רוי:אברהם זלמן פריידוס
 |
דאס איז א דרעפט ארטיקל. עס איז אַן אַרבעט אין פּראָגרעס וואָס איז אָפן פאַר רעדאַגירונג דורך סיי וועם. ווען דער דרעפט איז פארטיג, ביטע גייט איבער דעם אריבערפירן טשעקליסט, זיכער צו מאכן אז עס איז גרייט. דערנאך קענט איר בעטן פון די דרעפט אריבערפירער אז זיי זאלן עס איבערגיין און אריבערפירן צום הויפט געביט. (אייער בקשה וועט פובליצירט ווערן אין המכלול:אריבערפירן דרעפטס, און דארט וועט אויך ערשיינען דער ענטפער - אויב פעלט אויס). |
 | |
| געבורט |
1867 ריגאַ, רוסלענדישע אימפּעריע |
|---|---|
| פטירה |
2טן אָקטאָבער 1923 ניו יאָרק, פאַראייניגטע שטאַטן |
| ידוע בשל | גרינדער פון דער אידישער אָפּטיילונג אין דער ניו יאָרקער פּובליק לייברערי; מחבר פון דער פריידוס קלאַסיפיקאַציע סיסטעם פאַר ישׂראַליקאַ. |
| עיסוק | ביבליאָטעקאַר, קאַטאַלאָגירער, ביבליאָגראַף, ביבליאָטעק אַדמיניסטראַטאָר |
אַברהם זלמן פריידוס (ענגליש: Abraham Solomon Freidus) (1867–1923) איז געווען אַן אַמעריקאַנישער אידישער ביבליאָטעקאַר און ביבליאָגראַף. ער איז באַקאַנט דערמיט, וואָס ער איז געווען דער ערשטער הויפּט פון דער אידישער אָפּטיילונג (Dorot Jewish Division) פון דער ניו יאָרקער פּובליק לייברערי (NYPL). ער האָט אַנטוויקלט די קלאַסיפיקאַציע סיסטעם (די "פריידוס סיסטעם") וואָס ווערט גענוצט פאַר ישׂראַליקאַ.
ביאָגראַפיע
פריידוס איז געבוירן געוואָרן אין תרכ"ז אין ריגאַ, וועלכע איז דעמאָלט געווען אין דער רוסלענדישער אימפּעריע (היינט לעטלאַנד). זיין פאָטער איז געווען אַביגדור, אַ שירעם־מאַכער. די פאַמיליע האָט געשטאַמט פון זאַגער (Žagarė) אין ליטע, אַן עיר של חכמים וסופרים וואָס איז געווען דער וויגעלע פון דער השכלה־באַוועגונג אין רוסלאַנד. אין זיינע יוגנט־יאָרן איז פריידוס געווען אַ בקי און אדוק, אָבער נאָך דעם ווי ער האָט פאַרלאָזט זאַגער איז ער געוואָרן אַ משכיל[1].
פריידוס האָט געוואוינט אין פּאַריז (פון 1886), אין דער לאַנדווירטשאַפטליכער אידישער קאָלאָניע זכרון יעקב אין ארץ ישׂראל, און אין לאָנדאָן, איידער ער איז געקומען קיין ניו יאָרק אין 1889. אין 1894 האָט ער פאַרענדיגט אַ לייברערי קורס ביים פּראַט אינסטיטוט.
קאַריערע
אַברהם פריידוס האָט אָנגעהויבן זיין אַרבעט אַלס קאַטאַלאָגירער. אין 1897 איז ער באַשטימט געוואָרן אַלס דער ערשטער הויפּט פון דער אידישער אָפּטיילונג (דעמאָלט באַקאַנט אַלס אַסטאָר לייברערי) פון דער ניו יאָרקער פּובליק לייברערי. ער האָט אָנגעהאַלטן דעם אַמט אין משך פון צענדליגער יאָרן.
