אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "זונטאג"
ק (מכלוליזאציע) |
אין תקציר עריכה |
||
| שורה 7: | שורה 7: | ||
==נאמען== | ==נאמען== | ||
לויט די [[אסטראלאגיע]] פון די "שבעה [[פלאנעט|כוכבי לכת]]", ([[סאטורן|שבתאי]], [[יופיטער|צדק]], [[מאדים]], [[זון|חמה]], [[ווענוס|נוגה]], [[מערקור|כוכב]], [[לבנה]]), איז יעדע שעה אין טאג באשטימט פאר אן אנדערן פון די כוכבבים. דורכאויס דער [[1'טער יארהונדערט|ערשטער]] און [[2'טער יארהונדערט|צווייטער יארהונדערט]] איז געווארן פארשפרייט אין [[רוימישע אימפעריע|רוים]] דער פירונג, פון [[אוראלט גריכנלאנד|העלענישע]] און [[עגיפטן|עגיפטישע]] ווארצלען, צו רופן די טעג פון וואך לויט דער כוכב וואס הערשט אין דער ערשטער שעה אינדערפרי פון יענעם טאג. דער ערשטער טאג אין וואך, אין וועלכן פרימארגן עס הערשט דער [[זון]]{{הערה|זעט אויך {{בבלי|ברכות|נט|ב}} און רש"י דיבור המתחיל שבתאי}}, איז אלזא גערופן געווארן "דער טאג פון זון" ([[לאטייניש]]: dies Solis). דער נאמען האט זיך פארשפרייט לענגאויס די אימפעריע און געווארן אדאפטירט דורך די פארשידענע גערמאנישע שבטים, וועלכע האבן גערופן דעם טאג 'זון-טאג' אויף זייער שפראך. | לויט די [[אסטראלאגיע]] פון די "שבעה [[פלאנעט|כוכבי לכת]]", ([[סאטורן|שבתאי]], [[יופיטער|צדק]], [[מאדים]], [[זון|חמה]], [[ווענוס|נוגה]], [[מערקור|כוכב]], [[לבנה]]), איז יעדע שעה אין טאג באשטימט פאר אן אנדערן פון די כוכבבים. דורכאויס דער [[1'טער יארהונדערט|ערשטער]] און [[2'טער יארהונדערט|צווייטער יארהונדערט]] איז געווארן פארשפרייט אין [[רוימישע אימפעריע|רוים]] דער פירונג, פון [[אוראלט גריכנלאנד|העלענישע]] און [[עגיפטן|עגיפטישע]] ווארצלען, צו רופן די טעג פון וואך לויט דער כוכב וואס הערשט אין דער ערשטער שעה אינדערפרי פון יענעם טאג. דער ערשטער טאג אין וואך, אין וועלכן פרימארגן עס הערשט דער [[זון]]{{הערה|זעט אויך {{בבלי|ברכות|נט|ב}} און רש"י דיבור המתחיל שבתאי}}, איז אלזא גערופן געווארן "דער טאג פון זון" ([[לאטייניש]]: dies Solis). דער נאמען האט זיך פארשפרייט לענגאויס די אימפעריע און געווארן אדאפטירט דורך די פארשידענע גערמאנישע שבטים, וועלכע האבן גערופן דעם טאג 'זון-טאג' אויף זייער שפראך. | ||
==אין אידישקייט== | |||
ווי פארציילט אין אנהייב [[ספר בראשית]], האט השי"ת אין דעם טאג [[בריאת העולם|באשאפן די וועלט]] און אפגעטיילט צווישן [[ליכטיגקייט]] און פינסטערניש: | |||
{{ציטוט|תוכן = בְּרֵאשִׁית, בָּרָא אֱלֹקִים, אֵת הַשָּׁמַיִם, וְאֵת הָאָרֶץ. וְהָאָרֶץ, הָיְתָה תֹהוּ וָבֹהוּ, וְחֹשֶׁךְ, עַל-פְּנֵי תְהוֹם; וְרוּחַ אֱלֹקִים, מְרַחֶפֶת עַל-פְּנֵי הַמָּיִם. וַיֹּאמֶר אֱלֹקִים, יְהִי אוֹר; וַיְהִי-אוֹר. וַיַּרְא אֱלֹקִים אֶת-הָאוֹר, כִּי-טוֹב; וַיַּבְדֵּל אֱלֹקִים, בֵּין הָאוֹר וּבֵין הַחֹשֶׁךְ. וַיִּקְרָא אֱלֹקִים לָאוֹר יוֹם, וְלַחֹשֶׁךְ קָרָא לָיְלָה; וַיְהִי-עֶרֶב וַיְהִי-בֹקֶר, יוֹם אֶחָד.|מקור = {{תנ"ך|בראשית|א|א|ה}}|מירכאות = כן}} | |||
דער טאג ווען דער [[משכן]] איז אויפגעשטעלט געווארן אין מדבר איז באקרוינט געווארן מיט צען קרוינען, אריינגערעכנט אז עס איז געווען אין א זונטאג - דער ערשטער טאג צום וועלט באשאף{{הערה|{{בבלי|שבת|פז|ב}}}}. | |||
