רוי:זעלבסטמארד
זעלבסטמאָרד איז ווען א מענטש איז זייער ביטער אויף אזוי ווייט אז דער מענטש פארלירט דעם נארמאלן געוויסן און די כעמיקאלן אין דעם מוח פארלירן דעם ריכטיגן באלאנס אז דער מענטש הרגעט זיך.
היינט צוטאגס קען מען דאס פשוט היילן דורך מעדיצינען און פּילען.
לויט דער אמעריקאנישער גרינדונג פאר זעלבסטמאָרד-פארהיטונג (ענ') שטארבן 44,193 מענטשן וועגן זעלבסטמאָרד יעדע יאר. 7 פון 10 מענטשן וואס האבן געהרגעט זיך אין דעם יאר 2015 זענען געווען ווייסע מענער. מענער הרגן זיך 3.5 מאל אזוי אפט ווי פרויען כאטש פרויען פארזוכן זיך צו הרגן 3 מאל אזוי אפט ווי מענער.
דאס אידישע געזעץ
די תורה באנעמט זיך אבער זייער שטרענג מיט אזא איינעם. לויט דער הלכה דארף מען אים באגראבן ביים ברעג בית החיים. עס שטייט אויך המאבד עצמו לדעת אין לו חלק לעולם הבא, ער פארלירט זיין עולם הבא.[1] אבער הלכה למעשה וועט דאס נישט אויסגעפירט היינטיגע צייטן ווייל מ'האלט אז ער איז נישט געווען מיטן נארמאלן דעת און אפילו ווען יא האט ער זיכער תשובה געטון איידער ער איז געשטארבן.
אין אידישקייט
די פליכט צו היטן דאס לעבן, איינשליסנדיג דאס אייגענע, איז איינע פון די חשובסטע באפעלן פון אידישקייט (זעה פיקוח נפש). דאס פארבאט פון זעלבסטמארד איז א נאטירליכע אויספיר דערפון, און דאך איז עס ערגעץ נישט אויסדריקלעך פארבאטן אין תלמוד. אבער, נאכדעם'דיגע אויטאריטעטן האבן געהאלטן זעלבסטמארד פאר אן גאר שווערע זינד, אפילו ערגער ווי מארד. מען האט געהאלטן אז דאס איז א לייקענונג פון די דאקטרינען פון באלוינונג און שטראף, די וועלט צו קומען, און די הערשאפט פון גאט, און די מיינונג איז געווען אויסגעדריקט אז דער זעלבסטמערדער פארלירט זיין טייל אין דער וועלט צו קומען. זעלבסטמארד איז שארף צו אונטערשיידן פון קדושת השם, וואס, אונטער געוויסע אומשטענדן, איז די גרעסטע מצווה פון אידישקייט; אן אונטערשייד מוז אויך געמאכט ווערן צווישן לאזן זיך הרג'ענען און אקטיווע זעלבסטמארד (זעה קידוש השם).
פיר באשטימטע זעלבסטמארדן זענען רעקארדירט אין דער תנ"ך. שמשון (שופטים 16:30), שאול און זיין געווער-טרעגער (שמואל א' 31:4–5), און אחיתופל (שמואל ב' 17:23). די ערשטע דריי ווערן גערעכנט אלס "זעלבסטמארד אונטער פארגלייכערנדע אומשטענדן," אזוי צו זאגן. דער מדרש, וואס באטראכט זעלבסטמארד אלס זעלטן (בראשית רבה 82:8), שליסט איין דאס פארבאט פון זעלבסטמארד ("זיך-דערשטיקונג") אין דעם באפעל "און זיכערליך אייער בלוט פון אייערע לעבנס וועל איך פארלאנגען" (בראשית 9:5), אבער שליסט ספעציפיש אויס שאול ווי אויך חנניה, מישאל, און עזריה (בראשית רבה 34:13). דער שולחן ערוך (יורה דעה 345:3) נעמט שאול אלס א ביישפיל פון ערלויבטע זעלבסטמארד "ווייל ער האט געוואוסט אז די פלשתים וועלן טאן מיט אים ווי זיי ווילן, און אים צו טויט ברענגען" (שפתי כהן, דארט). שמשון'ס זעלבסטמארד, וואס האט געברענגט אין איר צוג די טויט פון די פלשתים, ווערט געלויבט אלס קידוש השם. דער מערסט בארימטער אקט פון זעלבסטמארד אין אידישער היסטאריע איז דער מאסן זעלבסט-פארברענען פון די גאריסאן פון מצדה אין 73 C.E. ווי באריכטעט דורך יוספוס (מלחמות 7:320ff.). עס איז פארגעשלאגן געווארן אז זיי האבן געטאן אין איינקלאנג מיט זייער איבערטייטשונג פון דער הלכה וואס האט אריינגענומען שקלאפעריי און אונטערטעניקייט צו א פרעמדער מאכט אלס איינע פון יענע פרינציפן וועגן וועלכע מען איז באפוילן געווארן "צו ווערן געהארגעט אנשטאט עובר זיין" (ראבינאוויטש, זעה ביבלי.). אנדערע פעלער פון זעלבסטמארד – ווי דער מאסן זעלבסטמארד אין יארק אין 1190 – וועלכע זענען מאטיווירט געווארן דורך א רצון צו פארמיידן געצווינגענע קאנווערסיע אדער פחד, ווערן גערעכנט אלס אקטן פון קדושת השם.
