מייבאים כמותיים, בדוקי עריכות אוטומטית, ביוראקראטן, אינטערפעיס רעדאקטארן, emailconfirmed, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, מנטרים, סיסאפן, צוות טכני, מייבאים, מעדכנים, אספקלריה רעדאקטארן
102,362
רעדאגירונגען
ק
החלפת טקסט – "לינדז" ב־"לינז"
ק (טשעקטי און אנדערע רייניגונג, typos fixed: בֿ ← ב (2), ײַ ← יי (3), ױ ← וי (8), ]] ← ]] , אברים ← איברים) |
ק (החלפת טקסט – "לינדז" ב־"לינז") |
||
| (18 מיטלסטע ווערסיעס פון 6 באַניצער נישט געוויזן.) | |||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
{{דעסקריפציע||ענגליש = basic structural and functional unit of all organisms|העב=יחידה בסיסית בכל האורגניזמים|דייטש=kleinste lebende Einheit aller Organismen|}} | |||
[[טעקע:Epithelial-cells.jpg|קליין]] | [[טעקע:Epithelial-cells.jpg|קליין]] | ||
א '''צעל''' איז דער קלענסטער לעבעדיקער | א '''צעל''' איז דער קלענסטער לעבעדיקער איינס, מיט וואָס יעדער לעבעדיקער [[אָרגאַניזם]] איז צונויפגעשטעלט. דאָס וואָרט '''צעל''' שטאַמט פון [[לאטיין]] ''cellula'', אַ קעמערל. עס הייסט אַזוי, ווייל גענוי אַזוי קוקט דאָס אויס ווי קליינע קעמערלעך. די צעל איז אַזוי ווי אַ ציגל פאַר אַ בנין מיט וואָס דער קערפּער איז געבויט. די שטודיע פון צעלן ווערט גערופן [[צעל-ביאלאגיע]]. | ||
א צעל באשטייט פון [[ציטאפלאזם]] איינגעהילט אין א [[צעל מעמבראנע|מעמבראנע]], וואס אנטהאלט פיל [[ביאמאלעקול|ביאמאלעקולן]] ווי פראטעינען און [[נוקלעאין-זויערן|נוקלעאין-זייערסן]].<ref name="Alberts2002">[https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK26863/ Cell Movements and the Shaping of the Vertebrate Body] אין קאפיטל 21 פון ''[https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK21054/ Molecular Biology of the Cell]'' פערטע אויסגאבע, רעדאגירט דורך ברוס אלבערטס (2002) | א צעל באשטייט פון [[ציטאפלאזם]] איינגעהילט אין א [[צעל מעמבראנע|מעמבראנע]], וואס אנטהאלט פיל [[ביאמאלעקול|ביאמאלעקולן]] ווי פראטעינען און [[נוקלעאין-זויערן|נוקלעאין-זייערסן]].<ref name="Alberts2002">[https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK26863/ Cell Movements and the Shaping of the Vertebrate Body] אין קאפיטל 21 פון ''[https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK21054/ Molecular Biology of the Cell]'' פערטע אויסגאבע, רעדאגירט דורך ברוס אלבערטס (2002) פארעפנטליכט דורך גארלאנד וויסנשאפט. דער אלבערטס טעקסט דיסקוטירט וויאזוי די "צעלולארישע געבוי קלעצלעך" באוועגן זיך צו פארמירן אנטוויקלדיגן [[עובר|עוברים]]. ס'איז אנגענומען צו באשרייבן קליינע מאלעקולן ווי [[אמינא-זייערס|אמינא-זייערסן]] ווי "[https://www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/query.fcgi?cmd=Search&db=books&doptcmdl=GenBookHL&term=%22all+cells%22+AND+mboc4%5Bbook%5D+AND+372023%5Buid%5D&rid=mboc4.section.4#23 מאלעקולארישע געבוי קלעצלעך]".