רוי:איידעלער גאז

קסענאָן

די איידעלע גאַזן זענען א גרופע פון כעמישע עלעמענטן וואס באלאנגען צו גרופּע 18 אין דער פּעריאָדישער טאבעלע. אונטער געווענליכע אומשטענדן, זענען זיי אלע אן קיין ריח, אן קיין קאליר און האבן אן איינציגן אטאם. די זעקס איידעלע גאזן וואס געפונען זיך נאטירלעך זענען: העליום (He), נעאָן (Ne), אַרגאן (Ar), קריפּטאַן (Kr), קסענאָן (Xe) און דער ראַדיאָאַקטיווער עלעמענט ראַדאָן (Rn).

נאבעלע גאַזן זענען זייער סטאַביל ווייל זיי אַנטהאַלטן 8 עלעקטעראנען אין זייער אויסווייניגסטע עלעקטראָן שיכט, וואָס איז די מאַקסימום נומער וואס די אויסווייניגסטע שאָל קען אנטהאלטן (חוץ העליום וואָס די צוויי אויסווייניגסט שיכט עלעקטראָנען). אלס א רעזולטאַט נעמען זיי זעלטן אנטייל אין כעמישע רעאקציעס, בכן זייער נאָמען.

די צעלאזן און בלעזלן פונקטן פון אַלע איידעלע גאַזן זענען זייער נאָענט צוזאַמען, מיט אַ חילוק פון ווייניגער ווי 10 °C, אלס רעזולטאַט, זענען די פליסיק איידעלע גאזן בלויז אַ קליין טעמפּעראַטור קייט.

איידעלע גאַזן האבן זייער א נידעריגע רעאקטיוויטעט ראטע און דעריבער איז פון זיי געשאפן געווארן בלויז עטליכע הונדערט פארבינדונגען (ביז 2008).

נעאָן, אַרגאַן, קריפּטאַן און קסענאָן זענען באקומען פון דער לופט מיט גאַז פליסיק מאכן און ראַפינירונג קליין. העליום איז געווענליך אפגעשיידט פון נאַטירליכן גאַז, און ראַדאָן געווענליך אפגעזונדערט די ראַדיאָאַקטיוו פאַרפוילן פון ראַדיום צעלאָזן פארבינדונגען. איידעלע גאַזן האבן וויכטיגע אנווענדונגען אין דער באלייכטונג אינדוסטריע, שווייסן, און קאסמאס עקספלאראציע. העליום איז אָפט געניצט ווי אַ פאַרטרעטער פאַר דייווינג ברידינג פאַסיליטיז טייל פון די רעספּעראַטאָרי געמיש. אין דערצו, העליום האט ריפּלייסט אַ הידראָגען זעפּעלין לופט שיפן און אַ זויערשטאָף טאַנק, נאָך די ריסקס געפירט דורך דליקאָטאָ פון הידראָגען קלירד.

באניצן

די מערסט פארשפרייטע באניצן פון די איידעלע גאַזן איז אין לאמפן. נעאָן גיט ארויס אן אראנזש-רויטליכער ליכט - וואס ווערט גענוצט אפט אין רעקלאמעס. ארגאן און קריפּטאַן ווערן געניצט אין די פראדוקציע פון אינקאנדעסאנט בירנעס ווייל זיי רעאַגירן נישט מיט די הייסע דראָט און האַלטן עס פון אקסידיזאציע. העליום, דאַנק איר לייכטע וואָג און כעמיש גלייכגילט (אין פארגלייך צו הידראָגען, וואָס איז העכסט ברענעוודיק) איז צומאל געניצט צו אנפילן זעפּפּעליןען נס און באַלונען. נ. דעם טויש איז וויכטיג ווייל נוצן הידראָגען קען זיין געפערלעך. א גרויסע קאנצענטרירונ קען זיך אָנצינדן און אויפרייסן, ווי ס'האט פאסירט אין די הינדענבורג טראגעדיע. אַרגאָן איז געניצט אין שמעלצונג, ווען עס ווערט פארשפרייט אַרום אַן עלעקטרישן בעשאַס צו פאַרמיידן אקסידיזירונג דורך ניטראָגען אָדער זויערשטאָף וואָס איז דער הויך טעמפּעראַטור פּראָצעס. קסענאָן לאמפן ווערט באנוצט אין טייערע לוקסוס קאַרס, די קאָליר פון די ליכט איז בלוי.

• פאַרבן געשאפן דורך די פארשידענע איידעלע גאזן מיט די נוצן פון נעאָן ליכט
• 

  העליום

• 

  נעאן

• 

  ארגאן (מיט א ביסל קוועקזילבער)

• 

  קריפטאן

• 

  קסענאן

גרופע ←	18	17	16	15	14	13	12	11	10	9	8	7	6	5	4	3	2	1
↓ פעריאד
1	2 He																	1 H
2	10 Ne	9 F	8 O	7 N	6 C	5 B											4 Be	3 Li
3	18 Ar	17 Cl	16 S	15 P	14 Si	13 Al											12 Mg	11 Na
4	36 Kr	35 Br	34 Se	33 As	32 Ge	31 Ga	30 Zn	29 Cu	28 Ni	27 Co	26 Fe	25 Mn	24 Cr	23 V	22 Ti	21 Sc	20 Ca	19 K
5	54 Xe	53 I	52 Te	51 Sb	50 Sn	49 In	48 Cd	47 Ag	46 Pd	45 Rh	44 Ru	43 Tc	42 Mo	41 Nb	40 Zr	39 Y	38 Sr	37 Rb
6	86 Rn	85 At	84 Po	83 Bi	82 Pb	81 Tl	80 Hg	79 Au	78 Pt	77 Ir	76 Os	75 Re	74 W	73 Ta	72 Hf	*	56 Ba	55 Cs
7	118 Og	117 Ts	116 Lv	115 Mc	114 Fl	113 Nh	112 Cn	111 Rg	110 Ds	109 Mt	108 Hs	107 Bh	106 Sg	105 Db	104 Rf	**	88 Ra	87 Fr
* לאנטאנידן:			71 Lu	70 Yb	69 Tm	68 Er	67 Ho	66 Dy	65 Tb	64 Gd	63 Eu	62 Sm	61 Pm	60 Nd	59 Pr	58 Ce	57 La
** אקטינידן:			103 Lr	102 No	101 Md	100 Fm	99 Es	98 Cf	97 Bk	96 Cm	95 Am	94 Pu	93 Np	92 U	91 Pa	90 Th	89 Ac

דער בלאט קומט פון יידיש-וויקיפעדיע.
אריגינעלער בלאט • ערלויבעניש cc-by-sa 3.0.

דאס איז נישט קיין המכלול ארטיקל, בלויז עפעס וואס ליגט דא ביז עס וועט ערזעצט ווערן מיט בעסערס. שרייבט עס איבער!