפעריע|אטאמאנישער אימפעריע]] האט זיך דארט געענדיגט אין דער ערשטער וועלט מלחמה (1914–1918), איז די עזה געגנט געווארן א טייל פונעם [[פעלקער-ליגע|פעלקער ליגע]] {{טערמין|מאנדאט|א פארארדענונג אדער קאמיסיע געגעבן דורך די פעלקער ליגע פאר א מיטגליד פאלק פארן גרינדונג פון א פאראנטווארטליכע רעגירונג איבער א געוועזענער דייטשער קאלאניע אדער אנדערע פארכאפטע טעריטאריע}} פון [[פאלעסטינע]] אונטער בריטישער הערשאפט. אידן זענען געווען אין עזה ביז 1929, ווען זיי זענען געווארן געצוואונגען צו פארלאזן די געגנט צוליב ווילדע אומרוען קעגן זיי דורך די אראבער{{מקור}}. נאך די דאזיגע אומרוען, און דעם טויט פון כמעט 135 אידן בסך הכל, האבן די בריטישע פארבאטן אידן צו וואוינען אין עזה, כדי צו לינדערן די אנגעצויגנקייט און באַרואיגן די אַראַבער. עטליכע אידן האָבן זיך אָבער צוריקגעקערט, און אין 1946 איז געגרינדעט געוואָרן [[קיבוץ]] כפר דרום, כדי צו פאַרמיידן די בריטישע צו אפּטיילן דעם [[נגב]] פון דער אידישער מדינה. | ||
איידער די בריטישער מאַנדאַט האָט זיך געענדיגט, האָט די אַלגעמיינע אַסעמבלי פון די [[פאראייניגטע פעלקער|פאַראייניגטע פעלקער]] (יו-ען) אין נאוועמבער 1947 אָנגענומען אַ פּלאַן פאַר דער אַראַבער-אידישער [[צעטיילונג פלאן|צעטיילונג פון פּאַלעסטינע]], אונטער וועלכן מען זאָל צוטיילן די שטעטל [[עזה]] און אַ שטח פון אַרומיגע טעריטאָריע דורכאויס דעם ים־ברעג, פון [[יבנה]] ביז ראפאח אויף דער עגיפּטישער גרעניץ, פאר די אַראַבער. דער בריטישער מאנדאט האט זיך פארענדיגט אום מאי 15, 1948, און אין דעם זעלבן טאג האט זיך אנגעהויבן די ערשטע [[אומאפהענגיגקייט מלחמה|אראב-מדינת ישראל מלחמה]]. [[עגיפטישע באוואפנטע קרעפטן|עגיפטישע קרעפטן]] זענען באלד אריין אין שטעטל עזה, וואס איז געווארן די הויפטקווארטיר פון דער [[עגיפטן|עגיפטישער]] עקספעדיציע קראפט אין פאלעסטינע. אלס א רעזולטאַט פון שווערע קאַמף אין הערבסט 1948, איז די געגנט אַרום די שטאָט אונטער [[אראבער|אַראַבישער]] אקופּאַציע רעדוצירט געווארן צו אַ פּאַס פון טעריטאָריע 25 מייל (40 קילאמעטער) לאַנג און 4–5 מייל (6–8 קילאמעטער) ברייט. די געגנט איז געווארן באקאנט ווי די עזה פּאַס. אירע גרעניצן זענען געווארן פעסט־געשטעלט אינעם עגיפּטישן-מדינת ישראל וואָפן-אָפּמאַך פון פעברואר 24, 1949. | |||
[[טעקע:Gaza Strip (997009324715105171.jpg|קליין|עזה סיטי אין 1967]] | [[טעקע:Gaza Strip (997009324715105171.jpg|קליין|עזה סיטי אין 1967]] | ||
| שורה 31: | שורה 33: | ||
[[טעקע:Intifada in Gaza Strip, 1987 VI Dan Hadani Archive.jpg|קליין|מדינת ישראל זעלנער און פּראָטעסטירער אין עזה בשעת די אינטיפאדע אין 1987]] | [[טעקע:Intifada in Gaza Strip, 1987 VI Dan Hadani Archive.jpg|קליין|מדינת ישראל זעלנער און פּראָטעסטירער אין עזה בשעת די אינטיפאדע אין 1987]] | ||