עס איז געווען נאר אין די שפעטערע נאך-תלמודישע טראקטעט שמחות (אבל רבתי 2:1–5) אז די געזעצן וועגן זעלבסטמארד זענען פארמולירט. עס איז אוועקגעלייגט געווארן אז קיין ריטואלן זאלן נישט דורכגעפירט ווערן אין כבוד פון די טויטע (למשל, קריעה און הספד), אבער אלעס וואס באלאנגט צו רעספעקט פאר די טרויערער איז ערלויבט (יורה דעה 345:1; רמב"ם, אבל 1:11). רבי שלמה בר אברהם אדרת שרייבט אז דער "נישט צו טאן" נעמט נישט אריין באערדיגונג און תכריכים (רשב"א, שו"ת, בענד. 2, נומער 763). רבי ישמעאל זאגט אז א מעלדונג איז געמאכט געווארן וועגן דעם זעלבסטמערדער, "וויי, ער האט גענומען זיין לעבן," אבער רבי עקיבא האט נישט מסכים געווען, זאגנדיג צו אים, "לאז אים אין שטילקייט. נישט מכבד זיין און נישט שעלטן אים." צוויי פעלער ווערן דערמאנט אין קאנטעקסט פון קינדער (נישט גענוי מינדעריעריגע) וועלכע האבן באגאנגען זעלבסטמארד פון מורא פאר שטראף. די זעלבסטמארדן זענען געגעבן געווארן די פולע רעספעקטן געבוירן צו די טויטע. די מאראל וואס די רבנים האבן דערפון ארויסגענומען איז געווען אז עס איז בעסער צו באשטראפן ווי צו דראען מיט שטראף (שמחות 2:4–5).
אן אונטערשייד ווערט געמאכט צווישן זעלבסטמארד ווען ביי זינען (לדעת) – צו וועלכע אליין די באגרעניצונגען גילטיג און זעלבסטמארד ווען נישט ביי זינען (שלא לדעת), צו וועלכע זיי זענען נישט געווען גילטיג; אזוי ווערט דער זעלבסטמארד פון א מינדעריעריגער נישט גערעכנט אלס באשולדיגט. נאר ווען עס איז דא די קלארסטע באווייז פון דעליבעראטער כוונה, איז א זעלבסטמארד צו ווערן גערעכנט ווי ביי זינען. "ווער איז א זעלבסטמארד ביי זינען? עס ווערט נישט אזוי גערעכנט אויב א מענטש איז ארויף אויף א בוים אדער א דאך און איז צום טויט געפאלן, נאר נאר ווען ער זאגט, 'איך קלעטער ארויף אויפן דאך אדער דעם בוים און איך גיי זיך ווארפן צום טויט,' און מען זעהט אים האנדלען דערצו… א מענטש געפונען דערשטיקט אדער הענגענדיג פון א בוים אדער געווארפן אויף א שווערד ווערט גערעכנט אלס א זעלבסטמארד ווען נישט ביי זינען" (שמחות 2:2–3). עס איז געווען, און אין געוויסע ערטער איז נאך אלץ, דער מנהג צו באערדיגן זעלבסטמארדער אין א ספעציעלן טייל פון בית עולם, אבער אין די לעצטע יארן איז געוואקסן די טענדענץ צו אוועקנעמען דעם שטעמפל פון דעם זעלבסטמערדער, זינט דער פסק איז געווענליך זעלבסטמארד ווען נישט ביי זינען. דער קלענסטער צייכן איז גענוג צו באשטעטיגן א מצב פון "נישט ביי זינען" (י.מ. טוקאטשינסקי, גשר החיים, 1 (19602), קאפיטל 25, וואס אנטהאלט אויך א פולע ליסטע פון די געזעצן וועגן א זעלבסטמארד).
