רוי:אדום
אדום איז דער נאָמען פון א לאנד אין שכנות פון ארץ־ישראל, אין די צייטן פון תנ"ך און אפילו עטוואָס שפּעטער, אין די צייטן פון 2טן בית־המקדש. אויך דאָס פאָלק וואָס האָט אין יענע אלטע צייטן באוואוינט דאָס אדום־לאנד, האָט מען גערופן "אדום", אָדער "אדומיים", דאָס הייסט די אדום־איינוואוינער.
אדום האָט זיך געפונען אין דרום פון ארץ־ישראל, און האָט זיך געצויגן פון ים־המלח ביז צום רויטן ים, וואָס האָט געהייסן אין תנ"ך "ים־סוף". דאָס ערשטע מאָל ווערט דאָס לאנד אדום דערמאָנט אין חומש בראשית ל"ב, אין זעלבן פּסוק ווערט דאָס דאָזיקע לאנד אויך אָנגערופן "ארץ שעיר", דאָס "לאַנד פון שעיר", דאָס "לאַנד שעיר". דאָרט האָט געואוינט עשו, דער ברודער פון יעקב אבינו. אין די אלטע צייטן פון דער יידישער געשיכטע איז דאָס פאָלק אדום באטראכט געוואָרן אלס "ברודער פון יידישן פאָלק", צוליב דעם, וואָס עשו איז געווען דער ברודער פון יעקב. מיר געפינען אין חומש דברים כ"ח "לא תתעב אדומי כי אחיך הוא", (דו זאָלסט נישט פיינט האָבן דעם אדומי, ווארום ער איז דיין ברודער). אָבער ניט קוקנדיק אויף דער דאָזיקער ברודערשאפט זענען שטענדיק געווען מלחמות צווישן אדום און דעם יידישן פאָלק, און עס האָט געהערשט צווישן זיי א שטענדיקע פיינדשאפט. און א ייד האָט נישט געטאָרט זיך משדך זיין מיט איינעם פון אדום פאר דעם דריטן דור: אין ספר שמואל ב' קאפּיטל ח' ווערט דערציילט, אז דוד המלך האָט איינגענומען דאָס לאנד אדום. שפּעטער אין די צייטן פון יידישן קעניג יהורם בן יהושפט איז געלונגען דאָס לאנד אדום צו באפרייען פון דעם יידישן יאָךְ ("ויפשע אדום" – דברי הימים ב' כ"א), און פון דעמאָלט אָן האָבן ווידער זיך אָנגעהויבן די כסדרדיקע מלחמות צווישן די ביידע פעלקער. די פיינדשאפט צווישן אדום און דעם יידישן פאָלק איז געווען אזוי גרויס, אז ווען די יידישע מלוכה איז חרוב געוואָרן אין דער צייט פון ערשטן חורבן ירושלים, האָט אדום זיך געפרייט, און די יידישע נביאים יחזקאל (ל"ה), ירמיהו (מ"ט), עובדיה, האָבן דעריבער נביאות געזאָגט אויף דער מפּלה פון אדום.
מיר טרעפן אויך אדום אין די שפּעטעדיקע צייטן פון 2טן בית המקדש. די יידישע חשמונאים־פירשטן האָבן מלחמה געהאלטן קעגן אדום, און דער חשמונאים פירשט יוחנן הורקנוס האָט איינגענומען ס'לאנד און געצוואונגען אלע איינוואוינער פון אדום זיך מל־זיין און אָנעמען די יידישע רעליגיע. פון דעמאָלט אָן זענען די אדומים געוואָרן אידן. פון זיי האָט אויך געשטאמט דער יידישער גרויסער קעניג "הורדוס המלך". שפּעטער, אין דער צייט פון דער מלחמה, וואָס די אידן האָבן געפירט קעגן די רוימער ביים חורבן בית שני זענען קיין ירושלים געקומען 20 טויזנט אדומיים און געהאָלפן די העלדן פון ירושלים אין זייער קאמף קעגן די רוימער. פון חורבן בית שני אָן ווערט נישט מער דערמאָנט אין דער געשיכטע דאָס פאָלק אדום, און אין זייער לאנד טרעפן מיר שוין דעם אראבישן שבט "נאבאטעער" "נביות". היינט וואוינען אין דעם געגנט פון אמאָליקן אדום אראבער, אממייסטן וואנדערענדע בעדואינער. דאָס לאנד איז אים אלגעמיין פּוסט.
פאראן א מיינונג פון טייל געלערנטע, אז אין אלטן אדום זענען געווען דיכטער און דענקער, וואָס האָבן געשריבן פארשיידענע וויכטיקע ספרים, און אז דאָס פילאָזאָפישע ספר "איוב" פון תנ"ך איז געשריבן געוואָרן נישט דורך אידן, נאָר דורך איינעם פון די אלטע חכמים פון אדום, און די שפּראַך פון אדום איז געווען אינגאנצן ענלעך צו דער העברעאישער שפּראך. פאראן א מיינונג, אז אויך די צוויי קאפּיטלעך אין משלי ל' און ל"א פון "אגור בן יקה משא" זענען פון די אלטע חכמים אין אדום, און דעריבער איז דאָרט די שפּראַך פון די אַלטע אדומיים. אין דער גמרא האָט דער נאָמען "אדום" געדינט אלס סימבאָל צו באצייכנען דערמיט די פארהאסטע הערשאפט פון רוים, וואָס האָט דעמאָלט געהערשט איבער ארץ־ישראל און געפּייניקט די אידן. אויך די יידישע חכמים נאָך דער גמרא, רב סעדיה גאון, דער אבן־עזרא, דער רמב"ם רופן אָן רוים "אדום". דער רד"ק אין זיין פּירוש סוף ספר יואל גלויבט, אז די "מלכות רומי" איז באשטאנען פון אדומיים. אינם ספר יוסיפון, וואָס איז פארפאסט געוואָרן אין פריען מיטלאלטער, ווערט דערציילט די לעגענדע, אז צפו, דער אייניקל פון עשו איז אנטלאָפן פון אדום קיין איטאליע און ער איז געוואָרן דער ערשטער מלך אין רוים. טייל געלערנטע מיינען אויך, אז דעריבער האָט מען באצייכנט רוים מיטן נאָמען "אדום", ווייל די רוימער, וואָס האָבן כסדר געפירט מלחמות, האָבן אלס זייער קריגס־גאָט געהאט "מארס", דאָס איז אויף העברעאיש דער פּלאנעט "מאדים", און דערפון איז געוואָרן "אדום".
אין די פריערדיקע צייטן האָט מען מיטן נאָמען "דת אדום", "די רעליגיע פון אדום" אָנגערופן די קריסטליכע רעליגיע.
דאס איז נישט קיין המכלול ארטיקל, בלויז עפעס וואס ליגט דא ביז עס וועט ערזעצט ווערן מיט בעסערס. שרייבט עס איבער!