רוי:מגילת אסתר
 | |
| מגילת אסתר מתוך אוסף ברגינסקי | |
| תקופת התרחשות | שיבת ציון |
|---|---|
| הספר הקודם | קהלת |
| הספר הבא | דניאל |
מגילת אסתר איז איינס פון די פינף מגילות אין תנ"ך. אין מגילה ווערט דערציילט אויף א פלאן צו פארטיליגן די אידן פונעם פערסישן קעניגרייך אין קעניג אחשוורוש'ס צייטן אין די סוף ג'ש יארן דורך המן דער אגג'ער און ווי אסתר המלכה און איר פעטער מרדכי היהודי האבן עס פארשטערט. די געשעענישט זענען די מקור צום יום טוב פורים. עס איז א חיוב מדרבנן צו ליינען די מגילה אין פורים, ביינאכט און בייטאג.
ערציילונג
סעודת אחשורוש
די מגילה הייבט זיך אן מיטן דערציילן אויף א טרינק-סעודה וואס דער קעניג אחשוורוש רעכט אפ אין דריטן יאר פון זיין קעניגרייך. די סעודה ציט זיך 180 טעג און איז געווידמעט פאר אחשורוש'ס מיניסטארן און קנעכט, און פאר די מיליטערן פון פרס און מדי. במשכ'ן סעודה צייגט אחשורוש זיין רייכטום און מאכט.
דערנאך רעכנט דער קעניג אפ נאך א זיבן-טאגיגע סעודה פאר די באווינערס הויפטשטאט שושן, און לאדנט אויך די אידישע בירגער. דער סעודה, וואס איז פארגעקומען אין הויף פון קעניג'ס באטאנישע גארטן ווערט געשילדערט אלס גאר שיין און רייך, מיט שיינע טישן און גאלדענע כלים, און אסאך וויין. די קעניגן ושתי האט אויך געמאכט א מאלצייט פאר די פרויען.
אין זיבעטן טאג, אנגעטרינקענערהייט, הייסט ער ברענגן די קעניגן ושתי צום מענער זאַל כדי צו ווייזן איר שיינקייט פאר אלע אנוועזנדע. ושתי זאגט אפ די לאדענונג און דאס רעגט אויף דער קעניג, וואס איז מחליט, אויפ'ן ראט פון זיין ראטגעבער ממוכן, איר צו אפזאגן פון די קעניגטום, און ארומשיקן בריוון צו אלע לענדער און פעלקער, יעדעם אויף זייער שפראך, אז דער מאן איז בעל הבית אין שטוב.
נייע קעניגן
ווען אחשורוש בארואיגט זיך הייסט ער צוזאמנעמען אלע שיינע בתולות פון איבער זיין קעניגרייך קיין שושן, צו אויסוועלן א נייע קעניגן. צווישן די אלע מיידלעך איז געווען אסתר, אדער הדסה, א אידישע יתומה וואס איז אויפגעוואקסן ביי איר פעטער מרדכי אין שושן, פון די אימיגראנטן וואס נבוכדנצר, קעניג פון בבל, האט פארטריבן פון ירושלים.
אסתר ווערט גענומען צו דעם פלאץ וואו די מיידלעך גרייטן זיך צו טרעפן אחשורוש, און געפעלט שטארק ביים פארוואלטער הגי. זי ווערט אויסגעקליבן צו זיין איינע פון די פאטענציעלע נייע קעניגן. אסתר פארציילט קיינעם נישט איר אידישע אפשטאם לויט די אנווייזונגען פון מרדכי. מרדכי קוקט שטענדיג נאך איר צו זען וואס זי מאכט. נאכן אריבערגיין די צוגרייטונגען וואס האט גענימען גאנצע 12 חדשים, ווערן געברענגט צו אחשורוש אלע פאטענציעלע קעניגן, צום סוף ווערט אסתר אויסגעוועלט צו זיין די נייע קעניגן.
