דרעפט:רבי דוד משה אברהם פון ראהאטין
 |
דאס איז א דרעפט ארטיקל. עס איז אַן אַרבעט אין פּראָגרעס וואָס איז אָפן פאַר רעדאַגירונג דורך סיי וועם. ווען דער דרעפט איז פארטיג, ביטע גייט איבער דעם אריבערפירן טשעקליסט, זיכער צו מאכן אז עס איז גרייט. דערנאך קענט איר בעטן פון די דרעפט אריבערפירער אז זיי זאלן עס איבערגיין און אריבערפירן צום הויפט געביט. (אייער בקשה וועט פובליצירט ווערן אין המכלול:אריבערפירן דרעפטס, און דארט וועט אויך ערשיינען דער ענטפער - אויב פעלט אויס). |
| געבורט |
ארום 1680 ה'ת"ם בערך |
|---|---|
| פטירה |
13טן נאוועמבער 1749 י"ח חשוון ה'תק"י ראָהאַטין, מזרח־גאַליציע |
| כינוי | ר' אד"ם (ראשי תיבות פון אברהם דוד משה) |
| ספרים | ספר מרכבת המשנה אויף מכילתא |
| רב, אב בית דין און ראש ישיבה פון ראָהאַטין | |
.jpg)
רבי דוד משה אברהם איש טרויש אשכנזי (געבוירן בערך ה'ת"ם, 1680 - נפטר י"ח חשוון תק"ו, אָדער תק"י) איז געווען א מקובל און רב אין דעם שטעטל ראָהאַטין אין מזרח־גאַליציע, און איז געווען באַקאַנט פאַר זיין שאַרפן קאַמף קעגן דער פראַנקיסטישער באַוועגונג. ער איז גערופן געווארן ר' אד"ם (ר"ת פון זיין נאמען), און האט מחבר געווען דעם ספר "מרכבת המשנה" אויף מכילתא.
ביאגראפיע
כמעט גארנישט איז באוואוסט פון זיין פריע לעבן, בלויז פון זיינע חתימות ווייסן מיר אז זיין פאטער האט געהייסן ר' צדוק, אַן איש טרויש (פון טרויעס, דייטשלאַנד).. ביי זיין געבורט האט אים זיין פאטער אנגערופן נאר מיטן נאמען 'אברהם', ערשט נאכדעם וואס ער איז קראנק געווארן האט מען אים צוגעלייגט נעמען, און מען האט אים גערופן 'דוד משה אברהם'[1], און די גדולי דורו האבן אים גערופן "רבי אד"ם".
פון די גראמען אין די הקדמה צו זיין ספר לערנען מיר וועגן זיין שווערן פינאנציעלן מצב. ער איז אבער געווען באקאנט מיט זיין גרויסקייט און זיין בקיאות אין אלע טיילן פון דער תורה, און איז גערופן געווארן דינען אלס רב אינעם קליינעם גאליציענער שטעטל, ראהאטין, וואס איז אינעם לעמבערגער גובערניע. דארט האט ער מרביץ תורה געווען און גע'דאגה'ט אויף די רוחניות פון די שטאט, פון בערך ת"צ ביז זיין פטירה אין תק"י. די גדולים פון זיין דור האבן אין אים דערקענט אלס אד"ם גדול, ווי עס זעט זיך אויס פון די בריוון און שו”ת קארעספּאנדענץ וואס ער האט געהאט מיט זיי. ער איז נפטר געווארן י"ח חשון תק"י, און ער ליגט אין ראהאטין.
לויט אַ מסורה אין דער שטאָט, האָט רבי אדם באַפוילן בעל-פּה פאַר זיין פּטירה, אַז קיינער זאָל נישט באַגראָבן ווערן נעבן זיין קבר. ווען מען האָט עובר געווען אויף זיין צוואה און באַגראָבן אַ תלמיד-חכם נעבן אים, האָט זיין ווארענונג מקוים געוואָרן: די מילן האָבן זיך אונטערגעצונדן, און זיין מצבה האָט זיך געשפּאָלטן. עס איז געווען אַ מנהג ביים בית-החיים, אַז ווער עס איז געקומען צום קבר פון זיין מוטער אָדער אַנדערע, איז אַריבער צו זיין קבר און דאָרטן פאַרבראַכט אַ וויילע אַלס אַ סגולה[2].
