35,369
רעדאגירונגען
ק
טשעקטי און אנדערע רייניגונג, typos fixed: בֿ ← ב (72), ױ ← וי, וווּ ← וואוּ, במלאות ← במלאת
ק (החלפת טקסט – "„" ב־""") |
ק (טשעקטי און אנדערע רייניגונג, typos fixed: בֿ ← ב (72), ױ ← וי, וווּ ← וואוּ, במלאות ← במלאת) |
||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
[[טעקע:Abraham Sutzkever 1950.jpg|קליין|200px| | [[טעקע:Abraham Sutzkever 1950.jpg|קליין|200px|אַברהם סוצקעווער אין תּש"י]] | ||
[[טעקע:Sutskever Valdiks 1940.jpg|קליין|200px|די הילע פונעם לידער באַנד "וואַלדיקס", 1940]] | [[טעקע:Sutskever Valdiks 1940.jpg|קליין|200px|די הילע פונעם לידער באַנד "וואַלדיקס", 1940]] | ||
''' | '''אַברהם סוצקעווער''' ([[15טן יולי]], [[1913]] - [[20סטן יאנואר|20סטן יאַנואַר]], [[2010]]), איז געװען אַ ייִדישער [[דיכטער]] און [[פּאַרטיזאַן]] פון דער [[צװײטער װעלט מלחמה]]. | ||
== ביאָגראַפיע == | == ביאָגראַפיע == | ||
אַברהם סוצקעווער איז געבוירן געװאָרן דעם 15טן יולי 1913 (י' תמוז תרע"ג) אין [[סמאָרגאָן]], דאן [[ליטע]] היינט [[בעלאַרוס]], אַ שטעטל אַרום זיבעציג ק“מ פון [[װילנע]]. זיין זיידע פון דער מאַמעס צד איז געווען דער רב [[שבתי פיינבערג]], מחבר פון ספר "אפיקי מגינים“ אויפן [[שלחן ערוך|שלחן־ערוך]]. אין סעפּטעמבער 1915 האָבן קאָזאַקן פּאָגראָמירט און אונטערגעצונדן סמאָרגאָן. די ייִדן האָט מען פאַרטריבן פון שטאָט. ווי אַנדערע משפּחות, האָבן די סוצקעווערס געפונען אַ מקום־מיקלט אין [[סיביר]], אין דער געגנט פון אָמסק, ביים טייך אירטיש. דאָרטן איז ער צו זיבן יאָר פאַריתומט געוואָרן פון זיין פאָטער. | |||
נאָך דער [[ערשטער וועלט מלחמה]] האָט זיך זיין משפּחה איבערגעקליבן קיין [[װילנע]], דעמאָלט אונטער פּוילישער הערשאַפט, װוּ ער האָט זיך געלערנט אין אַ תּלמוד־תּורה און שפּעטער אין אַ פּויליש־שפּראַכיקער ייִדישער גימנאַזיע. צו 14 יאָר אָנגעהויבן שרייבן פּאָעזיע, צו ערשט אויף העברעיִש, שפּעטער אויף ייִדיש. אין 1930 געוואָרן אַ מיטגליד פון דער ייִדישיסטישער סקויטן־אָרגאַניזאַציע "בין“, געגרינדט דורכן לינגוויסט [[מאקס וויינרייך|מאַקס וויינרייך]]. זיין ערשט ליד איז דערשינען אין 1932 אין אַן אויסגאַבע פון דער "בין“. | נאָך דער [[ערשטער וועלט מלחמה]] האָט זיך זיין משפּחה איבערגעקליבן קיין [[װילנע]], דעמאָלט אונטער פּוילישער הערשאַפט, װוּ ער האָט זיך געלערנט אין אַ תּלמוד־תּורה און שפּעטער אין אַ פּויליש־שפּראַכיקער ייִדישער גימנאַזיע. צו 14 יאָר אָנגעהויבן שרייבן פּאָעזיע, צו ערשט אויף העברעיִש, שפּעטער אויף ייִדיש. אין 1930 געוואָרן אַ מיטגליד פון דער ייִדישיסטישער סקויטן־אָרגאַניזאַציע "בין“, געגרינדט דורכן לינגוויסט [[מאקס וויינרייך|מאַקס וויינרייך]]. זיין ערשט ליד איז דערשינען אין 1932 אין אַן אויסגאַבע פון דער "בין“. | ||
| שורה 14: | שורה 14: | ||
