אגרת השבת

פאראמעטער פעלערן אין מוסטער:ספר
ליידיגע פאראמעטער [ תאריך מהדורות נוספות ] ערשיינען נישט אין מוסטער דעפיניציע
פאראמעטער [ תאריך מהדורה ראשונה, מאת, ויקיטקסט ] ערשיינען נישט אין מוסטער דעפיניציע

אגרת השבת

דרויסנדיגע לינקס
היברובוקס	33117

אגרת השבת ("דער בריוו פונעם שבת") איז א חיבור וואס רבי אברהם אבן עזרא האט געשריבן צו אויפווייזן אז לויט אידישקייט הייבט זיך אן דער טאג אנהייב נאכט, און נישט פון דער פרי, ווי די מיינונג פון די וואס קריגן אויף חז"ל. דער חיבור איז געשריבן געווארן מוצאי שבת, די נאכט פון ט"ו טבת ד'תתקי"ט, נאך וואס די נאכט פונעם פריערדיגן שבת (ליל י"ד) האט ער געזען אין זיין חלום אן אָנזאָג פון שבת אז עס זענען דא וואס זענען מחלל דעם שבת נאַכט דורך די מיינונג וואס ענדערט די צייט פון די אָנהייב פונעם טאָג.

הינטערגרונט

דער אבן עזרא איז אריבער גאר א שטורמיש לעבן וואס האט געברענגט דערצו אז ער איז אלץ געווען אונטערוועגנס, גייענדיג פון איין לאנד צום צווייטן. אין יעדן ארט וואו ער איז אנגעקומען האט ער מרביץ תורה געווען פאר תלמידים, און געשריבן חיבורים אויף פארשידענע מקצועות התורה. זיין ערשטע וואנדערונג האט פאסירט אין דער תקופה ווען די מוסולמענער האבן געשטעלט א ווידערשטאנד און איבערגענומען די מאכט אין שפאניע, צווינגנדיג אים צו פארלאזן זיין געבורט-שטאט טאלידאנא, פון וואו ער איז אנגעקומען קיין רוים, איטאליע.

א צייט שפעטער איז ער ווייטער געגאנגען צו דער שטאט לוקא, פון דארט האט ער פארגעזעצט קיין מאנטובה, און ווייטער קיין וויראנא, שטעט וועלכע געפינען זיך אין איטאליע. פון דארט האט ער זיך אריבערגעצויגן צו דער שטאט בעדרש (היינט באקאנט אלס בזייא) אין פראנקרייך. שפעטער איז ער ווייטער געגאנגען קיין נארבונא, און קיין רודוס, אין דרום פראנקרייך.

דעם לעצטן דאקומעננטירטן ציל זיינע איז איז אריבערפארנדיג דעם ים פון פראנקרייך קיין ענגלאנד, וואו ער האט זיך פלאצירט אין דער הויפטשאט לאנדאן. בערך אין ד'תתקי"ח איז דער אבן עזרא אנגעקומען קיין ענגלאנד. אין יענע יארן – איידער די גזירת גירוש אויף די ארטיגע אידן – איז ענגלאנד געווען באוואוינט מיט טויזנטע אידישע פאמיליעס, צווישן זיי אסאך ראשונים און בעלי תוספות. איבערהויפט אין לאנדאן וועלכע מ'האט דאן גערופן לונדרי"ש, וואו דער אבן אזרא איז אנגעקומען.

רבי אברהם זוסמאן, וועלכער איז געווען א שוחט אין לאנדאן מיט איבער הונדערט פופציג יאר צוריק, שרייבט אין זיין ספר 'זכור לאברהם' ווי פאלנד:

"ביז'ן היינטיגן טאג געפינט זיך אין לאנדאן א גרויסער הויף מיט אסאך הייזער וואס רופט זיך 'אבן עזרא סקווער', אויפ'ן נאמען פונעם 'אבן עזרא', און עס איז דא א קבלה אז אויף דעם ארט האט געוואוינט דער אבן עזרא זייענדיג אין לאנדאן, און איך האב שוין זייער אסאך מאל באזוכט דאס ארט".

