רוי:מעביר סדרה זיין

מעביר סדרה זיין
(הויפט מקורות)

תלמוד בבלי	ברכות ח, א
משנה תורה	ספר אהבה, הלכות תפילה וברכת כהנים, פרק י"ג, הלכה כ"ה
שולחן ערוך	אורח חיים, רפה

מעביר סדרה זיין שְׁנַיִם מִקְרָא וְאֶחָד תַּרְגּוּם, וואָס ווערט אָפט גערופן בראשי תיבות שמו"ת, איז אַן הלכה דין וואָס פאָדערט פון יעדן איד צו לערנען די וואכעדיגע סדרה צוויי מאָל אין דער אָריגינעלער לשון הקודש טעקסט (מקרא) און איין מאָל אין א תרגום (איבערזעצונג). דער עיקר פון דער תקנה איז אַז אַ מענטש זאָל זיין באַקאַנט מיט דעם גרונטליכן באַדייט פון דער פרשה.

די תקנה איז אַ געהעריגער חיוב, און נישט בלויז אַ גוטער מנהג אָדער אַ סגולה. דער עיקר פון דעם מצוה איז, אַז יעדער ייד זאָל זיין באַקאַנט און געלערנט אין דער וואָכעדיקער פּרשה.

מקור פונעם דין

דער חיוב שטאַמט פון דער גמרא אין מסכת ברכות (ח, א-ב). רב הונא בר יהודה האָט געזאָגט בשם ר' אמי: "לעולם ישלים אדם פרשיותיו עם הצבור שנים מקרא ואחד תרגום". דער דין איז גע'פּסק'נט געוואָרן אין שולחן ערוך (אורח חיים סימן רפ"ה). דער רמב"ם שרייבט אויך אַז כאָטש אַ מענטש הערט די גאַנצע תורה יעדן שבת אין ציבור, איז ער מחויב צו לייענען פאַר זיך די פרשה.

חיוב און וויכטיקייט

אַ מענטש איז מחויב צו לייענען די פּרשה אַליין יעדע וואָך, אַפילו אויב ער הערט די גאַנצע תורה קריאה אין שול (בציבור).

די מצוה איז אַ חיוב גמור וואָס איז אַריינגערעכנט אין דער חיוב פון לערנען די תורה שבכתב. ווער עס איז פאַרנאַכלעסיגט אין דעם מצוה, ווערט גערעכנט ווי אַן עבריין און מען דאַרף מוחה זיין, אַפילו אויב ער איז אַ תּלמיד חכם. אַפילו איינער וואָס איז טרוד און פאַרנומען מיט לערנען תורה דעם גאַנצן טאָג, איז מחויב אָפּצושטעלן זיין לימוד און לערנען שמו"ת, פּונקט ווי ער דאַרף מקיים זיין אַן אַנדער רבנישע מצוה.

פרויען זענען פּטור פון דעם חיוב פון שנים מקרא ואחד תרגום, ווייל עס איז אַ חלק פון תלמוד תורה. אָבער, אַ פרוי וואָס וויל דאָס לייענען איז עס נישט קיין איסור, און עס קומט אויף איר אַ ברכה. מען איז מחויב צו מחנך זיין קטנים צו לייענען שמו"ת, כדי זיי זאָלן זיך צוגעוואוינען צו דעם מצוה.

דער תרגום און פירושים

תרגום אונקלוס

מען איז מחויב צו לייענען די גאַנצע פּרשה צוויי מאָל, און לייענען דעם גאַנצן תרגום אונקלוס פון יענער פּרשה. דער תרגום אונקלוס איז נחשב מער ווי אַ פשוטע איבערזעצונג, און עס ווערט אָנגערופן "ניתן בסיני".

לייענען דעם תרגום אונקלוס האָט אַ ספּעציעלע קבלה'דיגע מעלה פון העכערן קליפּת נוגה. דאָס קומט צוליב דעם וואָס אונקלוס איז געווען אַ גר צדק, און אַ גר שטעלט פאָר די ספּעציעלע העכערונג פון קליפּה אין קדושה.

