35,369
רעדאגירונגען
ק
טשעקטי און אנדערע רייניגונג, typos fixed: ײ ← יי (2), ױ ← וי, װ ← וו (2), יידן ← אידן (6), , ← ,
(קרדיט + קטגוריות) |
ק (טשעקטי און אנדערע רייניגונג, typos fixed: ײ ← יי (2), ױ ← וי, װ ← וו (2), יידן ← אידן (6), , ← ,) |
||
| שורה 30: | שורה 30: | ||
| באמערקונגען = | | באמערקונגען = | ||
}} | }} | ||
די ''' | די '''שווייץ''' ({{שפראך-de|die Schweiz}}; {{שפראך-fr|Suisse}}; {{שפראך-it|Svizzera}}; {{שפראך-rm|Svizra}}) איז א [[לאנד איינגעשלאסן]] [[לאנד]] אין מערב [[אייראפע]] וואס איז א פעדעראלע רעפובליק פון 26 קאנטאנען. זי גרענעצט [[דייטשלאנד]] צו צפון, [[פראנקרייך]] צו מערב, [[איטאליע]] צו דרום און [[עסטרייך]] און [[ליכטנשטיין]] צו מזרח. | ||
די שווייץ איז א [[נייטראל]] לאנד וואס האט נישט באטייליגט אין קיין מלחמות זייט 1815.<ref>{{Cite web | די שווייץ איז א [[נייטראל]] לאנד וואס האט נישט באטייליגט אין קיין מלחמות זייט 1815.<ref>{{Cite web | ||
| שורה 39: | שורה 39: | ||
}}</ref> | }}</ref> | ||
דער אפיציעלער נאמען פון דער שווייץ איז די ''' | דער אפיציעלער נאמען פון דער שווייץ איז די '''שווייצער קאָנפעדעראציע''' ([[לאטיין]]: ''Confoederatio Helvetica''). די שווייץ האט פיר אפיציעלע שפראכן: [[איטאליעניש]], [[דייטש]], [[פראנצויזיש]], און [[רומאנטש]]. | ||
איר | איר הויפּטשטאָט איז [[בערן]], און די גרעסטע שטאט איז [[ציריך]]. | ||
אין דער שווייץ געפינען זיך ביוראען פון עטלעכע אינטערנאציאנאלע ארגאניזאציעס, כולל די [[פאראייניגטע פעלקער]]. | אין דער שווייץ געפינען זיך ביוראען פון עטלעכע אינטערנאציאנאלע ארגאניזאציעס, כולל די [[פאראייניגטע פעלקער]]. | ||
| שורה 140: | שורה 140: | ||
== יידן אין דער שווייץ == | == יידן אין דער שווייץ == | ||
אידן האבן אנגעהויבן וואוינען אין דער שווייץ אין אנהייב פונעם 13טן יארהונדערט. | |||
לויט וואס ווערט באוויזן, זיינען שוין געווען | לויט וואס ווערט באוויזן, זיינען שוין געווען אידן אין דער שווייץ אין יאר [[ד'תתקע"ג]] (1213). | ||
אינעם 15טן יארהונדערט האט מען פארטריבן די | אינעם 15טן יארהונדערט האט מען פארטריבן די אידן פון לאנד, און נאר אין דעם 17טן יארהונדערט האט מען זיי ווידעראמאל אריינגעלאזט. אין די 1850ער יארן איז געווען א שטארקע אימיגראציע פון [[דייטשלאנד]] און [[מזרח אייראפע]]. | ||
דער מערסטער באקאנטער יענע יארן אין שווייץ, איז געווען איינער מרבותינו הראשונים זי"ע דאס איז '''רבינו משה''' זי"ע וואס האט געוואוינט אין ציריך, א תלמיד פון '''מהר"י מקורבי"ל''', וואס האט געשריבען הגהות אויפן ספר סמ"ק פון זיין רבי מהר"י מקורבי"ל, וואס די הגהות איז באקאנט אלץ '''הסמ"ק מצוריך''', גדולי דורו האבן דאס גערופן "צורכר" (מהר"ם מינץ, מהרי"ל, מהרי"ק), און מהרי"ק איז דא א שטיקל ווי ער איז שארף חולק אויף איינער פון די גדולים וואס זאגט אז מען קען זיך נישט פארלאזן אויפן סמ"ק מצוריך להלכה '''''"ואשר כתבת דאין מורין מספר הצור"ך שקבץ וכתב כל הדעות ולא לפסק הלכה דבר תימא בעיני ובעיני כל שומע היאך פה קדוש יאמר דבר זה דלמה טורח וחיבר כל ההגהות הגדולות ההנה אם לא לפסק הלכה ולמה יבא דבר שאין כהלכה ויניח ההלכה דרחמנ' ליצלן מהאי דעת'"''''' | דער מערסטער באקאנטער יענע יארן אין שווייץ, איז געווען איינער מרבותינו הראשונים זי"ע דאס איז '''רבינו משה''' זי"ע וואס האט געוואוינט אין ציריך, א תלמיד פון '''מהר"י מקורבי"ל''', וואס האט געשריבען הגהות אויפן ספר סמ"ק פון זיין רבי מהר"י מקורבי"ל, וואס