דרעפט:אוריה החתי
 |
דאס איז א דרעפט ארטיקל. עס איז אַן אַרבעט אין פּראָגרעס וואָס איז אָפן פאַר רעדאַגירונג דורך סיי וועם. ווען דער דרעפט איז פארטיג, ביטע גייט איבער דעם אריבערפירן טשעקליסט, זיכער צו מאכן אז עס איז גרייט. דערנאך קענט איר בעטן פון די דרעפט אריבערפירער אז זיי זאלן עס איבערגיין און אריבערפירן צום הויפט געביט. (אייער בקשה וועט פובליצירט ווערן אין המכלול:אריבערפירן דרעפטס, און דארט וועט אויך ערשיינען דער ענטפער - אויב פעלט אויס). |
אוּרִיָּה הַחִתִּי איז געווען איינער פון דוד המלך'ס זיבן און דרייסיג "גבורים"[1] און דער ערשטער מאַן פון בת שבע, די טאָכטער פון אליעם.
תּנ״כישער באַריכט
לויט ספר שמואל ב', איז דוד המלך, אין דער צייט וואָס די מלכים גייען אויס צו מלחמה, געבליבן זיצן אין ירושלים. איין אָוונט, איז דוד אויפגעשטאנען פון זיין געלעגער און זיך אַרומגעגאַנגען אויפן דאַך פון מלוכה'ס הויז, און האָט פון דאָרט געזען אַ פרוי זיך באָדן. די פרוי איז געווען "זייער שיין פון אויסזען". דוד האָט געשיקט נאָכפרעגן אויף דער פרוי, און מען האָט אים געזאָגט, אַז דאָס איז בת שבע, די טאָכטער פון אליעם, די ווייב פון אוריה החתי. דוד האָט געשיקט שלוחים און זי געלאָזט ברענגען צו זיך, און ער איז מיט איר געלעגן. זי האָט זיך נאָר וואָס געהאַט גערייניגט פון איר אומריינקייט דערנאָך איז זי צוריק אַהיים[2].
בת שבע איז טראָגעדיג געוואָרן און האָט געשיקט דוד'ן זאָגן. כדי צו באַהאַלטן זיין זינד, האָט דוד צוריקגערופן אוריה פון דער מלחמה, האָפענדיג אַז ער וועט גיין שלאָפן מיט זיין פרוי, כדי די קינד זאָל אויסזען ווי אוריה'ס. ווען אוריה איז געקומען, האָט דוד אים געפרעגט וועגן יואב, דעם פאָלק, און די מלחמה. דוד האָט באַפוילן אוריה'ן צו נידערן אַראָפּ צו זיין הויז און וואַשן זיינע פיס. אוריה האָט אָבער אפגעזאָגט צו גיין אַהיים, און האָט געשלאָפן ביים אַרמיי טויער פון דעם פּאַלאַץ מיט די אנדערע סאלדאטן. ער האָט דערקלערט אַז ער קען נישט הנאה האָבן פון היים באקוועמליכקייטן און שלאָפן מיט זיין ווייב, בשעת דער ארון, די סאלדאטן פון ישראל און יהודה, און זיין האַר יואב ליגן אין פעלד[3].
נאָך אַ טאָג, האָט דוד גערופן אוריה צו עסן און טרונקען ביי אים, און אים אָנגעשיכּורט. טראָץ דעם, איז אוריה אַרויסגעגאַנגען זיך לייגן אויף זיין געלעגער מיט די קנעכט פון זיין האַר, און צו זיין הויז האָט ער נישט אַראָפּגענידערט[4].
דוד האָט געשיקט אוריה צוריק צו יואב מיט אַ בריוו, וואָס האָט באַפוילן יואב צו שטעלן אוריה "אַקעגן דעם פראָנט פון דער שטאַרקסטער מלחמה, און קערט אייך אָפּ פון הינטער אים, כּדי ער זאָל געשלאָגן ווערן און שטאַרבן". יואב האָט אויסגעפירט דעם באַפעל, און אוריה איז געטייט געוואָרן אין דער מלחמה, צוזאַמען מיט אַנדערע סאלדאטן פון דוד[5].
