אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "רוי:פיראמיד"
ק (1 רעוויזיע אימפארטירט: אימפארטירט פון די יידישע וויקיפעדיע, זע ביישטייערער ליסטע) |
(קרדיט + קטגוריות) |
||
| שורה 70: | שורה 70: | ||
[[sn:Dumba]] | [[sn:Dumba]] | ||
[[קאטעגאריע:אומבאקוקט]] | |||
[[קאטעגאריע:אויף יידיש]] | |||
{{קרד/ויקי/יידיש}} | |||
רעוויזיע פון 22:05, 27 נאוועמבער 2022
א פיראַמיד (פון גריכיש: πυραμίς פיראַמיס; ענגליש: pyramid) איז א סטרוקטור וואס האט די פארעם פון א געאמעטרישן פיראמיד, ד"ה די דרויסנדיקע אייבערפלאכן זענען דרייעקיק און קומען צוזאמען ביי א שפיץ. די באזע קען זיין דרייעקיק, פירעקיק אדער אין אלגעמיין פילעקיק. א טיפישער פיראמיד איז א געבוי פון שטיינער וועלכע פארמאגט פיר דרייעקיקע אייבערפלאכן. דער פיראמיד איז א זייער סטאבילער סטרוקטור, וואס די מערהייט פון דער געוויכט איז אונטן און נאר א קליין ביסל אין דער הייך וואס שטופט אויף די אונטערשטע טיילן.
עטליכע פעלקער האבן געבויט פיראמידן אבער די מערסט באקאנסטע פיראמידן זענען געבויט געווארן אין מצרים און טייל פון זיי שטייען נאך היינט. די עגיפטער האבן געבויט ארום 90 קעניגליכע פיראמידן צווישן די יארן פון אנפאנג ב' אלפים ביז אנפאנג ג' אלפים לויט אפיציעלע היסטאריע. אויב דאס איז טאקע אזוי מיינט עס אז דער פרעה פון די תורה איז שוין געבוירן נאכדעם וואס די ערשטע פיראמידן זענען פארטיג געווארן (יציאת מצרים איז געווען ענדע ב' אלפים).
די פיראמידן זענען געבויט געווארן אין פארשידענע פארעמען גרויס און קליין. דער ערשטער פיראמיד געפינט זיך אין דער שטאט סאקארא און די גרעסטע פיראמיד געפינט זיך אין גיזא און ווערט פאררעכנט אלס איינע פון די זיבן וואונדער פון די וועלט.
באנוץ
די עגיפטער פיראמידן האבן געדינט אלס געצעלטן איבער די קברים פאר די עגיפטישע קעניגן און זייערע פאמיליעס. די פיראמידן זענען געווענליך געבויט געווארן אין גרופעס און אינדערמיט האט מען געבויט די העכסטע פאר'ן קעניג. די ארומיגע האבן געדינט אלס געבעט הייזער אדער אנדערע אקטיוויטעטן פון די מלוכה. די קעניגן זענען באגראבן געווארן דורך די ספעציעלע חכמות וועלכע די עגיפטער האבן גענוצט צו האלטן גאנץ זייערע קערפער דורך כעמיקאלן און אנדערע זאכן. אין די פיראמידן וואו עס ליגן געוועזענע עגיפטישע קעניגן געפינען זיך זייער אינטערעסאנטע אויפשריפטן וועלכע מען קען היינט נישט ליינען און פארשטיין. די אויפשריפטן זענען איינגעקריצט אין די ווענט און ברויכן צו פארציילן פאקטן פאר די היסטאריע וועגן דער קעניג וואס ליגט דארט.
אלע עגיפטישע פיראמידן זענען געבויט געווארן אינעם מדבר אויף מערב נאנט צו דעם נילוס טייך. זיי באשטייען פון ריזיגע שטיינער און זענען אייניג גלייך פון אלע 4 זייטן (כאט נישט 100 פראצענט ווען מען רעכנט דאס מיט היינטיגע פונקטליכע מעסטער). די פיראמידן וועלכע זענען געבויט געווארן פריער זענען גרעסער און שענער ווי די שפעטערדיגע. עס איז נישט קלאר פארוואס עס איז אזוי און טייל היסטאריקער ווילן זאגן אז די קעניגן ביי די צייטן פון די ערשטע פיראמידן זענען געווען פיל רייכער און די אנדערע האבן זיך נישט געקענט ערלויבן צו בויען אזעלכע הויכע פיראמידן וועלכע האט אפגעקאסט אסטראנאמישע געלטער.
