רוי:אלעקסאנדער צעדערבוים

אַלעקסאַנדער (הלוי) אָסיפאָוויטש צעדערבוים (זאמאשטש, 27סטן אויגוסט, 1816 – פעטערבורג, 8טן סעפטעמבער, 1893) איז געווען אַ פוילישער-רוסישער ייד, אן אַרויסגעבער, אַן איבערקלעריקער יידישיסט, און איינער פֿון די גרעסטע "משכילים" אין דעם רענעסאַנס פֿון וועלטלעכער ליטעראַטור אויף העברעאיש און אויף יידיש אין 19טן-יארהונדערט. ער האט געגרינדעט און רעדאקטירט ״הַמֵליץ״ און אנדערע זשורנאלן אויף רוסיש און יידיש.

ביאָגראַפֿיע

צעדערבוים איז געבוירן געוואָרן אין זאַמאָשטש, קאנגרעס פוילן. נישט קוקנדיק אויף זײַן אָרעמקייט, איז ער געווען אַן אמתדיק קינד פֿון דער השכלה זינט זײַן קינדהײַט—ער האָט גערעדט העברעאיש, רוסיש, פויליש, און דײַטש, און האָט אויסגעבראַקירט דאָס חסידות פֿון זײַנע עלטערן. ער האט חתונה געהאט אין לובלין. אין 1840 האט ער זיך געצויגן קיין אדעס.

אין אנהייב, האָט ער אָפגעשפעט פֿון דער יידישער שפראַך ווי פֿון אַ פרימיטיוון "זשאַרגאָן"— דאָס איבערבלײַבס פֿון אַ וועלט פֿאַר דער השכלה. בכן, זײַן ערשטער חודש-זשורנאַל, "המליץ" (דער ערשטער חודש-זשורנאַל אויף העברעאיש אין דער רוסלענדישער אימפעריע), איז געוואָרן אַ פּלאַטפאָרמע פֿאַר וועלטלעכער ליטעראַטור אויף העברעאיש.

אָבער, האָט צעדערבוים אויך געוואָלט‎ צו דערגרייכן צו די אָרעמע, "פרימיטיווע" חסידים פֿון זײַן קינדהײַט, און בכן, אין 1863, האָט זיך אָנגעהויבן צו אַרויסגעבן אַ סופּלעמענט אויף יידיש—"קול מבשר". מיט "קול מבשר" (און זײַן נאָכקומער אין פעטערבורג, "די יידישעס פֿאָלקסבלעט"), האָט ער געפּרוווט צו נוצן יידישע איבערזעצונגען פֿון וועלטלעכער ליטעראַטור (פֿון אלעקסאנדער פושקין, למשל) צו צוציען די חסידים צו רוסיש, פויליש, און דײַטש.

אָבער מיט צייַט, זײַנען זײַן צילן געביטן. ווען האָט צעדערבוים געטראָפֿן מיט אַ סך פֿון די גרעסטע יידישע ראָמאַניסטן פֿון דער צייַט, האָט ער זיך אָנגעהויבן צו זען די יידישע שפראַך ווי אַ לעביקע וועלטלעכע שפראַך. סוף-כּל-סוף, איז ער געוואָרן אַ טשעמפּיאָן פֿון וועלטלעכער ליטעראַטור אויף "זשאַרגאָן", און "קול מבשר" איז געווען אַ פּלאַטפאָרמע פֿאַר אַ סך פֿון די גרעסטע יידישע מחברים, בתוכם:

• מענדעלע מוכר ספרים (שלום יעקב אַבראַמאָװיטש), ראָמאַניסט
• אברהם דוב בער גאָטלאָבער, דער מחבר פֿון "דער גלגול" (אַן אַנטיחסידישע סאַטירע)
• שלום עליכם