אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "חזק חזק ונתחזק"
(געשאַפן בלאַט מיט '280px|ממוזער|שמאל|דער לעצטער זייטל אין חומש בראשית. באמערקט אז נאכן לעצטן פסוק שטייט די ווארט 'חזק' '''חֲזַק חֲזַק וְנִתְחַזֵּק''' (אדער '''וְנִתְחַזַּק''') איז א רוף וואס די אשכנזים פירן זיך אויסצורופן ווען מען ענדיגט ליינען יעדע חומש...') |
(←מקור פונעם מנהג: רעדאגירונג) |
||
| שורה 5: | שורה 5: | ||
==מקור פונעם מנהג== | ==מקור פונעם מנהג== | ||
פארלאזנדיג זיך אויף [[ספר יהושע]] ווי עס שטייט געשריבן: {{הדגשה|לֹא יָמוּשׁ סֵפֶר הַתּוֹרָה הַזֶּה מִפִּיךָ... הֲלוֹא צִוִּיתִיךָ חֲזַק וֶאֱמָץ|יהושע א|א', ח-ט}}, האבן אפאר [[ראשונים]]{{הערה|1=המנהיג לב ע"א; ארחות חיים, הלכות שני וחמישי אות טו; ווערן געברענגט אין [[בית יוסף]] {{טור|אורח חיים|קלט}} און אין [[רמ"א]] {{שולחן ערוך|אורח חיים|קלט|יא}}.}} געשריבן אז דאס קומט אונז לערנען "צו זאגן יעדעס מאל פאר דער וואס ענדיגט ליינען אין די תורה - חזק". בפשטות מיינט עס אז מען דארף עס זאגן פאר יעדן איינעם פון די עולים, און אזוי איז איינגעפירט ביז היינט ביי די [[נוסח איטאליע|איטאליענער אידן]]. ביי די [[נוסח ספרד|ספרדים]] איז איינגעפירט אן ענליכע נוסח "חזק וברוך" וואס ווערט געזאגט פאר יעדער עולה. רבי [[חיים פלאג'י]] שרייבט אין זיין ספר "יפה ללב": "און פון דא האט מען זיך געפירט צו זאגן יעדן מאל פאר דער וואס ענדיגט ליינען אין די תורה "חזק", און אונזער מנהג איז צו זאגן פאר יעדער קורא נאכן ליינען 'חזק וברוך' און דער קורא ענטפערט 'חזקו ואמצו', ווי עס האט מעיד געווען דער זון פון דער גרויסער מענטש אדוני הארץ הרב כנסת הגדולה, און אזוי פירט מען זיך ביי אונז, צו עס זאגן אויך פאר יעדער וואס גייט צו צום עמוד דאווענען מוציא צו זיין דעם רבים און זאגן קדיש נאך יעדן לימוד וואס זאל נאר זיין, נאכן ענדיגן". | |||
דאקעגן, דער [[אבודרהם]] האט פון דא ארויסגעלערנט די ווערטער וואס ווערן געברענגט אין '[[ספר המנהיג]]' - אז מען פירט זיך צו זאגן חזק נאר ווען מען ענדיגט די גאנצע פרשה, און אין [[ספרד]] האט מען מער מחמיר געווען אז די מנהג איז שייך נאר ווען מען ענדיגט איינס פון די חמישה חומשי התורה. שפעטערע יארן האט מען זיך געפירט צו זאגן "חזק חזק חזק", און אין שפעטערע דורות האט זיך אוועקגעשטעלט דער נוסח "חזק חזק ונתחזק", לויטן פסוק {{ציטוטון|חֲזַק וְנִתְחַזַּק בְּעַד עַמֵּנוּ וּבְעַד עָרֵי אֱלֹהֵינוּ}}{{הערה|שמואל ב', י', י"ב}} (ווערט אראפגעבענגט צום ביישפיל אין [[ערוך השולחן]] [https://he.wikisource.org/wiki/ערוך_השולחן_אורח_חיים_קלט#סימן_קלט_סעיף_טו או"ח קלט טו]). לויט מנהג [[פרנקפורט]], זאגט מען '''"חֲזַק וְנִתְחַזַּק"'''{{הערה|{{HebrewBooks|רבי שלמה זלמן גיגר|דברי קהלת|6822|פרשת מסעי, עמ' 89|עמוד=90}};[https://www.moreshesashkenaz.org/mm/publications/Madrich.pdf מדריך למנהג אשכנז המובהק], עמ' 27.}}. | |||
== טעם המנהג == | == טעם המנהג == | ||
רעוויזיע פון 13:59, 17 דעצעמבער 2023
חֲזַק חֲזַק וְנִתְחַזֵּק (אדער וְנִתְחַזַּק) איז א רוף וואס די אשכנזים פירן זיך אויסצורופן ווען מען ענדיגט ליינען יעדע חומש פון די חמישה חומשי תורה. אן ענליכע מנהג איז אנגענומען אויך אין א טייל פון די ספרדישע קהילות.
