בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,428
רעדאגירונגען
קיין רעדאגירונג באמערקונג
ק (ט"ס (diffedit)) |
אין תקציר עריכה |
||
| שורה 22: | שורה 22: | ||
{{ש}}וַאֲתָא הַקָּדוֹשׁ בָּרוּךְ הוּא, וְשָׁחַט לְמַלְאָךְ הַמָּוֶת, דְּשָׁחַט לְשׁוֹחֵט, דְּשָׁחַט לְתוֹרָא, דְּשָׁתָה לְמַיָּא, דְּכָבָא לְנוּרָא, דְּשָׂרַף לְחוּטְרָא, דְּהִכָּה לְכַלְבָּא, דְּנָשַׁךְ לְשׁוּנְרָא, דְּאָכְלָא לְגַדְיָא, דְּזַבִּין אַבָּא בִּתְרֵי זוּזֵי, חַד גַּדְיָא, חַד גַּדְיָא. | {{ש}}וַאֲתָא הַקָּדוֹשׁ בָּרוּךְ הוּא, וְשָׁחַט לְמַלְאָךְ הַמָּוֶת, דְּשָׁחַט לְשׁוֹחֵט, דְּשָׁחַט לְתוֹרָא, דְּשָׁתָה לְמַיָּא, דְּכָבָא לְנוּרָא, דְּשָׂרַף לְחוּטְרָא, דְּהִכָּה לְכַלְבָּא, דְּנָשַׁךְ לְשׁוּנְרָא, דְּאָכְלָא לְגַדְיָא, דְּזַבִּין אַבָּא בִּתְרֵי זוּזֵי, חַד גַּדְיָא, חַד גַּדְיָא. | ||
}} | }} | ||
[[טעקע:kid.jpg|קליין | [[טעקע:kid.jpg|קליין|"איין ציקליין...".]] | ||
[[טעקע:חד גדיא אידיש מעזריטש 1730.jpg|קליין|חד גדיא מיט אידישער איבערזעצונג, פון [https://www.nli.org.il/en/manuscripts/NNL_ALEPH990049438100205171/NLI?_gl=1*w8ezun*_ga*MzIyNjM0NjMyLjE2NzIzNzAxMjQ.*_ga_8P5PPG5E6Z*MTY4MDIyMzA4OS4xOC4xLjE2ODAyMjM0NzMuNTAuMC4w&_ga=2.125411146.1337201421.1680223090-322634632.1672370124#$FL70763566 הגדה של פסח קאפּירט דורך נתן בן שמשון] פון [[מעזריטש]], 1730]] | [[טעקע:חד גדיא אידיש מעזריטש 1730.jpg|קליין|חד גדיא מיט אידישער איבערזעצונג, פון [https://www.nli.org.il/en/manuscripts/NNL_ALEPH990049438100205171/NLI?_gl=1*w8ezun*_ga*MzIyNjM0NjMyLjE2NzIzNzAxMjQ.*_ga_8P5PPG5E6Z*MTY4MDIyMzA4OS4xOC4xLjE2ODAyMjM0NzMuNTAuMC4w&_ga=2.125411146.1337201421.1680223090-322634632.1672370124#$FL70763566 הגדה של פסח קאפּירט דורך נתן בן שמשון] פון [[מעזריטש]], 1730]] | ||
'''חד גדיא''' איז א [[פיוט]] וואס מען זינגט ביים ענדע פון דער [[סדר נאכט]]. עס איז א ליד וואס זאמלט זיך אן, ווען ביי יעדע פאל קומט צו נאך א פרט צום מעשה. עס שילדערט א קייט פון פיגורן, וואס יעדער אין דער רייע איז שטערקער און פארטיליגט דעם פריערדיגן. דער ערשטער איז דער "חד גדיא", א [[ציג]], און דער לעצטער איז "הקדוש ברוך הוא" וואס טוט שחט'ן דעם [[מלאך המוות]]. | '''חד גדיא''' איז א [[פיוט]] וואס מען זינגט ביים ענדע פון דער [[סדר נאכט]]. עס איז א ליד וואס זאמלט זיך אן, ווען ביי יעדע פאל קומט צו נאך א פרט צום מעשה. עס שילדערט א קייט פון פיגורן, וואס יעדער אין דער רייע איז שטערקער און פארטיליגט דעם פריערדיגן. דער ערשטער איז דער "חד גדיא", א [[ציג]], און דער לעצטער איז "הקדוש ברוך הוא" וואס טוט שחט'ן דעם [[מלאך המוות]]. | ||
