אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "רוי:הגדה של פסח"

עֲבָדִים הָיִינוּ קנעכט זענען מיר געווען לְפַרְעֹה צו פרעה וואס איז געווען א מלך קשה בְּמִצְרָיִם אין מצרים וואס איז געווען א מדינה קשה. און דאס איז דער טעם פארוואס מיר מאכען סימנים פון עבדות. און נאכדעם איז געווען: וַיּוֹצִיאֵנוּ יְיָ אֱלֹהֵינוּ מִשָּׁם דער אייבערשטער האט און ארויס גענומען פון דארט, בְּיָד חֲזָקָה מיט א שטארקע האנט וּבִזְרוֹעַ נְטוּיָה, און מיט א אויסגעשטרעקטע ארעם. און דאס איז דער טעם פארוואס מיר מאכען סימנים פון חירות.  

חָכָם מָה הוּא אוֹמֵר: וועלכע פון די פיר פסוקים האט די תורה מרמז געווען ווי דער חכם פרעגט? אויף דעם ענטפערט דער בעל ההגדה, אז דאס איז דער פסוק (דברים י-כ) כי ישאלך בנך מחר לאמר, מָה הָעֵדֹת וְהַחֻקִּים וְהַמִּשְׁפָּטִים, אֲשֶׁר צִוָּה יְיָ אֱלֹהֵינוּ אֶתְכֶם: וויבאלד די תורה זאגט "אלוקינו" זעהן מיר אז מען רעדט פון אזא קינד וואס איז זיך כולל מיט כלל ישראל, און פון די שאלה זעהן מיר אז ער איז א חכם בתורה, ווייל ער ווייסט א חילוק צווישען עדות און חקים און משפטים. אין אמת'ן ענטפערט דאך דער טאטע צום קינד, דאס וואס די תורה הייסט ענטפערען, אזוי ווי עס שטייט דארט ווייטער: ואמרת לבנך עבדים היינו וגו' ויתן ה' אותות ומופתים וגו' ואותנו הוציא משם וגו', אבער דער בעל הגדה ברענגט נישט אראפ דעם פסוק ווייל דאס שטייט דאך קלאר אין פסוק, דער בעל הגדה לייגט נאר צו אז חוץ וואס די תורה הייסט ענטפערען, וְאַף אַתָּה אֱמָר לוֹ כְּהִלְכוֹת הַפֶּסַח: זאלסט איהם נאך צולייגען אלע הלכות פון פסח, פון אנהייב ביז'ן סוף, און אפילו די הלכות וואס איז נאר נוגע פאר נאכ'ן סעודה, וואס דאס איז אז: אֵין מַפְטִירִין מען טאהר נישט ענדיגען די סעודה אַחַר הַפֶּסַח נאך דעם וואס מען האט שוין געגעסן דעם [[קרבן פסח]], און עסן די זאכן וואס ווערען אנגערופן אֲפִיקוֹמָן וואס דאס איז דער קינוח סעודה, ווייל נאך דעם קרבן פסח טאהר מען שוין גארנישט עסן, כדי אז עס זאל בלייבן דעם טעם פון די קרבן פסח אין מויל.  

