רוי:דע סאלא פאמיליע
 |
דאס איז א דרעפט ארטיקל. עס איז אַן אַרבעט אין פּראָגרעס וואָס איז אָפן פאַר רעדאַגירונג דורך סיי וועם. ווען דער דרעפט איז פארטיג, ביטע גייט איבער דעם אריבערפירן טשעקליסט, זיכער צו מאכן אז עס איז גרייט. דערנאך קענט איר בעטן פון די דרעפט אריבערפירער אז זיי זאלן עס איבערגיין און אריבערפירן צום הויפט געביט. (אייער בקשה וועט פובליצירט ווערן אין המכלול:אריבערפירן דרעפטס, און דארט וועט אויך ערשיינען דער ענטפער - אויב פעלט אויס). |
די דע סאָלאַ פאַמיליע איז אַן אויסגעצייכנטע ספרדישע אידישע משפּחה, באַקאַנט פאַר אירע רבנים, חזנים, פּראָפעסאָרן, מחברים און פירערשאַפט אין די מערבדיגע ספרדישע קהילות אין האָלאַנד, ענגלאַנד און צפון־אַמעריקע.
היסטאָריע און אָפּשטאַם
די משפּחה שטאַמט פון חשובע ספרדים, וועלכע האָבן עמיגרירט פון שפּאַניע אין 1492 ביים גרוש. דער נאָמען דע סאָלאַ (De Sola) איז מעגליך אָנגענומען געוואָרן אין דער צווייטער העלפט פונעם 12טן יאָרהונדערט אין שפּאַניע.
נאָך דער פאַרטרייבונג, זענען מיטגלידער פון דער משפּחה פאַרשפּרייט געוואָרן; צוויי ברידער, יצחק דע סאָלאַ און ברוך דע סאָלאַ, זענען אַריבער קיין פּאָרטוגאַל. שפּעטער זענען די קינדער פון יצחק געקומען קיין האָלאַנד אין די פריע יאָרן פונעם 17טן יאָרהונדערט. די משפּחה פלעגט זיך באַזעצן הויפּטזעכליך אין האָלאַנד און אַמסטערדאַם, און פון דאָרטן זענען זיי געקומען קיין לאָנדאָן אין די פריע יאָרן פונעם 19טן יאָרהונדערט. אַ סך צווייגן אין ענגלאַנד, קאַנאַדע, די מערב אינדיעס און האָלאַנד ציען זיך אַראָפּ פון אהרן דע סאָלאַ (Aaron de Sola) פונעם 18טן יאָרהונדערט.
באַרימטע פיגורן
דוד בן אהרן דע סאָלאַ (1796–1860)
דוד בן אהרן דע סאָלאַ (David de Aaron de Sola) איז געבוירן געוואָרן אין אַמסטערדאַם אין 1796. ער איז געווען דער זון פון אהרן דע סאָלאַ, אַ תלמיד חכם. אין 1818, ביים עלטער פון 22 יאָר, איז ער גערופן געוואָרן קיין לאָנדאָן צו זיין איינער פון די מיניסטאָרן (חזן) פון דער בעוויס מאַרקס קהילה. ער האָט חתונה געהאַט אין 1819 מיט ריקאַ/רבקה מעלדאָלאַ, די עלטסטע טאָכטער פון חכם רפאל מעלדאָלאַ, וועמענס טאַטע ער איז שפּעטער געוואָרן אַן געלערנטער אַסיסטענט. נאָך חכם מעלדאָלאַ'ס טויט אין 1828, האָט דע סאָלאַ כּמעט איבערגענומען די רבנישע פירערשאַפט פון די ענגלישע ספרדים[1].
דע סאָלאַ איז באַקאַנט ווי "דער געלערנטער חזן" צוליב זיין געלערנטקייט און שריפטן. ער האָט געקענט ענגליש און האָט געהאַלטן רעדעס אין דער שול. דעם 26סטן מאַרץ, 1831, האָט ער געהאַלטן די ערשטע רעדע אין ענגליש וואָס מע האָט געהערט אין די ווענט פון דער בעוויס מאַרקס שיל (פריער זענען זיי געהאַלטן געוואָרן אויף שפּאַניש אָדער פּאָרטוגעזיש). זיינע רעדעס זענען שפּעטער פאַרעפנטליכט געוואָרן דורך דעם מאַהאַמאַד (דעם פאָרוואַלטונגס־ראַט פון דער קהילה).
זיין וויכטיקסטע אַרבעט איז געווען די איבערזעצונג פון דער ספרדישער תּפילה Translation of the Forms of Prayer According to the Custom of the Spanish and Portuguese Jews. דאָס פינף־באַנדיגע ווערק, פאַרעפנטליכט אין 1836 און 1852, האָט באַקומען שטיצע פון סיר משה מאָנטעפיאָרע און געדינט אַלס יסוד פאַר שפּעטערדיגע אויסגאַבעס. ער האָט אויך איבערגעזעצט די יום־טובדיגע תּפילות פון נוסח אַשכּנז אין 1860.