נאָך אוריה'ס טויט און דעם ענדיקן פון בת שבע'ס טרויער פּעריאָד, האָט דוד געשיקט נאָך בת שבע און זי אַריינגענומען אין זיין הויז, און זי איז אים געוואָרן פאר אַ ווייב. זי האָט אים געבוירן אַ זון, שלמה. די פסוק זאָגט, אַז "די זאַך וואָס דוד האָט געטון, איז געווען שלעכט אין די אויגן פון גאָט"[6].
אידענטיטעט און אָפּשטאַם
דער נאמען אוּרִיָּה איז פון אומזיכערן אָפּשטאַם. עס קען זיין פון העברעאישן אָפּשטאַם, מיטן באַדייט "ה' איז מיין ליכט", אָדער פון לווישן אָפּשטאַם, מיטן באַדייט "קאָמאַנדיר"[7].
אוריה ווערט כּסדר אָנגערופן "החתי". אין חז"ל זענען פאַראַן פאַרשידענע מיינונגען וועגן דעם, צי ער איז געווען אַן אמתער חתי אָדער אַ איד:
- טייל האַלטן אַז אוריה איז געווען א איד, אָבער מען האָט אים גערופן "החתי" ווייל ער האָט געוואוינט צווישן די חיתים[8].
- אַנדערע מיינונגען זאָגן אַז אוריה איז געווען א גר צדק פון דער חיתישער עטנישער מינאָריטעט וואָס האָט געוואוינט אין ארץ ישראל[9].
- לויט דער רמב"ם, איז אוריה מעגליך געווען א "גר תושב" (איינוואוינער וואָס האָט אָנגענומען די שבע מצוות בני נח)[10], און זיין חתונה מיט בת שבע איז מעגליך נישט געווען הלכה'דיג גילטיג.
אין אַן אַלטן מדרש ווערט דערציילט אַז אוריה איז געווען דער קנעכט (נושא הצינה) פון גלית דער פלישתי. נאָכדעם ווי דוד האָט באַזיגט גלית, האָט אוריה אים געהאָלפן אַרויסציען גלית'ס שווערד אויף דער באַדינגונג אַז דוד וועט אים פאַרזיכערן אַ אידישע פרוי[11].
לויט הרב יונתן זאקס, ווערט אוריה'ס גאר שטארקע געטריישאפט צום אידישן פאלק, טראץ דעם וואס ער איז אליין נישט קיין איד, קאנטראסטירט מיט דוד המלך, וואס איז געבליבן אין ירושלים, נישט געווען מיט די ארמיי, און אנשטאט געהאט א באציאונג מיט אן אנדערן מאנ'ס ווייב. די פאקט וואס תנ"ך קען דערציילן אזא געשיכטע אין וועלכע א גר תושב איז דער מאראלישער העלד, און אידנ'ס גרעסטער קעניג, דער עוולה טוער, לערנט אונז וועגן די מאָראַלישע ווירדן פון אידישקייט[12].
