רוי:רבי צבי אלימלך שפירא פון דינוב

רבי צבי אלימלך שפירא פון דינאוו, אויך באקאנט מיטן נאמען (לויט'ן טיטל פון זיין באקאנטן ספר) "בני יששכר", איז געבוירן אין יאר תקמ"ג (1783) אין שטעטל יאבורניק אין גאליציע (היינט אין דרום פוילן), איז נפטר געווארן י"ח טבת תר"א (1841), און איז באגראבן אין דינאוו.

רבי צבי אלימלך איז געווען א חשוב'ער חסידישער רבי אין גאליציע און א גאר פרוכפערדיגער שרייבער. זיינע פילע ספרים האבן שטארק באאיינפלוסט די קומענדיגע דורות פון חסידות. ער ווערט פארעכנט ווי דער גרינדער פון חסידות מונקאטש, און נאך קלענערע חסידישע הויפן. דער פארשער מענדל פייקאז' זעט אים אלס א חשוב'ע ביישפיל פון א צדיק אין "דור המעבר" פון חסידות און באשרייבט אים אזוי: "דער אדמו"ר פון דינאוו געהערט צו די גאלעריע פון די חסידישע פירער וואס האבן זיך נישט בארימט מיט יחוס-אבות, אבער זענען באגליקט געווארן מיט סגולות אדער אנדערע. באהאוונט און שארף אין נגלה און נסתר, ארויסרופער פון א פארצווייגטע צדיקישע דינאסטיע... א שנעלער שרייבער מיט א פולעמישן טריפט" (פייקאז', "על מה אבדה גלות ספרד", זייט 88). פייקאז' זעט אים אלס א גרויסן קעמפער קעגן השכלה און די משכילים, און אלס א מעלדער פון די קאנסערוואטיווע ווענדונג אין די חסידישע באוועגונג. "דער אלגעמיינער ריכטונג פון חסידות פון די צייטן פון רצ"א [רבי צבי אלימלך] פון דינאוו, בערך, און ווייטער, איז א קלארע צוריקציען פון די מגמת ההפנמה אין דאס רעליגיעזע לעבן און א פארשטארקונג פון די יסודות פון קנאות און שמרנות כדי צו פארשטאפן די לעכער פון די אלטע וואנט." (דארט, זייט 113).

ביאגראפיע

דער אריגינעלער פאמיליע נאמען פון רבי צבי אלימלך איז געווען "לאנגזאם", און מסתמא האט ער געטוישט די פאמיליע נאמען כדי זיך ארויסצודרייען פון מיליטער דינסט, אבער פאר דעם פאקט עקזיסטירן אויך אנדערע ווערסיעס. זיין טאטע ר' פסח איז געווען א מלמד פאר קינדער, אַן אייניקל פון רבי שמשון אוסטרופולי, וואס איז אומגעקומען על קידוש השם אין 1648. זיין מוטער איטה איז געווען א שוועסטערקינד פון רבי אלימלך פון ליזשענסק, מחבר פון ספר "נועם אלימלך", און פון די גרעסטע אדמורי"ם פון דעם דריטן דור פון חסידות. דאס קינד איז גערופן געווארן אויף זיין נאמען ("אלימלך"), אבער וויבאלד דער פעטער איז נאך געווען בין החיים האט מען אים צוגעלייגט אויך דעם נאמען "צבי". ארום זיין נאמען זענען געוועבט געווארן חסידישע לעגענדעס.

רבי צבי אלימלך איז געווען פון א יונגן עלטער א חסיד פון רבי מנחם מענדל פון רימינוב און פון רבי יעקב יצחק, "דער חוזה" פון לובלין. דערויס האט ער אויך באזוכט אין די הויפן פון מגיד רבי ישראל פון קאזשניץ און פון רבי אברהם יהושע העשיל (מחבר פון "אוהב ישראל") פון אפטא. לויט רפאל מאהלער איז רבי צבי אלימלך אויך געווען א תלמיד פון רבי צבי הירש פון זידיטשוב, אבער לויט אנדערע פארשער זענען זיי געווען חברים, ביידע פון די תלמידים פון דער חוזה פון לובלין. אויך האט ער געהאלטן אין פריינטשאפט מיט רבי נפתלי פון ראפשיץ, און עס זענען דא וואס זאגן אז רבי נפתלי איז געווען צווישן זיינע רבי'ס.

