רוי:נשמה ליכט
 |
דאס איז א דרעפט ארטיקל. עס איז אַן אַרבעט אין פּראָגרעס וואָס איז אָפן פאַר רעדאַגירונג דורך סיי וועם. ווען דער דרעפט איז פארטיג, ביטע גייט איבער דעם אריבערפירן טשעקליסט, זיכער צו מאכן אז עס איז גרייט. דערנאך קענט איר בעטן פון די דרעפט אריבערפירער אז זיי זאלן עס איבערגיין און אריבערפירן צום הויפט געביט. (אייער בקשה וועט פובליצירט ווערן אין המכלול:אריבערפירן דרעפטס, און דארט וועט אויך ערשיינען דער ענטפער - אויב פעלט אויס). |
נר נשמה אדער יארצייט ליכט איז א סארט ליכט וואס מען צינדט אין זכרון פון די נפטרים. אין ענגליש איז עס אויך באוואוסט אלס אנדענק ליכט (memorial candle). דער מנהג פון הדלקת נר נשמה איז אַ ווייַט-פאַרשפּרייטער מנהג.
מקור און באדייט
עס ווערט אלגעמיין געגלויבט אז דער מנהג פון נר נשמה, ווי אויך דער מנהג פון יארצייט, האט זיך אנגעהויבן אין דייטשלאנד אין די תקופת הראשונים און פון דארט זיך פארשפרייט צו אנדערע אידישע צענטערן. דער מנהג פון די ראשונים האט זיך לייכט פארבונדן מיט פריערדיגע באגריפן פון ליכט אלס א סימבאל פאר דער נשמה, ווי עס שטייט אין משלי: "נֵר ה' נִשְׁמַת אָדָם"[1] ("די נשמה פון מענטש איז דאס ליכט פון ה'"). דאס ברענענדיגע ליכט סימבאליזירט די רוחניות'דיגע נשמה וואס פארבינדט אונז מיט ג-ט און נערט זיך פון רוחניות'דיגע ענערגיע פון לערנען תורה און טון מצוות[2].
אין די קבלה און חסידות ווערט דער נר נשמה פיל דערמאנט אין ענינים פון עילוי נשמה און די נשמה'ס הנאה פון די ליכט. לויט תורת החסידות, סימבאליזירט די ליכט די פארשידענע שיכטן פון די פארבינדונג צווישן דעם אידן און דעם אייבערשטן: דער 'נר' אנטהאלט א פתילה (דעם קערפער און די בהמישע נשמה), שמן (תורה און מצוות), און אש (דאס ליכט פון ה').
די הדלקה פון די ליכט צום זכרון פון די נפטרים שענקט זיי אושר און נחת רוח. ווי רבינו בחיי שרייבט: "די נשמה האט הנאה פון הדלקה פון די ליכט און זי גייט ארום אין עידוני הוד ושמחה און פארשפרייט זיך און פארגרעסערט זיך פון די הנאה פון די אורה". דאס ליכט ווערט פארבונדן מיט א לימוד תורה און קיום מצוות, וואס דערנערונגען די רוחניות'דיקע נשמה.
ווען און וואו מען צינדט
דער מנהג איז אנצוצינדן א יארצייט ליכט וואס ברענט 24 שעה, אויפן יארצייט פון א נפטר. פיל אידן וואס זענען אנדערש נישט שטרענג אין שמירת המצוות האלטן אָן דעם מנהג[3]. עס איז א מנהג צו צינדן די ליכט אינדערהיים, אדער נעבן דעם קבר פון נפטר.
מען צינדט אויך א ליכט ווען א מענטש שטארבט; מען לייגט עס לעבן זיין קאפ ביז דער קבורה. עס איז אויך א מנהג צו צינדן די ליכט במשך דער שבעה, געווענליך א גרעסערע וואס האלט אָן די גאנצע זיבן טעג. אין פאל מען האט נישט א שבעה ליכט וואס ברענט זיבן טעג, קען מען צינדן זיבן יארצייט ליכט אויף איינעם נאכן צווייטן טאג. דער מנהג איז אויך צו צינדן א נר נשמה במשך דער שלושים (30 טעג נאך דער פטירה).
עס איז אויך מנהג צו צינדן די ליכט ערב יום כיפור. אין עטליכע קהילות צינדט מען דענקמאל ליכט אין שול אויפן יאָרצייט פון נפטר געווארענע מיטגלידער פון דער קהילה וואס האבן איבערגעלאזט געלט פאר דעם צוועק. נאָנט צו די ליכט (היינטצייטיק נוצט מען עלעקטרישע בולבס) זענען נאָמען-פּלאטעס וואס ווייזן אָן וועמען מען געדענקט. אן אנדער מנהג איז צו צינדן א נר נשמה אין שול אין די טעג וואס מען זאגט יזכור (יום כיפור, שמיני עצרת, לעצטן טאג פסח, און שבועות). טייל צינדן אויך פאר יום השואה (חורבן אנדענק טאג).