אין א שבת וואס די פרשת השבוע איז די לעצטע פרשה פונעם חוּמש, (ווי פרשת ויחי אין בראשית), איז איינגעפירט אז פארן ליינען דעם לעצטן פסוק פון די פרשה שטעלט זיך דער קהל אויף, און נאך וואס דער בעל קורא ענדיגט ליינען דעם פסוק זאגט דער גאנצער קהל די ווערטער "חזק חזק ונתחזק". דערנאך זאגט דער בעל קורא איבער "חזק חזק ונתחזק". דאס מיינט א ווינטש פארן עולה לתורה און פארן גאנצן ציבור אז זיי זאלן זיך שטארקן און פארזעצן צו לערנען.
מקור פונעם מנהג
פארלאזנדיג זיך אויף ספר יהושע ווי עס שטייט געשריבן:
פאראמעטער פעלערן אין מוסטער:ציטוטון
פאראמעטער [ 3 ] ערשיינען נישט אין מוסטער דעפיניציע ”לֹא יָמוּשׁ סֵפֶר הַתּוֹרָה הַזֶּה מִפִּיךָ... הֲלוֹא צִוִּיתִיךָ חֲזַק וֶאֱמָץ” (יהושע א), האבן אפאר ראשונים[1] געשריבן אז דאס קומט אונז לערנען "צו זאגן יעדעס מאל פאר דער וואס ענדיגט ליינען אין די תורה - חזק". בפשטות מיינט עס אז מען דארף עס זאגן פאר יעדן איינעם פון די עולים, און אזוי איז איינגעפירט ביז היינט ביי די איטאליענער אידן. ביי די ספרדים איז איינגעפירט אן ענליכע נוסח "חזק וברוך" וואס ווערט געזאגט פאר יעדער עולה. רבי חיים פלאג'י שרייבט אין זיין ספר "יפה ללב": "און פון דא האט מען זיך געפירט צו זאגן יעדן מאל פאר דער וואס ענדיגט ליינען אין די תורה "חזק", און אונזער מנהג איז צו זאגן פאר יעדער קורא נאכן ליינען 'חזק וברוך' און דער קורא ענטפערט 'חזקו ואמצו', ווי עס האט מעיד געווען דער זון פון דער גרויסער מענטש אדוני הארץ הרב כנסת הגדולה, און אזוי פירט מען זיך ביי אונז, צו עס זאגן אויך פאר יעדער וואס גייט צו צום עמוד דאווענען מוציא צו זיין דעם רבים און זאגן קדיש נאך יעדן לימוד וואס זאל נאר זיין, נאכן ענדיגן".
דאקעגן, דער אבודרהם האט פון דא ארויסגעלערנט די ווערטער וואס ווערן געברענגט אין 'ספר המנהיג' - אז מען פירט זיך צו זאגן חזק נאר ווען מען ענדיגט די גאנצע פרשה, און אין ספרד האט מען מער מחמיר געווען אז די מנהג איז שייך נאר ווען מען ענדיגט איינס פון די חמישה חומשי התורה. שפעטערע יארן האט מען זיך געפירט צו זאגן "חזק חזק חזק", און אין שפעטערע דורות האט זיך אוועקגעשטעלט דער נוסח "חזק חזק ונתחזק", לויטן פסוק ”חֲזַק וְנִתְחַזַּק בְּעַד עַמֵּנוּ וּבְעַד עָרֵי אֱלֹהֵינוּ”[2] (ווערט אראפגעבענגט צום ביישפיל אין ערוך השולחן או"ח קלט טו). לויט מנהג פרנקפורט, זאגט מען "חֲזַק וְנִתְחַזַּק"[3].
טעם המנהג
לדעת הפרי חדש, אומרים "חזק" בסיום התורה על פי הגמרא (מסכת ברכות לב ע"ב): "ארבעה צריכין חיזוק, ואלו הן: תורה ומעשים טובים תפלה ודרך ארץ[4]. בשו"ת מהר"ם מינץ, כמו שאומרים "הדרן עלך" בסיום מסכת, כך אומרים "חזק" שסיימת את החומש, יישר כוחך והתחל מחדש את הלימוד[5]. ישנן קהילות מיוצאי ספרד ופורטוגל שבהן נהוג מנהג דומה, לפיו אומר הקהל "חזק ונתחזק חזקו ויאמץ לבבכם כל המיחלים לה'"[6].
בשו"ת באר משה הביא טעם נוסף על פי הכתוב במסכת יומא "וזאת התורה אשר שם משה, זכה נעשית לו סם חיים, לא זכה נעשית לו סם מיתה". וכן אמר במקום אחר רבי בנאה, ועל כן מברכים 'חזק חזק' שיזכה לאור התורה ותהיה לו סם חיים.