| שורה 33: | שורה 33: | ||
דער אפשטאם פון דער פיוט איז אומקלאר. [[רבי ידידיה טיאה ווייל]] שרייבט אז ער האט געהערט אז מען האט עס געטראפן אויף א קלף אין דער בית מדרש פון [[רבי אלעזר רוקח|דער רוקח]] אין [[ווארמס|גרמייזא]]{{הערה|{{אוצר הספרים היהודי|הגדה של פסח (מרבה לספר)/נרצה/חד גדיא#ב|הגדה של פסח המרבה לספר}}}}. דער בית מדרש איז פארברענט געווארן ביי די אומרוען אין יאר [[ה'ק"ט]], און מען האט דעם חד גדיא מעגליך געטראפן ביים איבערבויען שפעטער, מסתמא ארום יאר ה'קט"ו{{הערה|שם=פוקס|{{אוצר החכמה|מנחם צבי פוקס|אסופות|152612|ירושלים, תשמ"ח, זייטן רא-רכו|כותרת="לתולדות השירים 'אחד מי יודע' ו'חד גדיא' בישראל ובעמים"|כרך=ב|עמוד=198}}}}. | דער אפשטאם פון דער פיוט איז אומקלאר. [[רבי ידידיה טיאה ווייל]] שרייבט אז ער האט געהערט אז מען האט עס געטראפן אויף א קלף אין דער בית מדרש פון [[רבי אלעזר רוקח|דער רוקח]] אין [[ווארמס|גרמייזא]]{{הערה|{{אוצר הספרים היהודי|הגדה של פסח (מרבה לספר)/נרצה/חד גדיא#ב|הגדה של פסח המרבה לספר}}}}. דער בית מדרש איז פארברענט געווארן ביי די אומרוען אין יאר [[ה'ק"ט]], און מען האט דעם חד גדיא מעגליך געטראפן ביים איבערבויען שפעטער, מסתמא ארום יאר ה'קט"ו{{הערה|שם=פוקס|{{אוצר החכמה|מנחם צבי פוקס|אסופות|152612|ירושלים, תשמ"ח, זייטן רא-רכו|כותרת="לתולדות השירים 'אחד מי יודע' ו'חד גדיא' בישראל ובעמים"|כרך=ב|עמוד=198}}}}. | ||
באזירט אויף א [[גימטריא]]{{ביאור|"אני יהונתן בן העוזיאל" איז בגימטריא "חד גדיא דזבן אבא בתרי זוזי חד גדיא" (763)}}, האט [[רבי יוסף לעווינשטיין]] פון סעראצק געהאלטן אז דער תנא [[יונתן בן עוזיאל]] איז דער מחבר{{הערה|{{היברובוקס|רבי אליעזר שווערדשארף|הגדה של פסח דמשק אליעזר|4907|קאלאמייע, תרמ"ג|עמוד=65|קעפל=מסורת ההגדה}}}}. אנדערע האלטן אז דער מחבר איז [[רבי חייא]]{{הערה|{{היברובוקס|[[רבי שלמה צבי שיק]]|סידור רשב"ן|21467|וויין, תרנ"ד|עמוד=72}}}}, און טייל האלטן אז ענליך צו [[הא לחמא עניא]] וואס איז אויך געשריבן אין אראמיש, איז חד גדיא נתחבר געווארן אין [[בבל]] נאנט נאכן [[חורבן]]{{הערה|{{אוצר החכמה||הגדה של פסח ריח דודאים|104774|פיעטריקוב, תרס"ב, דף נז עמוד א|עמוד=111}}; {{אוצר החכמה|רבי מרדכי מקאליש|מאמר מרדכי|146867|דירנפורט, תקנ"ד}}}}. די אלע השערות האבן אבער נישט קיין קראנטע מקורות אדער ראיות{{הערה|{{אוצר החכמה|ישראל דרנוביץ|קובץ עץ חיים| | באזירט אויף א [[גימטריא]]{{ביאור|"אני יהונתן בן העוזיאל" איז בגימטריא "חד גדיא דזבן אבא בתרי זוזי חד גדיא" (763)}}, האט [[רבי יוסף לעווינשטיין]] פון סעראצק