</ref> אן ארגאניזם קען זיין [[איינצעלן|איינצעליק]] (וואס באשטייט פון אן איינצלן צעל; כולל [[באקטעריע]]) אדער [[פילצעלן|פילצעליק]] (כולל [[פלאנץ|פלאנצן]] און [[בעלי חיים]]).<ref name="NCBI" /> די צאל צעלן אין פלאנצן און בעלי חיים טוישט זיך צווישן די זגאלן; עס ווערט גערעכנט אז [[מענטש|מענטשן]] אנטהאלטן עטליכע 40 [[10^12|טריליאן]] (4×10<sup>13</sup>) צעלן.{{efn|אן אפשאצונג געמאכט פאר איינעם וואס איז 30 יאר אלט, וועגט 70 קילא, און איז הויך 172 צ"מ.<ref name=cellcount/> די אפשאצונג איז נישט גענוי—די שטודיע האט געשאצט אז די צאל צעלן איז 3.72±0.81×10<sup>13</sup>.<ref name=cellcount/>}}<ref name="cellcount">{{Cite journal|last=Bianconi|first=Eva|last2=Piovesan|first2=Allison|last3=Facchin|first3=Federica|last4=Beraudi|first4=Alina|last5=Casadei|first5=Raffaella|last6=Frabetti|first6=Flavia|last7=Vitale|first7=Lorenza|last8=Pelleri|first8=Maria Chiara|last9=Tassani|first9=Simone|date=November 2013|title=An estimation of the number of cells in the human body|url=https://www.researchgate.net/publication/248399628_An_estimation_of_the_number_of_cells_in_the_human_body|journal=Annals of Human Biology|language=en|volume=40|issue=6|pages=463–471|doi=10.3109/03014460.2013.807878|issn=0301-4460|quote=These partial data correspond to a total number of 3.72±0.81×10<sup>13</sup> [cells].|via=}}</ref> די רוב צעלן פון פלאנצן און בעלי חיים קען מען זען נאר מיט א [[מיקראסקאפ]], מיט דימענסיעס צווישן 1 און 100 [[מיקראמעטער]].<ref>{{cite book|last=Campbell|first=Neil A.|author2=Brad Williamson|author3=Robin J. Heyden|title=Biology: Exploring Life|publisher=Pearson Prentice Hall|year=2006|location=Boston, Massachusetts|pages=|url=http://www.phschool.com/el_marketing.html|doi=|id=|isbn=9780132508827}}</ref> | ||
[[טעקע:Prokaryote_cell.svg|קליין|סטרוקטור פון א טיפישן [[פראקאריאט]]ישן צעל]] | [[טעקע:Prokaryote_cell.svg|קליין|סטרוקטור פון א טיפישן [[פראקאריאט]]ישן צעל]] | ||
[[ראבערט הוק]] האט אנטפלעקט צעלן אין יאר 1665. | [[ראבערט הוק]] האט אנטפלעקט צעלן אין יאר 1665. | ||
| שורה 14: | שורה 15: | ||
(2) [[צעלקערן]]<br /> | (2) [[צעלקערן]]<br /> | ||
(3) [[ריבאָזאָמ]]ען<br /> | (3) [[ריבאָזאָמ]]ען<br /> | ||
(4) [[ | (4) [[וועזיקל]]<br /> | ||
(5) [[גראַנולאַרעס ענדאָפּלאַזמישעס רעטיקולום]]<br /> | (5) [[גראַנולאַרעס ענדאָפּלאַזמישעס רעטיקולום]]<br /> | ||
(6) [[גאָלדזשי אַפּאַראַט]]<br /> | (6) [[גאָלדזשי אַפּאַראַט]]<br /> | ||
| שורה 20: | שורה 21: | ||