די הגהות איז באקאנט אלץ '''הסמ"ק מצוריך''', גדולי דורו האבן דאס גערופן "צורכר" (מהר"ם מינץ, מהרי"ל, מהרי"ק), און מהרי"ק איז דא א שטיקל ווי ער איז שארף חולק אויף איינער פון די גדולים וואס זאגט אז מען קען זיך נישט פארלאזן אויפן סמ"ק מצוריך להלכה '''''"ואשר כתבת דאין מורין מספר הצור"ך שקבץ וכתב כל הדעות ולא לפסק הלכה דבר תימא בעיני ובעיני כל שומע היאך פה קדוש יאמר דבר זה דלמה טורח וחיבר כל ההגהות הגדולות ההנה אם לא לפסק הלכה ולמה יבא דבר שאין כהלכה ויניח ההלכה דרחמנ' ליצלן מהאי דעת'"''''' | ||
| שורה 164: | שורה 164: | ||
ערגעץ אין די תר"י-ל יארן האט געדינט פאר א רב אין קהילת '''ה"ב הגאון מוהר"ר יוסף וו"ב ז"ל''', אין תשובת כתב סופר איז דא צוויי תשובות צי איהם איינס אין תרי"ז אין די אנדערע אין יאר תרכ"ו, וואס היבט זיך אהן '''''"מנחם ציון וירושלם, ישביעהו אורך ימים ושנות חיים, ה"ה ידידי הרב המאוה"ג המופלא בהפלגת חכמים אוצר נחמד חרוץ ושנון כש"ת מו"ה יוסף וו"ב ני' אבדק"ק ה"ב במדינת שווייץ יע"א"'''''. | ערגעץ אין די תר"י-ל יארן האט געדינט פאר א רב אין קהילת '''ה"ב הגאון מוהר"ר יוסף וו"ב ז"ל''', אין תשובת כתב סופר איז דא צוויי תשובות צי איהם איינס אין תרי"ז אין די אנדערע אין יאר תרכ"ו, וואס היבט זיך אהן '''''"מנחם ציון וירושלם, ישביעהו אורך ימים ושנות חיים, ה"ה ידידי הרב המאוה"ג המופלא בהפלגת חכמים אוצר נחמד חרוץ ושנון כש"ת מו"ה יוסף וו"ב ני' אבדק"ק ה"ב במדינת שווייץ יע"א"'''''. | ||
עס וואינען היינט ארום 1000 פרומע און נאך ארום 20000 נישט פרומע | עס וואינען היינט ארום 1000 פרומע און נאך ארום 20000 נישט פרומע אידן אין לאנד, דאס מערהייט אין ציריך. | ||
כאטשיק שווייץ זאל צוהייסן א דעמאקראטיש לאנד באשטייט דארט א פארבאט אויף כשר'ער שחיטה. | כאטשיק שווייץ זאל צוהייסן א דעמאקראטיש לאנד באשטייט דארט א פארבאט אויף כשר'ער שחיטה. | ||
ביי דער [[צווייטע וועלט-מלחמה|צווייטע וועלט־מלחמה]] האט שווייץ נישט געלאזט | ביי דער [[צווייטע וועלט-מלחמה|צווייטע וועלט־מלחמה]] האט שווייץ נישט געלאזט אידן זיך ראטעווען דורך אריינקומען אין לאנד אויסער ווייניג געציילטע פעלער. | ||
אין די צוויי דערפער ענדינגען און לענגנאַו אין , איז געווען די איינציקע יידישע געמיינדע אין דער איצטיקער שווייץ פון 17 טן ביז 19טן יאָרהונדערט, וואו עס איז מעגלעך געווען שטענדיק יישוב אין דער צייט. ביז אַרום 1800, האבן די דערפער געהערט צו דער מאַרגראַוויאַטע פון באַדען, דערנאָך די קאַנטאָן פון אארגוי. | אין די צוויי דערפער ענדינגען און לענגנאַו אין, איז געווען די איינציקע יידישע געמיינדע אין דער איצטיקער שווייץ פון 17 טן ביז 19טן יאָרהונדערט, וואו עס איז מעגלעך געווען שטענדיק יישוב אין דער צייט. ביז אַרום 1800, האבן די דערפער געהערט צו דער מאַרגראַוויאַטע פון באַדען, דערנאָך די קאַנטאָן פון אארגוי. אידן ווערן דערמאנט צום ערשטן מאָל אין לענגנאו אין 1622, אין ענדינגען אין 1678. דאס קויפן לאַנד זענען אויך פארבאטן צו די אידן דאָרט ביזן 19טן יאָרהונדערט. אַזוי האבן זיי געלעבט פון די פּעדלעריי, פיה און פאַרמאָג האַנדל. | ||
אין 1844 זענען 44 פיה הענדלער אין ענדינגען אַליין און 15. אין לענגנאַו. | אין 1844 זענען 44 פיה הענדלער אין ענדינגען אַליין און 15. אין לענגנאַו. | ||
| שורה 204: | שורה 204: | ||
[[קאַטעגאָריע:שווייץ|*]] | [[קאַטעגאָריע:שווייץ|*]] | ||
[[ | [[קאַטעגאָריע:אומבאקוקט]] | ||
[[ | [[קאַטעגאָריע:אויף יידיש]] | ||
{{קרד/ויקי/יידיש}} | {{קרד/ויקי/יידיש}} | ||