דער אויסשטעל אינעווייניג אין די פיראמידן זענען רוב אייניג און די אריינגענג זענען אויף דער צפון זייט. די אריינגענג פירן אראפ אונטער דעם פיראמיד וואו די קעניגן ליגן באהאלטן. אלע פיראמידן פארמאגן עטליכע אנדערע צימערן אין וועלכע עס ליגן אוועקגעלייגט היסטארישע און ווערטפולע חפיצים וועלכע האבן באלאנגט פאר די קעניגן. היינט איז שוין פאראן ווייניג פון זיי ווייל מיט די יארן האבן מענטשן בא'גנב'ט די ווערטפולע זאכן.
קיין איין פיראמיד שטייט נישט אליין אין מדבר נאר זענען אלע אין גרופעס. די עגיפטער האבן געמאכט שמאלע קאנאלן פון דעם טייך נילוס וועלכע האט אריינגעברענגט וואסער אינעם מדבר ביז די פיראמידן. די קאנאלן זעלבסט זענען אויך געבויט געווארן מיט גרויס חכמה און יעדע צופרי ווען די וואסער האט זיך געהויבן (רוב גרויסע טייכן און לעיקס הייבן זיך אין די צופרי שטונדן איינמאל די זון שיינט אויף) האט דאס אריינגעשיקט וואסער אין די קאנאלן וועלכע האבן געברענגט די וואסער ביז די טירן פון די פיראמידן. היסטאריקער ווייסן צו זאגן פון אלע סארט פיראמידן און צו וואס יעדע איז גענוצט געווארן. אבער איין סארט פיראמיד וועלכע איז זייער קליין און געפינט זיך אין יעדע גרופע פון פיראמידן איז פארבליבן א מיסטעריע און קיינער קען נישט אויסגעפינען אדער אויסטראכטן צו וואס זיי זענען געבויט געווארן.
געבוי
די פיראמידן זענען געבויט אויף א פירעקיגן יסוד וועלכע זענען גענוי די זעלבע לאנג אויף אלע זייטן און אויף אן אייניגע הויכקייט שטאפל. שטודירער וועלכע האבן געמאסטן די גרויסע פיראמידן (דאס איז דער גרעסטער פיראמיד) האבן געפינען אז פון די 756 פיסיגע זייטן איז די גרעסטע אומפונקטליכקייט נאר בערך 7 אינטשעס און די הויכקייט שטאפל איז כמעט 100 פראצענט. די פיראמיד איז דערנאך געבויט שיעף אריין פון אלע זייטן און דעגרייכט 481 פיס הויך וועלכע איז בערך די הויך פון א 50 שטאקיגער געביידע.
וויבאלד די פיראמידן זענען אנגעפילט מיט שטיינער אויך פון אינעווייניג איז אוממעגליך צו ציילן וויפיל שטיינער עס איז דארט פאראן. וויאזוי אימער, האבן שטודירער געמאכט א חשבון אז דער גרויסער פיראמיד ברויך צו האבן ארום 2.3 מיליאן שטיינער פון וועלכע יעדע וועגט בערך צוויי און א האלב מעטריק טאנען (נאנט צו 5,000 פונט). עס איז אבער נישט מעגליך צו רעכנען וויפיל דער גאנצער פיראמיד וועגט ווייל עס זענען פאראן דארט מערערע גרייסן פון שטיינער. די גרעסטע שטיין פון דעם גרויסן פיראמיד איז געשאצט אויף בערך 15 טאנען. לויט אן אומאפיציעלן חשבון קען מען זיך פארשטעלן אז מיט א דורכשניטליכע שטיין וועלכע וועגט 2.5 טאנען קומט אויס אז דער גרויסער פיראמיד וועגט בערך 6 מיליאן טאנען (בערך 12 מיליאן פונט). דאס איז בערך 10 מאל די וואג וואס ביידע טווין טאוער געביידעס זענען געווען אינאיינעם אדער די וואג פון 55 טויזענט 380A סופער דזשאמבא פליגערס.
זינט די פיראמידן זענען געבויט געווארן אין מדבר מוז זיין אז מען האט געברענגט די שטיינער פון צענדליגער מיילן ווייט אריבער דעם נילוס טייך. עס איז שווער זיך פארצושטעלן וויאזוי מען האט אין יענע צייטן געקענט שלעפן אזעלכע שווערע שטיינער אזויפיל מיילן. ווער רעדט נאך וויאזוי מען האט ארויפגעשלעפט די שטיינער אזוי הויך. שטודירער זאגן אז לויט זייער חשבון מוז זיין אז כאטש 25,000 מענטשן האבן געמוזט ארבעטן 20 יאר צו קענען ערמעגליכן אזא געבוי. זיי רעכנען אז צו יעדע אפטיילונג, ווי וואסער ברענגער, שטיינער שלעפער, א.א.וו., האבן געארבעט צוויי גרופעס פון 2,000 ארבייטער יעדע איינע.
