באַקוקן דעם קאוד פון רוי:שפאניש

{{דעסקריפציע||ענגליש = Romanic language originating in the Iberian Peninsula|העב=שפה|דייטש=romanische Sprache, die vor allem in Spanien und vielen Ländern Lateinamerikas gesprochen wird|}}
[[File:Hispanophone global world map language.svg|thumb|לענדער וואו מען רעדט שפאניש]]
'''שפאַניש''' (español, ''עספּאַניאָל''), אויך גערופן '''קאַסטיליש''' (castellano, ''קאַסטעיאַנאָ''), איז א [[ראמאנישע שפראכן|ראמאנישע שפראך]] וואס איז די הויפט שפראך פון [[שפאניע]] און רוב לענדער פון [[דרום אמעריקע]]. די שפראך איז אין אמת'ן קאסטיליש, ד.ה. די שפראך וואס האט אנטוויקלט פון [[לאטיין]] אין קאסטיל (צפון שפאניע).

שפאניש איז די מערסט פארשפרייטע שפראך אין דער [[מערב האלבקויל]], מיט גרויסע באפעלקערונגען פון מוטערשפראך שפאניש רעדערס פון [[פאטאגאניע]] צו [[קאנאדע]]. אין דעם 21סטן יארהונדערט, ווערט שפאניש מער געלערנט און גענוצט פון [[פראנצויזיש]] ווי די צווייטע שפראך פאר אינטערנאציאנעלער קאמוניקאציע, נאך [[ענגליש]].

אומגעפער 75% פון שפאניש שטאמט פון [[לאטייניש]].

מער ווי 360 מיליאן מענטשן אין דער וועלט רעדן שפאניש ווי זייער ערשטע שפראך.

שפאניש איז איינע פון די זעקס אפיציעלע שפראכן פון די [[פאראייניגטע פעלקער]]. אויך איז זי אן אפיציעלע שפראך פונעם [[אייראפעישער פארבאנד|אייראפעאישן פארבאנד]], פון דער [[ארגאניזאציע פון אמעריקאנישע שטאטן]], פונעם פאראיין פון דרום-אמעריקאנישע לענדער און נאך א סך אינטערנאציאנאלע ארגאניזאציע.<ref>{{cite web|title=אפיציעלע שפראכן {{!}} פאראייניגטע פעלקער|url=http://www.un.org/en/sections/about-un/official-languages/|website=www.un.org|accessdate=2015-11-19}}</ref>  זי איז די [[ליסטע פון שפראכן לויט דער צאל רעדער|צווייטע שפראך]] אין דער וועלט<ref>[http://www.ethnologue.com/statistics/size Ethnologue (edición 18)], (véase [[Anexo:Lenguas por número de hablantes|Lenguas por número de hablantes]]).</ref><ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2098.html ''CIA Factbook'' (ver datos de "World" en columna de "Country")]</ref><ref>[http://www.ne.se/spr%C3%A5k/v%C3%A4rldens-100-st%C3%B6rsta-spr%C3%A5k-2010 Enciclopedia sueca: Lista de las 12 lenguas más habladas por hablantes maternos en 2010]</ref><ref>Según la revista ''[[Ethnology]]'' en su edición de octubre de 2009 ([http://www.eldia.es/2009-11-02/cultura/3-espanol-esta-crisis-Instituto-Cervantes.htm eldia.es])</ref> לויט דער צאל פון מענטשן וואס רעדן זי ווי מוטערשפראך, נאך מאנדארין [[כינעזיש]], מיט 437 מיליאן מאמע־לשון רעדער.

== היסטאריע ==

[[File:CartulariosValpuesta.jpg|לינקס|225px|The Visigothic [[Cartularies of Valpuesta]] were declared in 2010 by the Spanish Royal Academy as the record of the earliest words written in Castilian, predating those of the [[Glosas Emilianenses]].<ref>[http://www.euskonews.com/udalak/valpuesta/cartularioshistoria.htm "Historia de los cartularios", euskonews.com]</ref>]]
		