(8) [[גלאַטעס ענדאָפּלאַזמישעס רעטיקולום]]<br /> | (8) [[גלאַטעס ענדאָפּלאַזמישעס רעטיקולום]]<br /> | ||
(9) [[מיטאָכאָנדריע]]ס<br /> | (9) [[מיטאָכאָנדריע]]ס<br /> | ||
(10) [[ | (10) [[וואַקואָלע]]<br /> | ||
(11) [[ציטאָזאָל]]<br /> | (11) [[ציטאָזאָל]]<br /> | ||
(12) [[ליזאָזאָם]]<br /> | (12) [[ליזאָזאָם]]<br /> | ||
(13) [[צענטריאָלע]]ס]] | (13) [[צענטריאָלע]]ס]] | ||
יעדע צעל האָט אַן איינהיל | יעדע צעל האָט אַן איינהיל וואָס מען רופט אים [[צעל מעמבראַנע]] וואָס אָפּצוטיילט די צעל פון אויסערליכע סביבה. אינעווייניק איז די צעל פאַרפולט מיט [[ציטאָפּלאַזם]], אַ [[געל]] וואָס שליסט איין פאַרשידענע צעלולאַרע עלעמענטן. די דאָזיקע עלעמענטן וואָס האָבן אייגענע מעמבראַנעס הייסן "אָרגאַנעלעס" און זענען קאָמפּאַרטמענטס, די שפּילן וואָס מאַכן אייגענע אלא קאָניוגירטע ראָלעס. | ||
צעלן מיט א [[צעל יאדער|צעלקערן]] זענען [[אייקאריאט]]ן (כולל [[פראטיסטן]], [[שוואם|שוואמען]], [[פלאנצן]] און [[בעלי חיים]]); צעלן אן א צעלקערן זענען [[פראקאריאט]]ן (כולל [[ארכעען]] און [[באקטעריע]]). פראקאריאטן האבן נאר אן איינצלען צעל; אייקאריאטן אבער קענען האבן אדער איין צעל אדער מערערע צעלן. | צעלן מיט א [[צעל יאדער|צעלקערן]] זענען [[אייקאריאט]]ן (כולל [[פראטיסטן]], [[שוואם|שוואמען]], [[פלאנצן]] און [[בעלי חיים]]); צעלן אן א צעלקערן זענען [[פראקאריאט]]ן (כולל [[ארכעען]] און [[באקטעריע]]). פראקאריאטן האבן נאר אן איינצלען צעל; אייקאריאטן אבער קענען האבן אדער איין צעל אדער מערערע צעלן. | ||
| שורה 42: | שורה 43: | ||
=== פראטעאין סינטעז === | === פראטעאין סינטעז === | ||
צעלן האבן די | צעלן האבן די מעגליכקייט צו סינטעזירן נייע פראטעינען, וואָס זענען לעבנס־נויטיג פאַר די מאדולאַציע און אויפהאַלטונג פון צעלולארישע טעטיקייטן. אין דעם דאָזיקן פראצעס ווערן נייע פראטעין מאלעקולן פארמירט פון פארשידענע [[אמינאזייערס|אמינאזייערסן]] לויט דער אינפארמאציע איינקאדירט אין DNA/RNA. פראטעין־סינטעז באשטייט פון צוויי הויפט שריט: טראנסקריפציע און טראנסלאציע. | ||
טראנסקריפציע איז דער פראצעס וואו גענעטישע אינפארמאציע אין DNA ווערט גענוצט צו פראדוצירן א דערגאנציק RNA שנירל. דאס דאזיקע RNA שנירל ווערט פראצעסירט צו שאפן "שליח [[Messenger RNA|RNA]] ({{ר}}mRNA), וואס קען וואנדערן פריי אדורך דעם צעל. mRNA מאלעקולן פארבינדן זיך צו פראטעין-RNA קאמפלעקסן גערופן ריבאסאמען פלאצירט אין דעם ציטאסאל, וואו זיי ווערן טראנסלאטירט אין פאליפעפטיד נאכאנאנדקייטן. דער ריבאסאם פאַרמיטלן דאס פארמירן פון א פאליפעפטיד נאכאנאנדקייט לויט דער mRNA נאכאנאנדקייט. דער נייער פאליפעפטיד ווערט איינגעוויקלט אין א פונקציאנאלן דריי-דימענסיאנעלן פראטעין מאלעקול. | טראנסקריפציע איז דער פראצעס וואו גענעטישע אינפארמאציע אין DNA ווערט גענוצט צו פראדוצירן א דערגאנציק RNA שנירל. דאס דאזיקע RNA שנירל ווערט פראצעסירט