מִתְּחִלָּה אין אנהייב פון די המשך הדורות פון ווי כלל ישראל שטאמען: עוֹבְדֵי עֲבוֹדָה זָרָה הָיוּ אֲבוֹתֵינוּ. זענען אונזערע עלטערען געדינט עבודה זרה וְעַכְשָׁיו קֵרְבָנוּ הַמָּקוֹם לַעֲבוֹדָתוֹ. און יעצט נאך יציאת מצרים און קבלת התורה האט אונז דער אייבערשטער דערנענטערט צו זיין דינסט. פון דא זעהן מיר קודם די צוויי עקן פון דעם סיפור בקיצור. יעצט גייט דער בעל ההגדה אנהייבן באריכות און ער הייבט אהן מיט די פסוק אין ספר יהושע (כד-ב) שֶׁנֶּאֱמַר: אזוי ווי עס שטייט אין פסוק: וַיֹּאמֶר יְהוֹשֻׁעַ אֶל כָּל הָעָם. און יהושע האט געזאגט צום גאנצען יודישען פאלק כֹּה אָמַר יְיָ אֱלֹהֵי יִשְׂרָאֵל, אזוי האט דער אייבערשטער דער גאט פון די יודן געזאגט: בְּעֵבֶר הַנָּהָר יָשְׁבוּ אֲבוֹתֵיכֶם מֵעוֹלָם, און דער אנדערע זייט פון נהר פרת האבן אייערע עלטערען פון אייביג אהן געוואוינט תֶּרַח אֲבִי אַבְרָהָם וַאֲבִי נָחוֹר. תרח דער טאטע פון אברהם און נחור, וַיַּעַבְדוּ אֱלֹהִים אֲחֵרִים: זיי האבן דארט געדינט פרעמדע אפגעטער וָאֶקַּח אֶת אֲבִיכֶם אֶת אַבְרָהָם מֵעֵבֶר הַנָּהָר, איך האב גענומען אייער טאטע אברהם פון די אנדערע זייט נהר פרת, אזוי ווי עס שטייט "לך לך מארצך וגו'", וָאוֹלֵךְ אוֹתוֹ בְּכָל אֶרֶץ כְּנָעַן. און איך האב איהם געפירט און דעם לאנד כנען, אזוי ווי עס שטייט אין פסוק "קום התהלך בארץ וגו'", וָאַרְבֶּה אֶת זַרְעוֹ, און איך האב געמערט זיינע קינדער ישמעאל און בני קטורה וָאֶתֶּן לוֹ אֶת יִצְחָק: און איך האב איהם געגעבן יצחק וואס ווערט נישט אריינגערעכנט מיט די אנדערע קינדער די בני ישמעאל און די בני קטורה, ווייל ער איז דער עיקר קינד. וָאֶתֵּן לְיִצְחָק אֶת יַעֲקֹב וְאֶת עֵשָׂו. און איך האב געגעבן צו יצחק, יעקב און עשו, און יעקב איז דער וואס האט ממשיך געווען די קייטעל פון די הייליגע אבות, צו מקבל זיין די הבטחות וואס איך האב צוגעזאגט צו אברהם און יצחק. פארוואס האט יעקב זוכה געווען צו דאס? דאס איז געווען ווייל: וָאֶתֵּן לְעֵשָׂו אֶת הַר שֵׂעִיר, איך האב דאך געגעבען צו עשו דער הר שעיר און נישט ארץ ישראל כדי אז לָרֶשֶׁת אוֹתוֹ ער זאל קענען גלייך ירש'נען א לאנד, ווי מיר געדענקען אין רש"י ווי רש"י זאגט אז מען האט געגעבן דעם ברירה פאר עשו צו באקומען ארץ ישראל, בתנאי אז ער וועט האבן גלות (ארץ ישראל נקנין ביסורים) האט עשו געזאגט: "איך דארף נישט ארץ ישראל און איך דארף נישט זיינע יסורים", און דערפאר איז געווען אז: וְיַעֲקֹב וּבָנָיו יָרְדוּ מִצְרָיִם: יעקב אין זיינע קינדער וואס גייען יא באקומען ארץ ישראל, האבן גענידערט קיין מצרים, כדי אז עס זאל קענען מקיום ווערען דעם פסוק פון כי גר יהיה זרעך בארץ לא להם וגו'.  