בשעת מען האט מקריב געווען דעם [[קרבן תמיד]] אין [[בית המקדש]] פלעגן [[שירת הלויים|די לויים זינגען]] דעם קאפיטל [[תהלים כ"ד|לה' הארץ ומלואה]]{{הערה|{{משנה|תמיד|ז|ד}}}}, צוגעפאסט צום טאג אין וועלכע השי"ת האט באשאפן די וועלט{{הערה|{{בבלי|ראש השנה|לא|א}}}}. מען פירט זיך צו זאגן דעם קאפיטל אלס [[שיר של יום]], ביים סוף פון [[שחרית]]{{הערה|{{טור|אורח חיים|קלג}}}}. | |||
אין א [[גט]] שרייבט מען דעם טאג "באחד בשבת", ווי עס ווערט אנגערופן אין פסוק יום אחד{{הערה|{{שלחן ערוך|אבן העזר|קכו|ג}} און ביאור הגר"א}}. אויב האט מען געשריבן "בראשון בשבת" איז עס כשר{{הערה|פתחי תשובה סימן קכ"ו סוף ס"ק ד', בשם מהרשד"ם}}. אין אלטע גיטין וועלכע זענען געפונען געווארן האט מען עס געשריבן אויף [[אראמיש]], "בחד בשבא"{{הערה|{{צ-מאמר|מחבר=שמחה אסף|שם=שטרות עתיקים מן הגניזה|כתב עת=תרביץ|כרך=שנה ט ספר א-ב}}}}. אין די [[ספרדים|ספרד'ישע]] סידורים שטייט צו זאגן בעפאר דעם שיר של יום "היום יום אחד בשבת", אבער אין די [[אשכנזים|אשכנז'ישע]] איז עס "יום ראשון"{{הערה|יצחק בוגץ', שש זכירות, סימן ה' אות ו'}}. | |||
די אידן וועלכע זענען געווען פון די [[מעמדות]] ווען דער בית המקדש איז געשטאנען פלעגן נישט [[תענית|פאסטן]] אין דעם טאג, אנדערש ווי רוב טעג אין דער וואך{{הערה|{{בבלי|תענית|כז|ב}}. זעט דארט עטליכע טעמים.}}. | |||
אין דער באשטימטער [[אידישער לוח]], [[לא אד"ו ראש|קען זיך נישט אנהייבן]] דער יאר אין א זונטאג, און אויב דער [[מולד]] פון [[תשרי]] געפאלט אין דעם טאג ווערט [[ראש השנה]] באשטימט אויף מאנטאג{{הערה|{{רמב"ם|קידוש החודש|ז|א}}}}. לויט טייל מקורות איז שוין דער כלל שוין אנגעגאנגען איידער דער לוח איז געווארן באשטימט על פי חשבון{{הערה|זעט {{בבלי|סנהדרין|יג|ב|מפרש=רש"י|ד"ה=וליעברה}} און {{בבלי|ראש השנה|יט|ב|מפרש=רש"י|ד"ה=והא}}}}, און עס איז א תקנה פון [[תנאים]]{{הערה|שכל טוב אויף בראשית יז,יד; אגרת בן מאיר, אין: זכרון לראשונים, חלק חמישי עמוד רט"ז.}} אדער [[הלכה למשה מסיני]]{{הערה|[[רב סעדיה גאון]], געברענגט אין ספר העיבור, מאמר שני שער שמיני; {{בבלי|שבת|קטו|א|מפרש=רבינו חננאל}}.}}. | |||
לויט טייל שיטות טאר מען נישט פראווען א [[חתונה]] אין זונטאג, ווייל די הכנות קענען ברענגען צו חילול שבת{{הערה|{{רמב"ם|אישות|י|יד}}}}, אדער צוליב [[חוקות הגויים]]{{הערה|תשובות הרמ"א, סימן קכ"ה}}. אנדערע האבן נישט מקפיד געווען דערויף{{הערה|זעט: פרדס אליעזר אויף אירוסין ונישואין, חלק שני פרק י', וואו עס ווערט געברענגט פון עטליכע צדיקים וועלכע האבן חתונה געמאכט זונטאג. פון [[רבי יואל טייטלבוים]] זאגט מען נאך, אז די שענסטע הכנה צו א חתונה איז דער שבת (הבית בהבנותו, עמוד קמ"ז.}}. | |||
לויט א שמועה אין נאמען פון [[בעלזא|בעלזער רביים]] האבן זיי נישט געלאזט מאכן א [[ברית מילה|מילה]] שלא בזמנה אין זונטאג, ווייל אין דעם טאג איז דער קערפער אפגעשוואכט{{הערה|לויט {{בבלי|תענית|כז|ב}}}} און עס קען זיין א סכנה{{הערה|גבעת הלבונה, סימן נ"ה אות ז'}}. אנדערע לייקענען אפ די שמועה{{הערה|חשב האפוד, חלק שלישי סימן מ"ז}}. | |||
טייל האבן זיך געפירט צו עסן די סעודת [[מלוה מלכה]] אום זונטאג{{הערה|[[רבי חיים האלבערשטאם]] און אנדערע צדיקים, געברענגט אין אוצר החיים עמוד ר"ס}}. | |||
טייל האבן נישט געזאגט [[תחנון]] אין דעם טאג{{הערה|דברי מאיר החדש, אות קע"ד; תורת שמעון השלם, עמוד ק"מ; צבי לצדיק, פרק י"ב אות ז'.}} | |||
==רעפערענצן== | ==רעפערענצן== | ||
רעוויזיע פון 21:13, 4 סעפטעמבער 2023
זונטאג איז דער ערשטער טאג אין וואך, ציילנדיג צו שבת.