רבי צבי אלימלך האט געדינט אין רבנות אין ארום צען פארשידענע שטעטלעך, פון דיינות אין דינאוו פון א יונגן עלטער, צו וועלכן ער איז צוריקגעקומען אין זיינע לעצטע יארן, נאכדעם וואס ער האט געדינט אלס רב פון דער שטאט מונקאטש אין די יארן תקפ"ה–תקפ"ט. דארט איז ער געווען ספעציעל טעטיג, ער האט פארריכט עירוב חצרות, פארשטארקט די כשרות סיסטעם פון פלייש און געגרינדעט א חברה "תמכין דאורייתא" צו פארגרעסערן די תורה לימוד. צום סוף האט ער געמוזט פארלאזן מונקאטש נאכדעם וואס ער האט זיך פארפלאנטערט מיט א טייל פון די עשירים פון דער קהילה. עס זענען דא וואס זאגן אז דער הינטערגרונט פאר די מחלוקת איז געווען זיין פסק צו פארבאטן עסן געשטאפּטע גענז אלס חשש אז זיי זענען טריפות, כאטש זיי זענען ערלויבט געווארן צו עסן פאר אים דורך רבי משה סופר (דער "חתם סופר"), וואס איז פארעכנט געווארן אלס דער גרעסטער פוסק אין אונגארן. לויט אן אנדער ווערסיע האט רבי צבי אלימלך "אויסגערופן אויף ממזרים" און זיינע מתנגדים האבן אים גע'מסר'ט צו די רעגירונג.

אבער אפילו נאך זיין אנטלויפן פון מונקאטש האט ער געהאלטן א ווארימע באציאונג מיט דער מונקאטשער קהילה און דערנאך האט א טייל פון זיינע קינדער צוריקגעקומען צו דער שטאט און אויפגעשטעלט דער מונקאטשער חסידישער הויף. עס עקזיסטירן עדות'ן לויט וועלכן רבי צבי אלימלך האט געלעבט, כאטש אין טיילן פון זיין קאריערע, אלס אן ארימער מאן.

זיין קאמף אין השכלה און משכילים

הרב יקותיאל אריה קאמעלהאר באשרייבט אים אזוי; "חוץ פון זיין גאונות אין הלכה ואגדה וסתרי תורה, האט ער אויך געשווינגען מיט זיין גייסט [לויט ספר ישעיהו יא:טו] דעם שטעקן פון שרייבער וואס איז אין זיין האנט, צו קעמפן א מלחמה פון שרייבן מיט די משכילים וואס האבן זיך פארמערט אין זיינע צייטן אין מדינת גאליציע, וואס בראשם זענען געשטאנען רנ"ק [נחמן קראכמאל] אין זאלקוב, שי"ר [[[שלמה יהודה ראפאפארט]]] אין טארנאפאל, און האבן זיך באמיט צו פארשפרייטן די השכלה אין דעם לאנד". (קאמעלהאר, "דור דעה", זייט רפז).

רבי צבי אלימלך ווערט טאקע פארעכנט, צוזאמען מיט רבי צבי הירש פון זידיטשוב, איינע פון די גרעסטע קעגנער פון די "השכלה" באוועגונג וואס האט אנגעהויבן זיך פארשפרייטן אין גאליציע אין זיינער צייט. אין 1838 איז רבי צבי אלימלך ("הערש מיילעך") ערשינען אין א ליסטע פון צוועלף צדיקים אין גאליציע אלס א טייל פון א באריכט איבער די חסידישע אקטיוויטעטן אין גאליציע וואס איז איבערגעגעבן געווארן פאר די רעגירונג דורך "מר סאכר", דער פאליציי הויפט אין דער שטאט לעמבערג. דער באריכט איז געשריבן געווארן אלס א טייל פון א פאליציי אויספארשונג וואס איז געקומען נאך די מסירה פון דער משכיל יוסף פערל קעגן עטליכע צדיקים, מיטן טענה אז קעגן געזעץ האבן זיי ארויסגעשמוגעלט געלט פון דאס לאנד כדי צו העלפן דעם צדיק רבי ישראל פרידמאן פון רוזשין, וואס האט זיך אין יענער צייט געפונען אין ארעסט אין רוסלאנד.

זיין פטירה און די פארזעצונג פון דער קייט

רבי צבי אלימלך איז נפטר געווארן אין טאג י"א טבת, שנת תר"א (1841), אין עלטער פון פינף און פופציג יאר. א טייל פון זיינע זין האבן געדינט אין רבנות אין קהילות וואס ער אליין האט געדינט אין זיין לעבן, און זיין יונגסטער זון, רבי דוד שפירא (1804–1874) האט געדינט נאך אים אלס אדמו"ר אין דינאוו, און האט געשריבן א ספר "צמח דוד" אויף דער תורה (פרעמישלא תרל"ט). אן אנדער זון, רבי אלעזר, האט געשריבן א ספר "יודעי בינה" אויף דער תורה און די מועדים (פרעמישלא תרע"א). צוזאמען מיט די הויפן דינאוו און מונקאטש, איז אויך חסידות בלאזשאוו געגרינדעט געווארן דורך זיינע קינדסקינדער. דער בארימטער אדמו"ר רבי יקותיאל יהודה הלברשטאם פון קלויזנבורג, וואס האט געגרינדעט "קרית צאנז" און דאס שפיטאל "לניאדו" אין שטאט נתניה, ווערט אויך פארעכנט צו זיינע קינדסקינדער, פון זיין מאמענס זייט.

