מייבאים כמותיים, בדוקי עריכות אוטומטית, ביוראקראטן, אינטערפעיס רעדאקטארן, emailconfirmed, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, מנטרים, סיסאפן, צוות טכני, מייבאים, מעדכנים, אספקלריה רעדאקטארן
102,362
רעדאגירונגען
ק
החלפת טקסט – "יקונג" ב־"יגונג"
ק (החלפת טקסט – "גרענעצ" ב־"גרעניצ") |
ק (החלפת טקסט – "יקונג" ב־"יגונג") |
||
| שורה 2: | שורה 2: | ||
'''חורבן אייראפע''' אדער '''גזירות ת"ש-תש"ה''' ({{שפראך-en|'''האלאקאסט''' - Holocaust}}, פון א גריכיש ווארט גענצליך פארברענט; {{שפראך-he|שואה}}, חורבן און פארטיליגונג) באדייט דעם חורבן פונעם אידישן לעבן אין [[אייראפע]], סיסטעמאטישער מארד פון אומגעפער זעקס מיליאן [[אידן]], און פארניכטונג פון טויזנטער אידישע קהילות ביי דעם [[צווייטן וועלט קריג]]. אויסגעפירט דורכן מערדער [[היטלער]] דער פירער פון [[נאצי דייטשלאנד]] און זיין רעגירונג, מיט די הילף פון אירע פארבינדעטע, אלס די אפיציעלע אגענדע פון דער [[נאציזם|נאצי]] פארטיי צו לעזן די "יודענפראגע" און פארוויסטן די וועלט פון יעדן איד. | '''חורבן אייראפע''' אדער '''גזירות ת"ש-תש"ה''' ({{שפראך-en|'''האלאקאסט''' - Holocaust}}, פון א גריכיש ווארט גענצליך פארברענט; {{שפראך-he|שואה}}, חורבן און פארטיליגונג) באדייט דעם חורבן פונעם אידישן לעבן אין [[אייראפע]], סיסטעמאטישער מארד פון אומגעפער זעקס מיליאן [[אידן]], און פארניכטונג פון טויזנטער אידישע קהילות ביי דעם [[צווייטן וועלט קריג]]. אויסגעפירט דורכן מערדער [[היטלער]] דער פירער פון [[נאצי דייטשלאנד]] און זיין רעגירונג, מיט די הילף פון אירע פארבינדעטע, אלס די אפיציעלע אגענדע פון דער [[נאציזם|נאצי]] פארטיי צו לעזן די "יודענפראגע" און פארוויסטן די וועלט פון יעדן איד. | ||
הגם [[נאצי דייטשלאנד]] האט נאך מיליאנען מענטשן פון פארשידענע אנדערע קרייזן פארטיליקיט, למשל די [[ציגיינער]], איז אבער די אידן געווען מיט א סיסטעם, פון פונקטליכע ליסטעס און מאפעס, מיט נומערן און העכסט געהיימע פלענער מער פון די מיליטערישע סודות, קודם דורך שיסן, און ווען די דייטשע סאלדאטען זענען געווארן דעמאליזירט פון אזויפיל שיסערייען האט מען אויפגעשטעלט גאז קאמערן צו עלעמינירן דעם פראבלעם דורך פארשנעלערן און פארשטילערן דעם מאסן | הגם [[נאצי דייטשלאנד]] האט נאך מיליאנען מענטשן פון פארשידענע אנדערע קרייזן פארטיליקיט, למשל די [[ציגיינער]], איז אבער די אידן געווען מיט א סיסטעם, פון פונקטליכע ליסטעס און מאפעס, מיט נומערן און העכסט געהיימע פלענער מער פון די מיליטערישע סודות, קודם דורך שיסן, און ווען די דייטשע סאלדאטען זענען געווארן דעמאליזירט פון אזויפיל שיסערייען האט מען אויפגעשטעלט גאז קאמערן צו עלעמינירן דעם פראבלעם דורך פארשנעלערן און פארשטילערן דעם מאסן פארטיליגונג. אין דער [[היסטאריע פון די יידן]] האט מאן טאקע מער ווי איין מאל זיי רודף געווען, דאך איז חורבן אייראפע גאנץ באזונדער אין פארנעם, בפרט דער עטנישער מארד פון נישט נאר יידן, נאר אפילו וואס די רשעים האבן גערופן האלב-יידן, און אפילו ווען זיי האבן געשמד'ט. אין געוויסע צייטן האט מען פרובירט אויסמערדן די רויטל אינדיאנער, און די ארמענער, און פארשידענע שבטים אין אפריקע און אזיע, אבער אזא אכזריות יארן לאנג ווי די נאציס האבן אדורכגעפירט האט נישט קיין פארגלייכן. | ||
