מייבאים כמותיים, בדוקי עריכות אוטומטית, ביוראקראטן, אינטערפעיס רעדאקטארן, emailconfirmed, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, מנטרים, סיסאפן, צוות טכני, מייבאים, מעדכנים, אספקלריה רעדאקטארן
102,362
רעדאגירונגען
ק
החלפת טקסט – "(הויף)" ב־"(חסידות)"
ק (החלפת טקסט – "לעכע" ב־"ליכע") |
ק (החלפת טקסט – "(הויף)" ב־"(חסידות)") |
||
| שורה 57: | שורה 57: | ||
=== נאך דער צווייטער וועלט־מלחמה=== | === נאך דער צווייטער וועלט־מלחמה=== | ||
אין וויליאמסבורג פלעגט קורסירן א טראלי "פון בערי ביז גערי", וואס האט זיך אנגעהויבן אין די ס' יארן דורך אברהם יהודה לעבאוויטש, א [[קאשוי ( | אין וויליאמסבורג פלעגט קורסירן א טראלי "פון בערי ביז גערי", וואס האט זיך אנגעהויבן אין די ס' יארן דורך אברהם יהודה לעבאוויטש, א [[קאשוי (חסידות)|קאשוי]] [[זאליס|סאטמארער]] חסיד און תלמיד, און פון דעם איז געבוירן געווארן די [[דבר יום ביומו]]. | ||
== באפעלקערונג == | == באפעלקערונג == | ||
די מערהייט איינוואוינער היינט צו טאג זענען [[חסידות|חסידישע]] אידן מערסטנס [[אונגארן|אונגארישע]] אפשטאמיגע וואס האבן זיך אהערגעצויגען אין די יארן נאך דער [[צווייטער וועלט מלחמה]]. אויך וואוינען דארטן א באדייטנדע צאל אפשטאמיגע פון [[פארטא ריקא]], [[שווארצע]] און [[ארטיסטן]]. | די מערהייט איינוואוינער היינט צו טאג זענען [[חסידות|חסידישע]] אידן מערסטנס [[אונגארן|אונגארישע]] אפשטאמיגע וואס האבן זיך אהערגעצויגען אין די יארן נאך דער [[צווייטער וועלט מלחמה]]. אויך וואוינען דארטן א באדייטנדע צאל אפשטאמיגע פון [[פארטא ריקא]], [[שווארצע]] און [[ארטיסטן]]. | ||
די אידישע באפעלקערונג אין וויליאמסבורג זענען צוטיילט צו א באדייטענדע צאל געמיינדעס. די גרעסטע געמיינדע איז [[סאטמאר ( | די אידישע באפעלקערונג אין וויליאמסבורג זענען צוטיילט צו א באדייטענדע צאל געמיינדעס. די גרעסטע געמיינדע איז [[סאטמאר (חסידות)|סאטמאר]], וואס איז היינט צוטאגס צוטיילט צווישן די צוויי גרויסע פראקציעס, די [[ארונים]] און די [[זאלוינים]]. ווי אויך זענען דא דארטן די גרעסערע קהילות ווי [[פאפא (חסידות)|פאפא]], [[וויזשניץ (חסידות)|וויזשניץ]], [[קראלי]], [[ספינקא (חסידות)|ספינקא]], [[קלויזענבורג]], וויען, נייטרא, [[קראסנא]], [[קהילת צעהלים|צעהלים]], [[קהילת שאפראן|שאפראן]], [[דינוב]], [[סקווירא (חסידות)|סקווירא]], [[בעלזא]], [[בעלז-מאכניווקע]] און נאך. טייל פון די האבן אייגענע [[שול]]ן, [[תלמוד תורה]]'ס פאר יונגלעך, [[שולע]]ס פאר מיידלעך און [[קעמפס]] אין די [[קעטסקילס]] פארן זומער. א טייל האבן אויך אייגענע [[מקוה]]'ס, זאלן, [[מצה בעקעריי]]ען, און פארשידענע ערליי אינסטיטוציעס וואס פעלט זיך אויס צום אידישן לעבן. | ||
== וויליאמסבורג אין נומערן == | == וויליאמסבורג אין נומערן == | ||
| שורה 80: | שורה 80: | ||