ליטערארישע אקטיוויטעטן און זיין חסידישער וועג

רבי צבי אלימלך ווערט פארעכנט איינע פון די אדמורי"ם וואס זענען די פראדוקטיווסטע אין דעם ליטערארישן געביט, און ער האט געשריבן פילע חיבורים, סיי אין "נגלה" און סיי אין "נסתר". די חסידים דערציילן אז ער איז געווען ביכולת ווייטער צו גיין מיט די ארבעט פון שרייבן אין די זעלבע צייט וואס ער האט גערעדט מיט מענטשן וואס זענען געקומען זיך באראטן מיט אים, אין אנדערע ענינים אינגאנצן! אין פיל פון זיינע חיבורים מישט ער צוזאמען טראדיציאנעלע וויסן אין הלכה און אין פירושים פון די רבנישע ליטעראטור, צוזאמען מיט אן עזאטעריש קבלה'יסטיש וויסן, און חסידות, אין אַן אריגינעלן און ספעציעלן דרשנישן סטיל. זיינע שריפטן כאראקטעריזירן זיך אויך מיט א גרויסן באנוץ פון גימטריאות און נאך סארטן פון רמזים. זיינע ספרים, וואס זענען ארויסגעקומען אין פילע אויסגאבעס, האבן שטארק באאיינפלוסט די חסידישע שרייבער וואס האבן געלעבט נאך אים, וואס האבן אסאך ציטירט פון אים.

זיין מערסט באקאנטער ספר (און אויף וועלכן רבי צבי אלימלך ווערט גערופן "דער בני יששכר"), "בני יששכר", וואס נעמט אריין דרשות פאר שבת (אליין, און נישט פאר די פרשיות פון דער וואך), ראש חודש, און פאר די חדשים און מועדים פון יאר, איז ארויסגעקומען אין זאלקווא, אין צוויי טיילן, תר"ו – תר"י, דורך רבי שמואל, דעם זון פון מחבר. דער ארויסגעבען פראצעס איז געווען פארבונדן מיט קאמפליקאציעס פון צענזור זייט, און אויך דערויף עקזיסטירן מעשיות און לעגענדעס אין די חסידישע מסורה (זעה דעם ארטיקל פון בן מנחם). זיין סטיל, וואס לייגט א דגש אויף דעם לוח, ראשי החודשים און ימים טובים, האט אויך געברענגט צו א ליטעראטור פון נאכמאכער. דער מערסט באקאנטער אין דעם זשאנער איז דער ספר "שער יששכר" פון זיין אייניקל פון רבי צבי אלימלך, דער אדמו"ר רבי חיים אליעזר שפירא פון מונקאטש, (דער מחבר פון שאלות ותשובות "מנחת אלעזר", מונקאטש, תרצ"ח – ת"ש).

אין זיין הקדמה צום ספר "בני יששכר" שרייבט רבי צבי אלימלך (צווישן אנדערע):

"והנה הקדש העליון הנשפע בהנפש כפי עתות הזמן יורגש על ידי אותיות התורה, דהנה (תיקוני הזהר, הקדמה, יב') גם הנפש היא אותיות רוחניות, על כן מנהג אבותינו תורה בהתאסף יחידי סגולה בעתותי קודש לקבל פני רבם, המנהג הנהוג שיאמר להם הרב איזה דברי תורה, בכדי שעל ידי אותיות התורה יושפע שפע קדש העליון הנשפע בתוספות אל הרב, ממנו ישקו העדרים עדרי צאן קדשים, והאותיות המה יהיו לצינורות אשר על ידם תהיה המשכת שפע הקדש, ממילא הדברי תורה שמזמין הש״י לבניו הן המה כפי קדושת הזמן וכפי הכנת הנפש המיוחדת (עץ חיים ש"ג פ"ב), ואין זמן זה דומה לזה (זהר חדש 'ג קכב') ואין נפש דומות לחברתה....

"מזה תתבונן, כמו התלמיד המסתכל בכל פעם בכל דבר מדברי תורה שקיבל מרבו והחכמה נקרא קדש...נתיילד לו בכל פעם חכמה יתירה להתבונן דבר מתוך דבר, כמו כן אותו האיש בעצמו, כאשר מסתכל בכל פעם באותן דברי תורה הנשפע לו מן הקדש בעת קדושת הזמן, יתוסף לו גם בימי החול חכמה יתירה הרומזת בקדש. על כן רשמתי למזכרת לי ולבני גילי כל הדברים אשר עלו בזכרונינו, את אשר הזמין הש״י לנו בעתותי קדש ..."