צו שאפן "שליח [[Messenger RNA|RNA]] ({{ר}}mRNA), וואס קען וואנדערן פריי אדורך דעם צעל. mRNA מאלעקולן פארבינדן זיך צו פראטעין-RNA קאמפלעקסן גערופן ריבאסאמען פלאצירט אין דעם ציטאסאל, וואו זיי ווערן טראנסלאטירט אין פאליפעפטיד נאכאנאנדקייטן. דער ריבאסאם פאַרמיטלן דאס פארמירן פון א פאליפעפטיד נאכאנאנדקייט לויט דער mRNA נאכאנאנדקייט. דער נייער פאליפעפטיד ווערט איינגעוויקלט אין א פונקציאנאלן דריי-דימענסיאנעלן פראטעין מאלעקול. | ||
| שורה 49: | שורה 50: | ||
איינצעליקע ארגאניזמען קענען באוועגן זיך כדי צו געפינען עסן אדער צו אנטלויפן פון פארצוק־ארגאניזמען. | איינצעליקע ארגאניזמען קענען באוועגן זיך כדי צו געפינען עסן אדער צו אנטלויפן פון פארצוק־ארגאניזמען. | ||
אין פילצעליקע ארגאניזמען קענען צעל זיך באוועגן ווערנד פראצעסן ווי וואונד־היילן, דער אימונע־אפרוף און קענסער־מעטאסטאזיס. למשל, ביי וואונד־היילן אין בעלי חיים, באוועגן זיך ווייסע בלוט צעל צום ארט פונעם וואונד כדי צו הרג'ענען די מיקראארגאַניזמען וואס זענען גורם אינפעקציע. דער פראצעס פון צעל־באוועגונג ווערט צעטיילט אין דריי טריט – ארויסשטארצן פון דעם פאדערשטן עק פונעם צעל, אנהענגען פונעם פאדערשטן עק און אפהענגען ביים צעל־קערפער און הינטערשטן טייל, און ציטא־סקעלעטאלישע איינציען צו שלעפן דעם צעל | אין פילצעליקע ארגאניזמען קענען צעל זיך באוועגן ווערנד פראצעסן ווי וואונד־היילן, דער אימונע־אפרוף און קענסער־מעטאסטאזיס. למשל, ביי וואונד־היילן אין בעלי חיים, באוועגן זיך ווייסע בלוט צעל צום ארט פונעם וואונד כדי צו הרג'ענען די מיקראארגאַניזמען וואס זענען גורם אינפעקציע. דער פראצעס פון צעל־באוועגונג ווערט צעטיילט אין דריי טריט – ארויסשטארצן פון דעם פאדערשטן עק פונעם צעל, אנהענגען פונעם פאדערשטן עק און אפהענגען ביים צעל־קערפער און הינטערשטן טייל, און ציטא־סקעלעטאלישע איינציען צו שלעפן דעם צעל פאראויס. יעדער טריט ווערט געפירט דורך פיזישע קראפטן גענערירט דורך איינציגע סעגמענטן פונעם ציטאסקעלעט.<ref name="Alberts2">{{cite book|last1=Alberts|first1=Bruce|name-list-style=vanc|title=Molecular biology of the cell|date=2002|publisher=Garland Science|isbn=0815340729|pages=973–975|edition=4th}}</ref><ref name="Ananthakrishnan">{{cite journal|vauthors=Ananthakrishnan R, Ehrlicher A|title=The forces behind cell movement|journal=International Journal of Biological Sciences|volume=3|issue=5|pages=303–17|date=June 2007|pmid=17589565|pmc=1893118|doi=10.7150/ijbs.3.303}}</ref> | ||
== מענטשישע צעלן == | == מענטשישע צעלן == | ||
אַלץ צוזאַמען זענען פאַרהאַן 100 טריליאָן צעלן אין דעם מענטש | אַלץ צוזאַמען זענען פאַרהאַן 100 טריליאָן צעלן אין דעם מענטש. | ||
== היסטאריע פון צעל פארשונג == | == היסטאריע פון צעל פארשונג == | ||