אין דער [[זעקסטאגיגע מלחמה|זעקס-טאָגיגער מלחמה]] פון יוני 1967, איז דער עזה-פּאַס ווידער איינגענומען געוואָרן דורך מדינת ישראל, וואָס האָט אקופּירט דעם ראיאן דעם נאכפאָלגנדן פערטל יאָרהונדערט. אין דעצעמבער 1987 | אין דער [[זעקסטאגיגע מלחמה|זעקס-טאָגיגער מלחמה]] פון יוני 1967, איז דער עזה-פּאַס ווידער איינגענומען געוואָרן דורך מדינת ישראל, וואָס האָט אקופּירט דעם ראיאן דעם נאכפאָלגנדן פערטל יאָרהונדערט. דורכאויס דער מלחמה, האט מדינת ישראל געהאט קיין אנונג וואָס זי וועט טאָן מיט די טעריטאָריע. [[לוי אשכול|אשכול]] האָט עס גערופן "אַ ביין שטעקן געבליבן אין אונזער האַלז."{{הערה|Oren, Michael, ''Six Days of War: June 1967 and the Making of the Modern Middle East''. NY: Oxford University Press, 2002, p. 253.}} די ערשטע ישובים זענען געגרינדעט געווארן דורך די [[ארבעטס-פארטיי (ישראל)|ארבעטער רעגירונג]] אין די אנהייב 1970ער יארן. דער ערשטער איז געווען כפר דרום, וואס איז אריגינעל געגרינדעט געווארן אין 1946, און רעפארמירט געווארן אין 1970. אין 1981, אלס טייל פון א [[שלום אפמאך צווישן מדינת ישראל–עגיפטן|שלום אפמאך]] מיט עגיפטן, זענען די לעצטע ישובים פון [[סיני]] צעשטערט געווארן, און טייל אידן האבן זיך אריבערגעצויגן קיין עזה געגנט. איזראעלי זידלער האבן געוואוינט אין 18 פּראָצענט פון די 363 קוואַדראַט קילאָמעטער שטח. זיי האבן זיך שיטער באזעצט אין דער געגנט אין פאַרגלייך מיט די געדיכטקייט פון די פּאַלעסטינער געגנטער אין די עזה פּאַס. אין עזה זענען געווען איין און צוואנציג ישובים. די מערסט באוואוינטע [[גוש קטיף]] געגנט האט אנטהאלטן ארום דרייסיג שולן, ווי אויך [[ישיבת תורת החיים]] מיט 200 בחורים, א [[הסדר ישיבה]] מיט 150 בחורים, א [[מכינה קדם-צבאית|מכינה]] אין עצמונה מיט 200 בחורים, ישיבות אין נְצָרים און כפר דרום, 6 כוללים, א [[מדרשה]] פאר מיידלעך אין נווה דקלים, און נאך. אלע ישובים האבן געהאט אייגענע שולעס, סעמינארן, געשעפטן און דאקטוירים. | ||
די גרעסטע גרופע זידלונגען איז געווען דער קטיף בלאק, וואס האט זיך געפונען צוזאמען דעם דרום עזה קאָוסטליין. די ישובים האָבן בלאָקירט צוטריט צום ברעג פון די גרויסע פּאַלעסטינער שטעט חאן יונס און ראַפאח און צעמענטירט מדינת ישראלדיגער קאָנטראָל אויפן עגיפּטן-עזה גרעניץ. נאך א גרופע זידלונגען (באשטאנען פון עלי סיני, דוגית און ניסנית) האבן זיך געפונען דורכאויס דעם צפון גרעניץ פון עזה מיט מדינת ישראל, וואס האט פארברייטערט די מדינת ישראל אנוועזנהייט פון דער שטאט [[אשקלון]] (אינערהאלב מדינת ישראל) ביז די עקן פון [[עזה|עזה סיטי]] (די ארז אינדוסטריעל זאנע איז א טייל פון דעם בלאָק). נצרים, כפר דרום און מורג זענען סטראַטעגיש געווען לאָקירט אין די האַרץ פונעם עזה סטריפּ (דורכאויס א צפון-דרום אַקסיס), שאפנדיג די ראַמען פאַר מדינת ישראל קאָנטראָל פון דער געגנט און איר הויפּט טראַנספּארטאַציע רוט, און דערלייכטערט די פעאיגקייט פון מדינת ישראל צו צעטיילן די עזה פּאַס אין באַזונדערע געביטן און איזאָלירן די איינוואוינער פון יעדער געגנט. דערצו האבן די זידלונגען קאַנטראָלירט ערשטקלאַסיגע אגריקולטוראלע לאַנד, עטליכע פון די געגנט'ס הויפּט וואַסער־לייטונגען, און אומגעפער איין דריטל פון די גאַנצע עזה ברעג־ליניע. | |||
די ישובים פון עזה האָבן זיך געציילט פון רעליגיעזע קהילות (עצמונה, בדולח, גדיד, גני טל, גן אור, קטיף, כפר דרום, מורג, נצרים, נצר חזני און נווה דקלים) צו אומ-רעליגיעזע געמיינדעס (דוגית, עלי סיני, כפר ים), צו געמישטע קהילות (ניסנית, פתח שדה און רפיח ים). זייערע עקאָנאָמיעס זענען אין אלגעמיין געווען באזירט אויף אַגריקולטור (מיט פילע קלאַסיפיצירט ווי "מושבים" אָדער קאָאָפּעראַטיווע לאַנדווירטשאַפטליכע דערפער), מיט אייניגע לאקאלע אינדוסטריע (נווה דקלים און קטיף) און טוריסט אייריכטונגען (דוגית, קטיף בלאָק). איין ישוב, גדיד, האָט געהאַט אַ גרויסע פראַנצויזישע באַפעלקערונג און האָט אויפגעהאַלטן אַן אויפנאמס־צענטער פאר נייע אימיגראַנטן פון פראַנקרייך. דער אפגעזונדערטער לאָקאַציע פונעם גוש קטיף בלאָק האָט צוגעצויגן עטליכע פון די מערסט אידעאָלאָגיש-מאָטיווירטע מיטגלידער פון דער עזה-זידלונג געמיינדע. איינוואוינער פונעם צפון בלאק (עלי סיני, ניסנית און דוגית) זענען פיזיש אפגעשיידט געווארן פון די רעשט פון די עזה מתנחלים (צו דערגרייכן די אנדערע ישובים האבן זיי געדארפט רייזן קיין מדינת ישראל, דערנאך צוריק אריין אין עזה, דורך אן אנדער אריינגאנג) און זייערע סאציאלע און עקאנאמישע לעבנס זענען געווען מער ענג פארבונדן מיט מדינת ישראל ווי אנדערע זידלער, מיט אסאך פון די איינוואוינער ארבעטנדיג און שטודירנדיג אין מדינת ישראל. | |||
אידן און מוסולמענער האָבן געלעבט צוזאַמען פאַר מער ווי אַ יאָרצענדלינג, אָבער די שפּאַנונג איז געוואקסן און אין דעצעמבער 1987 איז א אידישער איינקויפער אין אַן עזה מאַרק דערשלאָגן געווארן צום טויט. דעם אנדערן טאג האט א מדינת ישראל טראק אומווילנדיג אומגעברענגט פיר אראבער, וואס האט געברענגט די ערשטע ראיאטן און ווילדע גאַסן צוזאמענשטויסן צווישן די פּאַלעסטינער אין עזה און די אָקופּירנדע מדינת ישראל טרופּן וועלכע האָבן אָנגעצייכנט דאס געבורט פון אַן אויפשטאַנד וואָס איז געווארן באקאנט אלס די [[אינטיפאדע]] (אַראַביש, "זיך אפּשאָקלען"). אין 1994 האט מדינת ישראל אָנגעהויבן אַ פאַזירטע איבערפירונג פון רעגירונג אויטאָריטעט אין די עזה סטריפּ צו די [[פאלעסטינער אויטאריטעט|פּאַלעסטינער אויטאָריטעט]] (PA) אונטער די טערמינען פון די [[אסלא אקארדס|אָסלאָ אַקאָרדס]] וואָס זענען גע'חתמ'עט געווארן דורך מדינת ישראל און די [[פאלעסטינע באפרייאונג ארגאניזאציע|פּאַלעסטינע באַפרייאונג ארגאניזאציע]] (PLO). די נארוואס־געבוירענע פאלעסטינער רעגירונג, אנגעפירט דורך [[יאסיר אראפאט]], האט זיך געמיטשעט מיט אזעלכע פראבלעמען ווי א שטייענדע עקאנאמיע, צעטיילטע פאלקס שטיצע, אפגעשטעלטע פארהאנדלונגען מיט מדינת ישראל איבער ווייטערדיגע טרופן אפּטרעטן און טעריטאָריאַליטעט, און די דראאונג פון טעראָר דורך מיליטאַנטישע מוסולמענע גרופּעס ווי [[איסלאמישן דזשיהאד|איסלאַמישן דזשיהאַד]] און [[חאמאס|חאַמאַס]], וואָס האָבן זיך אַנטזאָגט צו איינגיין אויף קאָמפּראָמיסן מיט מדינת ישראל און האָבן דייקא געוואלט צו אינטערהאַקן דעם שלום-פּראָצעס. אָנגעהויבן אין סוף יאר 2000, האט אַ צוזאַמפאַל אין געשפּרעכן צווישן די PA און מדינת ישראל נאכגעגאפאָלגט מיט אַ ווייטער, מער עקסטרעמע אויסברוך פון געוואַלדטאַטן, גערופן די [[צווייטע אינטיפאדע|צווייטע, אָדער אַקצא, אינטיפאדא]]. אין אָנשטרענגונג צו ענדיגן די קאמפן, האָט דער מדינת ישראל פרעמיער מיניסטער [[אריאל שרון]], אין ענדע 2003, געמאָלדן א פּלאַן, וואָס האָט זיך צענטרירט אויף דאס צוריקציען מדינת ישראל זעלנער און זידלער פון עזה סטריפּ{{הערה|זעט [[ריקצוג פלאן]]}}. אין סעפטעמבער 2005 האָט מדינת ישראל פאַרענדיגט דעם ריקצוג פון דעם טעריטאָריע, און די קאנטראל פון עזה פּאַס איז אריבערגעפירט געווארן צו די PA, כאָטש מדינת ישראל האָט ווייטער פּאַטראָלירט אירע גרעניצן און לופט־רוימען. | |||
===אונטער חאַמאַס'נס גאווערנאַנץ=== | ===אונטער חאַמאַס'נס גאווערנאַנץ=== | ||