מייבאים כמותיים, בדוקי עריכות אוטומטית, ביוראקראטן, אינטערפעיס רעדאקטארן, emailconfirmed, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, מנטרים, סיסאפן, צוות טכני, מייבאים, מעדכנים, אספקלריה רעדאקטארן
102,362
רעדאגירונגען
ק
החלפת טקסט – "({{היברובוקס|{{אוצר החכמה\|)(.*?)עמוד=(.*?)}}" ב־"$1$2page=$3}}"
ק (←אין אידישקייט) |
ק (החלפת טקסט – "({{היברובוקס|{{אוצר החכמה\|)(.*?)עמוד=(.*?)}}" ב־"$1$2page=$3}}") |
||
| (21 מיטלסטע ווערסיעס פון 4 באַניצער נישט געוויזן.) | |||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
{{דעסקריפציע|ערשטער טאג פון וואך, צווישן שבת און מאנטאג}} | |||
'''זונטאג''' איז דער ערשטער [[טאג]] אין [[וואך]], ציילנדיג צו [[שבת]]. | '''זונטאג''' איז דער ערשטער [[טאג]] אין [[וואך]], ציילנדיג צו [[שבת]]. | ||
| שורה 6: | שורה 7: | ||
==נאמען== | ==נאמען== | ||
לויט די [[אסטראלאגיע]] פון די "שבעה [[פלאנעט|כוכבי לכת]]", ([[סאטורן|שבתאי]], [[יופיטער|צדק]], [[מאדים]], [[זון|חמה]], [[ווענוס|נוגה]], [[מערקור|כוכב]], [[לבנה]]), איז יעדע שעה אין טאג באשטימט פאר אן אנדערן פון די | לויט די [[אסטראלאגיע]] פון די "שבעה [[פלאנעט|כוכבי לכת]]", ([[סאטורן|שבתאי]], [[יופיטער|צדק]], [[מאדים]], [[זון|חמה]], [[ווענוס|נוגה]], [[מערקור|כוכב]], [[לבנה]]), איז יעדע שעה אין טאג באשטימט פאר אן אנדערן פון די כוכבים. דורכאויס דער [[1'טער יארהונדערט|ערשטער]] און [[2'טער יארהונדערט|צווייטער יארהונדערט]] איז געווארן פארשפרייט אין [[רוימישע אימפעריע|רוים]] דער פירונג, פון [[אוראלט גריכנלאנד|העלענישע]] און [[עגיפטן|עגיפטישע]] ווארצלען, צו רופן די טעג פון וואך לויט דער כוכב וואס הערשט אין דער ערשטער שעה אינדערפרי פון יענעם טאג. דער ערשטער טאג אין וואך, אין וועלכן פרימארגן עס הערשט דער [[זון]]{{הערה|זעט אויך {{בבלי|ברכות|נט|ב}} און רש"י דיבור המתחיל שבתאי}}, איז אלזא גערופן געווארן "דער טאג פון זון" ([[לאטייניש]]: dies Solis). דער נאמען האט זיך פארשפרייט לענגאויס די אימפעריע און געווארן אדאפטירט דורך די פארשידענע גערמאנישע שבטים, וועלכע האבן גערופן דעם טאג 'זון-טאג' אויף זייער שפראך. | ||
==אין אידישקייט== | ==אין אידישקייט== | ||
[[טעקע:Creation of Light.png|קליין|לינקס|"שאפונג פון ליכטיגקייט", א קריצונג פון גוסטאוו דורעי.]] | |||
ווי פארציילט אין אנהייב [[ספר בראשית]], האט השי"ת אין דעם טאג [[בריאת העולם|באשאפן די וועלט]] און אפגעטיילט צווישן [[ליכטיגקייט]] און פינסטערניש: | ווי פארציילט אין אנהייב [[ספר בראשית]], האט השי"ת אין דעם טאג [[בריאת העולם|באשאפן די וועלט]] און אפגעטיילט צווישן [[ליכטיגקייט]] און פינסטערניש: | ||