פריידוס האָט גוואַלדיג ליב געהאַט זיין אַרבעט אַלס ביבליאָטעקאַר[2]. זיין וויסן איז געווען רייך, ווי ער וואָלט געטראָגן אין זיך אַלע ענציקלאָפּעדיעס פון דער וועלט[3]. ער האָט געהאַט א פענאָמענאַלע זכרון, און ער האָט פאַרמאָגט די אויסערגעוויינטליכע פעאיגקייט צו קענען דעם אינהאַלט פון כּמעט אַלע טויזנטער ספרים וואָס זענען געווען אין זיין ביבליאָטעק. ווען מ'האָט אים געפרעגט אַן ענין, האָט ער גלייך געהאַט אַ רשימה פון ביכער[4]. זיין ביבליאָגראַפישע קענטעניש האָט אים געמאַכט פאַר אַן אומבאַהיטליכן וועגווייזער פאַר געלערנטע אין געפינען מאַטעריאַלן. די רעדאַקטאָרן פון דער 12־בענדיגער אידישער ענציקלאָפּעדיע (1901–1906) זענען געווען ביי אים באַדאַנקען.
ער האָט אַנטוויקלט אַ קלאַסיפיקאַציע־סיסטעם פאַר ישׂראַליקאַ וואָס איז באַנוצט געוואָרן דורך אַנדערע גרויסע אַמעריקאַנישע ישׂראַליקאַ זאַמלונגען. די סיסטעם איז אַן אַלפאַבעטישע סיסטעם, וואָס פאַראייגנט זיך מיט אַ הויכער מאָס ספּעציפישקייט. דאָס ביישפּיל פון די הויפּט־קאַטעגאָריעס הייבט זיך אָן מיט P: למשל, P פאַר מאַנוסקריפּטן; PA פאַר ביבליאָגראַפיע און ליטעראַטור־געשיכטע; PD פאַר העברעישע ביבל; PH פאַר תלמודישע ליטעראַטור; PX פאַר אידישע געשיכטע; און PZ פאַר אידן און גויים.
פריידוס האָט אַליין אויפגעבויט זיין קאַטאַלאָג, וואָס איז באַשטאַנען פון אַ סיסטעם פון קאַבינעטן, אָנגעפילט מיט 120,000 קאַרטן און מיט צענדליגער טויזנטער צייטונגס־אויסשניטן. דער קאַטאַלאָג האָט אַנטהאַלטן אַלץ וואָס שייך אידישע ענינים[5].
אַרום 1905 איז אַרויסגעקומען אַ גזירה פון דעם באָארד אָוו עדיוקעישאָן פון ניו יאָרק, אַז די שטאָטישע ביבליאָטעקן דאַרפן זונטאג זיין געשלאָסן, וואָס האָט אויך געמיינט די אַסטאָר לייברערי. דאָס פאַרמאַכן האָט באַזונדערס געטראָפן די אידישע יוגנט, וואָס פלעגט קומען צו דער אידישער אָפּטיילונג אונטער דער אָנפירערשאַפט פון אַברהם פריידוס. פריידוס האָט געפּרוּאווט ווירקן דורך איינפלוסרייכע פריינד, אַז די גזירה זאָל צוריקגערופן ווערן. אַז מען האָט דערגרייכט דאָס וואָס מ'האָט געוואָלט און די אַסטאָר לייברערי האָט געזאָלט שטיין זונטאג אָפן, איז פריידוס געקומען צו די "דוברי שפת עבר" צו מעלדן די גוטע בשׂורה. צוליב זיין שוועריקייט צו ריידן פאַר אַן עולם (ער פלעגט ציטערן), האָבן אַנדערע געמוזט מעלדן די בשׂורה אין זיין אָנוועזנהייט[3].
פריידוס האָט אַליין פאַרעפנטלעכט אַרום 28 ביבליאָגראַפישע ווערק.
פּערזענליכקייט און כאַראַקטער
פריידוס איז באַשריבן געוואָרן אַלס אַ מענטש פון מיטלען וואוקס, אַ פעטער, מיט אַ רונדן, גלאַטן פּנים, און אַ גלאַטן געגאָלטן קאָפּ. ווען מ'האָט אים געפרעגט פאַרוואָס ער גאָלט זיך אָפּ דעם קאָפּ, פלעגט ער ענטפערן: "כדי צו סטימולירן דאָס וואַקסן פון האָר".