אין יענע צייט איז מרדכי א באאמטער אינעם קעניגליכן הויף. אין איינע פון די טעג הערט ער זיך אונטער ווי צוויי טויער-היטערס, בִּגְתָן און תֶרֶשׁ, קאָנספּירירן צו ערמארדן אחשורוש, מרדכי גייט שנעל פארציילן פאר אסתר און זי פארציילט נאך די פלאן פאר אחשורוש. בגתן און תרש ווערן אויפגעהאנגען, און עס ווערט פארשריבן אינעם קעניגליכן כראָניק אז מרדכי האט געראטעוועט דער קעניג'ס לעבן.
המן'ס גזירה
נאך די מעשה, העכערט אחשורוש דעם ראנג פון זיין מיניסטער המן האגגי. אויפ'ן באפעל פונעם קעניג ביקט זיך יעדער אינעם הויף צו המן, חוץ מרדכי וואס האט זיך אויף קיין פאל נישט געביקט, "לא יכרע ולא ישתחווה". המן ווערט זייער אויפגערעגט אויף מרדכי'ס חוצפה, און מאכט אפ צו הרג'ען מרדכי און אלע אידן אלס נקמה. המן ווארפט גורל אויף וועלכע טאג זאל דאס ווערן אויסגעפירט, און עס קומט אויס דעם דרייצענטען פון חודש אדר. המן גייט איבעררעדן אחשורוש צו פארטיליגן דאס פאלק, און איז גרייט צו געבן 10,000 שטיק זילבער פאר'ן קעניג'ס שאצקאמערן. אחשורוש שטימט צו און געט איבער זיין קעניגליכן רינג פאר המן צו אפשטעמפלען א קעניגליכן באפעל צו הרג'ען אלע אידן און זאגט אויך אפ דאס נעמען די פארגעשלאגענע געלט. אין י"ג ניסן ווערט געשריבן בריוון אין אלע שפראכן, געשטעמפלט, און געשיקט מיט לויפערס צו אלע פעלקער זיך צו גרייטן צום דרייצענטן פון חודש אדר צו הרג'ען און באראבעווען אלע אידן וואס זענען אינעם פערסישן אימפעריע. דער קעניג און המן זעצן זיך טרינקען אין די שטאט שושן איז אין טרויער.
ווען מרדכי באוואוסט זיך פונעם גזירה, צערייסט ער זיינע קליידער, טוט אן א זאק און לייגט אש אויפ'ן קאפ, און גייט ארום אין די גאסן מיט א געוואלד ביזן קעניגליכן טויער. די גזירה קומט דערווייל אן צו די איבריגע אידן אין די פערסישן אימפעריע, און זיי הייבן אויך אָן פאסטן און טרויערן. מרדכי בעט אסתר צו באאיינפלוסען אחשורוש צו אפזאגן די גזירה, עס איז זייער געוואגט פאר אסתר ווייל גיין צום קעניג אן אן איינלאנדונג באקומט מען טויט שטראף. צוום ערשט וויל אסתר נישט אבער נאך אסאך בעטן שטימט אסתר צו. אחשורוש נעמט אויף אסתר און אסתר בעט אחשורוש צו קומען פאר א סעודה מיט המן. ביים סעודה בעט אסתר נאכאמאל אחשורוש צו קומען פאר נאך א סעודה מיט המן אויף מארגנס. המן קערט זיך אהיים צופרידן נאכן ערשטע סעודה, אבער באגעגענט זיך מיט מרדכי וואס וויל זיך נישט בוקן צו איהם ווערט ער אויפגערעגט. מיט די עצה פון זרש זיין ווייב און ליבהאבערס, גרייט ער צו א בוים פון פופציג איילן הויך (25 מעטער) צו אויפהענגן מרדכי אויף דעם ווי שנעלער איינמאל אחשורוש געט איהם רשות.