פון דא קען מען באמערקן דעם נאנטן פארבינדונג וואס רבי צבי אלימלך פארבינדט צווישן דעם חסידישן מנהג פון די חסידים'ס באזוכן ביי זייער רבי'ן אין די ימים טובים פון יאר און צווישן די דברי תורה וואס ער איז זיי "משפיע" ביי די "טישן". אין משך פון די יארן זענען די דברי תורה פון רבי צבי אלימלך געווארן א יסוד פאר זיין גרויסן ספר. דער ספעציעלער קשר פון אים מיט די חדשים און מועדים פון יאר (און אויך דער טיטל פון ספר) ווערט ערקלערט לויט א חסידישע לעגענדע, לויט וועלכן זיין רבי דער "חוזה" פון לובלין האט אים אויפגעדעקט אז זיינע אבות זענען געווען פון שבט יששכר, וואס זענען געווען "יודעי בינה לעיתים" (דברי הימים 'א , יב:לג). דאס הייסט אז זיי זענען געווען מומחים צו עניני לוח השנה, און אזוי איז ער ווייטער געגאנגען אין זייער וועג. דער ספר "בני יששכר" פארלענגערט ספעציעל אין דרשות פאר חנוכה, און די לעגענדע ערקלערט דאס דערמיט אז דער "חוזה" האט אים אויך אויפגעדעקט אז אין א פריערדיגן גלגול איז ער געזעצן אין בית דין פון די חשמונאים ווען זיי האבן באשטימט דעם חג החנוכה פאר דורות, און דערפאר האט ער געהאט א ספעציעלע באציאונג צו חנוכה! ער האט אויך געשריבן א ספעציעלע "לשם יחוד" צו זאגן פארן אנצינדן חנוכה ליכט. די תפילה ווערט נאך געזאגט היינט צוטאגס אין עטליכע חסידישע הויפן. עס ווערט פארציילט אז ער האט אויך צוגעגרייט א גלאז קעסטל פאר די חנוכה-מנורה, און ער האט דאס געהיטן פאר די צייט פון גאולה, וואס דעמאלט, לויט זיין מיינונג, וועט די אריגינעלע תלמודישע הלכה אנצוצינדן די חנוכה ליכט אינדרויסן פון הויז צוריקקומען צו גילטיגקייט.

רבי צבי אלימלך באהאנדלט אויך אלע מועדים און "קלענערע" חגים אין דעם לוח, ווי למשל די צומות, ל"ג בעומר, פסח שני, ט"ו באב און ט"ו בשבט. ער ערקלערט אלע חדשים אויך לויט די קבלה'יסטישע ליטעראטור. אויפן אלגעמיינעם אופן קען מען זאגן אז דער איינפלוס פון די קבלה און אידישע מיסטיק ליטעראטור איז גוט באמערקערדיג אין זיינע שריפטן, אריינרעכענדיג פון "ספר יצירה" (אין קאנטעקסט פון די חדשים), ספר הזהר (וואס ווערט אונטערגעשטראכן אין די תורות פאר ל"ג בעומר) און קבלת האר"י.

אין דעם קאנטעקסט איז ראטזאם צו דערמאנען זיינע ווערטער, "הרב הגאון מהר"ל מפראג...ידוע דבריו נאמרו ברוח הקודש והיה משתמש בספר יצירה". ["בני יששכר" – מאמרי חודש כסלו טבת ב:כא]. מעגליך אז די דאזיגע זאגונג איז פארבונדן צו די שפעטערדיגע לעגענדע לויט וועלכן דער מהר"ל האט באשאפן א גולם דורך באנוץ מיט ספר יצירה.

אין דעם געביט פון חסידישע עבודת התפילה, האט רבי צבי אלימלך אנגענומען א קלארע שטעלונג קעגן "העלאת מחשבות זרות" וואס קומען פאר א מענטשן אין די צייט פון תפילה. די דאזיגע שיטה, וואס ווערט דערמאנט אין נאמען פון בעל שם טוב אין די פריע חסידישע ליטעראטור, ווערט אפגעווארפן דורך עטליכע חסידישע שרייבער, און בראשם רבי שניאור זלמן מלאדי, אדמו"ר הזקן פון חב"ד, און איז באגרעניצט געווארן בלויז פאר צדיקים. לויט רבי צבי הירש איז א פשוט'ער מענטש וואס פרובירט ארויפצוברענגען א פרעמדע געדאנק עובר אויף די איסור פון "ולא תתורו אחרי לבבכם" (במדבר טו:לט), און אנשטאט דעם, דארף ער פשוט אפשטויסן דעם געדאנק פון זיין קאפ און גיין ווייטער מיט זיין דאווענען. רבי צבי אלימלך לאזט איבער א פלאץ פאר דער וואס איז "אינו צדיק גמור, רק שבאותו הענין הנופלת במחשבתו...אין לו תאוה", פאר וועמען עס איז ראוי זיך אנצושטרענגען אין ארויפברענגען די דאזיגע מחשבה. ("דרך פקודיך, הקדמה ז, "בענין הרהורי עבירה": ו-ז). די שטעלונג איז אין גאנצן קעגן צו דעם פון רבי יצחק אייזיק סאפרין פון קאמארנא, פון די גרעסטע צדיקים אין גאליציע אין דעם דור נאך אים, וואס האט זיך געהאלטן פעסט צו די שיטה אז יעדער איינער דארף זיך באשעפטיגן אין די ארבעט פון "העלאת המחשבות הזרות".