רבי אדם האָט איבערגעלאָזט אַ ברייטע משפּחה וואָס האָט ווײטער געלעבט אין ראָהאַטין. די משפּחה נאַגלבערג (Nagelberg) איז געווען פון זיינע אייניקלעך[3]. דער שפּעטערדיגער רב אין ראָהאַטין, רבי אברהם דוד שפּיגל, איז געווען אַן אײניקל פון רבי אד"ם[4].
קאַמף קעגן כת ש"ץ
אין זיין צייט איז די וועלט נאך געווען אונטער דער חורבן פון כת שבתי־צבי און זיינע נאכפאלגער, און איינער פון זייערע קווארטירן איז געווען אין דער שטאט ראהאטין[5]. אין שפּיץ פון דער סעקטע אין ראָהאַטין איז געשטאַנען אלישע שור, דער פּרעדיגער פון ראָהאַטין. אלס דער רב פון שטאט, האט ער זיך געשלאגן מיט זיי, און ווי זיינע אייניקלעך, די אַרויסגעבער, דערציילן אין דער הקדמה צו זיין ספר אַז זיי האָבן געהערט פון זייערע עלטערן, אז ר' דוד משה אברהם האט געקעמפט מיט דער כת שבתי־צבי און ער האט פארטריבן אלישע פון ראהאטין "ביז דער פארשאלטענער פאררעטער האט זיך גע'שמד'ט און איז ארויס פון אידישן דת", און דער בעש"ט איז אליין געקומען צו אים און האט אים געזאגט, אז מען האט אים געשיקט פון הימל אים צו באדאנקן[6].
אַזוי שרייבט הרב אורי זאב סאָלאַט, אַז דער מחבר איז געווען אַן "איש אלקים קדוש", און ער איז דער מענטש, וואָס האָט געקעמפט מיט זיין שווערד קעגן דער גרופּע שלעכטע מענטשן, ביז ער האָט זיי אינגאַנצן פאַרניכטעט; דאָס זענען די רשעים און טמאים, וואָס זענען געווען אָנהענגער פון דעם רשע שבתי־צבי, או וואָס אין דער שפּיץ איז געשטאַנען אלישע, שם רשעים ירקב, וועלכער האָט געוואוינט אין ראָהאַטין און מען האָט אים גערופן אלישע פון ראָהאַטין… און פון מיין רבין ר' יוסף שאול נאַטאַנזאָן האָב איך געהערט דערציילן וועגן דעם הייליקן מחבר וואונדערליכע זאַכן, ווי עס האָבן וועגן אים דערציילט אונזערע הייליקע עלטערן"[7].
וועגן דעם באזוך פונעם בעל-שם-טוב ביי אים, לייגט דער ארויסגעבער רבי יהודה ראטן פון סטרעטן צו: "איך האָב געהערט פון אונזערע זיידעס, וואָס זייערע עלטערן האבן זיי דערציילט, אז דער בעל־שם־טוב איז געקומען באזוכן דעם בעל המחבר פון ספר 'מרכבת המשנה', איידער ער איז נפטר געווארן, און ער האט אים באדינט ווי מען באדינט א תלמיד־חכם. און דער בעש"ט האָט געזאגט צו אים: בענטש מיך. ער האָט ארויפגעלייגט אויף אים זיינע הענט און האט אים געבענטשט. און דערנאך, ווען דער בעש"ט איז אוועקגעגאנגען, האט ער געזאגט, אז דער רב וועט מסתמא נפטר ווערן, ווייל איך האב געזען ווי די פּמליא של מעלה איז ארויס אים אנטקעגנצוגיין, און איך האב געהערט, אז די הייליגע אין זיין דור האבן אים גערופן 'אדם'"[8].
חיבורים
רבי דוד משה אברהם האָט מחבר געווען אַ צאָל ספרים, טייל זענען געבליבן אין כתב-יד:
- ספר "מרכבת המשנה", א ברייטער פּירוש אויף דער מכילתא דר' ישמעאל אויפן ספר שמות. ר' אד"ם האָט געענדיגט שרייבן דעם ספר אין יאָר ה'ת"ק (1730). דער כתב־יד איז געלעגן ביי זיין פאַמיליע אַרום 150 יאָר. דער ספר איז געדרוקט געוואָרן אין לעמבערג, אין תרנ"ב (1892). די ארויסגעבער האָבן דאָס געדרוקט "אויף דער גוטהייסונג פונעם אדמו"ר רבי יהושע מבעלזא זצ"ל", וועלכער האָט געזען אַ מצוה אין דרוקן דעם גאון'ס ווערק.
