רוי:דשיאוואני פיקא דעלא מיראנדאלא

דשיאוואני פיקא דעלא מיראנדאלא

געבורט	פעברואר 24, 1463
פטירה	נאוועמבער 17, 1494 (אלט: 31)

דזשיאָוואַני פּיקאָ דעלאָ מיראַנדאָלאַ (איטאליעניש: Giovanni Pico della Mirandola), געבוירן דעם 24סטן פעברואר 1463 אין מיראנדאלא און געשטארבן דעם 17טן נאוועמבער 1494 אין פלארענץ, באקאנט אלס פּיקאָ, איז געווען א פּראמינענטער איטאליענישער אַדלמאן און פילאזאף פון דער רענעסאנס עפּאכע. ער איז געווען אן אויסערגעווענליכער אינטעלעקטואל און ווערט אפט באטראכט אלס א פילאזאפישער זשעני. פּיקאָ האט געלעבט א קורץ אבער שפּרידלדיג לעבן, פול מיט קאנטראווערסיעס און וויכטיגע ביישטייערונגען צו מערב'דיגער געדאנקען. ער איז געווען א פּיאנער אין דער שטודיע פון דער צווייטער בית-המקדש תקופה און ווערט אנערקענט ווי דער גרינדער פון דער טראדיציע פון "קריסטליכער קבלה". זיין פילאזאפיע איז געווען סינקרעטיש, און ער האט געצילט צו פארגלייכן און פאראייניגן פארשידענע פילאזאפיעס און רעליגיעס, וואס מען האט דעמאלט געזען ווי קעגנזעצליך.

לעבנסבאשרייבונג

געבורט און יונגט

פיקא איז געבוירן געווארן אין מיראַנדאָלאַ, איטאליע, צו אן אדלמאן משפחה, די גראפן פון מיראַנדאָלאַ און קאָנקאָרדיאַ. שוין פון זיין יונגט האט ער באַזיצט אַן אויסערגעווענליכן טאלאנט צו האלטן וויסנשאפט, און זיין פאטער האט אים צוגעשטעלט א גרונטליכע הומאניסטישע ערציאונג אין שטוב. ער האָט געקענט לאטיין און גריכיש פון א פריער עלטער. שוין אין עלטער פון 10 יאר איז ער באשטימט געווארן א פּויפּסטישן פּראָטאָנאָטאַר, מיט דער כוונה ער זאָל זיך פאַרנעמען מיט דער קלויסטער־קאַריערע. דריי יאָר שפּעטער, נאך דעם טויט פון זיין מוטער, האט פּיקא זיך אפּגעזאָגט פון קאַנאָנישן געזעץ און אָנגעהויבן שטודירן פילאזאפיע ביים אוניווערזיטעט פון פעראַראַ. ער האט שפעטער געוואנדערט צו די אוניווערזיטעטן פון פערארא, פאדוא און פאריז, און אויך געווען אין פלארענץ. אין 1483, איז פּיקאָ געוואָרן איינער פון די רייכסטע מענטשן אין איטאליע, נאָך דעם ווי זיין משפּחה האָט פארשפּרייט זייער פאַרמעגן.

פיקא איז שוין געווען באקאנט אין לאטיין און גריכיש, אבער אין פאדוא האט ער זיך גענומען לערנען העברעאיש, אראמעאיש (וואס מען האט דעמאלט גערופן "כאלדעאיש"), און אראביש. ער האט זיך זייער טיף פארנומען מיט העברעאיש, לערנענדיג טעג און נעכט, און האט געקליימט אז ער קען שרייבן בריוו אן טעותים. אבער, פילע פארשער מיינען אז זיין העברעאיש קענטעניש איז נישט געווען גענוג צו לייענען גאנצע קבלה-ספרים אן הילף, באזונדערס מאנוסקריפטן. דעריבער, האט ער זיך זייער פארלאזט אויף איבערזעצונגען און מיילערדיקע קאנטאקטן.

העברעאישע לערער און מיטארבעטער

פיקא'ס שטודיעס אין העברעאיש און קבלה זענען געווען שטארק באאיינפלוסט פון עטליכע אידישע געלערנטע:

• ר' אליהו דעלמעדיגא (בערך 1460–1493): פיקא האט אים באגעגנט אין פאדוא (1480-1482), פלארענץ (1484–1485), און פערוגיא (מיי 1486). דעלמעדיגא'ס הויפט אינטערעס פאר פיקא איז געווען זיין פעאיגקייט צו איבערזעצן ווערק פון אוועראעס אין לאטיין. כאטש דעלמעדיגא איז געווען א ראציאנאליסט און קריטיש געווען צו קבלה, און ערשטנס האט ער זיך אפגעזאגט עס צו לערנען, האט ער יא געגעבן פיקא א רשימה פון וויכטיקע קבלה-ווערק, אריינגערעכנט די זוהר, ספר יצירה, און רבי מנחם רקנאטי'ס תורה-קאמענטאר.
• פלאוויוס מיתרידאטוס (אויך באקאנט ווי יודא שמואל בן ניסים אבול פאראג, גוגליעלמא ריימאנדא מאנקאדא, גוילעלמוס סיקולוס): ער איז געווען א געשמד'טער ייד פון סיציליע, דער זון פון א געלערנטן ייד. מיתרידאטוס האט געלערנט פיקא העברעאיש, אראביש און אראמעאיש אין 1486. זיין הויפט ביישטייערונג איז געווען די איבערזעצונג פון א האלבער ביבליאטעק פון קבלה-טעקסטן (בערך 3500 בלעטער) פון העברעאיש און אראמעאיש אין לאטיין פאר פיקא. ער איז באקאנט מיט זיינע "כריסטיאניזירנדיקע" אריינזעצונגען אין די איבערזעצונגען, וואו ער האט צוגעגעבן כריסטליכע מעסעדזשן צו די יידישע מקורים.
• ר' יוחנן אלמאנא (בערך 1434 – נאך 1504): פיקא האט אים באגעגנט ארום 1488 אין פלארענץ. פיקא'ס פלימעניק, גיאנפראנצעסקא פיקא, האט געשריבן אז אלמאנא איז געווען פיקא'ס "מייסטער" (magister). אלמאנא האט געשריבן קאמענטארן אויף שיר השירים ("חשק שלמה") און בראשית ("עיני העדה"). זיי האבן געטיילט אן אינטערעס אין דער עררייכונג פון שלמות און פאראייניקונג מיט גאט. עס זענען דא סימילאריטעטן אין זייערע אפלייגן מעטאדן, ווי דאס אויסלייגן שוועריקייטן אין זיבן סעקציעס.

די קאָנטראָווערסיעס און די לעצטע יאָרן

אין 1486 איז פּיקאָ געווארן פאַרמישט אין א געשיכטע, ווען ער האָט געפּרוּאווט אַוועקלויפן מיט דער פרוי פון לאָרענצאָ דע' מעדיטשיס קוזין. דאָס האָט אים כמעט געקאָסט דאָס לעבן, אָבער נאָך דעם אינצידענט האָט ער זיך מער קאָנצענטרירט אויף זיינע שטודיעס.

זיין פּלאַן פאַר אַן עפנטלעכער דעבאַטע אין רוים אין 1487, באַזירט אויף זיינע 900 תזות, איז פאַרבאָטן געוואָרן פון פּויפּסט אינאָצענט דער אַכטער, וועלכער האָט פאַרדאַמט 13 פון די טעזן ווי "כּפירה". דאָס איז געווען דאָס ערשטע מאָל, וואָס אַ געדרוקטע בוך איז אוניווערסאַל פאַרבאָטן געוואָרן פון דער געמיינדע. פּיקאָ איז אַנטלאָפן קיין פראַנקרייך אין 1488, אָבער איז אַרעסטירט געוואָרן און איינגעזעצט. נאָר דורך דער מיטלונג פון לאָרענצאָ דע' מעדיטשי איז ער באַפרייט געוואָרן און געקענט לעבן אין פלאָרענץ אונטער לאָרענצאָס שוץ. ער איז געווען אונטער פּויפּסטישע צענזור ביז 1493, ווען פּויפּסט אַלעקסאַנדער דער זעקסטער האָט אים מחילה געווען.

די דאָזיקע איבערלעבונג האָט טיף אויפגעטרייסלט פּיקאָן. ער האָט זיך פאַרגלייכט מיט גייראָלאַמאָ סאַוואָנאַראָלאַ (Girolamo Savonarola), זיין נאָענטן פריינד, און האָט איבערצייגט לאָרענצאָן צו פאַרבעטן סאַוואָנאַראָלאַן קיין פלאָרענץ. פּיקאָ האָט זיך באַזעצט אין אַ ווינקלדיקער ווילאַ לעבן פיעסאָלע, וווּ ער האָט פאָרגעזעצט זיינע אינטעלעקטועלע ווערק. פּיקאָ איז געשטארבן דעם 17טן נאָוועמבער 1494, אין עלטער פון 31 יאָר.