אין לאנדאן האט דער אבן עזרא פארגעזעצט צו מרביץ צורה זיין פאר תלמידים. אויך האט ער דארט געשריבן א ספעציעלן חיבור "יסוד מורא", וואו ער רעכנט אויס די שרשים פון די מצוות און זייער צאל. ביים ענדע שרייבט ער: "אני אברהם הספרדי ב"ר מאיר הספרדי הנקרא אבן עזרא, החילותי לחבר זה הספר ולכותבו בעיר לונדרי"ש באי אינגלטיריא (-ענגלאנד) בירח תמוז, ונשלם בירח אב סוף ד' שבועות, שנת תשע מאות ושמונה עשר שנה (ד'תתקי"ח) לבריאת העולם".

דער אבן עזרא איז מעיד אויף זיך אינעם ספר: "דער אויבערשטער אליין ווייסט אז איך האב נישט פארפאסט דעם ספר כדי צו ווייזן מיין קלוגשאפט, אז עס זענען מיר אנטפלעקט געווארן סודות התורה מיט וועלכע איך קען זיך שטאלצירן, אדער צו אפענטפערן אויף די פריערדיגע, ווייל איך ווייס אז זיי זענען געווען גרעסערע חכמים און גרעסערע יראי ה' ווי מיר, און אויך אין דעם דור זענען דא אסאך וואס זענען גרעסערע חכמים פון מיר. נאר איך האב דאס פארפאסט לכבוד א נדיב וועלכע האט געלערנט ביי מיר אין די ספרים וואס איך האב פארפאסט, און פון גרויס ליבע צו אים האב איך אים געשריבן א ספעציעלן חיבור אויף דעם מנין המצוות, ווייל איך האב געזען אז ער איז א מענטש וואס האט ליב דעם אמת, און ער איז א גרויסער ירא שמים".

אין א געוויסן שיר וואס דער אבן עזרא האט פארפאסט, טרעפן מיר דעם נאמען פונעם נדיב. דאס איז געווען 'רבי יוסף בן רבי יעקב' פונעם שטאט מודוויל.

דער בריוו פון שבת

פאלגנד איז די שילדערונג פונעם אבן עזרא'ס חלום און אן איבערזעצונג פון דעם אגרת השבת, ווי געשריבן דורכ'ן אבן עזרא אליין:

ס'איז געווען אינעם יאר פיר טויזנט ניין הונדערט און ניינצן (ד'תתקי"ט) אינמיטן נאכט פון שבת דעם פערצנטן טאג אין חודש טבת, ווען איך, אברהם הספרדי וואס ווערט גערופן אבן עזרא, בין געווען אין א שטאט אויפ'ן אינזל וואס ווערט גערופן "דער עק פון דער וועלט" וואס געפינט זיך אין דער זיבעטער יבשה פון דער באוואוינטער וועלט (דער אבן עזרא האט דאס געשריבן זייענדיג אין לאנדאן, וואס געפינט זיך אין ענגלאנד, וועלכע איז אן אינזל נעבן אייראפע), און איך בין געשלאפן א זיסן שלאף.

מיטאמאל האב איך געזען אין חלום ווי ס'שטייט קעגן מיר א מלאך וואס קוקט אויס ווי א מענטש, אין זיין האנט האלט ער א פארמאכטן בריוו, און ער רופט זיך אן צו מיר, "נעם דעם בריוו וואס דער שבת האט דיר געשיקט." איך האב מיך געבוקט צום אויבערשטן און געבענטשט דעם אויבערשטן וועלכער האט אונז געגעבן דעם שבת, וואס ער האט מיך מכבד געווען מיט אזא כבוד [אז איך זאל באקומען א בריוו פונעם שבת]. איך האב אנגעכאפט דעם בריוו מיט ביידע הענט, עס געעפנט מיט א שמחה, און אנגעהויבן ליינען.

אין אנהייב איז עס מיר געווען זיס ווי האניג, אבער ווען איך בין אנגעקומען צו די לעצטע שורות בין איך געווארן אויפגעשטורעמט און מיין נשמה איז שיער ארויסגעפלויגן פון מיר. איך האב געפרעגט פון דעם מלאך וואס איז געשטאנען קעגן מיר, "וואס האב איך געזינדיגט [אז איך באקום אזא בריוו]? פונעם טאג וואס איך האב קענענגעלערנט דעם גרויסן פארכטיגן באשעפער וואס האט מיך באשאפן און איך האב געלערנט זיינע מצוות האב איך אייביג ליב געהאט דעם שבת, און שטענדיג ווען ער איז געקומען בין איך ארויסגעגאנגען איר אויפנעמען, און ווען זי איז ארויס האב איך איר באגלייט מיט שמחה און געזאנג. ווער פון אלע אירע קנעכט איז איר נאך אזוי געטריי ווי איך! פארוואס האט זי מיר געשיקט דעם בריוו?