[[טעקע:RobertHookeMicrographia1665.jpg|קליין|הוק'ס געמעל פון צעלן אין קאריק, 1665]] | [[טעקע:RobertHookeMicrographia1665.jpg|קליין|הוק'ס געמעל פון צעלן אין קאריק, 1665]] | ||
* 1632–1723: אנטאני וואן ליוונהוק האט זיך אויסגעלערנט וויאזוי צו מאכן [[ | * 1632–1723: אנטאני וואן ליוונהוק האט זיך אויסגעלערנט וויאזוי צו מאכן [[לינז|לינזן]], ער האט קאנסטרוקטירט אפטישע מיקראסקאפן און האט געמאלט פראטאזאא , ווי למשל ''[[Vorticella]]'' פון רעגנוואסער, און [[באקטעריע|באקטעריעס]] פון זיין אייגענעם מויל. | ||
* 1665: [[ראבערט הוק]] האט אנטפלעקט צעלן אין [[קאריק]], דערנאך אין לעבעדיגן פלאנצן־געוועב, ניצנדיק א פריערדיגן מיקראסקאפ. ער האט געשאפן דאס ווארט ''צעל'' (פון [[לאטיין]] ''cella'', ''צעלא'' טייטש "א קליין קאמערל"<ref name="etymonline1" />) אין זיין בוך ''מיקראגראַפיאַ'' (1665).<ref name="Hooke">{{cite book|last1=Hooke|first1=Robert|name-list-style=vanc|title=Micrographia: ...|date=1665|publisher=Royal Society of London|location=London, England|pages=113|url=https://archive.org/stream/mobot31753000817897#page/113/mode/2up}}" ... I could exceedingly plainly perceive it to be all perforated and porous, much like a Honey-comb, but that the pores of it were not regular [...] these pores, or cells, [...] were indeed the first microscopical pores I ever saw, and perhaps, that were ever seen, for I had not met with any Writer or Person, that had made any mention of them before this ... " – Hooke describing his observations on a thin slice of cork. See also: [http://www.ucmp.berkeley.edu/history/hooke.html Robert Hooke]</ref> | * 1665: [[ראבערט הוק]] האט אנטפלעקט צעלן אין [[קאריק]], דערנאך אין לעבעדיגן פלאנצן־געוועב, ניצנדיק א פריערדיגן מיקראסקאפ. ער האט געשאפן דאס ווארט ''צעל'' (פון [[לאטיין]] ''cella'', ''צעלא'' טייטש "א קליין קאמערל"<ref name="etymonline1" />) אין זיין בוך ''מיקראגראַפיאַ'' (1665).<ref name="Hooke">{{cite book|last1=Hooke|first1=Robert|name-list-style=vanc|title=Micrographia: ...|date=1665|publisher=Royal Society of London|location=London, England|pages=113|url=https://archive.org/stream/mobot31753000817897#page/113/mode/2up}}" ... I could exceedingly plainly perceive it to be all perforated and porous, much like a Honey-comb, but that the pores of it were not regular [...] these pores, or cells, [...] were indeed the first microscopical pores I ever saw, and perhaps, that were ever seen, for I had not met with any Writer or Person, that had made any mention of them before this ... " – Hooke describing his observations on a thin slice of cork. See also: [http://www.ucmp.berkeley.edu/history/hooke.html Robert Hooke]</ref> | ||