{{ציטוט|תוכן = בְּרֵאשִׁית, בָּרָא אֱלֹקִים, אֵת הַשָּׁמַיִם, וְאֵת הָאָרֶץ. וְהָאָרֶץ, הָיְתָה תֹהוּ וָבֹהוּ, וְחֹשֶׁךְ, עַל-פְּנֵי תְהוֹם; וְרוּחַ אֱלֹקִים, מְרַחֶפֶת עַל-פְּנֵי הַמָּיִם. וַיֹּאמֶר אֱלֹקִים, יְהִי אוֹר; וַיְהִי-אוֹר. וַיַּרְא אֱלֹקִים אֶת-הָאוֹר, כִּי-טוֹב; וַיַּבְדֵּל אֱלֹקִים, בֵּין הָאוֹר וּבֵין הַחֹשֶׁךְ. וַיִּקְרָא אֱלֹקִים לָאוֹר יוֹם, וְלַחֹשֶׁךְ קָרָא לָיְלָה; וַיְהִי-עֶרֶב וַיְהִי-בֹקֶר, יוֹם אֶחָד.|מקור = {{תנ"ך|בראשית|א|א|ה}}|מירכאות = כן}} | {{ציטוט|תוכן = בְּרֵאשִׁית, בָּרָא אֱלֹקִים, אֵת הַשָּׁמַיִם, וְאֵת הָאָרֶץ. וְהָאָרֶץ, הָיְתָה תֹהוּ וָבֹהוּ, וְחֹשֶׁךְ, עַל-פְּנֵי תְהוֹם; וְרוּחַ אֱלֹקִים, מְרַחֶפֶת עַל-פְּנֵי הַמָּיִם. וַיֹּאמֶר אֱלֹקִים, יְהִי אוֹר; וַיְהִי-אוֹר. וַיַּרְא אֱלֹקִים אֶת-הָאוֹר, כִּי-טוֹב; וַיַּבְדֵּל אֱלֹקִים, בֵּין הָאוֹר וּבֵין הַחֹשֶׁךְ. וַיִּקְרָא אֱלֹקִים לָאוֹר יוֹם, וְלַחֹשֶׁךְ קָרָא לָיְלָה; וַיְהִי-עֶרֶב וַיְהִי-בֹקֶר, יוֹם אֶחָד.|מקור = {{תנ"ך|בראשית|א|א|ה}}|מירכאות = כן}} | ||
אויך דער [[גן עדן]] איז באשאפן געווארן אין דעם טאג{{הערה|{{זוהר|תיקונים|ו|א}}}}. | |||
דער טאג ווען דער [[משכן]] איז אויפגעשטעלט געווארן אין מדבר איז באקרוינט געווארן מיט צען קרוינען, אריינגערעכנט אז עס איז געווען אין א זונטאג - דער ערשטער טאג צום וועלט באשאף{{הערה|{{בבלי|שבת|פז|ב}}}}. | דער טאג ווען דער [[משכן]] איז אויפגעשטעלט געווארן אין מדבר איז באקרוינט געווארן מיט צען קרוינען, אריינגערעכנט אז עס איז געווען אין א זונטאג - דער ערשטער טאג צום וועלט באשאף{{הערה|{{בבלי|שבת|פז|ב}}}}. | ||
| שורה 21: | שורה 25: | ||
די אידן וועלכע זענען געווען פון די [[מעמדות]] ווען דער בית המקדש איז געשטאנען פלעגן נישט [[תענית|פאסטן]] אין דעם טאג, אנדערש ווי רוב טעג אין דער וואך{{הערה|{{בבלי|תענית|כז|ב}}. זעט דארט עטליכע טעמים.}}. | די אידן וועלכע זענען געווען פון די [[מעמדות]] ווען דער בית המקדש איז געשטאנען פלעגן נישט [[תענית|פאסטן]] אין דעם טאג, אנדערש ווי רוב טעג אין דער וואך{{הערה|{{בבלי|תענית|כז|ב}}. זעט דארט עטליכע טעמים.}}. | ||
אין דער באשטימטער [[אידישער לוח]], [[לא אד"ו ראש|קען זיך נישט אנהייבן]] דער יאר אין א זונטאג, און אויב דער [[מולד]] פון [[תשרי]] געפאלט אין דעם טאג ווערט [[ראש השנה]] באשטימט אויף מאנטאג{{הערה|{{רמב"ם|קידוש החודש|ז|א}}}}. לויט טייל מקורות איז שוין דער כלל שוין אנגעגאנגען איידער דער לוח איז געווארן באשטימט על פי חשבון{{הערה|זעט {{בבלי|סנהדרין|יג|ב|מפרש=רש"י|ד"ה=וליעברה}} און {{בבלי|ראש השנה|יט|ב|מפרש=רש"י|ד"ה=והא}}}}, און עס איז א תקנה פון [[תנאים]]{{הערה| | אין דער באשטימטער [[אידישער לוח]], [[לא אד"ו ראש|קען זיך נישט אנהייבן]] דער יאר אין א זונטאג, און אויב דער [[מולד]] פון [[תשרי]] געפאלט אין דעם טאג ווערט [[ראש השנה]] באשטימט אויף מאנטאג{{הערה|{{רמב"ם|קידוש החודש|ז|א}}}}. לויט טייל מקורות איז שוין דער כלל שוין אנגעגאנגען איידער דער לוח איז געווארן באשטימט על פי חשבון{{הערה|זעט {{בבלי|סנהדרין|יג|ב|מפרש=רש"י|ד"ה=וליעברה}} און {{בבלי|ראש השנה|יט|ב|מפרש=רש"י|ד"ה=והא}}}}, און עס איז א תקנה פון [[תנאים]]{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|יז|יד|מפרש=שכל טוב}}; אגרת בן מאיר, אין: זכרון לראשונים, חלק חמישי עמוד רט"ז.