פירוש רש"י אַלס תרגום

דער שולחן ערוך שרייבט, אַז אויב מען לערנט די פּרשה מיט רש"י, ווערט עס גערעכנט ווי אַ תרגום, און אַ ירא שמים זאָל לייענען סיי דעם תרגום אונקלוס, סיי דעם פירוש רש"י. אין געוויסע מיינונגען, רעכנט מען דעם לימוד פון רש"י פאַר ווי אַ תרגום. דאָס איז ווייל רש"י ערקלערט דעם ענין פון די פּסוקים אויפן יסוד פון חז"ל, און טייטשט מער אויס ווי דער תרגום.

דער חפץ חיים האָט געשריבן, אַז אין אונזער צייט, אַזוי ווי די מאַסן פון אידן פאַרשטייען שוין נישט אַראַמיש, איז דער פירוש רש"י גערעכנט "מדינא במקום התרגום".

אַנדערע פירושים

אויב אַ מענטש פאַרשטייט נישט די ווערטער פון רש"י, זאָל ער לייענען אַן אַנדער פירוש וואָס איז געשריבן אין זיין שפּראַך. געוויסע היינטצייטיגע פּוסקים האָבן געפּסק'עט אַז מען מעג מקיים זיין דעם חיוב פון תרגום דורך לייענען אַן ענגלישע איבערזעצונג פון רש"י'ס פירוש, אויב דאָס העלפט אים צו פאַרשטיין די תורה בעסער.

"עטרות ודיבון"

פּסוקים אין דער תורה, אַזוי ווי "עֲטָרֹת וְדִיבֹן" (במדבר לב, ג), אויף וועלכע עס איז נישט פאַראַן קיין תרגום (ווייל עס זענען בלויז נעמען פון ערטער), דאַרף מען זיי לייענען דריי מאָל מקרא.

סדר הקריאה

עס זענען פאַראַן צוויי הויפּט מנהגים ווי אַזוי מען זאָל לייענען שמו"ת:

א. פּסוק נאָך פּסוק (מקרא-מקרא-תרגום): דאָס איז דער מערסט אָנגענומענער סדר: מען לייענט יעדן פּסוק צוויי מאָל אין לשון הקודש (מקרא), און דערנאָך לייענט מען גלייך דעם תרגום פון דעם פּסוק, איידער מען גייט ווייטער צום נעקסטן פּסוק.

ב. לויט ענינים אָדער גאַנצע פּרשה: טיילן פירן זיך, צו לייענען די פּרשה צוויי מאָל אין גאַנצן, און דערנאָך לייענען דעם גאַנצן תרגום. אַנדערע אַזוי ווי דער גר"א (הגאון מווילנא) לייענען צוויי מאָל אַ גאַנצע ענין אין דער פּרשה (אַ פּרשה פתוחה אָדער סתומה), און דערנאָך דעם תרגום פון דעם ענין.

מען זאָל נישט לייענען דעם תרגום ערשט, און דערנאָך די צוויי מאָל מקרא. אויך אויב מען לייענט מקרא איין מאָל, דערנאָך תרגום, און דערנאָך דעם צווייטן מאָל מקרא, איז מען נישט יוצא לכתחילה.

זמן הקריאה

דער בעסטער צייט צו לייענען שמו"ת איז ערב שבת נאָך חצות. פאַרן לייענען שמו"ת איז אַ מנהג צו שניידן די נעגל. דער מנהג הגר"א און אַ סך פון די גדולי ישראל (ווי דער חזון איש און הגרי"ש אלישיב) איז געווען צו לערנען אַ טייל פון דער פּרשה יעדן טאָג פון דער וואָך.

השלמה

אויב מען האָט נישט געענדיקט שמו"ת פאַר שבת, קען מען דאָס משלים זיין ביז מנחה צייט אין שבת. אויב מען האָט עס נישט געענדיקט דורך דעם שבת, קען מען דאָס נאָך משלים זיין ביז יום רביעי (מיטוואָך) נאָך דעם שבת. די דריי טעג (זונטאג, מאנטאג, דינסטאג) נאָך שבת זענען נאָך פאַרבונדן מיט דער פאַרגאַנגענער שבת, אַזוי ווי אין די הלכות פון הבדלה.