[[File:Cantar de mio Cid f. 1r (rep).jpg|קליין|upright|א בלאט פון {{שפראך|es|''[[Cantar de Mio Cid]]''}}, די עלטסטע  פרעזעווירטער שפאנישער [[עפאס]], אויף מיטל־עלטערישער שפאניש.]]
די שפאנישע שפראך האט זיך אנטוויקלט פון [[וואולגאר-לאטייניש]], וואס די [[רוימישע אימפעריע|רוימער]] האבן געברענגט צום [[איבערישער האלבאינזל|איבערישן האלבאינזל]] בשעת דער צווייטער פונישער מלחמה וואס האט אנגעהויבן אין יאר 210 פאר דער ציווילער רעכענונג. פאר דעם האט מען גערעדט אנדערע שפראכן וואס האבן נישט געהאט קיין שייכות מיט לאטיין—טייל אפילו אן קיין שייכות מיט אינדא-אייראפעאיש—אינעם איבערישן האלבאינזל. די שפראכן שליסן איין [[באסקיש]] (וואס מ'רעדט ביזן היינטיקן טאג), [[איבעריש]], [[קעלטיבעריש]] און [[קעלטיש]].

די ערשטע דאקומענטן וואס ווייזן עפעס א שייכות מיט דער היינטיקער שפראך זענען פונעם 9טן יארהונדערט. דורכאויס דער [[מיטל אלטער]] און ביז צו דער מאדערנער תקופה, זענען די חשוב'סטע השפעות אויף שפאניש געקומען פון די שכנותדיקע [[ראמאנישע שפראכן]]—[[נאווארא-אראגאנעזיש]], [[לעאנעזיש]], [[קאטאלאניש]], [[פארטוגעזיש]], [[גאליסיש]], [[אקיטאן]], און שפעטער, [[פראנצויזיש]] און [[איטאליעניש]]. שפאניש האט אויך געבארגט א היבשע צאל ווערטער פון [[אראביש]].

== לאדינא ==
די שפראך [[לאדינא]] וואס ספרד'ישע אידן רעדן וואס שטאמען פון שפאניע איז טאקע קאסטיליש מיט אריינגעמישט לשון־קודש, און ווערט געשריבן אויף לשון-קודש אותיות, אזוי ווי יידיש.

== וויפיל רעדער אין יעדן לאנד ==
פאלגענד איז א רשימה פון די נומערן בערך פון רעדערס פון שפאניש אין פארשידענע לענדער פון דער וועלט וואוּ שפאניש איז די אפיציעלע שפראך פון לאנד:
:{| class="wikitable"
|-
! 
! לאנד
! מוטער־שפראך רעדער<ref>לויט [http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=spa עטנאלאג]. יאר איז 1995, אחוץ ווען עס שטייט אנדעריש.</ref>
|-
|1||{{פאן מעקסיקא}}||109,711,000 
|-
|2||{{פאן שפאניע}}||45,054,000
|-
|3||{{פאן ארגענטינע}}||40,301,000
|-
|4||{{פאן קאלאמביע}}||34,000,000
|-
|5||{{פאן ווענעזועלע}}||26,480,000
|-
|6||{{פאן פערו}}||20,000,000 
|-
|7||{{פאן טשילע}}||13,800,000
|-
|8||{{פאן קובא}}||10,000,000
|-
|9||{{פאן עקוואדאר}}||9,500,000
|-
|10||{{פאן דאמיניקאנישע רעפובליק}}||6,886,000 
|-
|11||{{פאן גוואטעמאלע}}|| 4,673,000 
|-
|12||{{פאן האנדוראס}}|| 5,600,000
|-
|13||{{פאן באליוויע}}|| 3,483,700 
|-
|14||{{פאן על סאלוואדאר}}|| 5,900,000
|-
|15||{{פאן ניקאראגוא}}|| 4,347,000
|-
|16||{{פאן פאראגוויי}}|| 186,880
|-
|17||{{פאן קאסטא ריקא}}|| 3,300,000
|-
|18||{{פאן פארטא ריקא}}|| 3,437,120 (1996)
|-
|19||{{פאן אורוגוויי}}|| 3,000,000
|-
|20||{{פאן פאנאמא}}|| 2,100,000 
|} אין די פאראייניגטע שטאטן פון אמעריקע און בעליז איז ענגליש די ערשטע שפראך און שפאניש די צווייטע שפראך. אין בראזיל איז פארטוגעזיש די ערשטע שפראך אבער א סך בראזיליאנער לערנען שפאניש אלס צווייטע שפראך. אויך איז שפאניש אן אפיציעלע שפראך אין [[עקוואטארישע גינע|עקוואטארישער גינע]], וואס איז אמאל געווען א שפאנישע קאלאניע (מיטן נאמען ''שפאנישע גינע'').

