רוי:באקסהארן

באָקסהאָרן
	;
וויסנשאַפטליכע קלאַסיפיקאַציע
קעניגרייך:	Plantae;
פאַמיליע:	קטניות;
בינאמינאלישער נאמען
	Trigonella foenum-graecum; קארל פאן לינע

דער אַרטיקל איז א יתום, קיין אַרטיקל לינקט צו עס. איר זענט געלאדנט צו ביישטייערן צו המכלול און פארבינדן צו עס פון ארטיקלען וואס אנטהאלטן "באקסהארן".

באָקסהאָרן אדער גריכיש היי (וויסנשאַפטליכע נאמען: Trigonella foenum-graecum) איז אַ מין פלאַנץ פון דער משפּחה פון די קטניות Leguminosae. די קערנדלעך פון דער פלאַנץ באַדינען אַלס געווירץ. די תימנים רופן עס חילבע, אין ענגליש רופט מען עס פעניוגריק.

באָקסהאָרן קערנדלעך

דער פלאנץ האט ווייסע בלומען און געלע קערנדלעך. עס זענען דא דערפון בערך 130 מינים. עס שטאמט פון דרום-מזרח אייראפע און מערב אזיע, און עס איז פארשפרייט בעיקר אין מערב אזיע, אין צפון אפריקע און אין מיטל מזרח. זיינע קערנדלעך און בלעטער ווערן געניצט אין מאכלים פון אינדיע און נאך לענדער זייט אוראלטע צייטן.

עס ווערט אפט געניצט אין טראדיציאנאלע מעדיצין און עס קען צוברענגען אלערגישע רעאקציעס.

אין חז"ל

אויפ'ן פלאנץ וואס ווערט דערמאנט אין משנה^[2] מיט'ן נאמען "תלתן" שרייבט דער רמב"ם^[3] אז דאס איז וואס ווערט גערופן אין אראביש "חלבא" און בלע"ז "פנגריג". דער "המתרגם" אויפ'ן פלאץ^[4] (געדרוקט אין ווילנער ש"ס) טייטשט דאס אין אידיש אלס "גריכיש הייא" אדער "באקסהארען".

אין לשון הגמרא ווערט עס גערופן "שבלילתא"^[5] אדער "שובלילתא"^[6].

אויך אויף "רוביא", וואס דער גמרא זאגט אז מען זאל עס עסן^[7] אדער זען^[8] אויף ראש השנה, טייטשט רש"י אז דאס איז "תלתן"^[9].

דער רמב"ם^[10] שרייבט אז "תלתן" ווערט נישט געגעסן דורך מענטשן [נאר "ע"י הדחק"^[11]]^[12].

דער ספר הערוך^[13] שרייבט אויף "תלתן" אז אין אנהייב איז עס ביטער און ווען מען ווייקט עס אין וואסער ווערט עס זיס.

רעפערענצן

↑ "Trigonella foenum-graecum".
↑ משנה, כלאים ב, ה
↑ פירוש המשניות
↑ ווי אויך אין ביצה דף ג:, ראש השנה דף יב: און בבא קמא דף פא.
↑ זעט רש"י, עבודה זרה לח, ב און רש"י, מנחות מב, ב. זעט אויך ספר הערוך, ערך שבלול ב', און מוסף הערוך, ערך תלתן.
↑ זעט גיטין סט, א און רש"י און המתרגם דארט.
↑ כריתות ו, א
↑ הוריות יב, א
↑ דער מוסף הערוך (ערך רוביא) פרעגט ווי אזוי קען רש"י זאגן אז רוביא איז תלתן בשעת מיר ווייסן אז תלתן אין לשון הגמרא איז שבלוליתא. דער הפלאה שבערכין (דארט) ענטפערט אז מיר געפינען אסאך מאל אז איין זאך ווערט אנגערופן מיט עטליכע נעמען, און אדרבה, וויבאלד רש"י טייטשט אויף ביידע פינגור"י, זעען מיר אז ביידע זענען דער זעלבע זאך.
↑ משנה תורה לרמב"ם, הלכות תרומות, פרק י"א, הלכה ט'
↑ כסף משנה דארט
↑ זעט הפלאה שבערכין (ערך רוביא) וואס ברענגט עטליכע ראיות אז תלתן ווערט געגעסן דורך מענטשן.
↑ ערך תלתן

דער בלאט קומט פון יידיש-וויקיפעדיע.
אריגינעלער בלאט • ערלויבעניש cc-by-sa 3.0.

דאס איז נישט קיין המכלול ארטיקל, בלויז עפעס וואס ליגט דא ביז עס וועט ערזעצט ווערן מיט בעסערס. שרייבט עס איבער!

[1] "Trigonella foenum-graecum".

[2] משנה, כלאים ב, ה

[3] פירוש המשניות

[4] ווי אויך אין ביצה דף ג:, ראש השנה דף יב: און בבא קמא דף פא.

[5] זעט רש"י, עבודה זרה לח, ב און רש"י, מנחות מב, ב. זעט אויך ספר הערוך, ערך שבלול ב', און מוסף הערוך, ערך תלתן.

[6] זעט גיטין סט, א און רש"י און המתרגם דארט.

[7] כריתות ו, א

[8] הוריות יב, א

[9] דער מוסף הערוך (ערך רוביא) פרעגט ווי אזוי קען רש"י זאגן אז רוביא איז תלתן בשעת מיר ווייסן אז תלתן אין לשון הגמרא איז שבלוליתא. דער הפלאה שבערכין (דארט) ענטפערט אז מיר געפינען אסאך מאל אז איין זאך ווערט אנגערופן מיט עטליכע נעמען, און אדרבה, וויבאלד רש"י טייטשט אויף ביידע פינגור"י, זעען מיר אז ביידע זענען דער זעלבע זאך.

[10] משנה תורה לרמב"ם, הלכות תרומות, פרק י"א, הלכה ט'

[11] כסף משנה דארט

[12] זעט הפלאה שבערכין (ערך רוביא) וואס ברענגט עטליכע ראיות אז תלתן ווערט געגעסן דורך מענטשן.

[13] ערך תלתן

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

רוי:באקסהארן

אין חז"ל

רעפערענצן

נאוויגאציע מעניו

זוכן