אין געטאָ און אין וואַלד האט ער כּסדר געשריבן. זיינע אַ פּאָעמע איז דערגאַנגען ביז [[מאסקווע|מאָסקווע]] און געמאַכט אַ שטאַרקן רושם אויף ייִדיש־רוסישע שרייבער ווי [[באָריס פּאַסטערנאַק]], [[איליאַ ערענבורג]] און [[וואַסילי גראָסמאַן]]. רעכענענדיק אַז ער קען צוניץ קומען אין מאָסקווע פאַר דער אַרבעט פון [[יידישער אנטי פאשיסטישער קאמיטעט|ייִדישן אַנטיפאַשיסטישן קאָמיטעט]], האָט די סאָוועטישע מאַכט געשיקט אַ ספּעציעלן עראָפּלאַן אים אַהינצוברענגען. במשך דער [[מלחמה]] האָט סוצקעווער אָנגעשריבן איבער אכציג לידער. | אין געטאָ און אין וואַלד האט ער כּסדר געשריבן. זיינע אַ פּאָעמע איז דערגאַנגען ביז [[מאסקווע|מאָסקווע]] און געמאַכט אַ שטאַרקן רושם אויף ייִדיש־רוסישע שרייבער ווי [[באָריס פּאַסטערנאַק]], [[איליאַ ערענבורג]] און [[וואַסילי גראָסמאַן]]. רעכענענדיק אַז ער קען צוניץ קומען אין מאָסקווע פאַר דער אַרבעט פון [[יידישער אנטי פאשיסטישער קאמיטעט|ייִדישן אַנטיפאַשיסטישן קאָמיטעט]], האָט די סאָוועטישע מאַכט געשיקט אַ ספּעציעלן עראָפּלאַן אים אַהינצוברענגען. במשך דער [[מלחמה]] האָט סוצקעווער אָנגעשריבן איבער אכציג לידער. | ||
נאָך דער באַפרייונג האט ער פאר א קורצע צייט געוווינט אין מאָסקווע, אין [[לאדזש|לאָדזש]] און אין [[פּאַריז]]. דעם 12טן פעברואַר 1946 אַרויסגעטראָטן ווי דער ערשטער ייִדישער עדות אויפן [[נירנבערג פראצעס|נירנבערגער פּראָצעס]] קעגן די נאַצישע קריגס־פאַרברעכער. אין סעפּטעמבער 1947 זיך באַזעצט אין [[ארץ ישראל|ארץ־ישׂראל]]. דאָרטן געוואָרן דער גרינדער און רעדאַקטאָר פונעם זשורנאַל [[די גאָלדענע קייט]] ( | נאָך דער באַפרייונג האט ער פאר א קורצע צייט געוווינט אין מאָסקווע, אין [[לאדזש|לאָדזש]] און אין [[פּאַריז]]. דעם 12טן פעברואַר 1946 אַרויסגעטראָטן ווי דער ערשטער ייִדישער עדות אויפן [[נירנבערג פראצעס|נירנבערגער פּראָצעס]] קעגן די נאַצישע קריגס־פאַרברעכער. אין סעפּטעמבער 1947 זיך באַזעצט אין [[ארץ ישראל|ארץ־ישׂראל]]. דאָרטן געוואָרן דער גרינדער און רעדאַקטאָר פונעם זשורנאַל [[די גאָלדענע קייט]] (תּל־אָביב 1949 - 1995) — די העכסטע טריבונע פון דער נאָכמלחמהדיקער ליטעראַטור אויף [[אידיש]]. | ||
צווישן 1948 און 1996 זענען אַרויס אין ישׂראל | צווישן 1948 און 1996 זענען אַרויס אין ישׂראל קרוב צו דרייסיג ביכער מיט סוצקעווערס פּאָעזיע און פּאָעטישער פּראָזע. צו זיינע יובילייען — 50 יאָר אין 1963, 70 אין 1983 — זענען דערשינען באַזונדערע בענד מיט קריטישע עסייען וועגן אים. ער האָט באַקומען הויכע ליטעראַרישע אויסצייכענונגען אין ישׂראל און אין אַנדערע לענדער. אַזעלכע שרייבער ווי [[טשעסלאַוו מילאָש]] און [[ערי דע לוקאַ]] האָבן אים באַגריסט ווי איינעם פון די וויכטיקסטע פּאָעטן פון 20סטן יאָרהונדערט. זיינע װערק זענען איבערגעזעצט געוואָרן אין [[העברעיִש]], [[ענגליש]], [[דייטש]], [[פראנצויזיש|פראַנצייזיש]] און פאַרשיידענע אַנדערע לשונות. | ||
ער איז ניפטר געוואָרן ד' | ער איז ניפטר געוואָרן ד' שבט תּש"ע (דעם 20סטן יאַנואַר 2010) אין תּל־אָביב, אין עלטער פון 96 יאָר. | ||
==ביכער== | ==ביכער== | ||