וַנִּצְעַק אֶל יְיָ אֱלֹהֵי אֲבֹתֵינוּ, וַיִּשְׁמַע יְיָ אֶת קֹלֵנוּ, וַיַּרְא אֶת עָנְיֵנוּ, וְאֶת עֲמָלֵנוּ, וְאֶת לַחֲצֵנוּ:  

וַנִּצְעַק אֶל יְיָ אֱלֹהֵי אֲבֹתֵינוּ, נאר דער אייבערשטער האט געוואוסט פארוואס זיי שרייען כְּמָה שֶּׁנֶּאֱמַר: ווי מיר טרעפן אין אן אנדערן פסוק באריכות (שמות ב-כג) וַיְהִי בַיָּמִים הָרַבִּים הָהֵם, און עס איז געווען אין די לאנגע גלות וַיָּמָת מֶלֶךְ מִצְרַיִם, דער קעניג פון מצרים איז געשטארבען, און דעמאלס האבן די יודן געטראפען א געלעגנהייט צו וויינען צום אייבערשטען וועגן זייער שווערן מצב, ווייל סתם האבן זיי מורא געהאט פון די מצריים צו ווייזען אז זיי קלאגען אויף זייערע ביטערע מצב, אבער יעצט אז אלע וויינען וועט מען מיינען אז זיי וויינען פאר דעם זעלבען סיבה וַיֵּאָנְחוּ בְנֵי יִשְׂרָאֵל און די יודן האבן געזיפצט אין הארץ מִן הָעֲבֹדָה וועגן די שווערע ארבעט, ווייל וואס זיי טראכטן אין הארץ ווייסען נישט די מצרים וַיִּזְעָקוּ און זיי האבן געשריגען, אבער זיי האבן נישט געזאגט פאר קיינעם פארוואס זיי שרייען, און די גוים האבן געמיינט אז זיי וויינען וועגן דעם מיתת פרעה, אבער וַתַּעַל שַׁוְעָתָם אֶל הָאֱלֹהִים זייער געבעט איז ארויף צום אייבערשטען, און נאר דער אייבערשטער האט געוואוסט אז דער געווייין איז מִן הַעֲבֹדָה פון די שווערע ארבעט און נישט וועגן מיתת פרעה.  

וַיּוֹצִאֵנוּ יְיָ מִמִּצְרַיִם. וויבאלד עס שטייט דא דעם שם הוי' וואס לכאורה וואלט דאך דאס נישט געדארפט שטיין, און עס וואלט געקענט שטיין "ויוצאנו ממצרים" ווייל מיר ווייסען דאך דאס פון די פריערדיגע פסוקים אז דער אייבערשטער איז דער וואס האט אונז געראטעוועט, מוז זיין אז דאס קומט אונז צו לערנען לֹא עַל יְדֵי מַלְאָךְ, אז דער גאולה איז נישט געווען דארך א מלאך וְלֹא עַל יְדֵי שָׂרָף. און נישט דארך א שרף (דאס איז אויך א מין מלאך) וְלֹא עַל יְדֵי שָׁלִיחַ און נישט דארך א שליח (דאס איז דער מלאך מט"ט וואס הייסט שליח) אֶלָּא הַקָּדוֹשׁ בָּרוּךְ הוּא בִּכְבוֹדוֹ וּבְעַצְמוֹ נאר דער הייליגער באשעפער בכבודו ובעצמו שֶׁנֶּאֱמַר: אזוי ווי עס שטייט אין א פסוק (שמות יב-יב) וְעָבַרְתִּי בְאֶרֶץ מִצְרַיִם בַּלַּיְלָה הַזֶּה, איך וועל אריבערגיין אין דעם לאנד מצרים אין דעם נאכט פון הקרבת קרבן פסח וְהִכֵּיתִי כָל בְּכוֹר בְּאֶרֶץ מִצְרַיִם, און איך וועל שלאגן יעדן בכור אין דעם לאנד מצרים מֵאָדָם וְעַד בְּהֵמָה, סיי די מענטשן און סיי די בהמות וּבְכָל אֱלֹהֵי מִצְרַיִם אֶעֱשֶׂה שְׁפָטִים און אין די אפגעטער פון מצרים וועל איך טוהן שטראפונגען אֲנִי יְיָ: איך בין ה', איז וויבאלד עס שטייט דריי לשונות פון מיעוטים, וועלען מיר ממעט זיין דריי מיעוטים, וְעָבַרְתִּי בְאֶרֶץ מִצְרַיִם בַּלַּיְלָה הַזֶּה, וויבאלד עס שטייט "ועברתי" וועלען מיר ממעט זיין אֲנִי נאר איך וועל אריבערגיין וְלֹא מַלְאָךְ און נישט קיין מלאך. וְהִכֵּיתִי כָל בְּכוֹר בְּאֶרֶץ מִצְרַיִם. וויבאלד עס שטייט "והכיתי" וועלען מיר ממעט זיין אֲנִי נאר איך וועל שלאגן וְלֹא שָׂרָף און נישט קיין שרף. וּבְכָל אֱלֹהֵי מִצְרַיִם אֶעֱשֶׂה שְׁפָטִים, וויבאלד עס שטייט "אעשה" וועלען מיר ממעט זיין אֲנִי נאר איך וועל טוהן וְלֹא הַשָּׁלִיחַ און נישט קיין שליח אֲנִי יְיָ, איך ה' אליין וועל זיי אויסלייזען. אֲנִי הוּא נאר איך וועל זיין דער אוסלייזער וְלֹא אַחֵר און נישט קיין צווייטען. יעצט פארשטייען מיר שוין פארוואס עס שטייט "ויוציאני ה' ממצרים", און נישט "ויוציאני ממצרים".  