אַפילו אויב מען האָט נישט געענדיקט שמו"ת ביז נאָך חצות אין שבת, זאָל מען דאָס משלים זיין נאך דער סעודה. מען קען נאָך משלים זיין ביז שבת מנחה. אויב מען האָט נישט געענדיקט ביז שבת מנחה, קען מען נאָך משלים זיין ביז מיטוואָך פון דער קומעדיקער וואָך. אויב מען האָט פאַרפעלט אַ גאַנצע פּרשה איבער דער וואָך, זאָל מען עס משלים זיין אין דער קומענדיגער וואָך, און לייענען די פאַרפעלטע פּרשה פאַר דער נייער פּרשה. אויב מען האָט פאַרפעלט גאַנצע פרשיות במשך דעם יאָר, איז גוט זיי צו פאַרענדיקן אין עשרת ימי תשובה אָדער פאַר שמחת תורה.

קריאת ההפטרה

עס איז אַ מנהג צו לייענען די הפטרה (און אויב עס זענען צוויי הפטרות, ביידע) גלייך נאָכן ענדיגן שמו"ת.

הפסקות אין שמו"ת

מען טאָר נישט איבעררײסן דאָס לייענען פון שנים מקרא ואחד תרגום מיט רעדן ביז מען ענדיגט די גאַנצע פּרשה. לויט די סודות פון קבלה, האָט דאָס לייענען די קראַפט צו שאַפן אַ מלאך, און ווער עס מאַכט אַ הפסקה ברענגט אַרײן טומאה אין דעם מלאך.

אָבער, עס איז דאָ אַ מיינונג אַז מען מעג מאַכן אַ הפסקה אין מיטן פון שמו"ת פאַר אַ "מצוה עוברת", ווי למשל צו ענטפערן אויף אַ שאלה אין הלכה פון אַ מענטש, אָדער פאַר מצוות חסד. הגרש"ז אויערבאך האָט געהאַלטן, אַז ענטפערן מענטשן אויף הלכה איז ענדערש ווי נישט איבעררײסן שמו"ת.

רמזים און סגולות

די חשיבות פון שניים מקרא ואחד תרגום איז פאַרבונדן מיט גרויסע שׂכר און סודות. ווען מען איז מקיים די מצוה פון שנים מקרא ואחד תרגום אין זיין צײט, הבטיח די גמרא, אַז מען באַקומט אַ שכר פון אריכות ימים ושנים. דער שולחן ערוך האָט דאָס פּסק'עט. די מפרשים ערקלערן אַז די ימים און יאָרן וועלן אויך זיין גוט אין קוואַליטעט, נישט נאָר אין קוואַנטיטעט.

• רמז בפרשת שמות: דער לבּוש און בַּעל הַטוּרים ברענגען אַז די פריערדיקע פּסוק אין וְאֵלֶּה שְׁמוֹת בְּנֵי ישְׂרָאֵל איז אַ נוטריקון פאַר ו'חייב א'דם ל'קרות ה'פרשה ש'נים מ'קרא ו'אחד ת'רגום. דאָס אַקראָנים שמו"ת שטייט אויך פאַר דעם פסוק "וְאָדָם יקְרָא שֵׁמוֹת" און דער מקיים דער מצוה ווערט גערעכנט אַ "אָדָם" וואָס איז דער העכסטער טיטל פאַר אַ מענטש.

ווען מען דאַרף לייענען • לייענען ביי נאַכט: מותר צו לייענען שמו"ת ביי נאַכט, ווייל עס איז נישט קיין איסור צו לערנען מקרא ביי נאַכט. (ליל שישי?)

ספּעציעלע פאַלן • בעל קורא: אַ בעל קורא וואָס לייענט די תורה פאַרן ציבור איז נישט יוצא זיין שמו"ת חוב דורך דעם. • לייענען מיט'ן שליח ציבור: עס איז דאָ אַן עצה צו לייענען שמו"ת בלחש מיט דעם בעל קורא ביים קריאת התורה כדי צו יוצא זיין דעם חוב פון איין מאָל מקרא און תרגום.

ביבליאגראפיע

מאיר סנדר, הלכות שנים מקרא ואחד תרגום, ירושלים, תשע"א