ער איז געווען אַן אומבאַהאָלפענער מענטש און אַ שווייגער אין געזעלשאַפט. ווען מ'האָט אים געפרעגט אַ פראַגע וואָס ער האָט נישט געקענט אָדער נישט געוואָלט ענטפערן, פלעגט ער האַלב עפענען דאָס מויל, און לאַכן מיט אַ שטומען געלעכטער. ער האָט נישט ליב געהאַט דעם קלאַנג פון זיין קול. ער פלעגט אָפט גיין הערן דר. זשיטלאָווסקין לעקטשורן בלויז וועגן דעם קלאַנג פון זיין שטימע[2].
פריידוס איז געווען אַן איבערגעגעבענער פריינד און אַ גוטער מענטש. ער האָט געהאָלפן מיט וואָס נאָר ער האָט געקענט די יעניגע וואָס פלעגן קומען צו אים אין ביבליאָטעק. ער האָט זיך באַצויגן צו אַ לייענער ווי אַ טאַטע צו אַן אומבאַהאָלפענעם קינד, און ער האָט זיך אָפּגעגעבן דערמיט, אַז מען זאָל זיך פילן אין זיין היים. בער באָראָכאָוו (אַן ערפאַרענער ביבליאָגראַף גופא) האָט באַמערקט, אַז פריידוס האָט באַמערקט די פאַכמענישע קוואַליטעטן וואָס ליגן הינטער זיין איבערוויזיקער אויפפּאַסונג פון זיינע פּאַטראָנען[5].
כּדי צו באַלאַנסירן די שטילקייט וואָס הערשט אַרום אים דעם גאַנצן טאָג אין ביבליאָטעק, פלעגט ער פאַרברענגען אין די אָוונטן, נאָך זיין אַרבעט, אין דער טומלדיקער "קאָפע ראָיאַל" אויף דער צווייטער עוועניו. דאָרטן פלעגט ער זיצן אַליין ביי אַ טישל ביז שפּעט אין דער נאַכט און מאַכן אויסשניטן פון צייטונגען[2].
אַמאָל, ווען די דירעקטאָרן האָבן אים געוואָלט העכערן זיינע קלעגליכע שׂכירות, האָט ער שטאַרק פּראָטעסטירט. ער האָט זיי געראָטן: "קויפט בעסער ביכער פאַר דעם געלט", און ער איז אַליין אַרומגעגאַנגען אָן אַ מאַנטל דעם גאַנצן ווינטער[2].
ספרים לכּבוד זיין אָנדענק
אַ קאָלעקציע פון שטודיעס אין אידישער ביבליאָגראַפיע און פאַרבונדענע טעמעס איז אַרויסגעגעבן געוואָרן לכּבוד זיין אָנדענק, מיטן טיטל Studies in Jewish Bibliography and Related Subjects in Memory of Abraham Solomon Freidus (1929). דער בוך איז געווען אין ענגליש, העברעיש און דייטש, און איז אַרויסגעגעבן געוואָרן דורך דער Alexander Kohut Memorial Foundation.
ביבליאגראפיע
- איזנשטט, בנציון בן משה, 1873-1951, דור רבניו וסופריו חלק ה חכמי ישראל באמריקא, עמ' 81–82
- ב. בארוכאוו, דער עמוד האש פוו דער אידישער ביכער־וועלט, דיא ווארהייט, מאי 22, 1917
- אברהם זלמן פריידוס, אויפ'ן וועבזייטל פון דער מדינת ישראל נאציאנאלער ביבליאטעק
רעפערענצן
- ↑ א. ש. זאקס, "פֿון אמונה צו השכלה", ז' XXXVIII.
- ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 ראָזע שאָמער באַטשעליס, ווי איך האב זיי געקענט: פּאָרטרעטן פון באוואוסטע אידישע פּערזענליכקייטן, לאס אנדזשעלעס, 1955, זז' 89–90.
- ↑ 3.0 3.1 אליהו טענענהאלץ'ס יובל-בוך : לככוד פופציק יאר זיין צוטראג צום אידישן טעאטער.
- ↑ זכרונות (צוקערמאן, ברוך)
- ↑ 5.0 5.1 https://ajlpublishing.org/index.php/jl/article/view/553 Two Articles by Ber Borokhov about Judaica Libraries and Librarians.