וּבְמוֹרָא גָּדוֹל זֶה גִּלּוּי שְׁכִינָה, דער מדרגה פון "ובמורא גדול" גייט ארויף אויף דעם גילוי שכינה, דאס מיינט אז עס איז באקאנט געווארען צו די יודן דארך די אותות ומופתים דער געוואלדיגע כבוד פונעם אייבערשטען דורך דעם וואס דער אייבערשטער האט משדד געווען אלע מערכת השמים וועגן כלל ישראל, דאס אלעס איז געווען כדי זיי ארויסצונעמען פון די טיפקייט פון די טומאה און פון אלע עבודה זרה'ס פון מצרים, און צו קענען משריש זיין אין זייער הארץ אמונה בה' כְּמָה שֶּׁנֶּאֱמַר: אזוי ווי עס שטייט אין אן אנדערע פסוק אוֹ הֲנִסָּה אֱלֹהִים, צו דען האט אן אפגאט געטוהן אזעלעכע ניסים לָבוֹא לָקַחַת לוֹ גוֹי מִקֶּרֶב גּוֹי, צו נעמען א פאלק (די יודן) וואס איז געווען געזונקען אין טומאת ע"ז פון א פאלק (די מצריים) וואס איז געווען פיל מיט עבודה זרה'ס, און אריינלייגן אין זיי אמונה בה' בְּמַסֹּת בְּאֹתֹת וּבְמוֹפְתִים וּבְמִלְחָמָה, דארך ניסים און און וואונדער, און דארך מלחמה מיט די גוים וּבְיָד חֲזָקָה מיט א שטארקע האנט פון מכות וּבִזְרוֹעַ נְטוּיָה, און מיט א אויסגעשטרעקטע ארעם ווי די ניסים איז געווען באקאנט פאר יעדעם וּבְמוֹרָאִים גְּדֹלִים און מיט גרויסע מראות, ווי יעדער האט געזעהן ווי דער אייבערשטער האט משדד געווען די טבע כְּכֹל אֲשֶׁר עָשָׂה לָכֶם יְיָ אֱלֹהֵיכֶם בְּמִצְרַיִם, אזוי ווי אלעס וואס דער אייבערשטער האט געטון פאר אייך אין מצרים לְעֵינֶיךָ אז עס זאל זיין אפען צו אייערע אייגענע אויגען, אלעס כדי אז מען זאל קענען ארויס גיין פון טומאת מצרים און גלייבן אז ה' אחד. וויבאלד דער פסוק זאגט אז דאס איז געווען אז איר זאלט אליין זעהן מיט די אייגענע אויגן, וועל איך זאגען אז ווען עס שטייט אין פסוק "ובמוראים גדולים" מיינט דאס "גלוי שכינה".