- דער ספר האט הסכמות פון הרב ר' חיים כהן ראַפּאָפּאָרט, אבדק"ק לעמבערג, און רבי יצחק לאַנדאָ, רב הגליל פון לעמבערג, ווי אויך האט דער מוציא לאור באקומען הסכמה-בריוון פון דעם גאון הרב ר' יוסף שאול נאַטאַנזאָן פון לעמבערג און פון רבי ישכר דוב פון בעלזא.
- אלע גאונים שרייבן אין די הסכמות גאר גרויס וועגן דעם גאון און מקובל ר' דוד משה אברהם.
- פירוש תולדות אדם: אַ פירוש אויפן ספרי לחומש במדבר און דברים.
- ספר תפארת אדם: אַ חיבור וועלכער איז דערמאנט אין די הקדמות, אָבער איז געבליבן אין כתב־יד און איז פאַרלוירן געוואָרן.
- שער המשנה: אַ פירוש אויף די ספרי "עבודה" און "קרבנות" אין משנה תורה פונעם רמב"ם. דאָס איז געווען אין כתב־יד וואָס איז פאַרלוירן געוואָרן.
אלס רבי אדם בעל שם
לויט הרב מרגלית[9] איז דער נאָמען "אָדם" פון רבי אדם בעל שם, וועלכער ????????? שבחי הבעש"ט ????????????????, א נאמען וואָס איז אַזוי זעלטן אין פּוילן, איז נישט קיין נאָמען פון א מענטשן, נאָר עס רעפערירט צו אונזער רבי דוד משה אברהם.
דאס שטימט נישט אינגאנצן, וויבאלד מיר זען פון דער ציטאַט פון דער הקדמה אז דער בעש"ט איז געווען ביים גאון און מקובל ווען ער איז שוין געווען מפורסם, בעת לויטן "שבחי הבעש"ט", איז דער גאון פון ראָהאַטין נפטר געוואָרן, נאָך איידער דער בעש"ט איז נתגלה געוואָרן.
ביבליאגראפיע
- מנשה אונגער, ר' ישראל בעל שם טוב, ניו יארק, תשכ"ג, עמ' 118-119
- https://www.rohatyndrg.org/rohatyn/history/jewish-leaders/rabbi-adam
דרויסנדיגע לינקס
- "רבי דוד משה אברהם אשכנזי אב"ד ראהטין בעל מרכבת המשנה על המכילתא - י"ח חשון תק"י", אשכול אויף אייוועלט
- אשכנזי, דוד משה אברהם, אויפ'ן וועבזייטל פון דער מדינת ישראל נאציאנאלער ביבליאטעק
רעפערענצן
- ↑ מיר געפונען ענדערונגען אין די סדר פון די 3 נעמען: על-פי-רוב איז ער גערופן דוד משה אברהם, אבער עטליכע דערמאנען זיין נאמען אלס 'משה דוד אברהם'. מערקווירדיג איז אז ער זעלבסט האט אין איין תשובה (געדרוקט אין שו"ת 'אור צבי' סי' י. פון ה כסלו תצ"א) גע'חתמ'עט זיין נאמען: הק' דוד משה אברהם איש טריוויש אשכנזי", און אין אן אנדערן תשובה (סי' יד. פון כ"ח תמוז תק"ז): "הק' משה דוד אברהם". אויך אין די ר"ת וואס ער האט געשטעלט אנהייב פון די גראמען אין די הקדמות צו זיינע חיבורים, איז פארהאן חילוקים אין די אויסשטעלן צווישן הקדמה און הקדמה.
- ↑ יהושע שפיגל, ראהאטין יזכור בוך, עמ' 108.
- ↑ נ. מ. גלבר, ראהאטין יזכור בוך, עמ' 34.
- ↑ יעקב יצחק ויסבלום, ראהאטין יזכור בוך, עמ' 84; יהושע שפיגל, דארט, עמ' 108.