דע סאָלאַ האָט אויך מיטגעאַרבעט מיט משה יעקב רפאל (Morris J. Raphall) איבער אַן ענגלישער איבערזעצונג פון אַכצן מסכתות פון דער משׁנה אין 1839. די אַרבעט איז געווען געצילט אַלס אַ כּלי צו קעמפן קעגן דער רעפאָרם־באַוועגונג.
ער איז געשטאָרבן אין לאָנדאָן דעם 29סטן אָקטאָבער 1860.
אברהם דע סאָלאַ (1825–1882)
אברהם דע סאָלאַ (Abraham de Sola) איז געבוירן געוואָרן אין לאָנדאָן, ענגלאַנד, דעם 18טן סעפּטעמבער 1825, דער זעקסטער קינד פון דוד בן אהרן דע סאָלאַ. זיין בילדונג האָט ער געקראָגן אין דער City of London Corporation School און שפּעטער אונטער זיין פאָטער און אין לאָנדאָן דזשוס קאָלעדזש (London Jews' College), וואו ער איז געווען אַ סטודענט פונעם מזרח־געלערנטן אליעזר הלוי (העב')[2].
נאָך אַ יאָר דינען אַלס לערער, האָט אברהם אין 1846 געבעטן און באַקומען די שטעלע פון חזן פאַר דער מאָנטרעאַלער אידישער קהילה שארית ישׂראל, און ער איז אָנגעקומען אין יאַנואַר 1847. ער האָט געדינט אין דער קהילה ביז זיין טויט אין ניו יאָרק סיטי אין 1882. ער איז געווען אַן אָרגן־געטרייער אָרטאָדאָקס, מיט אַ שטרענגער ספרדישער טראַדיציע. ער איז געווען אַ פירער פון אָרטאָדאָקסישן אידישקייט אין קאַנאַדע און האָט שטיצט די אַשכּנזישע קהילה אין מאָנטרעאַל. אין 1878 האָט ער באַטראַכט אַ פּלאַן צו שאַפן אַ געמיינזאַמען ריטואַל כּדי פאַראייניגן די קהילות[2].
אין 1848 האָט מעקגיל קאָלעדזש אים באַשטימט אַלס לעקטאָר אין העברעאיש און רבנישער ליטעראַטור, און אין 1853 איז ער געוואָרן פּראָפעסאָר פון העברעאיש און אָריענטאַלישער ליטעראַטור, אַ שטעלע וואָס ער האָט געהאַלטן ביז זיין טויט. מעקגיל האָט אים באַערט אין 1858 מיט אַן LL.D. דאָקטאָראַט (אַן ערן־געצאָלטער דאָקטאָראַט פון געזעצן), וואָס איז מעגליך געווען דער ערשטער אַזאַ כּבוד צו אַ אידישן מיניסטער אין צפון־אַמעריקע אָדער ענגלאַנד. ער האָט געאַרבעט נאָענט מיט די באַרימטע וויסנשאַפטלער דזשאהן וויליאַם דאָסאָן (John William Dawson) און סיר וויליאם עדמאָנד לאָגאַן (Sir William Edmond Logan) בעת זיין צייט אין מקגיל[2].
דע סאָלאַ איז געווען אַ פּראָליפישער לעקטאָר און מחבר אויף אַ ברייטן ריי פון טעמעס, אַריינגערעכנט די פאַרגלייכונג פון רעליגיע און וויסנשאַפט, אידישע היסטאריע (פון אידן אין פּערסיע, פּוילן און פראַנקרייך), און מעדיצינישע שטודיעס וועגן די רבנישע דיעטע־געזעצן. זיינע פאָרשונגען האָבן אַריינגענומען: • באַטאַנישע און זאָאָלאָגישע רעפערענצן אין דער תּורה. • פּראָפילן פון באַקאַנטע אידן, אַזוי ווי סיר משה מאָנטעפיאָרע און ר׳ אַברהם פּעריצאָל. • מעדיצינישע שטודיעס איבער די רבנישע דיעטעטישע געזעצן (כּשרות) און דעם באַנוץ פון אַנאַסטעטיקס (upon the employment of anæsthetics). • די געשיכטע פון יידישע קהילות אין פּערסיע, ענגלאַנד, פּוילן און פראַנקרייך. • קאָסמאָגראַפיע און סיניאישע אויפשריפטן. ער האָט אויך עדיטירט און פאַרעפנטליכט אַ קליינעם ביכל מיטן נאָמען The Jewish child's first catechism of Bible history (1853). אין 1873, איז דע סאָלאַ געוואָרן אַ בוך־פאַרקויפער, ווען ער האָט, צוזאַמען מיט זיין שוואָגער דזשעסי יוסף (Jesse Joseph), געקויפט די קאָפּיפּרויאַקייטן און פאַרשפּרייטונג פון לעעסערס איבערזעצונג פון די 24 ספרים פון דער תּורה[2].