}} אדער [[הלכה למשה מסיני]]{{הערה|[[רב סעדיה גאון]], געברענגט אין ספר העיבור, מאמר שני שער שמיני; {{בבלי|שבת|קטו|א|מפרש=רבינו חננאל}}.}}. | ||
עס זענען דא וואס האלטן אז מען טאר נישט האנדלען מיט קריסטן פון ארץ ישראל אין זונטאג און צוויי טעג בעפאר, וויבאלד דאס איז א חגא פון עובדי עבודה זרה{{הערה|{{רמב"ם|עבודה זרה|ט|ד}}}}. | |||
לויט טייל שיטות טאר מען נישט פראווען א [[חתונה]] אין זונטאג, ווייל די הכנות קענען ברענגען צו חילול שבת{{הערה|{{רמב"ם|אישות|י|יד}}}}, אדער צוליב [[חוקות הגויים]]{{הערה|תשובות הרמ"א, סימן קכ"ה}}. אנדערע האבן נישט מקפיד געווען דערויף{{הערה|זעט: פרדס אליעזר אויף אירוסין ונישואין, חלק שני פרק י', וואו עס ווערט געברענגט פון עטליכע צדיקים וועלכע האבן חתונה געמאכט זונטאג. פון [[רבי יואל טייטלבוים]] זאגט מען נאך, אז די שענסטע הכנה צו א חתונה איז דער שבת (הבית בהבנותו, עמוד קמ"ז).}}. | לויט טייל שיטות טאר מען נישט פראווען א [[חתונה]] אין זונטאג, ווייל די הכנות קענען ברענגען צו חילול שבת{{הערה|{{רמב"ם|אישות|י|יד}}}}, אדער צוליב [[חוקות הגויים]]{{הערה|תשובות הרמ"א, סימן קכ"ה}}. אנדערע האבן נישט מקפיד געווען דערויף{{הערה|זעט: פרדס אליעזר אויף אירוסין ונישואין, חלק שני פרק י', וואו עס ווערט געברענגט פון עטליכע צדיקים וועלכע האבן חתונה געמאכט זונטאג. פון [[רבי יואל טייטלבוים]] זאגט מען נאך, אז די שענסטע הכנה צו א חתונה איז דער שבת (הבית בהבנותו, עמוד קמ"ז).}}. | ||
לויט א שמועה אין נאמען פון [[בעלזא|בעלזער רביים]] האבן זיי נישט געלאזט מאכן | לויט א שמועה אין נאמען פון [[בעלזא|בעלזער רביים]] האבן זיי נישט געלאזט מאכן קיין [[ברית מילה|ברית]] {{מונחון|שלא בזמנה|נישט אינעם אכטן טאג}} אין זונטאג, ווייל אין דעם טאג איז דער קערפער אפגעשוואכט{{הערה|לויט {{בבלי|תענית|כז|ב}}}} און עס קען זיין א סכנה{{הערה|{{היברובוקס|2=גבעת הלבונה|3=57990|page=205|4=סימן נ"ה אות ז'}}}}, אבער אנדערע לייקענען אפ די שמועה{{הערה|{{היברובוקס|2=חשב האפוד|3=912|page=223|4=חלק שלישי סימן מ"ז}}}}. [[רבי יעקב יוסף טווערסקי]] האט איינגעפירט אין [[סקווירא (חסידות)|סקווירא]] נישט צו מאכן קיין ברית שלא בזמנה אום זונטאג, כדי מ'זאל נישט צוקומען אפצושטופן ברית'ן לכתחילה אויף זונטאג - א טאג ווען פילע ארבעטן נישט{{הערה|נתיבות קודש, חג הפסח, דף רנ"ט}}. | ||