חוץ פון אויסערגעווענליכע אומשטענדן, ווי למשל ביי די נאצישע פארפאלגונגען, איז דער פאל פון זעלבסטמארדן צווישן אידן געווען קליין. די מאסן זעלבסטמארדן וועלכע האבן פאסירט אין די מיטל אלטער צו פארמיידן געצווינגענע טבילה, וועלכע ווערן בכלל גערעכנט צו געהערן צו דער קאטעגאריע פון קידוש השם, זענען נישט געווען אן זייערע קריטיקער (זעה דעם אינצידענט דערציילט אין דעת זקנים, צו בראשית 9:5). דער זעלבסט-פארברענען פון מאיר פיינשטיין און משה ברזני וועלכע האבן זיך אומגעברענגט אין תפיסה אין ירושלים אין 1947 אויפן ערב פון זייער עקזעקוציע כדי צו פארנארן דעם הענגער, איז גערעכטפארטיקט געווארן אויפן אנאלאגיע פון שאול. זייער אריגינעלע כוונה, צו באגיין דעם אקט אויפן וועג צום עקזעקוציע, פארשאפענדיג דעם גלייכצייטיגן טויט פון זייערע פאטענציעלע עקזעקוטירער, איז באזירט געווען אויפן ביישפיל פון שמשון. הרב שלמה גורן (זעה ביבליאגראפיע), דער הויפט רב פון דער מדינת ישראל פארטיידיגונג ארמיי, האט אויסגעדריקט די מיינונג אז א סאלדאט גענומען אלס געפאנגענער איז בארעכטיגט, און אפילו פארפליכטעט, צו באגיין זעלבסטמארד אויב ער האט מורא געהאט אז ער וועט נישט קענען אויסהאלטן פייניגונג, אדער אז אונטער דעם קען ער אנטפלעקן מיליטערישע געהיימניסן. ער איז אבער אונטערטעניק געווען צו א היפשע קריטיק פאר דעם מיינונג. אבער, מיט דער וואוקס פון אקולטוראציע אין דער מערב וועלט, איז דא באווייז אז דער ראטע צווישן אידן שטייגט און דערנענטערט זיך צו דעם פון דער אלגעמיינער באפעלקערונג. זעה מח-קרענק.
ביבליאגראפיע
ש. גורן, אין: מחניים, 87 (1964), 7–12; ל.י. ראבינאוויטש, אין: סיני, 55 (1964), 329–32; ח. וו. ריינעס, אין: יהודה, 10 (1961), 160–70. אין אידישע געזעץ: א. ראט, איינע שטודיע איבער דען זעלבסטמארד, פאם יודישען סטאנדפונקטא (1878); י. גינזבורג, משפטים לישראל (1956), 247–57, 307f.; י. נדבה, אין: משפט וכלכלה, 3 (1956/57), 87–99; ז. ראבינאוויטש, אין: הרופא העברי, 34 (1961), 153–6; ET, 12 (1967), 681f. צוגעלייגטע ביבליאגראפיע: מ. אלון, המשפט העברי (1988), 2:1156; אידעם, אידיש געזעץ (1994), 3:1389; א. בן זמרה, "קדושת החיים ומסירות נפש בימי השואה על-פי ההלכה," אין: סיני, 80 (1977), 151–85; י.ד. בלייך, אידישקייט און היילונג (1981), 158–61; ש. גאלדשטיין, זעלבסטמארד אין רבנישער ליטעראטור (1989); ש. גורן, "שאלה ותשובה בנידון גבורי מצדה," אין: אור המזרח, 7:3 (1960), 22–27; מ.ז. נריה, "התאבדות לדעת – גבורי מצדה לאור ההלכה," אין: אור המזרח, 8 (1961) 8–12; א. שטיינבערג, אנציקלופדיה הלכתית רפואית, 1: 7–17; אידעם, "התאבדות לאור ההלכה," אין: הלכה ורפואה (1988) 281–95."
רעפערענצן
- ↑ מסכת דרך ארץ רבה
דאס איז נישט קיין המכלול ארטיקל, בלויז עפעס וואס ליגט דא ביז עס וועט ערזעצט ווערן מיט בעסערס. שרייבט עס איבער!