דער טאג איז "פארהייליגט" ביי כמעט אלע קריסטליכע געמיינדעס און איז א רוה טאג אין דער מערב וועלט. אין טייל לענדער (און לויט ISO-8601) ווערט עס דעריבער פאררעכנט אלס דער זיבעטער טאג פון וואך, וואס ענדיגט צו דעם וויקענד.
אין דער פערסישער קאלענדאר ציילן זיך די טעג אנגעהויבן פון שבת, וועלכער איז טאג 0; זונטאג איז אלזא דער צווייטער טאג אין רייע, אבער הייסט "טאג איין".
נאמען
לויט די אסטראלאגיע פון די "שבעה כוכבי לכת", (שבתאי, צדק, מאדים, חמה, נוגה, כוכב, לבנה), איז יעדע שעה אין טאג באשטימט פאר אן אנדערן פון די כוכבבים. דורכאויס דער ערשטער און צווייטער יארהונדערט איז געווארן פארשפרייט אין רוים דער פירונג, פון העלענישע און עגיפטישע ווארצלען, צו רופן די טעג פון וואך לויט דער כוכב וואס הערשט אין דער ערשטער שעה אינדערפרי פון יענעם טאג. דער ערשטער טאג אין וואך, אין וועלכן פרימארגן עס הערשט דער זון[1], איז אלזא גערופן געווארן "דער טאג פון זון" (לאטייניש: dies Solis). דער נאמען האט זיך פארשפרייט לענגאויס די אימפעריע און געווארן אדאפטירט דורך די פארשידענע גערמאנישע שבטים, וועלכע האבן גערופן דעם טאג 'זון-טאג' אויף זייער שפראך.
אין אידישקייט
ווי פארציילט אין אנהייב ספר בראשית, האט השי"ת אין דעם טאג באשאפן די וועלט און אפגעטיילט צווישן ליכטיגקייט און פינסטערניש:
בְּרֵאשִׁית, בָּרָא אֱלֹקִים, אֵת הַשָּׁמַיִם, וְאֵת הָאָרֶץ. וְהָאָרֶץ, הָיְתָה תֹהוּ וָבֹהוּ, וְחֹשֶׁךְ, עַל-פְּנֵי תְהוֹם; וְרוּחַ אֱלֹקִים, מְרַחֶפֶת עַל-פְּנֵי הַמָּיִם. וַיֹּאמֶר אֱלֹקִים, יְהִי אוֹר; וַיְהִי-אוֹר. וַיַּרְא אֱלֹקִים אֶת-הָאוֹר, כִּי-טוֹב; וַיַּבְדֵּל אֱלֹקִים, בֵּין הָאוֹר וּבֵין הַחֹשֶׁךְ. וַיִּקְרָא אֱלֹקִים לָאוֹר יוֹם, וְלַחֹשֶׁךְ קָרָא לָיְלָה; וַיְהִי-עֶרֶב וַיְהִי-בֹקֶר, יוֹם אֶחָד.
דער טאג ווען דער משכן איז אויפגעשטעלט געווארן אין מדבר איז באקרוינט געווארן מיט צען קרוינען, אריינגערעכנט אז עס איז געווען אין א זונטאג - דער ערשטער טאג צום וועלט באשאף[2].
בשעת מען האט מקריב געווען דעם קרבן תמיד אין בית המקדש פלעגן די לויים זינגען דעם קאפיטל לה' הארץ ומלואה[3], צוגעפאסט צום טאג אין וועלכע השי"ת האט באשאפן די וועלט[4]. מען פירט זיך צו זאגן דעם קאפיטל אלס שיר של יום, ביים סוף פון שחרית[5].