ווערק און געדאנקען

• "900 טעזעס" (Conclusiones philosophicae, cabalasticae et theologicae) (1486): פיקא האט פארגעלייגט א עפנטליכע דעבאטע אין רוים אין יאנואר 1487. די טעזעס זענען געווען קורצע אפאריזמען און זענען פארעפנטלעכט געווארן דעם 7טן נאוועמבער 1486. דאס איז געווען דער ערשטער געדרוקטער בוך וואס איז אוניווערסאל פארבאטן געווארן דורך דער קירכע. די פאפאל קאמיסיע האט פארדאמט 13 פון די טעזעס ווי "כפירה". פילע טעזעס, אריינגערעכנט די לעצטע 72 פון די 119 קבלה'דיגע, זענען געווען אפן קבלה-געדאנקען. פיקא האט געצילט צו באנוצן קבלה צו באווייזן די קריסטליכע "אמת" און צו מקרב זיין אידן צו קריסטנטום.
• "רעדע וועגן דער ווירדע פון דעם מענטש" (Oratio de hominis dignitate) (1486): דאס ווערק איז געווען געדאכט ווי אן איינלייטונג צו די "900 טעזעס". עס איז אבער קיינמאל נישט פארגעשטעלט אדער פארעפנטלעכט געווארן דורך פיקא זעלבסט. די "רעדע" האט אונטערגעשטראכן די מענטשליכע פרייהייט און פעאיגקייט צו באשטימען זיין אייגענעם גורל און אויפגיין אין דער ספּיריטואלער היערארכיע.
• "אפאלאגיא" (Apologia) (1487): דאס איז געווען פיקא'ס פארטיידיקונג קעגן די כפירה-באשולדיגונגען נאך דער פארדאמונג פון די "900 טעזעס".
• "העפטאפלוס" (Heptaplus) (1489): א מיסטיש-אלעגארישע אויסלייג פון די זיבן טעג פון בראשית. עס באנוצט זיבן לייענוועגן פון אויסלייגן.

קריסטליכע קבלה

פיקא ווערט באטראכט ווי דער גרינדער פון דער טראדיציע פון קריסטליכער קבלה. ער האט געגלויבט, אז די קבלה קען דינען ווי א "גרויסער יסוד פון אונזער (קריסטליכער) גלויבן".

• הארמאניזירונג פון געדאנקען: פיקא האט געזוכט צו פאראייניגן קבלה מיט קריסטנטום, און האט אין דעם געזען א וועג צו באווייזן קריסטליכע "אמת" פון די יסודות פון דער אידישער מיסטיק. ער האט אונטערגעשטראכן, אז קבלה, לויט אים, האט א משה'ישן אריגין, וואס מאכט עס מער הייליג ווי פאגאנישע חכמה.
• דער בוים פון לעבן און ספירות: די צענטראלע מעטאפיזישע דיאגראמע פון קבלה איז דער "בוים פון לעבן", און די צען ספירות (גאטליכע אטריבוטן/הפעות) זענען זייער וויכטיק אין זיין פילאסאפיע.
• מלאכים און היערארכיעס: קבלה איז פארבונדן מיט מלאכים-היערארכיעס. פיקא האט דאס גענוצט צו באשרייבן דעם רוחניותדיקן אויפשטיג.
• "טויט פון דער קוש" (mors osculi): פיקא האט באהאנדלט דעם געדאנק פון פאראייניקונג מיט גאט, וואס ער האט גערופן "טויט פון דער קוש".

רעצעפציע און ירושה

פיקא'ס ווערק האבן געהאט א שטארקן איינפלוס אויף די רענעסאנס געלערנטע און האבן געעפנט דעם וועג פאר ווייטערדיקע פארמען פון מערבדיקער עסאטעריזם. זיין פלימעניק, גיאנפראנצעסקא פיקא, האט געקליימט אויף פיקא'ס ארטאדאקסיע און פרומקייט. פיקא'ס געדאנקען זענען אויך געזען געווארן ווי א פארויסגייער צו דער פראטעסטאנטישער באוועגונג.

יאהאנעס רייכלין (Johannes Reuchlin) (1455–1522), א באדייטנדער כריסטלעכער העברעאיסט, איז שטארק באאיינפלוסט געווארן פון פיקא. רייכלין האט אנטוויקלט א קבלה'דיגע כריסטאלאגיע און געשריבן די ערשטע העברעאישע גראמאטיק פאר כריסטן. מאטיאס וולאצ'יץ' איליריקוס (Matthias Flacius Illyricus) (1520–1575), אן אנדער בארימטער כריסטלעכער העברעאיסט, האט אויך אונטערגעשטראכן די וויכטיקייט פון העברעאיש פאר ביבלישער אויסלייג, כאטש ער איז שפעטער באטראכט געווארן א כופר דורך לוטעראנישע ארטאדאקסן. דער אנהייב פון קריסטלעכער העברעאיזם אין קראאטיע איז אבער נישט געווען מצליח צוליב פארשידענע סיבות, אריינגערעכנט די אינקוויזיציע און לוטער'ס שפעטערדיקע אנטי-העברעאישע שטעלונג.

ביבליאגראפיע

• Chaim Wirszubski, Pico della Mirandola's Encounter with Jewish Mysticism, 1989
• Copenhaver, Brian, "Giovanni Pico della Mirandola", The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2024 Edition), Edward N. Zalta & Uri Nodelman (eds.), URL = <https://plato.stanford.edu/archives/fall2024/entries/pico-della-mirandola/>.