חז"לישע אינטערפּרעטאציעס און דוד'ס ריינקייט
פאר די חכמים, ספּעציעל אין די מדרשים און דער תלמוד, איז געווען שווער אנצונעמען אַז דער גרויסער צדיק דוד המלך איז באַגאַנגען די עבירות פון ניאוף און מאָרד פאר. דער תלמוד זאָגט קאַטעגאָריש: "כל האומר דוד חטא אינו אלא טועה" – "ווער עס זאָגט אַז דוד האָט געזינדיגט איז נאָר אַ טועה" (מסכת שבת נ"ו ע"א). צו דערקלערן דעם, האָבן די רבנים פארגעלייגט עטליכע אינטערפּרעטאציעס:
- באַדינגטער גט (גט על תנאי)
- עס איז געווען א מנהג אין דוד'ס קעניגרייך, אַז יעדער סאלדאט וואָס גייט אין מלחמה זאָל געבן זיין פרוי א באַדינגטן גט, וואָס וואָלט געוואָרן גילטיג רעטראָאַקטיוו פון דעם טאָג וואָס ער איז ארויסגעפאָרן, אויב ער וואָלט נישט צוריקגעקומען. דער מנהג איז איינגעפירט געוואָרן כּדי צו פארמיידן פרויען פון ווערן עגונות – "געקייטלטע פרויען" וואָס קענען נישט ווידערהייראטן אויב זייער מאַן איז פאַרפאַלן אין קאַמף. דעריבער, ווען דוד איז געלעגן מיט בת שבע, איז זי טעכניש נישט געווען א "אשת איש" (א חתונה געהאטע פרוי), ווייל אוריה'ס טויט האָט רעטראָאַקטיוו געמאכט דעם גט גילטיג[13]. דער אַקט פון צונויפלעגן זיך איז דעריבער געווען אַן אַקט פון חתונה.
- אוריה'ס אויפשטאַנד
- אוריה איז באַטראַכט געוואָרן אלס אַ "מורד במלכות". ער האָט נישט געפאָלגט דוד'ס באַפעל צו גיין אַהיים צו זיין פרוי[14], און ער האָט גערופן יואב "מיין האַר יואב" פארן קעניג (שמואל ב יא, יא), וואָס איז געווען אַן אקט פון אינסובאָרדינאַציע וואָס איז באַשטראָפבאַר מיטן טויט[15]. דוד וואָלט אים געקענט לאזן עקזעקוטירן געזעצליך דורך די סנהדרין[16].
- כוונות קעגן מעשים
- די חז"ל זאָגן אַז דוד האָט "געוואלט טאָן שלעכטס אָבער האָט נישט געטון" (מסכת שבת נ"ו ע"א). דאָס מיינט אַז זיין כוונות זענען געווען אומריינע, אָבער זיינע טאטן זענען טעכניש געווען אין די גרעניצן פון דער הלכה.
- געטליכע באַשטימונג
- בת שבע איז באַשטימט געוואָרן פאר דוד שוין ביי די זעקס טעג פון בריאה, אָבער דוד האָט איר גענומען "ווי אן אומרייפע פרוכט" – פאר דער ריכטיגער צייט[17].
דוד'ס אמת'ע חטא: טראָץ די טעכנישע ערקלערונגען וואָס באפרייען דוד פון ניאוף אָדער מאָרד, האָבן די חז"ל קלאָר געשטעלט אַז דוד'ס אויפפירונג איז געווען "אומענדליך אונטער דעם קעניג'ס מדרגה". זיין חטא איז געווען קעגן גאָט דורך מאַניפּולירן דעם כוונה פון די געזעץ, און דורך נישט אָפּהיטן גאָט'ס ווילן. נתן הנביא'ס תוכחה פאר דוד האָט זיך באַצויגן אויף גניבה, ווי אין דעם מעטאַפאָר וועגן דעם רייכן מאַן וואָס נעמט דעם אָרעמאַן'ס איינציגע שעפּסל[18].
קאָנסעקווענצן פאר דוד: דוד האָט שטארק געליטן פאר זיינע מעשים, אריינגערעכנט דעם טויט פון זיין ערשטן זון מיט בת שבע, און שפּעטערע רעבעליאָנען פון זיינע זין אבשלום און אדוניהו[19]. ער האָט זיך תשובה געטון און איז געוואָרן מוחל געווען, און די משיחישע ליניע האָט זיך פארגעזעצט דורך שלמה[20].
אוריה'ס טויט
אוריה איז שוין געווען חייב מיתה צוליב זיין אויפשטאנד קעגן דעם קעניג. דער אמת'דיגער חטא פון דוד איז נישט געווען אים צו עקזעקוטירן דורך די סנהדרין, נאָר אים צו לאָזן הרגענען דורך די בני עמון[21].