ווי דער פארשער יהושע מונדשיין האט געשריבן, און אין זיינע טריט בנימין בראון, האט רבי צבי אלימלך זיך נישט ווייניג באשעפטיגט אין דעם קאמפליצירטן ענין פון "עבירה לשמה" (לשם שמים) אין זיינע כתבים. ער האט דאס צעטיילט צו צוויי קאטעגאריעס עיקריות, איינע פאר צדיקים בלויז און איינע פאר יעדן איינעם, ווען אין די מערהייט פלעצער באשעפטיגט זיך רבי צבי אלימלך מיט דער ערשטער קאטעגאריע. זיין צוגאנג איז באזירט אויף די תלמודישע זאגונג "גדול עבירה לשמה ממצווה שלא לשמה", און ער לייגט א דרוק אויף דעם דימענסיע פון כוונה אין יעדע מעשה ומעשה. צום סוף איז די כוונה פון א מענטשן די וואס דעפינירט די מהות פון די פיזישע מעשה, מער ווי די מעשה אליין. להלן עטליכע ביישפילן פון די כתבים פון רבי צבי אלימלך אין דעם ענין. אין ספר "אגרא דכלה" (פרשת בראשית, ד"ה "והארץ היתה"), שרייבט ער אין נאמען פון הרב שלמה מנשעפליץ, אז געווענליך ברענגט דאס טאן א מצוה צו א השפעה פון חסד אין דער וועלט, וואס דאס איז נישט אזוי, ווען א איד טוט אן עבירה שלעפט ער אראפ די מידת הדין. די ספעציעלע סגולה פון "עבירה לשמה", איז אז דאס ברענגט אז מידת הדין זאל אפערירן דווקא "לשונאי ישראל המעיקים וצוררים לישראל".

פון די צווייטע זייט, אין זיין ספר "בני יששכר" (מאמרי חודש סיון ה:כו) נעמט ער אן א גאנץ קאנסערוואטיווע שטעלונג און באשטימט אז "האדם בבחירתו יותר טוב לו שיבחר לעשות מצוה אפילו שלא לשמה...מעיסוק בעבירה לשמה. משום שסגולת המצוה שגוררת מצוה ויבא לידי מצות רבות לשמה, וסגולת עבירה לגרור עבירה ויבוא חס ושלום לידי עבירות שלא לשמה".

אין אן אנדער פלאץ ("אגרא דכלה" צו פרשת נח, מאמר כח), דיסקוסירט רבי צבי אלימלך די טעאריע וואס שטייט אונטער עבירה לשמה. ער דערמאנט די ביבלישע מעשה פון יעל אשת חבר הקיני, וואס לויט דעם מדרש האט זי געלעגן מיט סיסרא כדי אים צו הרגנען און צו ראטעווען ישראל פון שונא. אין דעם קאנטעקסט פרעגט ער ווי אזוי אברהם אבינו האט מוסר נפש געווען אין דעם פייער אויוון פון נמרוד – איז דען אברהם דעמאלטס געווען אין די גדר פון א גוי, און א גוי איז דאך נישט מצווה אויף קידוש ה'. דעריבער אויפן אויסזען רעדט מען פון אן עבירה. אין דעם זעלבן קאנטעקסט פרעגט ער אויך פארוואס די מעשה געפינט זיך נישט אין מקרא, נאר נאר אין דעם מדרש. זיין תשובה איז אז אברהם האט גוט געוואוסט אז לויט דער הלכה איז אים פארבאטן מוסר נפש צו זיין, אבער ער האט באשלאסן אזוי צו טאן און צו קידש השם זיין ברבים פון די אהבת ה' וואס איז געווען אין זיין הארץ. דערויף שרייבט ער, "והדבר הזה אי אפשר שיתבאר בתורה, כי הוא לפי המקום והזמן, וכפי אהבת הנפש לרצון ה' יתברך, אשר בעבור אהבתו...תסכים הנפש כמעט שתרד בגיהנם". פון דא זעט מען אז איינע פון די כאראקטעריסטיקן פון דער עבירה לשמה, איז די סובייעקטיוויטעט וואס ליגט אין איר, אז עס איז אוממעגליך אז זי זאל געשריבן ווערן אויפן אופן פון א מפורש אין דער תורה אדער אז זי זאל באשטימט ווערן אויפן אופן פון א קלארע אין דער הלכה. אנשטאט דעם בלייבט זי איבער אין דעם פעלד פון דעם פרט און נאר אין עקסטרעמע מצבים. דעם פונקט רעזומירט רבי צבי אלימלך אין די ווערטער, "ואי אפשר להתפרש ולדמות מלתא למלתא, רק הוא דרך אמת, נקודת הפנימית שבלב".