קיינער ווייסט נישט צי די פיראמידן זענען געבויט געווארן דורך קנעכט פאר די קעניגן אדער דורך ארבייטער וועלכע דער קעניג האט געדינגן. וויאזוי אימער, האבן א גרויסע טייל פון די ארבייטער געברויכט זיין געלונגענע ארבייטער מיט א פאך אין די הענט ווייל פשוט'ע מענטשן וואלטן נישט געקענט אויסטרעפן וויאזוי צו ברענגן אדער ארויפשלעפן אזעלכע שווערע שטיינער. מען שאצט אז טויזענטער מענטשן זענען געשטארבן ביי יעדע פיראמיד וואס איז געבויט געווארן. נעבן איין פיראמיד האט מען טאקע אמאל געטראפן א רייע פון הונדעטער קברים אויף וועלכע טייל ווילן זאגן אז דאס זענען געווען די ארבייטער וועלכע זענען געשטארבן אינמיטן די ארבעט.
ווען די פיראמידן זענען פארטיג געווארן האט מען דאס איבערגעצויגן פון אינדרויסן מיט שיינע ליימשטיינער פאר א שיינעם אויסזען. רוב פון די שטיינער זענען שוין היינט נישט דארט ווייל מיט די יארן האבן מענטשן גע'גנב'עט די שטיינער און דאס גענוצט פאר זייערע אייגענע הייזער. דער גרויסער פיראמיד פארמאגט נאך אביסל פון די ליימשטיינער וועלכע מען קען זען.
ווען די פיראמידן האבן אנגעהויבן ווערן הויך האבן די ארבייטער געבויט ראמפעס ארויף פון אלע זייטן. עס איז נישט קלאר פון וואס די ראמפן זענען געמאכט געווארן אבער פשטות האבן זיי גענוצט די מדבר זאמד און דאס געמישט מיט וואסער צו האלטן אינאיינעם. ווען די פיראמיד איז פארטיג געווארן האט מען אראפגעשאוועלט די זאמד און די פיראמיד האט זיך אנטפלעקט.
די פיראמידן פון אינעווייניג
אינעווייניג אין די פיראמידן זענען פאראן א רייע צימערן מיט קארידארן וועלכע פירן פון איין צימער צו די אנדערע. ווען די קעניגן זענען באגראבן געווארן נאך זייער טויט האט מען באגראבן מיט זיי זייערע פארמעגנ'ס און די צימערן עפענונגן זענען פארבויט געווארן מיט שטיינער. די שטיינער זענען אבער שפעטער אויפגעבראכן דורך גנבים וועלכע האבן געוואלט גנב'נען די חפיצים פון אינעווייניג.
די אריינגאנג צו די פיראמידן זענען אין רוב פון זיי זענען בערך 55 פיס הויך פון די ערד. דאס איז ספעציעל אזוי געמאכט געווארן אז נאכדעם וואס מען באגראבט א קעניג דארט זאל מען פארבויען די אריינגאנג און גנבים זאלן דאס נישט קענען געפינען. פאר די וואס האבן נישט געוואוסט פון דעם זענען די פיראמידן געווען א מיסטעריע און זיי האבן נישט געקענט טרעפן די אריינגענג. מיט די יארן האבן די סודות ארויסגערינען און גנבים פון קאירא האבן אויפגעשטעלט ראמפן מיט וועלכע זיי האבן דעגרייכט די עפענונגן און זיי אויפגעבראכן.
אין צענטער פון די פיראמידן אונטער די ערד שטאפל איז פאראן א גרויסע צימער אין וועלכע די קעניגן זענען באגראבן געווארן און נעבן דעם איז פאראן א צווייטע צימער אין וועלכע זייערע ווייבער (קעניגנס) זענען באגראבן געווארן. די צוויי צימערן זענען אפגעטיילט מיט א ברייטע וואנט וועלכע ווערט שמעלער און שמעלער ווילאנג עס קומט זיך צוזאם אויבן און טיילט זיך מיט איין דאך.
שטודיעס איבער די פיראמידן
אין אנפאנג זענען די פיראמידן געווען באקאנט נאר פאר די עגיפטישע ביי וועלכע דאס איז געווען א חשוב'ע ארט. אין שפעטערדיגע דורת האבן רוימישע און גריכישע פארשער, וועלכע זענען ארומגעפארן די וועלט, זיך באגעגענט דערמיט און האבן דאס שטודירט און צוריקגעברענגט אויסצייכענונגן צו זייערע לענדער און אזוי זענען די פיראמיגס באקאנט געווארן איבער די וועלט.