וכתב הלבוש לעניין סיום ספר התורה בשמחת תורה "ואז החתן תורה קורא אותו פסוק עד לעיני, והקהל מסיים לעיני כל ישראל והחתן עימהם, ועונין ואומרים בקול רם, חזק". ובאליה רבה כתב על זה "והחזן חוזר לומר אותו והקהל עונין אותו, רמז למשה רבינו, שג' פעמים חזק בגימטריא משה".
האורחות חיים כתב שכשמסיים את הקריאה אומרים לו "חזק ואמץ", ומכאן יש מנהג לומר חזק בצרפת ובפרובינציה בסיום הקריאה, אך בספרד אין אומרים זאת אלא בסיום התורה. הבית יוסף הביא את חלקם הראשון של הדברים.
העולה עצמו אינו צריך לומר את הקריאה, שמיועדת אליו, ויש מהפוסקים שאוסרים עליו לומר, מפני הפסק בין הקריאה לברכת התורה[7]. וכך כתב קצות השולחן, ובספרו 'בדי השולחן' הוסיף שאין שייך שיאמר לעצמו חזק. וכן כתבו באר משה ומשנה הלכות. הרבי מלובביץ' כתב דחיות לשתי הטענות, שאין זה הפסק מפאת שהאמירה שייכת לקריאת הסיום, וכן מאריך להסביר שעניין הברכה זהה לעניין 'חזק חזק ונתחזק', ולטענה שזו ברכת הקהל לעולה, משיב "שעל פי נוסחא שלנו היא 'ונתחזק'", כלומר שהברכה מופנית גם לקהל, בלשון רבים[מקור פארלאנגט].
הגיית הביטוי
המנהג הרווח בציבור הוא לומר "ונתחזֵּק", בצירי[8], וכך גם כתוב במנהגי חב"ד[9]. עם זאת, כמה מדקדקים[10] העירו שיש לומר בפתח, "וְנִתְחַזַּק", כפי שמנוקד הצירוף "חֲזַק וְנִתְחַזַּק" בספר שמואל ב (י יב), שאפשר שהשפיע על הקריאה[11].
זעט אויך
צו ליינען מער
- יעקב ש' שפיגל, "אמירת חזק ויישר כוח", בתוך: בר-אילן כ"ו-כ"ז, תשנ"ה, עמ' 347–370
- יוסף ויכלדר, "חזק חזק ונתחזק", "המבשר תורני", כ"ז בתמוז תשע"א
דרויסנדע לינקס
- עלון השבת "עומקא דפרשה", מטות-מסעי תשע"ב, העוסק בנושא, באתר "שטייגען"
- יעקב ש' שפיגל וישראל בן־דוד, חזק חזק ונתחזק, לשוננו לעם, כרך מו, חוברות א ו־ד (התשנ"ה), עמ' 24–26, 176–180, באתר האקדמיה ללשון העברית
- חזק חזק ונתחזק באתר האקדמיה ללשון העברית.
רעפערענצן
- ↑ המנהיג לב ע"א; ארחות חיים, הלכות שני וחמישי אות טו; ווערן געברענגט אין בית יוסף טור, אורח חיים, סימן קל"ט און אין רמ"א שולחן ערוך, אורח חיים, סימן קל"ט, סעיף י"א.
- ↑ שמואל ב', י', י"ב
- ↑
פאראמעטער פעלערן אין מוסטער:היברובוקס
פאראמעטער [ עמוד ] ערשיינען נישט אין מוסטער דעפיניציע רבי שלמה זלמן גיגר, דברי קהלת, פרשת מסעי, עמ' 89;מדריך למנהג אשכנז המובהק, עמ' 27. - ↑ פרי חדש, אורח חיים, סי' קל"ט ס"ק י"א
- ↑ מובא באוצר דינים ומנהגים
- ↑ הרב שם טוב גגין מביא לשון זו כמנהג הספרדים באמסטרדם. הוא מביא כי גם בלונדון ישנו מנהג דומה, אולם ללא המילים "חזק ונתחזק" (כתר שם טוב, חלק א', קיידאן ה'תרצ"ד עמודים רפ"ח-רפ"ט). לשון זו (כולל "חזק ונתחזק") מביא גם הרב דוד די סולה פול, תפלות למועדים כפי מנהג הספרדים באמריקא, ניו יורק 1997 עמוד 272.
- ↑ שו"ת שבט הלוי חלק ז' סימן ר"ב. לוח ארץ ישראל.
- ↑ יהודה טשזנר, שיח תפילה, אופקים תשס"ז, עמ' רעז
- ↑ ראו למשל התקשרות תלט, ויחי תשס"ג, עמ' 19
- ↑ ובהם מילון אבן שושן
- ↑ יעקב ש' שפיגל, "אמירת חזק ויישר כוח", בתוך: בר-אילן כ"ו-כ"ז, תשנ"ה, עמ' 357 הערה 68. זהו המופע היחיד של המילה "ונתחזק" בתנ"ך. המילים "ויתחזק" ו"התחזק" מנוקדות ברובן בפתח ומיעוטן בצירה.
cc-by-sa 3.0 ערלויבעניש • אריגינעלער בלאט • ביישטייערער