די סובייעקטיוויטעט קומט צום אויסדרוק אויפן אופן פון א קלארן אין אן אנדער ארט ווען רבי צבי אלימלך שרייבט, "אין לך יום דומה לחברו, ועת לפזר ועת לכנס. לפעמים המעשה כזאת ביום זה הוא מצוה, כגון שעושה הדבר בהצנע עבור כ"ש [כבוד שמים], ולמחר אותו הדבר בעצמו הוא עבירה, כגון שיגיע הדבר להתפארות וכיוצא , ואי אפשר לפרש הדבר כי המשכיל יבין מעצמו. וזה באה אזהרת תורתינו לא תעשון כן לי"י אלקיכם, רצונו לומר, כדמיון הזה ממש, אותו ההנהגה, כי באפשר היום המנהג הזה טוב, ולמחרתו הוא בהפך והבן". ("אגרא דכלה", פרשת ראה, ד"ה לא תעשון כן).

עס איז וויכטיג צו באמערקן אז צו אלעם אן איז די דאזיגע דיסקוסיעס טעארעטיש אינגאנצן. מיר האבן נישט קיין סיבה אנצונעמען אז רבי צבי אלימלך אדער זיינע תלמידים, וואס ווערן אויפן אלגעמיינעם אופן פארעכנט אלס "היפר-נומיים", דאס הייסט, זיי זענען זייער פארשטרענגערנדיג אין עניני הלכה און אפילו אין עניני מנהג, האבן זיך באשעפטיגט אין פועל אין אויספירן דעם געדאנק פון "עבירה לשמה". מעגליך אז אין דעם פאל פון רבי צבי אלימלך, ווי אנדערע אדמורי"ם וואס האבן זיך באשעפטיגט מיט דעם ענין (א ביישפיל רבי מרדכי יוסף ליינער פון איזביצא, מחבר פון ספר "מי השלוח"), רעדט מען בלויז פון א "טעארעטישן אנטינאָמיזם".

אן אנדער ספר און א ספעציעלער פון רבי צבי אלימלך איז דער ספר "דרך פקודיך" אויף טעמי המצוות, וואס איז ארויסגעקומען צום ערשטן מאל אין לעמבערג אין יאר תרי"א. דער ספר, וואס מישט צוזאמען הלכה, קבלה און למדנות תלמודית, נעמט אריין אויך א לאנגע הקדמה פון דעם מחבר. אין דער הקדמה דיסקוסירט ער "מעטא-הלכה'ישע" סוגיות, ווי צום ביישפיל "מצוות צריכות כוונה", "מצוות התלויות בסיבה", "מצוות שאי אפשר לקיים בזמן הזה" און דעם דרך פון האר"י אין פארשטיין די שורשי המצוות. דער גוף פון ספר באשעפטיגט זיך אין אכט און פופציג מצוות, א טייל פון זיי "מצוות עשה" און א טייל פון זיי "מצוות לא תעשה". די ערקלערונג פון יעדע מצוה ומצוה צעטיילט רבי צבי אלימלך צו דריי באזונדערע מדורים, "חלק המעשה", "חלק הדיבור", און "חלק המחשבה". די כללים וואס שטייען אונטער די דאזיגע דרייפאכיגע צעטיילונג האט ער שוין ערקלערט אין דער הקדמה ד' אותיות א'-ג' ("כל המצוות צריכין לקיימם במחשבה ודיבור ומעשה"). צווישן אנדערע שרייבט ער דארט, "מחשבה, נראה לי הענין הוא דצריכות כוונה לכוין לצאת ידי חובת המצוה...גם לכוין טעמי המצות... ועוד חיוב המחשבה במצות שיהיו ברורים לו דיני המצוה במחשבתו ויקיפם בשכלו...גם חיוב המחשבה לצפות במחשבתו מתי תבא לידו ויקיימה..."

"דבור, אינו יוצא במחשב והרהור במשפטי המצוה, רק ילמוד החוקים והמשפטים במו פיו...לדבר בם ולהגות בהם...ולהוליד במחשבתו ודבורו בכל פעם דינים מחודשים...."

"מעשה, איז טון יעדן מצוה מיט אלע כוחות און מיט אלע גלידער נישט אויף א וועג פון ארעי...און נישט א וועג פון מצות אנשים מלומדה, און אויך נישט א וועג פון קבע באומרו חוק קבוע עלי מתי אעשה ואפטר ממנה, נאר [ער זאל טון] בהכנה דרבה בתשוקה ונפש שוקקה..."

בהמשך איז דער מחבר דן איבער מקיים זיין מצוות וואס זענען נאר במחשבה (ווי צום ביישפיל "אנכי ה' אלקיך") אדער נאר בדיבור (ווי צום ביישפיל ברכת המזון), און ווי מקיים צו זיין אויך זיי אין די דריי פארשידענע שיכטן.

ער איז מעודד דעם לומד צו מחודש זיין נייע טעמים פאר די אנדערע מצוות, אויף אזא אופן וואס וועט צופאסן צו די פערזענליכקייט און צו די מעגליכקייטן פון יעדן איינעם און איינעם, אדער אין א למדנישן ריכטונג, אדער אין א קבלה-מיסטישן ריכטונג.