אין תשס"ג איז פריש געווארן א שערוריה אין וויליאַמסבורג מיטן התחדשות פונעם עירוב וואָס איז געשאַפן געוואָרן מיט דער הסכמה פון רוב רבנים און בעלי בתים קעגן דעם דעת פון געציילטע יחידים, רבנים און מחרחרי ריב פונעם געגנט.{{מקור}} רוב פון די מתנגדי העירוב געהערן צו סאטמאר, וואָס זיי טענה'ן אז זיי האלטן אַז דאָס איז קעגן דער הלכה, און אַזוי אויך טענה'ן די סאַטמאַרער אידן אַז דאָס איז געווען קעגן דעם סאַטמאַרער רבינס מיינונג, און דעריבער אַזוי ווי עס איז נישטאָ קיין איין רב וואָס האָט אַ כח אויף דער שטאָט אַלס שטאָטס־רב, קען מען נישט אויפ{{ר}}ֿפּאסן אויף דעם עירוב געהעריג, און ווי דער סאַטמאַרער רב האָט זיך אַפּאָר מאָל אויסגעדריקט פאַר זיינע נאָנטע אַז אין מאנהעטן וואו דער [[רב הכולל]] האָט געמאַכט אַן עירוב האָבן זיך אידן נאָך סומך געווען דערויף אַסאַך יאָרן שפּעטער ווען ער האָט שוין נישט געלעבט און דער עירוב איז שוין לאַנג נישט געווען כשר, ווידער איז דאָ די וואָס טענה'ן און ברענגען באַווייזן אַז די מעשה מיט מאַנהעטן איז אַרויסגעזויגן פון די פינגער פאַר פּאָליטישע חשבונות. אין וויליאמסבורג איז אבער ליכעערליך דער טענה פון שטאטס-רב וויבאלד מען האט אוועקגעשטעלט א ב"ד מיוחד פאר דעם עירוב, אזוי ווי אלע אנדערע אידישע שטעט איבער די גארער וועלט ווי ס'איז דא א ספעציעלע קאמיטעע פון רבנים און בעלי בתים וואס זענען אחראי אויפן עירוב. אויך איז נתברר געווארן אז רוב מימרות אין דעם ענין וואס מען זאגט נאך פונעם סאטמארער רבי'ן זענען שקרים למחצה, לשליש ולרביע, אדער ארויסגענומען פון דער מכוון.{{מקור}} אזוי אויך האט דער [[משה טייטלבוים|ברך משה]] בפירוש געשטיצט דעם עירוב ווי עס איז נאך הערבאר אויף טעיפ, אויך זענען דא צענדליגע אידן וואס האבן דאס געהערט בשעת ער האט געשמועסט מיט רבי [[חיים לייב כ"ץ]] בשעת דער לעצטער איז געקומען איבערשמועסן וועגן דעת רביה"ק בעל דברי יואל, בעפאר'ן מאכן דעם בארא פארקער עירוב. אויך זענען פארהאן עטליכע גילוי דעת'ן פון תלמידי רביה"ק וואס געהערן נישט צום היינטיגער סאטמאר'ער פארטיי.{{הערה|[http://eruvonline.blogspot.com/2006/06/part-1-truth-about-satmar-rebbe-and.html דעה פון סאטמארער רבי'ן אין "חי אנכי לעולם"]}} | אין תשס"ג איז פריש געווארן א שערוריה אין וויליאַמסבורג מיטן התחדשות פונעם עירוב וואָס איז געשאַפן געוואָרן מיט דער הסכמה פון רוב רבנים און בעלי בתים קעגן דעם דעת פון געציילטע יחידים, רבנים און מחרחרי ריב פונעם געגנט.{{מקור}} רוב פון די מתנגדי העירוב געהערן צו סאטמאר, וואָס זיי טענה'ן אז זיי האלטן אַז דאָס איז קעגן דער הלכה, און אַזוי אויך טענה'ן די סאַטמאַרער אידן אַז דאָס איז געווען קעגן דעם סאַטמאַרער רבינס מיינונג, און דעריבער אַזוי ווי עס איז נישטאָ קיין איין רב וואָס האָט אַ כח אויף דער שטאָט אַלס שטאָטס־רב, קען מען נישט אויפ{{ר}}ֿפּאסן אויף דעם עירוב געהעריג, און ווי דער סאַטמאַרער רב האָט זיך אַפּאָר מאָל אויסגעדריקט פאַר זיינע נאָנטע אַז אין מאנהעטן וואו דער [[רב הכולל]] האָט געמאַכט אַן עירוב האָבן זיך אידן נאָך סומך געווען דערויף אַסאַך יאָרן שפּעטער ווען ער האָט שוין נישט געלעבט און דער עירוב איז שוין לאַנג נישט געווען כשר, ווידער איז