| שורה 30: | שורה 30: | ||
* [http://archive.org/details/nybc208864 ווילנער געטאָ 1944-1941] (בוענאָס־איירעס, איקוף, 1947) | * [http://archive.org/details/nybc208864 ווילנער געטאָ 1944-1941] (בוענאָס־איירעס, איקוף, 1947) | ||
* [http://archive.org/details/nybc201129 ייִדישע גאַס] (ניו־יאָרק, פאַרלאַג מתּנות, 1948) | * [http://archive.org/details/nybc201129 ייִדישע גאַס] (ניו־יאָרק, פאַרלאַג מתּנות, 1948) | ||
* [http://archive.org/details/nybc208861 געהיימשטאָט] ( | * [http://archive.org/details/nybc208861 געהיימשטאָט] (תּל־אָביב, פריינד פונעם מחבר, 1948) | ||
* [http://archive.org/details/nybc208862 אין פייער־וואָגן] ( | * [http://archive.org/details/nybc208862 אין פייער־וואָגן] (תּל־אָביב, די גאָלדענע קייט, 1952) | ||
* [http://archive.org/details/nybc207152 סיביר] (צייכענונגען פון [[מאַרק שאַגאַל]], ירושלים, 1953) | * [http://archive.org/details/nybc207152 סיביר] (צייכענונגען פון [[מאַרק שאַגאַל]], ירושלים, 1953) | ||
* [http://archive.org/details/nybc208865 פון דריי וועלטן] (בוענאָס־איירעס, ליטעראַטן און זשורנאַליסטן־פאַראיין, 1953) | * [http://archive.org/details/nybc208865 פון דריי וועלטן] (בוענאָס־איירעס, ליטעראַטן און זשורנאַליסטן־פאַראיין, 1953) | ||
* [http://archive.org/details/nybc208860 אָדע צו דער טויב] ( ( | * [http://archive.org/details/nybc208860 אָדע צו דער טויב] ( (תּל־אָביב, די גאָלדענע קייט, 1953) | ||
* [http://archive.org/details/nybc201130 אין מידבר סיני] ( ( | * [http://archive.org/details/nybc201130 אין מידבר סיני] ( (תּל־אָביב, פאַרלאַג פּרץ־ביבליאָטעק, 1957) | ||
* [http://archive.org/details/nybc214533 אָאַזיס] ( ( | * [http://archive.org/details/nybc214533 אָאַזיס] ( (תּל־אָביב, פאַרלאַג י.ל.פּרץ, 1960) | ||
* [http://archive.org/details/nybc208863 גייסטיקע ערד] (האָלצשניטן פון [[ארטור קאלניק|אַרטור קאָלניק]], ניו־יאָרק, פאַרלאַג דער קוואַל, 1961) | * [http://archive.org/details/nybc208863 גייסטיקע ערד] (האָלצשניטן פון [[ארטור קאלניק|אַרטור קאָלניק]], ניו־יאָרק, פאַרלאַג דער קוואַל, 1961) | ||
* [[iarchive:nybc208866|פּאָעטישע ווערק באַנד 1]] און [[iarchive:nybc208867|2]] ( | * [[iarchive:nybc208866|פּאָעטישע ווערק באַנד 1]] און [[iarchive:nybc208867|2]] (תּל־אָביב, יובל־קאָמיטעט, 1963) | ||
* [[iarchive:nybc213587|לידער פון ים־המוות]] ( | * [[iarchive:nybc213587|לידער פון ים־המוות]] (תּל־אָביב — ניו־יאָרק, פאַרלאַג בערגען־בעלזען, 1968) | ||
* [[iarchive:nybc208870|פירקאַנטיקע אותיות און מופתים]] ( | * [[iarchive:nybc208870|פירקאַנטיקע אותיות און מופתים]] (תּל־אָביב, די גאָלדענע קייט, 1968) | ||
* [[iarchive:nybc208871|צייטיקע פּנימער]] ( | * [[iarchive:nybc208871|צייטיקע פּנימער]] (תּל־אָביב, פאַרלאַג י.ל.פּרץ, 1970) | ||