געהאלטן אז דער תנא [[יונתן בן עוזיאל]] איז דער מחבר{{הערה|{{היברובוקס|רבי אליעזר שווערדשארף|הגדה של פסח דמשק אליעזר|4907|קאלאמייע, תרמ"ג|עמוד=65|קעפל=מסורת ההגדה}}}}. אנדערע האלטן אז דער מחבר איז [[רבי חייא]]{{הערה|{{היברובוקס|[[רבי שלמה צבי שיק]]|סידור רשב"ן|21467|וויין, תרנ"ד|עמוד=72}}}}, און טייל האלטן אז ענליך צו [[הא לחמא עניא]] וואס איז אויך געשריבן אין אראמיש, איז חד גדיא נתחבר געווארן אין [[בבל]] נאנט נאכן [[חורבן]]{{הערה|{{אוצר החכמה||הגדה של פסח ריח דודאים|104774|פיעטריקוב, תרס"ב, דף נז עמוד א|עמוד=111}}; {{אוצר החכמה|רבי מרדכי מקאליש|מאמר מרדכי|146867|דירנפורט, תקנ"ד}}}}. די אלע השערות האבן אבער נישט קיין קראנטע מקורות אדער ראיות{{הערה|{{אוצר החכמה|ישראל דרנוביץ|קובץ עץ חיים (באבוב)|195029|ניו יארק תשע"ה|עמוד=397|כותרת=ואתא עכברא ונשכה לגדיא – גילויים בפיוט 'חד גדיא'|כרך=כג}} ([https://forum.otzar.org/viewtopic.php?p=212898#p212898 אראפלאדענען אומזינסט])}}, און [[רבי שלמה קלוגער]] שרייבט, "שיר נכבד הזה הוא שיר קדום, לא נודע שם מחברו"{{הערה|שם=קלוגר}}. | ||
דאס אז עס איז באלד אין אנהייב ערשינען צוזאמען מיט דער אידישער איבערזעצונג, און צוגאב צו די גרייזיגע אראמיש פונעם פיוט, האט געברענגט פארשער אנצונעמען אז די ווערסיע אויף אידיש איז די אריגינעלע, און אז דער ליד שטאמט פון דייטשע אדער פראנצויזישע פאלקס לידער פון 16'טן יאר הונדערט{{הערה|שם=אנציק|"[http://jewishencyclopedia.com/articles/4201-chad-gadya חד גדיא]" אין די [[אידישע ענציקלאפעדיע]]}}{{הערה|שם=פוקס}}. שפעטער איז אבער דער חד גדיא געטראפן געווארן אין כתבי יד פון 13'טן און 14'טן יאר הונדערט, אין וועלכע די אראמיש איז ריין פון גרייזן. דאס באדייט, לויט טייל, אז די אראמישע ווערסיע איז די אריגינעלע און אז די גוי'אישע ווערסיעס שטאמען גאר פון איר{{הערה|שם=פוקס}}. | דאס אז עס איז באלד אין אנהייב ערשינען צוזאמען מיט דער אידישער איבערזעצונג, און צוגאב צו די גרייזיגע אראמיש פונעם פיוט, האט געברענגט פארשער אנצונעמען אז די ווערסיע אויף אידיש איז די אריגינעלע, און אז דער ליד שטאמט פון דייטשע אדער פראנצויזישע פאלקס לידער פון 16'טן יאר הונדערט{{הערה|שם=אנציק|"[http://jewishencyclopedia.com/articles/4201-chad-gadya חד גדיא]" אין די [[אידישע ענציקלאפעדיע]]}}{{הערה|שם=פוקס}}. שפעטער איז אבער דער חד גדיא געטראפן געווארן אין כתבי יד פון 13'טן און 14'טן יאר הונדערט, אין וועלכע די אראמיש איז ריין פון גרייזן. דאס באדייט, לויט טייל, אז די אראמישע ווערסיע איז די אריגינעלע און אז די גוי'אישע ווערסיעס שטאמען גאר פון איר{{הערה|שם=פוקס}}. | ||