==שפאנישע גראמאטיק==
===ווערב-סיסטעם אויף שפאניש===
אויף שפאניש בייגן [[ווערב]]ן לויט 3 גרונטיקע קאניוגאציעס: ווערבן וואס אין דער אינפיניטיוו פארעם ענדיגן מיט ar (למשל: jugar - שפילן), ב-er (למשל: comer - עסן) וב-ir (למשל: ir - גיין).

{| border="1" cellpadding="1" cellspacing="0" style="font-size: 85%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse; text-align: center;"
|-style="background: #ececec;"
! colspan=6 | Amar - ליב האבן, רעגולערער ווערב ar
|-
! rowspan=2 | פערזאן
! style="background: #00BAFF;" rowspan=2 | יעצטיקייט
! colspan=2 | פארגאנגענהייט
! style="background: #FFFF00;" rowspan=2 | צוקונפט
! style="background: #00BB00;" rowspan=2 | קאניונקטיוו
|-
! style="background: #FFBE9E;" | אומפערפעקטיוו
! style="background: #D399FF;" | פערפעקטיוו
|-
! align=right | ערשטער פערזאן איינצאל (Yo)
| style="background: #00BAFF;" | am'''o'''
| style="background: #FFBE9E;" | am'''aba'''
| style="background: #D399FF;" | am'''é'''
| style="background: #FFFF00;" | am'''aré'''
| style="background: #00BB00;" | am'''aría'''
|-
! align=right | צווייטער פערזאן איינצאל (Tú)
| style="background: #00BAFF;" | am'''as'''
| style="background: #FFBE9E;" | am'''abas'''
| style="background: #D399FF;" | am'''aste'''
| style="background: #FFFF00;" | am'''arás'''
| style="background: #00BB00;" | am'''arías'''
|-
! align=right | דריטער פערזאן איינצאל (El/Ella)'''
| style="background: #00BAFF;" | am'''a'''
| style="background: #FFBE9E;" | am'''aba'''
| style="background: #D399FF;" | am'''ó'''
| style="background: #FFFF00;" | am'''ará'''
| style="background: #00BB00;" | am'''aría'''
|-
! align=right | ערשטער פערזאן מערצאל (Nosotros)
| style="background: #00BAFF;" | am'''amos'''
| style="background: #FFBE9E;" | am'''ábamos'''
| style="background: #D399FF;" | am'''amos'''
| style="background: #FFFF00;" | am'''aremos'''
| style="background: #00BB00;" | am'''aríamos'''
|-
! align=right | צווייטער פערזאן מערצאל (Vosotros)
| style="background: #00BAFF;" | am'''áis'''
| style="background: #FFBE9E;" | am'''abais'''
| style="background: #D399FF;" | am'''asteis'''
| style="background: #FFFF00;" | am'''aréis'''
| style="background: #00BB00;" | am'''aríais'''
|-
! align=right | דריטער פערזאן מערצאל (Ellos/Ellas)
| style="background: #00BAFF;" | am'''an'''
| style="background: #FFBE9E;" | am'''aban'''
| style="background: #D399FF;" | am'''aron'''
| style="background: #FFFF00;" | am'''arán'''
| style="background: #00BB00;" | am'''arían'''
|-
| width="20%" |
| width="16%" |
| width="16%" |
| width="16%" |
| width="16%" |
| width="16%" |
|}