א גרויסע טייל פון שטודיעס איבער די פיראמידן איז צוזאמענגעשטעלט געווארן דורך א גריכישער וויסנשאפטלער מיט'ן נאמען העראדאטוס וועלכער האט איבער 2,000 יאר צוריק באשריבן און געלערנט אנדערע וועגן די פיראמידן. זיינע שטודיעס זענען געהאלטן געווארן אויף שפטערדיגע דורות וועלכע האבן דאס איבערגעארבעט צעביסלעך. פון דאס ביסל וואס איז געבליבן קען מען זען אז עס זענען אמאל געווען פיל מער פיראמידן אין דעם מדבר און זיי זענען פארשוואונדן געווארן מיט די יארן. קיינער ווייסט נישט וויאזוי זיי זענען פארשוואונדן געווארן און טייל ווילן זאגן אז גרויסע זאמד שטורעמעס האבן איבערגעדעקט טייל פון זיי און זיי געפינען זיך נאך היינט טיף אונטער די ערד.
אנדערע דאקומענטן וועגן די פיראמידן געפינען זיך אין בריטען אין די באקאנטע אקספארד יוניווערסיטי. יענע שטודיעס זענען געמאכט געווארן דורך א גרופע בריטישע פארשער אין דאס יאר 638'. אנדערע דאקומענטן געפינען זיך אויך אין אנדערע פלעצער פון די וועלט און עס שיינט אז די פארשער פון די גרויסע לענדער האבן אלע אפגעשטאט א באזוך אין עגיפטן צו באטראכטן די וואונדערליכע פיראמידן. אין א מוזעאם אין פראנקרייך איז פאראן א גאנצע בוך וועגן די פיראמידן וועלכע איז צוזאמענגעשטעלט געווארן דורך א גרופע פארשער וועלכע זענען מיטגעפארן מיט קייסער נאפאליען ווען ער האט אינוואדירט עגיפטן אין דאס יאר 798'.
אין די ערשטע יארן פון דעם 19'טן יאר-הונדערט האבן א גרופע איטאליענער פארשער, מיט די הילף, פון עגיפטישע פארשער, אויפגעבראכן איין פיראמיד מיט אויפרייס מאטריאל כדי צו קענען באטראכטן די גאנצע זאך פון אינעווייניג. שפעטער אינעם יאר 842' האט דער קעניג פון פרייסן געשיקט א גרופע פארשער צו די פיראמידן און זיי האבן געשריבן א 12 בענדער בוך וועגן זייערע שטודיעס איבער די פיראמידן. די ביכער געפינען זיך היינט אין א מוזעאם אין רוים.
די שטודיעס האבן אנגעהאלטן טיף אריין אינעם 20'טן יאר-הונדערט און זענען איבערגעהאקט געווארן דורכאויס די צווייטע וועלט קריג. נאך די קריג האבן די פראנצויזן דאס ווייטער שטודירט און שפעטער אין די 980' און 990' יארן האבן פארשידענע לענדער אריבערגעשיקט פארשער וועלכע האבן מיט די הילף פון קאמפיוטערס און ראבאטן אויסגעפינען פיל מער אינפארמאציע איבער די פיראמידן. די שטודיעס ווערן נישט אפגעשעטעלט נאך היינט און יעדע שטיק צייט געפינט מען אויס נאך אינפארמאציע וועגן די מיסטעריעזע מאדנע פיראמידן.
אנדערע פיראמידן
אויסער די עגיפטישע פיראמידן זענען געבויט געווארן הונדערטער פיראמידן אין מעקסיקא געשאצט אויף בערך צוויי און א האלב טויזנט יאר צוריק. די מעקסיקאנער פיראמידן זענען נישט אזוי גרויס אין קונצליך און עס זענען פאראן זייער אסאך ערליי פארעמען. די מעקסיקאנער פיראמידן זענען גענוצט געווארן פאר עטליכע צוועקן און טיילמאל איז עס אויך נאר געווען פאר די באגרעבעניש פון קעניגן. אבער אין רוב פעלער איז דאס גענוצט געווארן דורך די מיליטער פאר שוץ.
קיין איינע פון די מעקסיקאנער פיראמידן זענען נישט אזוי הויך ווי די אין מצרים אבער איין פיראמיד איז געבויט אויף א יסוד וועלכע איז דריי מאל די גרייס פון די יסוד אויף וועלכע דער גרויסער פיראמיד אין עגיפטן איז געבויט געווארן און איז באקאנט אלס די גרענד פיראמיד. די גרענד פיראמיד איז אבער ניטאמאל האלב אזוי הויך ווי דער גרויסער פיראמיד. אויסערדעם זענען פאראן אסאך מעקסיקאנער פיראמידן אויף וועלכע עס זענען געבויט געווארן פאלאצן און אנדערע זאכן.
די מעקסיקאנער פיראמידן צעשפרייט אין גאנץ דרום אמעריקע און א גרויסע טייל פון זיי שטייען נאך היינט.
זעט אויך
דאס איז נישט קיין המכלול ארטיקל, בלויז עפעס וואס ליגט דא ביז עס וועט ערזעצט ווערן מיט בעסערס. שרייבט עס איבער!