*1839: טעאדאר שוואן און מאטיאס יאקאב שליידן האבן מסביר געווען דעם פרינציפ אז פלאנצן און בעלי חיים זענען צוזאמענגעשטעלט פון צעלן. זיי האבן מדייק געווען אז צעלן זענען אן אלגעמיינער איינץ פון סטרוקטור און אנטוויקלונג, און מיט דעם האבן זיי געגרינדעט די צעל טעאריע | *1839: טעאדאר שוואן און מאטיאס יאקאב שליידן האבן מסביר געווען דעם פרינציפ אז פלאנצן און בעלי חיים זענען צוזאמענגעשטעלט פון צעלן. זיי האבן מדייק געווען אז צעלן זענען אן אלגעמיינער איינץ פון סטרוקטור און אנטוויקלונג, און מיט דעם האבן זיי געגרינדעט די צעל טעאריע | ||
| שורה 64: | שורה 65: | ||
*1931: ערנסט רוסקא האט געבויט דעם ערשטן עלעקטראן טראנסמיסיע מיקראסקאפ (TEM) ביים [[אוניווערסיטעט פון בערלין]]. ביזן יאר 1935, האט ער געבויט אן עלעקטראן־מיקראסקאפ מיט צוויי מאל די רעזאלוציע פון א ליכט־מיקראסקאפ, וואס האט אנטפלעקט ארגאנעלעס וואס פריער האט מען נישט געקענט מברר זיין. | *1931: ערנסט רוסקא האט געבויט דעם ערשטן עלעקטראן טראנסמיסיע מיקראסקאפ (TEM) ביים [[אוניווערסיטעט פון בערלין]]. ביזן יאר 1935, האט ער געבויט אן עלעקטראן־מיקראסקאפ מיט צוויי מאל די רעזאלוציע פון א ליכט־מיקראסקאפ, וואס האט אנטפלעקט ארגאנעלעס וואס פריער האט מען נישט געקענט מברר זיין. | ||
*1953: באזירט אויף דער ארבעט פון ראזאלינד פרענקלין, האבן וואטסאן און קריק אנאנסירט צום ערשטן מאל די [[טאפל־העליקס]] סטרוקטור פון DNA. | *1953: באזירט אויף דער ארבעט פון ראזאלינד פרענקלין, האבן וואטסאן און קריק אנאנסירט צום ערשטן מאל די [[טאפל־העליקס]] סטרוקטור פון DNA. | ||
*1981: לין מארגוליס האט | *1981: לין מארגוליס האט פארעפנטליכט ''Symbiosis in Cell Evolution'' (''סימביאסיס אין צעל־עוואלוציע'')וואס האט אויסגעקלערט די ענדאסימביאטישע טעאריע. | ||
{{-}} | {{-}} | ||
==הערות== | ==הערות== | ||
| שורה 70: | שורה 71: | ||
==רעפערענצן== | ==רעפערענצן== | ||
{{רעפליסטע | {{רעפליסטע | ||
| | |הערות= | ||
<ref name="NCBI">{{NCBI-scienceprimer|article=What Is a Cell?|url=https://web.archive.org/web/20130503014839/http://www.ncbi.nlm.nih.gov/About/primer/genetics_cell.html|access-date=3 May 2013}} {{ר}}30סטן מערץ 2004.</ref> | <ref name="NCBI">{{NCBI-scienceprimer|article=What Is a Cell?|url=https://web.archive.org/web/20130503014839/http://www.ncbi.nlm.nih.gov/About/primer/genetics_cell.html|access-date=3 May 2013}} {{ר}}30סטן מערץ 2004.</ref> | ||
}} | }} | ||
| שורה 77: | שורה 78: | ||
[[קאַטעגאָריע:ביאלאגיע]] | [[קאַטעגאָריע:ביאלאגיע]] | ||
[[קאַטעגאָריע:גענעטיק]] | [[קאַטעגאָריע:גענעטיק]] | ||
[[קאַטעגאָריע: | [[קאַטעגאָריע:אויף יידיש]] | ||
[[קאַטעגאָריע: | [[קאַטעגאָריע:עלעמענטארע ארטיקלען צו פארברייטערן]] | ||
{{קרד/ויקי/יידיש}} | {{קרד/ויקי/יידיש}} | ||
[[he:תא]] | |||