איינער פון זיינע גרעסטע כּבודים איז געקומען דעם 9טן יאַנואַר 1872, ווען ער האָט געעפנט דעם הויז פון רעפּרעזענטאַטיוון פון די פאַראייניגטע שטאַטן מיט אַ תּפילה; ער איז געווען דער ערשטער בריטישער אונטערטאַן און דער ערשטער איד צו טאָן דאָס.
קלעראַנס אייזיק דע סאָלאַ (1853–1920)
קלעראַנס אייזיק דע סאָלאַ (Clarence Isaac de Sola), איינער פון די זין פון אברהם דע סאָלאַ, איז געווען אַ פירנדער קאַנאַדישער ציוניסט. ער האָט געהאַלטן שבת, געגעסן כּשר און באַזוכט רעגלמעסיק די שיל לויט דער אָרטאָדאָקסישער ספרדישער מסורה. קלעראַנס דע סאָלאַ איז געווען אַגענט פון דער Comptoir Belgo Canadien (אַ פירמע פאַר שטאָל פּראָדוקציע) און האָט געשריבן היסטאָרישע און ביאָגראַפישע אַרטיקלען וועגן מאָנטרעאַלער יידנטום פאַר דער יידישער ענציקלאָפּעדיע.
דוד דע סאָלאַ פּול (1885–1970)
דוד דע סאָלאַ פּול (David de Sola Pool), אַן אָפּשטאַם פון דער דע סאָלאַ פאַמיליע (זיין טאַטע האָט חתונה געהאַט מיט אַ טאָכטער פון דוד בן אהרן דע סאָלאַ), איז געווען דער וויכטיגסטער ספרדישער רב אין די פאַראייניקטע שטאַטן אין די מיטעלסטע יאָרצענדלינגען פונעם 20סטן יאָרהונדערט. געבוירן אין לאָנדאָן אין 1885, האָט ער געלערנט אין Jews' College אין לאָנדאָן און שפּעטער אין דעם הילדעסהיימער רבנישן סעמינאַר אין בערלין, און האָט פאַרדינט אַ דאָקטאָראַט פון היידעלבערג אוניווערזיטעט.
אין 1907 איז פּול געקומען קיין ניו יאָרק צו זיין דער מיניסטער פון דער ספרדישער קהילה שעאַרית ישׂראל, די עלטסטע שיל אין די פאַראייניקטע שטאַטן. ער איז געווען אַן אָרטאָדאָקסישער רב, וואָס האָט אָפט געאַרבעט מיט ניט־אָרטאָדאָקסישע פירער אין קהלשע ענינים, און האָט געדינט ווי פּרעזידענט פון דער סינאַגאָגע קאָונסיל פון אַמעריקע פון 1938 ביז 1940.
פּול איז געווען אַ פרוכפּערדיקער מחבר, שרייבנדיג וועגן אַמעריקאַנער אידישער היסטאריע, רעליגיע און ציוניזם. ער האָט איבערגעקוקט און איבערגעזעצט די ספרדישע תּפילות פאַרן יוניאָן פון ספרדישע קהילות (וואָס ער האָט געגרינדעט אין 1928). זיין ווערק האָט איבערגענומען די פריערדיגע אויסגאַבעס פון אברהם דע סאָלאַ.
ליטעראַרישע און מוזיקאַלישע ווערק
די דע סאָלאַ פאַמיליע האָט געהאַט אַ רייכן ליטעראַרישן שאַפן, ספּעציעל אין דער אַנטוויקלונג פונעם ענגלישן איבערזעצונג פון דער ספרדישער ליטורגיע.
- דוד בן אהרן דע סאָלאַ'ס הויפּט־אַרבעט איז געווען די איבערזעצונג פון די ספרדישע תּפילות (Translation of the Forms of Prayer), וואָס איז געווען אַ "באַמערקליכע דערגרייכונג פון לערנעריי”. ער האָט אויך אָרגאַניזירט די אַלטע מעלאָדיעס פון דער ליטורגיע פון די שפּאַנישע און פּאָרטוגעזישע אידן (The Ancient Melodies) (1857) מיט עמאַנועל אַגילאַר. ער האָט קאָמפּאָנירט אַ מעלאָדיע פאַר אַדון עולם וואָס ווערט נאָך אַלץ גענוצט אין ספרדישע און אַשכּנזישע שילן אין דעם פאַראייניקטן קעניגרייך און אַנדערשוואוּ. ער האָט אויך איבערגעזעצט די יום־טובדיקע תּפילות פאַר אַשכּנזים.
- אברהם דע סאָלאַ האָט פאַרעפנטלעכט אַרבעטן ווי Behemoth hatemeoth און A Jewish calendar for fifty years (מיט Jacques Judah Lyons). ער האָט רעוויזירט, רעדאַגירט און פאַרעפנטלעכט די פאָרעם פון תּפילות לויטן מנהג פון די שפּאַנישע און פּאָרטוגעזישע אידן (5 בענד).