דאָ די וואָס טענה'ן און ברענגען באַווייזן אַז די מעשה מיט מאַנהעטן איז אַרויסגעזויגן פון די פינגער פאַר פּאָליטישע חשבונות. אין וויליאמסבורג איז אבער ליכעערליך דער טענה פון שטאטס-רב וויבאלד מען האט אוועקגעשטעלט א ב"ד מיוחד פאר דעם עירוב, אזוי ווי אלע אנדערע אידישע שטעט איבער די גארער וועלט ווי ס'איז דא א ספעציעלע קאמיטעע פון רבנים און בעלי בתים וואס זענען אחראי אויפן עירוב. אויך איז נתברר געווארן אז רוב מימרות אין דעם ענין וואס מען זאגט נאך פונעם סאטמארער רבי'ן זענען שקרים למחצה, לשליש ולרביע, אדער ארויסגענומען פון דער מכוון.{{מקור}} אזוי אויך האט דער [[משה טייטלבוים|ברך משה]] בפירוש געשטיצט דעם עירוב ווי עס איז נאך הערבאר אויף טעיפ, אויך זענען דא צענדליגע אידן וואס האבן דאס געהערט בשעת ער האט געשמועסט מיט רבי [[חיים לייב כ"ץ]] בשעת דער לעצטער איז געקומען איבערשמועסן וועגן דעת רביה"ק בעל דברי יואל, בעפאר'ן מאכן דעם בארא פארקער עירוב. אויך זענען פארהאן עטליכע גילוי דעת'ן פון תלמידי רביה"ק וואס געהערן נישט צום היינטיגער סאטמאר'ער פארטיי.{{הערה|[http://eruvonline.blogspot.com/2006/06/part-1-truth-about-satmar-rebbe-and.html דעה פון סאטמארער רבי'ן אין "חי אנכי לעולם"]}} | ||
אנדערע פאַרציילן גאָר, אַ זאַך וואָס איז נישט פאַרשריבן, אז ער זאל זיך האבן אפאר מאל אויסגעדריקט אז בעדפארד עוועניו איז א רשות הרבים דאורייתא, דעריבער קען מען נישט מאכן קיין עירוב אין וויליאמסבורג, און אפילו עס איז געווען עירובין בחייו אין בעדפארד גארדענס, ראדני, אין סוכות, איז אבער קיינמאל נישט געווען קיין עירוב איבער בעדפארד עוועניו, ווייל ער האט געהאלטן אז עס איז א רשות הרבים דאורייתא. אבער דער [[אודווארי]] רב שרייבט אין זיין תשובה אז דער סאטמארער רב האט יא געשטיצט צו מאכן אן עירוב אין וויליאַמסבורג. דער עירוב אין וויליאמסבורג איז געבויט געווארן דורך ר' [[אשר גאלדהירש]], א [[באיאן ( | אנדערע פאַרציילן גאָר, אַ זאַך וואָס איז נישט פאַרשריבן, אז ער זאל זיך האבן אפאר מאל אויסגעדריקט אז בעדפארד עוועניו איז א רשות הרבים דאורייתא, דעריבער קען מען נישט מאכן קיין עירוב אין וויליאמסבורג, און אפילו עס איז געווען עירובין בחייו אין בעדפארד גארדענס, ראדני, אין סוכות, איז אבער קיינמאל נישט געווען קיין עירוב איבער בעדפארד עוועניו, ווייל ער האט געהאלטן אז עס איז א רשות הרבים דאורייתא. אבער דער [[אודווארי]] רב שרייבט אין זיין תשובה אז דער סאטמארער רב האט יא געשטיצט צו מאכן אן עירוב אין וויליאַמסבורג. דער עירוב אין וויליאמסבורג איז געבויט געווארן דורך ר' [[אשר גאלדהירש]], א [[באיאן (חסידות)|באיאנער]] חסיד. ער האט געהאט די הסכמה פון רוב רבנים אין שטאט, נאר אסאך פון די רבנים האבן מורא געהאט פון מפרסם זיין זייער נעמען וועגן פחד פון די צעיושטע זעלבסט געקרוינטע קנאים. | ||