ארטן וואו מען צינדט
רוב מאל ווערט די ליכט געצינדן אינדערהיים אדער לעבן דעם קבר. מען צינדט אויך נר נשמה אין בית הכנסת. טייל האבן א מנהג צו צינדן דווקא פארן ארון הקודש אין בית הכנסת. אין אנדערע קהילות צינדט מען לעבן דעם עמוד (וואו דער בעל תפילה שטייט). רבי יהודה הנשיא האט באפוילן אז א ליכט זאל ברענען אין זיין צימער נאך זיין טויט, משום כבוד. דער חתם סופר שרייבט אז הדלקה אין בית הכנסת איז בעסער ווי הדלקה אויפן קבר.
סארטן ליכט און פּראַקטישע זאכן
עס ווערן גענוצט טראדיציאנעלע אויל אדער וואקס ליכט. טייל האבן א מנהג צו הדליקן דווקא מיט שמן (אויל), ספעציעל זית שמן (איילבערט אויל), וואס האט א סימבאליזם צום נשמה פון צדיק. עס איז אויך א מנהג צו נוצן א ליכט געמאכט פון דונג (בינען-וואקס), ווייל אין דעם ווארט שעוה (וואקס) איז דא א רמז צום פסוק וואס נבואט תחיית המתים: "הקיצו ורננו שוכני עפר" (ערוועכט און זינגט איר וואס וואוינט אין שטויב).
היינט צוטאגס נוצן טייל מענטשן עלעקטרישע יאָרצייט ליכט וואס מען שטופט אריין אין די וואנט-געשטעל (למשל אין א שפיטאל), וועגן זיכערהייט. לויט טייל פוסקים קען מען יוצא זיין מיט א עלעקטריש ליכט במקום א נר נשמה. עס איז אבער פאראן א מחלוקת צווישן די פוסקים וועגן דעם[4]. טייל טענה'ן אז א עלעקטריש ליכט האט נישט די זעלבע ענין פון אור וואס די נשמה האט הנאה פון. אנדערע זאגן אז וויבאלד דער עיקר הוא להאיר לטובת די מתפללים אין ביהמ"ד, איז א עלעקטריש ליכט גוט[5].
פאר יום טוב וואס דויערט מער ווי איין טאג, ווערן אויך פאבריצירט 48 שעה און 72 שעה ליכט. כדי צו פארזיכערן א זיכערע הדלקה, נוצן פיל פאמיליעס א קעסטל אדער גלאז פאר די ליכט, כדי צו שיצן די פלאם פון אויסלעשן.
תועלת פארן נפטר
די הדלקה פון די ליכט פארן זכרון פון די נפטרים העלפט צו דערגרייכן כפרה ותיקון רוחני פאר זייערע נשמות. עס ברענגט אושר און נחת רוח פאר דער נשמה, וואס איז רוחניותדיק און ציט זיך צו ליכט. טייל פוסקים האלטן אז דער עיקר הנאה פאר די נשמה איז נישט פון די ליכט גופא, נאר פון די תועלת וואס דער ליכט ברענגט פאר די וואס לערנען אדער דאווענען לעבן דעם ליכט. אנדערע זאגן אז די נשמה האט דירעקט הנאה פון די ליכט.
פארבונדענע מנהגים
- ווען מען צינדט די ליכט, איז וויכטיג צו זאגן בפה אז מען צינדט עס לעילוי נשמת פלוני בן/בת פלוני[6].
- אין צוגאב צו צינדן א ליכט, קען מען און איז א גרויסע מצוה צו טון מעשים טובים לזכות הנפטר, ווי צדקה געבן, שטיצן תלמידי חכמים אדער אברכים וואס לערנען תורה.
- זאגן קדיש במשך דעם ערשטן יאָר נאך דער פטירה איז אויך א וועג פון זכרון.
- ליינען תהילים לעילוי נשמת נפטר איז א מנהג. יעדער גוטער מעשה וואס ווערט געטון לזכרו פון א מענטש ערהייבט זיין נשמה און שענקט אים א רוחניות'דיקע זכות.
צינדן פאר מער ווי איין מענטש
וועגן צינדן איין נר נשמה פאר מער ווי איין נפטר, זענען פאראן פארשידענע מיינונגען צווישן די פוסקים. טייל האלטן אז איין נר איז גענוג פאר מערערע מענטשן. נאך א מיינונג איז אז דער היתר צו צינדן איין ליכט פאר מערערע איז נאר בצורך אדער ווען מען האט נישט קיין ברירה[7].