- ↑ זעט וואס ר' אד"ם שרייבט אין "פתיחתא דספרא" פון 'מרכבת המשנה': "קמה אלומתם גם נצבה, ניצב לרב עמים רב החובל ומזיק ברשות הרבים, קולו כנחש ילך מרים כשופר קולו, פיו מצופה זהב ידיו ידות לטומאה, קושר לשחת מפסיק הפסקה דאורייתא רגלו רגל גאוה רגל מועדת בחיצי נזק צרורות, יושבי אקרפיטא תלתא ברמות רוחא אלהי כסף ואלהי זהב, בריך רחמנא דכספיה לאבדון וטמיון בהאי עלמא דתקיף ליה טובא אחריתם לענה. וזה ימים לא כביר חגרו עוז גדולי ישראל חקרי לב להרים המכשלה הזאת, תזרח השמש יאספון ואל מעונתם ירבצון יצא אדם לפעלו ולעבודתו עדי עורף".
- ↑ "ויען אשר הגאון המחבר ז"ל נלקח מאתנו זה רבות בשנים, אמרנו נספרה נא לאחינו אשר בדורינו קצת מגדולת המחבר אשר אבותינו ספרו לנו ששמעו מאבותיהם, אשר הגאון המחבר ז"ל קנא לאלקיו ויכפר על בני ישראל בקנאו את קנאתו קנאת ד' צבאות בעת אשר קם עלינו אדם רשע נצר זדון מכת הארורה ש"צ שר"י, והאחרון שבהם אחרי נפלו בהויכוח לפני השרים בק"ק לבוב, להבדיל בין הטמא ובין הטהור הגאון מופה"ד מוה' חיים כהן רפאפורט ז"ל בצירוף הגאון מופת הדור מוהר"ר נטע אשכנזי אבד"ק ראזדעל, הארור הנוכל בא לעירינו להסית את ישראל ללב הטועים, וקם עליו הגאון המחבר ז"ל ויקח רמח בידו ומסר נפשו על זה להכותו לרדפו עד חרמה, והנוכל הזה הטה את מושל העיר להיות בעזרו לגרש את הרב האב"ד מעירו, והוא שם נפשו בכפו ולא חשך עצמו מהכותו ולהדפו בכל כחו אשר לא יוכל להטות את ישראל ללכת אחריו, והשי"ת היה בעזרו עד אשר הנוכל הארור המיר ויצא מדת ישראל ואז כלתה אליו הרעה ולא יכול עוד להסית לשום בר ישראל… והנה זקינינו ספרו לנו אשר אבותיהם ספרו להם, כי הקדוש מרן הבעש"ט זללה"ה בא אליו בכבודו ובעצמו להודיעהו כי על ידו שלחו לו מן השמים להחזיק לו טובה וחנות על קנאתו קנאת ד' צבאות הנ"ל כמאמר הכתוב למרע"ה בעת קנאת פנחס בן אלעזר בן אהרן הכהן 'לכן אמור הנני נותן לו את בריתי שלום', ופרש"י ז"ל כאדם המחזיק טובה וחנות למי שעשה לו טובה. וגודל חכמתו וצדקתו עד היום יגידו כאשר קבלו מאבותיהם."
- ↑ "אשר לחם בזרועו… עם חבר מרעים והניף חרבו, חגר ה' ויכם עד חרמה, הלוי המה הרשעים הטמאים אשר אחזו דרכם דרך רשע ש"צ ימ"י, ובראשם הרשע החוטא אלישע שר"י אשר קננו אז בעיר ראָהאַטין ונקרא אלישע מראָהאַטין … ומפּי מורי מואהר"ב רי"ש נאַטאַנזאָן שמעתי על המחבר הקדוש הזה נוראות, כאשר ספּרו לנו אבותינו הקדושים …"
- ↑ שמעתי מפּי זקנינו, אשר אבותיהם ספּרו להם, כי הבעש"ט זלה"ה טרם נלקח ארון האלוקים, בעל המחבר, למרום בא לפניו לבקרו ולשמשו בשימוש תלמידי־חכמים. ואמר הבעש"ט להרב המחבר: רבי, ברכני. וסמך שתי ידיו עליו וברכו. ואחרי אשר הלך מאתו לדרכו, אמר הבעש"ט זלה"ה שמע מינה נח נפשיה דרב, כי ראיתי פּמליא של מעלה יצאו לקראתו. ושמעתי כי הקדושים אשר בדורו קראוהו בשם ר' אדם…"
- ↑ אין דעם זשורנאַל "במישור", פון י"ב אייר תש"א.