אין א גט שרייבט מען דעם טאג "באחד בשבת", ווי עס ווערט אנגערופן אין פסוק יום אחד[6]. אויב האט מען געשריבן "בראשון בשבת" איז עס כשר[7]. אין אלטע גיטין וועלכע זענען געפונען געווארן האט מען עס געשריבן אויף אראמיש, "בחד בשבא"[8]. אין די ספרד'ישע סידורים שטייט צו זאגן בעפאר דעם שיר של יום "היום יום אחד בשבת", אבער אין די אשכנז'ישע איז עס "יום ראשון"[9].
די אידן וועלכע זענען געווען פון די מעמדות ווען דער בית המקדש איז געשטאנען פלעגן נישט פאסטן אין דעם טאג, אנדערש ווי רוב טעג אין דער וואך[10].
אין דער באשטימטער אידישער לוח, קען זיך נישט אנהייבן דער יאר אין א זונטאג, און אויב דער מולד פון תשרי געפאלט אין דעם טאג ווערט ראש השנה באשטימט אויף מאנטאג[11]. לויט טייל מקורות איז שוין דער כלל שוין אנגעגאנגען איידער דער לוח איז געווארן באשטימט על פי חשבון[12], און עס איז א תקנה פון תנאים[13] אדער הלכה למשה מסיני[14].
לויט טייל שיטות טאר מען נישט פראווען א חתונה אין זונטאג, ווייל די הכנות קענען ברענגען צו חילול שבת[15], אדער צוליב חוקות הגויים[16]. אנדערע האבן נישט מקפיד געווען דערויף[17].
לויט א שמועה אין נאמען פון בעלזער רביים האבן זיי נישט געלאזט מאכן א מילה שלא בזמנה אין זונטאג, ווייל אין דעם טאג איז דער קערפער אפגעשוואכט[18] און עס קען זיין א סכנה[19]. אנדערע לייקענען אפ די שמועה[20].
טייל האבן זיך געפירט צו עסן די סעודת מלוה מלכה אום זונטאג[21].
טייל האבן נישט געזאגט תחנון אין דעם טאג[22]
רעפערענצן
- ↑ זעט אויך ברכות נט, ב און רש"י דיבור המתחיל שבתאי
- ↑ שבת פז, ב
- ↑ משנה, תמיד ז, ד
- ↑ ראש השנה לא, א
- ↑ טור, אורח חיים, סימן קל"ג
- ↑ שולחן ערוך, אבן העזר, סימן קכ"ו, סעיף ג' און ביאור הגר"א
- ↑ פתחי תשובה סימן קכ"ו סוף ס"ק ד', בשם מהרשד"ם
- ↑ שמחה אסף, "שטרות עתיקים מן הגניזה", תרביץ שנה ט ספר א-ב
- ↑ יצחק בוגץ', שש זכירות, סימן ה' אות ו'
- ↑ תענית כז, ב. זעט דארט עטליכע טעמים.
- ↑ משנה תורה לרמב"ם, הלכות קידוש החודש, פרק ז', הלכה א'
- ↑ זעט רש"י, סנהדרין יג, ב, ד"ה וליעברה און רש"י, ראש השנה יט, ב, ד"ה והא
- ↑ שכל טוב אויף בראשית יז,יד; אגרת בן מאיר, אין: זכרון לראשונים, חלק חמישי עמוד רט"ז.
- ↑ רב סעדיה גאון, געברענגט אין ספר העיבור, מאמר שני שער שמיני; רבינו חננאל, שבת קטו, א.
- ↑ משנה תורה לרמב"ם, הלכות אישות, פרק י', הלכה י"ד
- ↑ תשובות הרמ"א, סימן קכ"ה
- ↑ זעט: פרדס אליעזר אויף אירוסין ונישואין, חלק שני פרק י', וואו עס ווערט געברענגט פון עטליכע צדיקים וועלכע האבן חתונה געמאכט זונטאג. פון רבי יואל טייטלבוים זאגט מען נאך, אז די שענסטע הכנה צו א חתונה איז דער שבת (הבית בהבנותו, עמוד קמ"ז.
- ↑ לויט תענית כז, ב
- ↑ גבעת הלבונה, סימן נ"ה אות ז'
- ↑ חשב האפוד, חלק שלישי סימן מ"ז
- ↑ רבי חיים האלבערשטאם און אנדערע צדיקים, געברענגט אין אוצר החיים עמוד ר"ס
- ↑ דברי מאיר החדש, אות קע"ד; תורת שמעון השלם, עמוד ק"מ; צבי לצדיק, פרק י"ב אות ז'.
| טעג פון דער וואך | |
|---|---|
|