קבלה'דיגע דערקלערונגען
אין קבלה און מדרשים ווערט די געשיכטע אַנאַליזירט אויף אַ טיפערן, מיסטישן ניוואָ: בת שבע איז געווען באַשטימט (זיווג) פאַר דודן פון די זעקס טעג פון בראשית. דוד האָט איר גענומען ווי אַן אומנרייפע פרוכט – ער האָט איר גענומען איידער דער ריכטיגער צייט[22]. טייל קבלה'ישע קוואַלן זאָגן אַז אוריה'ס טויט איז געווען אַ סאָרט תיקון פאַר דודס פריערדיגן חטא אַז ער האָט בכלל אָפּגעגעבן בת שבע'ן (זיין באַשטימטע פרוי) צו אוריה'ן אַלס שׂכר פאַר דער שווערד פון גלית[23]. דער זוהר לערנט אַז דודס שלעכטע האַנדלונג האָט גורם געווען די שאַפונג פון אַן אַקטועלע נעגאַטיווע ישות, וועלכע איז אַן עכטע קראַפט וואָס באַאיינפלוסט די מענטשליכע טעטיגקייטן[24].
אוריה ווערט דערמאנט אין מלכים א' ט"ו: ה', וואו עס שטייט אַז דוד'ס לעבן איז געווען רעכט אין די אויגן פון ה', "אויסער אין דער זאַך פון אוריה החתי". אוריה'ס געשיכטע ווערט אָנגעזען ווי ווערטפול צו לערנען, אָבער נישט פּאַסיג פאר עפנטליכע לייענונגען; נאָר פאר מער אינטימע לערער-סטודענט שטודיעס[25].
זע אויך
• דוד המלך • בת שבע • יואב • שלמה המלך • אשת איש • גט על תנאי
רעפערענצן
- ↑ שמואל ב' כג, לט; דברי הימים א' יא, מא.
- ↑ שמואל ב יא, א-ד.
- ↑ שמואל ב יא, ה-יא.
- ↑ שמואל ב יא, יב-יג.
- ↑ שמואל ב יא, יד-יז.
- ↑ שמואל ב יא, כז.
- ↑ Jouna Pyysalo, "The Etymology of Uriah the Hittite based on the Comparison of Hieroglyphic Luwian and the Indo-European Languages", Porto-Indo-European Linguistics, 2018.
- ↑ קידושין עו ב; ספר הזהר, משפטים ג׳:רמ״ג.
- ↑ רד"ק שמואל ב יא, א; רבי אברהם בן הרמב"ם (שו"ת סימן כה)
- ↑ רבי אברהם בן הרמב"ם (שו"ת סימן כה)
- ↑ אומבאַקאַנטער מדרש ציטירט דורך אלשיך אויף שמואל ב יב, ג.
- ↑ הרב יונתן זאקס, זכויות מיעוט | בהר | Covenant & Conversation, אויף מורשת הרב זקס, מאי 18, 2024.
- ↑ כתובות ט, ב.
- ↑ שמואל ב יא, ז א"וו; זעט מלבי"ם דארט.
- ↑ שבת נ"ו ע"א.
- ↑ מלבי"ם אויף שמואל ב יא, טו.
- ↑ סנהדרין קז, א.
- ↑ שמואל ב יב, א א"וו.
- ↑ כתובות ט׳ א.
- ↑ ספרי אויף דברים ג, כג (פיסקא כו)
- ↑ ספר הזוהר, פרשת משפטים, דף ק"ז, עמוד א'.
- ↑ סנהדרין קז, א.
- ↑ מוטי בנמלך, "'אוריה החיתי גוליירו של גלית היה' - גלגוליה של דרשה לא ידועה", מגדים, סד (מנחם־אב תשפ"ה)
- ↑ ספר הזוהר, פרשת נח, דף ע"ג, עמוד ב'.
- ↑ תוספתא, מסכת מגילה, פרק ג', הלכה י"ט.