{| border="1" cellpadding="1" cellspacing="0" style="font-size: 85%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse; text-align: center;"
|-style="background: #ececec;"
! colspan=6 | Comer - עסן, רעגולערער ווערב er
|-
! align=right | ערשטער פערזאן איינצאל (Yo)
| style="background: #00BAFF;" | com'''o'''
| style="background: #FFBE9E;" | com'''ía'''
| style="background: #D399FF;" | com'''í'''
| style="background: #FFFF00;" | com'''eré'''
| style="background: #00BB00;" | com'''ería'''
|-
! align=right | צווייטער פערזאן איינצאל (Tú)
| style="background: #00BAFF;" | com'''es'''
| style="background: #FFBE9E;" | com'''ías'''
| style="background: #D399FF;" | com'''iste'''
| style="background: #FFFF00;" | com'''erás'''
| style="background: #00BB00;" | com'''erías'''
|-
! align=right | דריטער פערזאן איינצאל (El/Ella)
| style="background: #00BAFF;" | com'''e'''
| style="background: #FFBE9E;" | com'''ía'''
| style="background: #D399FF;" | com'''ió'''
| style="background: #FFFF00;" | com'''erá'''
| style="background: #00BB00;" | com'''ería'''
|-
! align=right | ערשטער פערזאן מערצאל (Nosotros)
| style="background: #00BAFF;" | com'''emos'''
| style="background: #FFBE9E;" | com'''íamos'''
| style="background: #D399FF;" | com'''imos'''
| style="background: #FFFF00;" | com'''eremos'''
| style="background: #00BB00;" | com'''eríamos'''
|-
! align=right | צווייטער פערזאן מערצאל (Vosotros)
| style="background: #00BAFF;" | com'''éis'''
| style="background: #FFBE9E;" | com'''íais'''
| style="background: #D399FF;" | com'''isteis'''
| style="background: #FFFF00;" | com'''eréis'''
| style="background: #00BB00;" | com'''eríais'''
|-
! align=right | דריטער פערזאן מערצאל (Ellos/Ellas)
| style="background: #00BAFF;" | com'''en'''
| style="background: #FFBE9E;" | com'''ían'''
| style="background: #D399FF;" | com'''ieron'''
| style="background: #FFFF00;" | com'''erán'''
| style="background: #00BB00;" | com'''erían'''
|-
| width="20%" |
| width="16%" |
| width="16%" |
| width="16%" |
| width="16%" |
| width="16%" |
|}

{| border="1" cellpadding="1" cellspacing="0" style="font-size: 85%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse; text-align: center;"
|-style="background: #ececec;"
! colspan=6 | Vivir - לעבן, רעגולערער ווערב ir
|-
! align=right | ערשטער פערזאן איינצאל (Yo)
| style="background: #00BAFF;" | viv'''o'''
| style="background: #FFBE9E;" | viv'''ía'''
| style="background: #D399FF;" | viv'''í'''
| style="background: #FFFF00;" | viv'''iré'''
| style="background: #00BB00;" | viv'''iría'''
|-
! align=right | צווייטער פערזאן איינצאל (Tú)
| style="background: #00BAFF;" | viv'''es'''
| style="background: #FFBE9E;" | viv'''ías'''
| style="background: #D399FF;" | viv'''iste'''
| style="background: #FFFF00;" | viv'''irás'''
| style="background: #00BB00;" | viv'''irías'''
|-
! align=right | דריטער פערזאן איינצאל (El/Ella)
| style="background: #00BAFF;" | viv'''e'''
| style="background: #FFBE9E;" | viv'''ía'''
| style="background: #D399FF;" | viv'''ió'''
| style="background: #FFFF00;" | viv'''irá'''
| style="background: #00BB00;" | viv'''iría'''
|-
! align=right | ערשטער פערזאן מערצאל (Nosotros)
| style="background: #00BAFF;" | viv'''imos'''
| style="background: #FFBE9E;" | viv'''íamos'''
| style="background: #D399FF;" | viv'''imos'''
| style="background: #FFFF00;" | viv'''iremos'''
| style="background: #00BB00;" | viv'''iríamos'''
|-
! align=right | צווייטער פערזאן מערצאל (Vosotros)
| style="background: #00BAFF;" | viv'''ís'''
| style="background: #FFBE9E;" | viv'''íais'''
| style="background: #D399FF;" | viv'''isteis'''
| style="background: #FFFF00;" | viv'''iréis'''
| style="background: #00BB00;" | viv'''iríais'''
|-
! align=right | דריטער פערזאן מערצאל (Ellos/Ellas)
| style="background: #00BAFF;" | viv'''en'''
| style="background: #FFBE9E;" | viv'''ían'''
| style="background: #D399FF;" | viv'''ieron'''
| style="background: #FFFF00;" | viv'''irán'''
| style="background: #00BB00;" | viv'''irían'''
|-
| width="20%" |
| width="16%" |
| width="16%" |
| width="16%" |
| width="16%" |
| width="16%" |
|}


{{וויקיפעדיע|es|שפאניש}}

{{אפיציעלע EU שפראכן}}

== רעפערענצן ==
{{רעפליסטע}}

[[קאַטעגאָריע:שפראכן]]
[[קאַטעגאָריע:שפאניע]]
[[קאַטעגאָריע:מעקסיקא]]
{{שטומף|שפראכן}}
[[קאַטעגאָריע:אויף יידיש]] 
{{קרד/ויקי/יידיש}}
[[he:ספרדית]]