למעשה האלטן זיך מערסטנס פון די וואס רופן זיך "סאטמארער חסידים" אינעם וויליאמסבורגער ציבור צוריק פון טראגן מיט'ן עירוב. רובא דרובא פון די אנדערע קהילות טראגן יא מיט'ן עירוב, טראץ דעם וואס ס'איז נישט קלאר צו דאס טרעפט אויך צו רוב מענטשן. דאס איז זיכער אז רוב מענטשן ווילן דער עירוב, און פילן אז ס'איז נישט ערגער ווי דער עירוב פון אנדערע שטעט, נאר זיי זענען פארפירט פון דעם פאלשן שמועה אז רביה"ק איז געווען דערקעגן. פון צייט צו צייט קומען פאר צוזאמקופטן און מארשן איבער די גאסן קעגן די וואס טראגן מיטן עירוב. אויך קומט פאר א יערליך עצרת מיט דרשות פון פארשידענע רבנים. אינטערסאנט אז זיי ברענגען אלץ א פרעמדער רב צו רעדן, געווענליך א ליטווישער ראש ישיבה. דאס ווייזט אז ס'איז כמעט נישט דא קיין איין חסידישער רב וואס געהערט נישט צו סאטמאר וואס זאל מיטהאלטן דער התנגדות צום עירוב.{{מקור}} | למעשה האלטן זיך מערסטנס פון די וואס רופן זיך "סאטמארער חסידים" אינעם וויליאמסבורגער ציבור צוריק פון טראגן מיט'ן עירוב. רובא דרובא פון די אנדערע קהילות טראגן יא מיט'ן עירוב, טראץ דעם וואס ס'איז נישט קלאר צו דאס טרעפט אויך צו רוב מענטשן. דאס איז זיכער אז רוב מענטשן ווילן דער עירוב, און פילן אז ס'איז נישט ערגער ווי דער עירוב פון אנדערע שטעט, נאר זיי זענען פארפירט פון דעם פאלשן שמועה אז רביה"ק איז געווען דערקעגן. פון צייט צו צייט קומען פאר צוזאמקופטן און מארשן איבער די גאסן קעגן די וואס טראגן מיטן עירוב. אויך קומט פאר א יערליך עצרת מיט דרשות פון פארשידענע רבנים. אינטערסאנט אז זיי ברענגען אלץ א פרעמדער רב צו רעדן, געווענליך א ליטווישער ראש ישיבה. דאס ווייזט אז ס'איז כמעט נישט דא קיין איין חסידישער רב וואס געהערט נישט צו סאטמאר וואס זאל מיטהאלטן דער התנגדות צום עירוב.{{מקור}} | ||
| שורה 119: | שורה 119: | ||
* רבי [[חיים דוד לייבאָוויץ]] (1889-1941), גרינדער און ערשטע ראש ישיבה פון דער 'ראבינער סעמינאַר פון אַמעריקע', היינט באוואוסט אלס "[[ישיבת חפץ חיים]]", אין וויליאמסבורג. | * רבי [[חיים דוד לייבאָוויץ]] (1889-1941), גרינדער און ערשטע ראש ישיבה פון דער 'ראבינער סעמינאַר פון אַמעריקע', היינט באוואוסט אלס "[[ישיבת חפץ חיים]]", אין וויליאמסבורג. | ||
* רבי [[שרגא פייוול מענדלאוויטש]] (1886–1948), גרינדער פון [[תורה ודעת]] און [[תורה ומסורה]] | * רבי [[שרגא פייוול מענדלאוויטש]] (1886–1948), גרינדער פון [[תורה ודעת]] און [[תורה ומסורה]] | ||
* רבי [[אליעזר זוסיא פארטוגאל]] (1898-1982), דער ערשטער [[סקולען ( | * רבי [[אליעזר זוסיא פארטוגאל]] (1898-1982), דער ערשטער [[סקולען (חסידות)|סקולענער]] רבי | ||
* רבי [[ישראל שפירא]] (1889-1989), [[בלוזשאָוו]]ער רבי, מיטגליד פון [[מועצת גדולי התורה]] | * רבי [[ישראל שפירא]] (1889-1989), [[בלוזשאָוו]]ער רבי, מיטגליד פון [[מועצת גדולי התורה]] | ||
* רבי [[יעקב יוסף טווערסקי]] (1899-1968), אדמו"ר פון [[סקווירא]] | * רבי [[יעקב יוסף טווערסקי]] (1899-1968), אדמו"ר פון [[סקווירא]] | ||
| שורה 126: | שורה 126: | ||
==== היינטיגע ==== | ==== היינטיגע ==== | ||