בריוו פון שבת צום אבן עזרא
אני שבת עטרת דת יקרים - רביעית בעשרת הדברים, ובין השם ובין בניו אני אות - ברית עולם לכל דורים ודורים, ובי כל מעשיו כלה אלקים - וכן כתוב בראשית הספרים, ולא ירד ביום שבת אזי מן - למען אהיה מופת להורים, אני עונג לחיים על האדמה - ומרגוע לעם שוכני קברים, אני חדוות זכרים גם נקבות - וששים בי זקנים עם נערים, ולא יתאבלו בי האבלים - ובי לא יספדו על מות ישרים, והשקט ימצאו עבד ואמה - והגרים אשר הם בשערים, ינוחון כל בהמותיהם ביד איש - כסוסים כחמורים כשוורים, וכל משכיל ביינו הוא מקדש - וגם יבדיל חשובים כנזירים, בכל יום ימצאו שערי תבונה - ביומי נפתחו מאה שערים, מכובד מעשות דרך - וכן מן מצוא חפץ ודבר כל דברים, שמרתיך בכל ימים - למען שמרתני מאד מימי נעורים, בזקנתך שגגה נמצאה בך - אשר הובאו אלי ביתך הספרים, ושם כתוב לחלל יום שביעי - ואיך תחשה ולא תדור נדרים, לחבר אגרת דרך אמונה - ותשלחה אלי כל העברים.
הקדמת אגרת השבת

אֲנִי שַׁבָּת עֲטֶרֶת דָּת יְקָרִים, רְבִיעִית בַּעֲשֶׂרֶת הַדְּבָרִים:

וּבֵין הַשֵּׁם וּבֵין בָּנָיו אֲנִי אוֹת, בְּרִית עוֹלָם לְכָל דּוֹרִים וְדּוֹרִים:

וּבִי כָּל מַעֲשָׂיו כִּלָּהּ אֱלֹקִים, וְכֵן כָּתוּב בְּרֵאשִׁית הַסְּפָרִים:

וְלֹא יָרַד בְּיוֹם שַׁבָּת אֲזַי מָן, לְמַעַן אֶהְיֶה מוֹפֵת לְהוֹרִים:

אֲנִי עֹנֶג לְחַיִּים עַל הָאֲדָמָה, וּמַרְגּוֹעַ לָעָם שׁוֹכְנֵי קְבָרִים:

אֲנִי חֶדְוַת זְכָרִים גַּם נְקֵבוֹת, וְשָׂשִׂים בִּי זְקֵנִים עִם נְעָרִים:

וְלֹא יִתְאַבְּלוּ בִּי הָאֲבֵלִים, וּבִי לֹא יִסְפְּדוּ עַל מוֹת יְשָׁרִים:

וְהַשְׁקֵט יִמְצְאוּ עֶבֶד וְאָמָה, וְהַגֵּרִים אֲשֶׁר הֵם בַּשְּׁעָרִים:

יְנוּחוּן כָּל בַּהֲמוֹתֵיהֶם בְּיַד אִישׁ, כְּסוּסִים כַּחֲמוֹרִים כַּשְּׁוָרִים:

וְכָל מַשְׂכִּיל בְּיֵינוֹ הוּא מְקַדֵּשׁ, וְגַם יַבְדִּיל חֲשׁוּבִים כַּנְּזִירִים:

בְּכָל יוֹם יִמְצְאוּ שַׁעֲרֵי תְּבוּנָה, בְּיוֹמוֹ נִפְתְּחוּ מֵאָה שְׁעָרִים:

מְכֻבָּד מֵעֲשׂוֹת דֶּרֶךְ, וְכֵן מִן מְצוֹא חֵפֶץ וְדַבֵּר כָּל דְּבָרִים:

שְׁמַרְתִּיךָ בְּכָל יָמִים, לְמַעַן שְׁמַרְתָּנִי מְאֹד מִימֵי נְעוּרִים:

בְּזִקְנָתְךָ שְׁגָגָה נִמְצְאָה בָּךְ, אֲשֶׁר הוּבְאוּ אֱלַי בֵּיתְךָ סְּפָרִים:

וְשָׁם כָּתוּב לְחַלֵּל לֵיל שְׁבִיעִי, וְאֵיךְ תֶּחֱשֶׁה וְלֹא תִּדּוֹר נְדָרִים:

לְחַבֵּר אִגֶּרֶת דֶּרֶךְ אֱמוּנָה, וְתִשְׁלָחָהּ אֱלֵי כָּל הָעִבְרִים:

דער שליח פונעם שבת האט אויסגערופן צו מיר: "ס'איז דערציילט געווארן פאר'ן שבת אז דיינע תלמידים האבן נעכטן געברענגט צו דיין הויז ספרים פירושים אויף דער תורה, און דארט שטייט אז מ'מעג מחלל זיין די נאכט פון שבת. דעריבער גארטל אן דיינע לענדן פאר'ן כבוד פון שבת, מלחמה צו האלטן א תורה'דיגע מלחמה מיט די פיינט פונעם שבת און נישט שוינען קיינעמ'ס כבוד!"

איך האב מיך אויפגעוועקט און מיין גייסט האט געקלאפט און מיין זעל איז געווען זייער דערשראקן. איך בין אויפגעשטאנען ווען מיין צארן ברענט אין מיר [אויף דעם וואס האט געשריבן אזא זאך]. איך האב אנגעטון מיינע קליידער, זיך געוואשן מיינע הענט, ארויסגעטראגן די ספרים אינדרויסן צו דער שיין פון דער לבנה, און איך האב געזען ווי ס'ווערט דארט ערקלערט דעם פסוק וַיְהִי עֶרֶב וַיְהִי בֹקֶר אז ווען ס'איז געווארן דער צווייטער אינדערפרי דעמאלט האט זיך געענדיגט דער ערשטער טאג, ווייל די נאכט גייט נאכ'ן טאג.

איך האב כמעט צעריסן מיינע קליידער און אויך דעם פירוש, ווייל איך האב געטראכט אז ענדערש זאל מען איינמאל מחלל שבת זיין כדי אידישע קינדער זאלן נישט מחלל שבת זיין אסאך מאל, אויב וועלן זיי זען דעם שלעכטן פירוש, און אויך וועלן מיר זיין צו שאנד און צו שפאט אין די אויגן פון די גוים [אז ס'איז דא א מחלוקת ביי אידן ווען ס'איז שבת]. נאר איך האב מיך איינגעהאלטן צוליב דעם כבוד פון שבת.

איך האב אבער געמאכט א נדר אז איך וועל נישט געבן קיין שלאף צו מיינע אויגן נאך וואס דער הייליגער טאג ענדיגט זיך, ביז איך וועל שרייבן א לאנגן בריוו צו מבאר זיין ווען דער תורה'דיגער טאג הייבט זיך אן, צו באזייטיגן די שטרויכלונג און אוועקנעמען די נעץ. ווייל אלע אידן, סיי די פרושים און סיי די צדוקים (קראים), ווייסן אז די גאנצע פרשה פון מעשה בראשית וואו ס'שטייט וואס דער אויבערשטער האט באשאפן יעדן טאג איז נאר געשריבן געוארן כדי די וואס היטן די תורה זאלן וויסן צו האלטן שבת ווען דער באשעפער האט גערוט דורכ'ן ציילן די טעג פון דער וואך, און [דערפאר קען דער פשט נישט זיין ריכטיג, ווייל] אויב ענדיגט זיך דער זעקסטער טאג שבת אינדערפרי, וואלטן מיר געדארפט רוען די נאכט נאכ'ן זיבעטן טאג.

דעריבער איז דער פירוש פארפירעריש פאר אלע אידן, אין מזרח און אין מערב, די נאנטע און די ווייטע, די לעבעדיגע און די טויטע. און איינער וואס גלייבט אין דעם פירוש, זאל דער אויבערשטער נקמה נעמען אין אים די נקמה פון שבת. און דער וואס ליינט דעם פירוש הויך, זאל זיך זיין צונג צוקלעבן צו זיינע גומען. אויך איינער וואס שרייבט אזא פירוש צו מפרש זיין די תורה זאל זיך זיין האנט אויסטריקענען און זיין רעכטע אויג זאל פארטונקלט ווערן, און פאר אלע אידן זאל זיין ליכטיג.

רעפערענצן

• הרב ב. שרייבער, "א דעלעגאציע פונעם שבת אין לאנדאן", אינטערעסאנט, חשון תשפ"ב