טייל האבן זיך געפירט צו עסן די סעודת [[מלוה מלכה]] אום זונטאג{{הערה|[[רבי חיים האלבערשטאם]] און אנדערע צדיקים, געברענגט אין אוצר החיים עמוד ר"ס}}, און טייל האבן נישט געזאגט [[תחנון]] אין דעם טאג{{הערה|דברי מאיר החדש, אות קע"ד; תורת שמעון השלם, עמוד ק"מ; צבי לצדיק, פרק י"ב אות ז'.}}. | |||
אין [[קבלה]], וואו די טעג פון וואך זענען קעגן די "[[זיבן פאסטוכער]]", איז זונטאג קעגן [[אברהם אבינו]]{{הערה|תוספת זוהר, שמות דף רע"ז}}; אין [[מדרש]], וואו די טעג פון וואך זענען קעגן זיבן [[עקרה|עקרות]], איז זונטאג קעגן [[שרה|שרה אמנו]]{{הערה|אגדת בראשית, פרק נ"ב}}; אין [[חסידות]], וואו די טעג פון וואך זענען קעגן די [[זיבן מידות]], איז זונטאג קעגן דער [[ספירת החסד|מידת החסד]] און איז געאייגנט צו ארבעטן אויף [[אהבת ה']]{{הערה|{{היברובוקס||מאור עינים|24871|page=117|פרשת בשלח, ד"ה בפסוק}}, אין נאמען פונעם [[רבי דוב בער פון מעזריטש|גרויסן מגיד]], לויטן [[זוהר]], בראשית, [[S:זהר_חלק_א_לא_א|ל"א, עמוד א']]}}. | |||
==אין אלגעמיינע קולטורן== | |||
די ערשטע קריסטן, וועלכע זענען בעיקר געקומען פון צווישן אידן, האבן געהאלטן דעם שבת אלס רוה טאג. נאר אין צווייטן יארהונדערט, ווען די רוימישע [[געצנדינעריי|געצנדינער]] האבן פארנומען דעם רוב, האבן זיי עס געטוישט צו זונטאג, א טאג וואס געצנדינער האבן געשעצט אלס דער טאג פון דער זון{{הערה|זעט: [[רבי מנחם המאירי]], {{בבלי|עבודה זרה|ב|א|מפרש=בית הבחירה}}}} (כאטש די קריסטן האבן צומאל געגעבן אנדערע אויסריידן). פארט זענען געווען קריסטליכע געמיינדעס און שטרעמונגען דורכאויס די היסטאריע וועלכע האבן נישט אנגענומען דעם טויש {{העב|שמירת שבת בנצרות}}. געוויסע, ווי די {{קישור שפה|עברית|סובוטניקים|סאבאטניקער}}, האבן זיך אין גרויסן טייל [[גיור|מגייר געווען]]. | |||
אין יאר 321 האט [[קאנסטאנטין דער גרויסער]], דער ערשטער קריסטליכער קייסער, באשטימט זונטאג אלס דער אפיציעלער רוה טאג דורכאויס די רוימישע אימפעריע{{הערה|1={{cite book | last = Zerubavel | first = Eviatar | title = The Seven Day Circle: The History and Meaning of the Week | publisher = University of Chicago Press | date = 1989 | page = 45 | isbn = 9780226981659}}|כיוון=שמאל}}. זיין באפעל האט נישט דערמאנט דעם שבת, אדער אנדערע קריסטליכע אויסריידן, נאר "דער הויכגעשעצטער טאג פון דער זון"{{הערה|Codex Justinianus lib. 3, tit. 12, 3|כיוון=שמאל}}. | |||
אסאך לענדער, בעיקר אין אייראפע ווי [[שוועדן]], [[פראנקרייך]], [[דייטשלאנד]] און [[בעלגיע]], אבער אויך אין אנדערע פלעצער ווי [[פערו]], האלטן אפ זייערע נאציאנאלע און לאקאלע [[וואלן]] אין א זונטאג. | |||
==רעפערענצן== | ==רעפערענצן== | ||
| שורה 36: | שורה 49: | ||
{{טעג פון דער וואך}} | {{טעג פון דער וואך}} | ||
[[קאַטעגאָריע:טעג]] | [[קאַטעגאָריע:טעג|1]] | ||
[[קאַטעגאָריע:המכלול ארטיקלען]] | |||
[[HE:יום ראשון]] | [[HE:יום ראשון]] | ||