אלע ספרים פון רבי צבי אלימלך זענען ארויסגעקומען נאר נאך זיין פטירה. א סך פון זיינע ספרים זענען ארויס אין אסאך מהדורות און לעצטנס אויך אין מהדורות מבוארות מיט נייע פירושים. דאס מערסטע פון זיי קען מען אויך טרעפן סרוקים אין אינטערנעט זייטלעך. לויט אן עדות פון זיינע משפחה מיטגלידער, האט רבי צבי אלימלך געשריבן נאך חיבורים וואס זענען פארלוירן געגאנגען. לויט זיי האט זיין פירוש אויף דער תורה "אגרא דכלא" איינגעשלאסן נאך אסאך מאטעריאל וואס איז נישט געדרוקט געווארן, ווייל א גרויסער טייל פון כתב יד איז פארניכטעט געווארן בטעות. עס ווערט געברענגט אין נאמען רבי יקותיאל יהודה הלברשטאם פון צאנז-קלויזנבורג (פון די קינדסקינדער פון רבי צבי אלימלך), אז פאר דער שואה האט ער געזען א ספר איבער אסטראנאמיע וואס איז געשריבן געווארן דורך רבי צבי אלימלך, אבער דער ספר איז נישט פארהאן ביי אונז. היינט צוטאגס ווערט די עיקר טעטיגקייט אין ארויסגעבן נייע מהדורות פון זיינע כתבים געטון דורך חסידי מונקאטש.

ביבליאָגראַפיע

ספרים פון רבי צבי אלימלך (לויט די סדר פון די ערשטע אויסגאבע)

• "בני יששכר", על השבת, ראשי החודשים, ו על החגים. חלק שני (חודשים תשרי -אדר), זולקווא תר"ו. חלק ראשון (שבת, ראש חודש וחודשים ניסן-אלול), למברג תר"י. ממהדורת למברג תר"ך ואלך, שני החלקים הודפסו יחד.
• "כלי הרואים", פירוש על ספר עובדיה, בתוספת "הנהגות ישרות", למברג תר"ח.
• "מעין גנים", פירוש על ספר "אור החיים" לרבי יוסף יעבץ, ונגד ההשכלה, זולקווא תר"ח.
• "הוספות מהרצ"א", על ספר "סור מרע ועשה טוב" של רבי צבי הירש מזידיטשוב, למברג תר"י.
• "דרך פקודיך", על טעמי המצוות, למברג תרי"א.
• "אגרא דפרקא", שיחות בנושאים שונים, כולל סגולות, למברג תרי"ח.
• "רגל ישרה", ספר מפתח לערכי הקבלה מסודר לפי הא' ב', למברג תרי"ח.
• "תקנות תמכין דאורייתא", תקנות החבורה שהייתה במונקאטש בשם הזה, טשרנוביץ תרכ"ד.
• "אגרא דכלה", דרשות על חמשה חומשי תורה. למברג תרכ"ח.
• "סדר הקרבנות", ליום י"ג מידות בעשרת ימי תשובה, למברג תרל"א.
• "והיה ברכה", פירוש על משנה ותוספתא מסכת ברכות, פרעמישלא תרל"ה.
• "טעמי המצוות", בעיקר על פי תורת הנסתר . הודפס יחד עם "נחל אמונים", למברג תרל"ו.
• "מגיד תעלומה", חידושים על מסכת ברכות, פרעמישלא תרל"ו.
• "נחל אמונים", הגהות לספר "חכמת הנפש" לרבי אליעזר מגרמיזא, (בעל הרוקח). הודפס יחד עם "טעמי המצוות", למברג תרל"ו.
• "ריח דודאים", חידושים על מסכת מגילה, מונקאטש תרל"ט.
• "חידושי מהרצ"א", על הלכות חנוכה, פרעמישלא תרמ"ב.
• "דרך עדותיך", פירוש על חלק מספר יהושע ולקוטים, פרעמישלא תרמ"ג.
• "הגהות מהרצ"א" על פירוש רבי אליעזר מגרמיזא על "ספר יצירה", פרעמישלא תרמ"ג.
• "לקוטי מהרצ"א", על התורה, נ"ך, מגילת אסתר והש"ס, פרעמישלא תרמ"ה.
• "דברים נחמדים", ליקוטים על מגוון ספרים, ובעיקר על מסכת אבות, פרעמישלא תרמ"ז.
• "והיה ברכה", פירוש על משניות סדר זרעים, גמרא מסכת שבת ושתי תשובות בענייני עגונה ושבויה לכהן, פרעמישלא תרמ"ח.
• "ברכה משולשת", חידושים על משניות ממסכתות שונות מן הסדרים מועד, נשים, נזיקין וקדשים, פרעמישלא תרנ"ז.
• "הגהות מהרצ"א", על ספר הזוהר ותיקוני הזוהר, פרעמישלא תרנ"ט.
• "השמטות מאגרא דכלה" ביאור על רש"י ועל התורה, בתוספת "אזהרות" מהמחבר, פרעמישלא תרס"ט.
• "תפילות הושענות והקפות", ירושלים תש"י.
• "חידושי בני יששכר" על הש"ס, ניו יורק תשי"א.