* די פידלרויז (צייכענונגען פון מאַרק שאַגאַל, ( | * די פידלרויז (צייכענונגען פון מאַרק שאַגאַל, (תּל־אָביב, די גאָלדענע קייט, 1974) | ||
* גרינער אַקוואַריום (אַריינפיר פון רות ווייס, העברעיִשער אוניווערסיטעט אין ירושלים, 1975) | * גרינער אַקוואַריום (אַריינפיר פון רות ווייס, העברעיִשער אוניווערסיטעט אין ירושלים, 1975) | ||
* [[iarchive:nybc202166|לידער פון טאָגבוך]] ( | * [[iarchive:nybc202166|לידער פון טאָגבוך]] (תּל־אָביב, די גאָלדענע קייט, 1977) | ||
* [[iarchive:nybc214532|דאָרטן | * [[iarchive:nybc214532|דאָרטן וואוּ עס נעכטיקן די שטערן]] (תּל־אָביב, פאַרלאַג ישׂראל־בוך, 1979) | ||
* [[iarchive:nybc203216|די ערשטע נאַכט אין געטאָ]] ( | * [[iarchive:nybc203216|די ערשטע נאַכט אין געטאָ]] (תּל־אָביב, די גאָלדענע קייט, 1979) | ||
* פון אַלטע און יונגע | * פון אַלטע און יונגע כּתב־ידן (תּל־אָביב, פאַרלאַג ישׂראל־בוך, 1982) | ||
* צווילינג־ברודער ( | * צווילינג־ברודער (תּל־אָביב, די גאָלדענע קייט, 1986) | ||
* די | * די נבואה פון שוואַרצאַפּלען (אַריינפיר פון רות ווייס, העברעיִשער אוניווערסיטעט אין ירושלים, 1989) | ||
* דער יורש פון רעגן ( | * דער יורש פון רעגן (תּל־אָביב, די גאָלדענע קייט, 1992) | ||
* ביים לייענען פּנימער (העברעיִשער אוניווערסיטעט אין ירושלים, 1993) | * ביים לייענען פּנימער (העברעיִשער אוניווערסיטעט אין ירושלים, 1993) | ||
* צעוואַקלטע ווענט ( | * צעוואַקלטע ווענט (תּל־אָביב, די גאָלדענע קייט, 1996) | ||
==ביבליאָגראַפיע== | ==ביבליאָגראַפיע== | ||
* [[iarchive:nybc207990| | * [[iarchive:nybc207990|יובל־בוך צום פופציקסטן געבוירן־טאָג פון אַברהם סוצקעווער]] (תּל־אָביב, יובל־קאָמיטעט, 1963) | ||
* שלמה ביקל. די ברכה פון שיינקייט: עסייען וועגן | * שלמה ביקל. די ברכה פון שיינקייט: עסייען וועגן אַברהם סוצקעווער (תּל־אָביב, פאַרלאַג המנורה, 1969) | ||
* יודל מאַרק. | * יודל מאַרק. אַברהם סוצקעווערס פּאָעטישער וועג (תּל־אָביב, פאַרלאַג י.ל.פּרץ, 1974) | ||
* | * אַברהם נאָווערשטערן. אַברהם סוצקעווער־ביבליאָגראַפיע (תּל־אָביב, פאַרלאַג ישׂראל־בוך, 1976) | ||
* ייִחוס פון ליד/יחוסו של שיר, | * ייִחוס פון ליד/יחוסו של שיר, לכּבוד אַברהם סוצקעווער (תּל־אָביב, יובל־קאָמיטעט, 1983) | ||
* | * אַברהם סוצקעווער במלאת לו שבעים/צום ווערן אַ בן־שבעים (ירושלים, קאַטאַלאָג פון דער אויסשטעלונג אין דער נאַציאָנאַלער און אוניווערסיטעט־ביבליאָטעק, נאָוועמבער 1983) | ||
* ''די גאָלדענע קייט'' נומער 136: | * ''די גאָלדענע קייט'' נומער 136: אַברהם־סוצקעווער־נומער (תּל־אָביב, 1993) | ||
== וועבלינקען == | == וועבלינקען == | ||
| שורה 81: | שורה 81: | ||
[[קאַטעגאָריע:ישראלים]] | [[קאַטעגאָריע:ישראלים]] | ||
[[קאַטעגאָריע:פארטיזאנער]] | [[קאַטעגאָריע:פארטיזאנער]] | ||
[[ | [[קאַטעגאָריע:אומבאקוקט]] | ||
[[ | [[קאַטעגאָריע:אויף יידיש]] | ||
{{קרד/ויקי/יידיש}} | {{קרד/ויקי/יידיש}} | ||