* רבי [[זלמן לייב טייטלבוים]] (געב' 1951), איינער פון צוויי גרויסע רבי'ס פון סאטמאר, און דער דריטער זון פון משה טייטלבוים, | * רבי [[זלמן לייב טייטלבוים]] (געב' 1951), איינער פון צוויי גרויסע רבי'ס פון סאטמאר, און דער דריטער זון פון משה טייטלבוים, | ||
* רבי [[מענדעלע טייטלבוים|מענדל טייטלבוים]] אב"ד [[סאטמאר ( | * רבי [[מענדעלע טייטלבוים|מענדל טייטלבוים]] אב"ד [[סאטמאר (חסידות)|סאטמאר]] | ||
* רבי [[יעקב יחזקיה גרינוואלד (ב)|יעקב יחזקיה גרינוואלד]], [[פאפא]] רבי | * רבי [[יעקב יחזקיה גרינוואלד (ב)|יעקב יחזקיה גרינוואלד]], [[פאפא]] רבי | ||
* רבי [[אשר אנטשיל כ"ץ]], וויענער רב | * רבי [[אשר אנטשיל כ"ץ]], וויענער רב | ||
| שורה 141: | שורה 141: | ||
* רבי [[חיים מערץ]] אב"ד [[תולעת יעקב]] | * רבי [[חיים מערץ]] אב"ד [[תולעת יעקב]] | ||
* רבי [[שלמה לייב וויינבערגער]] אב"ד פאיע | * רבי [[שלמה לייב וויינבערגער]] אב"ד פאיע | ||
* רבי [[זלמן לייב פילאפ]] חבר בד"צ [[התאחדות הרבנים]] ובד"צ [[סאטמאר ( | * רבי [[זלמן לייב פילאפ]] חבר בד"צ [[התאחדות הרבנים]] ובד"צ [[סאטמאר (חסידות)|סאטמאר]] | ||
* רבי יצחק אייזיק אייכנשטיין אב"ד גאלאנטא וחבר [[התאחדות הרבנים]] | * רבי יצחק אייזיק אייכנשטיין אב"ד גאלאנטא וחבר [[התאחדות הרבנים]] | ||
* רבי ישראל מענדל שווארטץ אב"ד לאשאנץ | * רבי ישראל מענדל שווארטץ אב"ד לאשאנץ | ||
| שורה 171: | שורה 171: | ||
== אין פאָלקס קולטור == | == אין פאָלקס קולטור == | ||
* ר' [[יום טוב עהרליך]] אין א ניגון אויף זיין [[יידיש נחת (אלבום)|יידיש נחת קאסעטע]] באזינגט די אידישע שטאט וויליאמסבורג אין זיינע צייטן, און לייגט עס אראפ מיט הערליכע פארבן, ווי עס ווירבלט אידישקייט אין אלע ווינקלען, תלמודי תורה און ישיבות, אפילו דאקטוירים, לויערס, אלעס איז עהרליך און פרום, די פרויען [[צניעות]]'דיג. ער פארציילט פון אלע אידישע קהילות וואס עקזיסטירן דארט, יעדער לויט זיין מנהג און שורש, און פארגעסט נישט צו פארציילן פון זיין [[סטאלין ( | * ר' [[יום טוב עהרליך]] אין א ניגון אויף זיין [[יידיש נחת (אלבום)|יידיש נחת קאסעטע]] באזינגט די אידישע שטאט וויליאמסבורג אין זיינע צייטן, און לייגט עס אראפ מיט הערליכע פארבן, ווי עס ווירבלט אידישקייט אין אלע ווינקלען, תלמודי תורה און ישיבות, אפילו דאקטוירים, לויערס, אלעס איז עהרליך און פרום, די פרויען [[צניעות]]'דיג. ער פארציילט פון אלע אידישע קהילות וואס עקזיסטירן דארט, יעדער לויט זיין מנהג און שורש, און פארגעסט נישט צו פארציילן פון זיין [[סטאלין (חסידות)|סטאלינ]]ער ביהמ"ד: | ||
{{ציטירן|תוכן=... ביים קלויזענבורגען הייסע טרערן,<br>טיפע קרעכצן ביי דעם סקווירא'ן,<br>און די סטאלינע מיט געשרייען,<br>און סאטמאר האט מען נאכנישט אנגעפאנגען,<br>ערשט איז מען אין מקוה געגאנגען,<br>און ביי די וויזניצ'ע טרינקט מען שוין לחיים...}} | {{ציטירן|תוכן=... ביים קלויזענבורגען הייסע טרערן,<br>טיפע קרעכצן ביי דעם סקווירא'ן,<br>און די סטאלינע מיט געשרייען,<br>און סאטמאר האט מען נאכנישט אנגעפאנגען,<br>ערשט איז מען אין מקוה געגאנגען,<br>און ביי די וויזניצ'ע טרינקט מען שוין לחיים...}} | ||