עס איז א מנהג חב"ד אז ווען דער אבל גייט צום עמוד, צינדט מען פינף ליכט פארן עמוד, כנגד די פינף חלקים פון דער נשמה: נפש, רוח, נשמה, חיה, און יחידה[8].
אויסלעשן די ליכט
מען טאר נישט אויסלעשן די ליכט פון נפטר, ווייל דאס איז מצער די נשמה[9]. אין פאל די ליכט ברענט אין א אומזיכערן ארט, איז בעסער עס אויסלעשן אויב מען קען עס נישט אויפפאסן.
אין קולטור
נאכן דערמארדען דעם ישראל פרעמיער מיניסטער יצחק רבין אין 1995, זענען די יונגע לייט וואס זענען געקומען טרויערן ביי קינגס אוו ישראל סקווער גערופן געווארן "נוער הנרות" (די יוגנט פון די ליכט) נאך די פילע יאָרצייט ליכט וואס זיי האבן געצינדן.
יאָרצייט ליכט ווערן אפט געצינדן דורך פילע אידישע קהילות אויף יום השואה אין אנדענק פון די וואס זענען דערמארדעט געווארן אין דער האלאקאוסט.
(דעם מנהג פון פעלדמעסטן)
רבנישע מיינונגען און דיסקוסיעס
דיסקוסיעס צווישן די פוסקים אנטהאלטן אויב עלעקטרישע ליכט זענען גילטיג אנשטאט א פלאם ליכט, צי מען קען נוצן אויל פון שמיטה יאָר פאר הדלקה[10], און אויב איין ליכט איז גענוג פאר עטליכע נפטרים.
רש"י דערמאנט אז מען צינדט ליכט לכבוד חשובע מענטשן[11]. רמ"א שרייבט וועגן דעם מנהג צו צינדן א נר אויף ערב יום כיפור לכפרה אויף דעם טאטן און מאמען[12]. דער מהרש"ל ערלויבט צו זאגן א גוי צו צינדן דאס ליכט אין בין השמשות אויב מען האט פארגעסן, ווייל וויבאלד די וועלט איז מקפיד אויף הדלקה לכבוד אב ואם, ווערט עס גערעכנט ווי א גרויסע צורך[13].
אפילו לויט די פוסקים וואס האלטן אז עלעקטריש ליכט איז גילטיק, זענען דא וואס פּרעפערן א פלאם ליכט (ווי אויל אדער וואקס), טייל צוליב סודות און סימבאליזם.
אנדערע וועגן ווי אזוי מען קען מכבד זיין נפטרים איז דורך הדלקת נרות פאר תועלת לימוד התורה אין ביהמ"ד. טייל האבן א מנהג צו צאלן א סכום געלט פאר די באלייכטונג פון בית המדרש אין צוגאב צו צינדן א נר נשמה[14].
ביבליאגראפיע
- אפרים יעקב ליפסקי, אור הנשמות, פתח תקווה, תשע"ט
רעפערענצן
- ↑ משלי כ, כז.
- ↑ ספר הזוהר, חלק ג, דף רי"ח, עמוד ב'.
- ↑ The Jewish Religion, Louis Jacobs, Oxford University Press, 1995.
- ↑ עמירם בן דוד, נר יארצייט ומנהגיו, שערי הלכה ומשפט.
- ↑ אור הנשמות, מא–מה.
- ↑ אור הנשמות, סא–סג.
- ↑ אור הנשמות, נד–סא.
- ↑ ספר המנהגים עמוד 77; שערי הלכה ומנהג יורה דעה עמוד שעט.
- ↑ בועז שלום, מה התועלת לנפטר בהדלקת נר נשמה? והאם מותר לכבות אותו?, אויף טעמו וראו, מאי 1, 2016
- ↑ אור הנשמות, עב–פא.
- ↑ ברכות נג, א.
- ↑ רא”ש (יומא פ”ח סי’ ט), ועי’ בארחות חיים (הלכות ערב יום הכפורים אות יא) שכתב בזה”ל: כתב רבינו אשר, נוהגים שכל אחד מדליק נר בערב יום הכפורים לכפר על אביו ואמו, כי כבוד הוא להשי”ת, שנאמר באורים כבדו ה’. ומנהג ישראל תורה הוא. עכת”ד. וכן הוא בכל בו (סימן סח). וכ”כ הרמ”א (או”ח תרי ס”ד).
- ↑ שו”ת מהרש”ל (סוף סימן מו).
- ↑ נר נשמה – חב"דפדיה