ליקוטים

• "אגרות שפירין:" אגרות משלו ומשל צאצאיו, (ערך עם הערות בעריש וויינבערגער), ברוקלין תשמ"ג.
• "הגדה של פסח" עם פירוש רבי צבי אלימלך מדינוב (לקט וערך הרב נתן אורטנר), בני ברק תשל"ג.
• "חידושי הלכות מבעל הבני יששכר" (ליקט ערך וסידר הרב נתן אורטנר), בני ברק תשס"ה.
• "מעשה השם השלם: סיפורי קודש...מספרי בעל בני יששכר" (שלושה כרכים), מאנסי תשנ"ה.

ספרים ומאמרים על רבי צבי אלימלך

• נתן אורטנר, "הרבי ר' צבי אלימלך מדינוב זכותו יגן עלינו: בעל 'בני יששכר': פרקי חייו ומשנתו" (שני כרכים), בני-ברק תשל"ב
• יצחק אלפסי (עורך), "אנציקלופדיה לחסידות: אישים", כרך ג', ירושלים תשס"ה, עמ' תקעג' -תקפא'.
• נפתלי בן מנחם, "בשולי ספרים", בתוך, ישראל וינשטוק (עורך), "טמירין: מקורות ומחקרים בקבלה וחסידות", ירושלים תשל"ב, כרך ראשון, עמ' שיג–שיח.
• בנימין בראון, "החמרה - חמישה טיפוסים מן העת החדשה : החת"ם סופר, ר' צבי אלימלך מדינוב, ר' יוסף-יוזל הורוויץ מנובהרדוק, הגרי"ז סולובייצ'יק מבריסק, החזון איש", בתוך "דיני ישראל; שנתון לחקר המשפט העברי", כ-כא (תשס-תשסא), עמ' 123-237.
• רועי גולדשמידט, "ספר טעמי המצוות דרך פקודיך לר' צבי אלימלך מדינוב: קבלה, הלכה פלפול למדני", בתוך, "קבלה: כתב עת לחקר כתבי המיסטיקה היהודית", נג (תשפ"ב), עמ' 307–336.
• מאיר וונדר, "אנציקלופדיה לחכמי גליציה", כרך ה', ירושלים תשנ"ז, עמ' 532–552.
• אורי טל (טאובס), "ר' צבי אלימלך שפירא מדינוב ומלחמתו בהשכלה", עבודת גמר לתואר שני, האוניברסיטה העברית, ירושלים תשי"ז.
• רפאל מאהלר, "החסידות וההשכלה בגאליציה ובפולין הקונגרסאית במחצית הראשונה של המאה התשע-עשרה: היסודות הסוציאלים והמדיניים", מרחביה 1961.
• מנדל פייקאז', "'על מה אבדה גלות ספרד, - כלקח כלפי ההשכלה במזרח-אירופה: החסידות בעיני ר' צבי אלימלך שפירא מדינוב", "דעת" 28 (חורף תשנ"ב), עמ' 87–115.
• נפתלי צבי פיש, "תורות בית דינוב על התורה והמועדים" (שני כרכים בעריכת יצחק אלפסי ואורי מאיר פיש), ירושלים תשמ"ג, תשע"ד.
• יקותיאל אריה קאמעלהאר, "ספר דור דעה: ארבע תקופות חסידות בעש"טית בשנות ת"ק – תר"כ – סקירה כללית על שיטות נושאי דגל החסידות", בילגוריי תרצ"ג, עמ' רפז' -רצב'.
• יוסף שלמון, "הרב צבי אלימלך שפירא מדינוב ומאבקו בהשכלה", בתוך "מגלי טמירין ; תנועת ההשכלה היהודית בגליציה: היסטוריה, ספרות, הגות וזיכרון". עורכים: נתן שיפריס, שמואל פיינר, חנן גפני. חיפה: אוניברסיטת חיפה וירושלים, תשפ"ב, עמ' .323-349

• Benjamin Brown, "The Two Faces of Religious Radicalism: Orthodox Zealotry and 'Holy Sinning' in Hungary and Galicia", in "The Journal of Religion" 93, 3 (2013), pp. 341-374.
• S. Feldbrand, "The Bnei Yissoschar and the Spread of the .(ללא ציון מקום ההוצאה) 2013 ,"Movement Chassidic
• Yehoshua Mondshine, "The Fluidity of Categories in Hasidism: Averah lishmah in the Teachings of R. Zevi Elimelekh of Dinov", in Ada Rapoport-Albert (ed.), "Hasidism Reappraised", London and Portland 1996, pp. 301-320.
• Levi Yitshak Kuper, "Legislation for Education: Rabbi Tsevi Elimelekh of Dynow's Regulations for the Support of Torah in Munkacs", in "Polin; Studies in Polish Jewry", 30 (2018), pp. 43-72.
• Kalman Worch (translator and annotator), "Bnei Yissaschar: The Classic Chassidic Work of Rabbi Tzvi Elimelech Spira, Rav of Dinov and Munkatch", Jerusalem 2017.