"בלילה ההוא נדדה שנת המלך"
אין יענם נאכט האט אחשורוש נישט געקענט איינשלאפן, האט ער גערופן זיין באדינער צו איהם פארליינען אינעם "ספר דברי ימים" פון פרס. די ספר האט זיך אויפגעמישט פון זיך אליין צו די מעשה פון בגתן און תרש, אחשורוש פארלאנגט אז מען זאל באצאלן מרדכי פארן ראטעווען זיין לעבן, אחשורוש זוכט איינער פון זיינע מינערסטארן צו זיך שואל עצה זיין ווי אזוי צו באלוינען מרדכי, המן איז דארט געוועהן צו פרעגן רשות צו אויפהענגען מרדכי, אחשורוש פרעגט המן ווי אזוי מען קען באלוינען איינער וואס דארף ווערן באלוינט אן דערמאנן מרדכי'ס נאמען. המן מיינט אז מען רעדט פון איהם, הייבט ער אן צו אויסרעכן א סעריע פון אויסערווענדליכע באלוינעגען: מען זאל אן טוהן פאר יענעם מאן די קעניגליכן קליידער, ארוים רייטן מיטן קעניגליכן פערד ארוים די גאסן פון שטאט דורך א מיניסטאר פון קעניג, און ער זאל אויס רופן: "ככה ייעשה לאיש אשר המלך חפץ ביקרו" - אזוי טוט מען פארן מענטש וואס די קעניג וויל באלוינן. אחשורוש האט ליב המן עצה און באפעלט המן דאס צו טוהן פאר מרדכי, אז ער אליין זאל ארום פירן מרדכי אין די גאסן פון די שטאט. חז"ל דערציילן אונז אז ווען המן האט ארוים געפירט מרדכי האט המן טאכטער געמיינט אז איר טאטע איז אויפן פערד און מרדכי פירט די פערד, האט זי אויסגעגאסן די בית הכסא מיסט אויף דער וואס פירט דער פערד, נאך ווי וואס זי איז באוויסטיג געווארן אז עס איז איר טאטע וואס פירט די פערד, האט זי ארויפ געפאלן פון הויז און געשטראבען. המן איז געגאנגען זיך אפרעדעט צו זיין פאמיליע און צו זיין באדינערס אויף דער דערנידערונג וואס מען האט איהם דערנידערט, האבן זיי איהם געענפערט: "אִם מִזֶּרַע הַיְּהוּדִים מָרְדֳּכַי אֲשֶׁר הַחִלּוֹתָ לִנְפֹּל לְפָנָיו לֹא תוּכַל לוֹ כִּי נָפוֹל תִּפּוֹל לְפָנָיו".
ביטול הגזירה
קוים וואס המן האט זיך געקענט אומקערן אהיים פון דער דערנידערונג האט מען איהם געיאגט צו דער צווייטער סעודה וואס אסתר האט איהם איינגעלאדענט ביים ערשטע סעודה. ביים סעודה פרעגט אחשורוש אסתר צום דריטען מאל וואס איז אירע געבעט און זאגט צו, צו געבן ביז אן האלבע קעניגרייך פאר איר, אסתר בעט אחשורוש צו ראטעווען אירעלעבן און אירע פאלק לעבן. אחשורוש פארשטייט נישט וואס זי וויל און פרעגט זי צו עקלערן אירעווערטער. אסתר אנפלעקט אירע אפשטאם און געוויזן אויף המן: כ"אִישׁ צַר וְאוֹיֵב, הָמָן הָרָע הַזֶּה". אחשורוש שטייט אויף גערעגט און גייט ארויס צום גארטן, המן פרובירט אויס צונוצן די צייט איבערבעטן אסתר און פאלט צו פיס פונעם אסתר בעט פונקט אין די צייט וואס אחשורוש קערט זיך צוריק, וואס מאכט אחשורוש נאך מער אויפגערעגט. פונקט דענמאלטס געפינט זיך חרבונה איינע פון אחשורוש ראטגעבערס, און ווייזט אן פאר אחשורוש המן בוים וואס ער האט צוגעגרייט אויפצוהענגן מרדכי. די קעניג באפעלט אויפן פלאץ צו אויפהענגן המן אויפן זעלבן בוים "על ששלח ידו ביהודים" און נאר נאכדעם איז ער געווארן רוהיג.