דער חורבן האט פאסירט אין יעדן ארט וואו די דייטשע אינוואזיע איז צועקומען, כולל צפון אפריקע. די ציל פון די נאציס איז געווען פארטיליקן יעדן ייד, לויט זייער דעפיניציע, אויך אזעלכע וואס זענען האלב־יידן (וואס לויט דער הלכה זענען נישט קיין יידן), און אויך אידן וואס האבן זיך [[שמד|גע'שמד'ט]]. אין אנהייב האבן זיי געשאסן די קרבנות אריין אין גרובן. ביסלעכווייז האבן זיי אויפגעשטעלט אן עקספלאטאציע אין טויטונג אדמיניסטראציע וואס האט איינגעשלאסן די געטאס, ארבעטס לאגערן און [[קאנצענטראציע לאגער|טויט לאגערן]]. אן אויסקום פון דער תקופה פונעם חורבן איז געווען די ליקווידאציע פון גאר א סאך יידישע קהילות וואס האבן עקזיסטירט און געבליט אין דער ברייט און דער לענג פון [[צענטראל-אייראפע|צענטראל-]] און [[מזרח-אייראפע]]. דער איינפלוס פונעם חורבן אויף די יידישע געמיינדעס אין אייראפע איז געווען קאטאסטראפיש און אומפארענדערלעך. די נומערישע אויסראטונג פון די יידן, צוזאמען מיט דער | דער חורבן האט פאסירט אין יעדן ארט וואו די דייטשע אינוואזיע איז צועקומען, כולל צפון אפריקע. די ציל פון די נאציס איז געווען פארטיליקן יעדן ייד, לויט זייער דעפיניציע, אויך אזעלכע וואס זענען האלב־יידן (וואס לויט דער הלכה זענען נישט קיין יידן), און אויך אידן וואס האבן זיך [[שמד|גע'שמד'ט]]. אין אנהייב האבן זיי געשאסן די קרבנות אריין אין גרובן. ביסלעכווייז האבן זיי אויפגעשטעלט אן עקספלאטאציע אין טויטונג אדמיניסטראציע וואס האט איינגעשלאסן די געטאס, ארבעטס לאגערן און [[קאנצענטראציע לאגער|טויט לאגערן]]. אן אויסקום פון דער תקופה פונעם חורבן איז געווען די ליקווידאציע פון גאר א סאך יידישע קהילות וואס האבן עקזיסטירט און געבליט אין דער ברייט און דער לענג פון [[צענטראל-אייראפע|צענטראל-]] און [[מזרח-אייראפע]]. דער איינפלוס פונעם חורבן אויף די יידישע געמיינדעס אין אייראפע איז געווען קאטאסטראפיש און אומפארענדערלעך. די נומערישע אויסראטונג פון די יידן, צוזאמען מיט דער פארטיליגונג פון די יידישע צענטערס פון גייסטליכקייט און קולטור אין דעם געשפרייט צווישן צענטראל-רוסלאנד און האלאנד און פראנקרייך אין מערב, און טריפאלי אין דרום, האט צעהאקט דעם המשך פון דער יידישער טראדיציע וואס איז געווארן וואס איז געוועבט געווארן דורכאויס הונדערטער הונדערטער יארן. נאך דער מלחמה איז אריבער דער צענטער פון יידיש לעבן פון אייראפע קיין [[ישראל]] און [[צפון אמעריקע]]. | ||
== אייגנקייטן == | == אייגנקייטן == | ||
| שורה 22: | שורה 22: | ||
<big> צווייטע פאזע, צווישן די יארן 1939–1941: אנהייב פון דער צווייטער וועלט־מלחמה </big> | <big> צווייטע פאזע, צווישן די יארן 1939–1941: אנהייב פון דער צווייטער וועלט־מלחמה </big> | ||
; אויפשטעלן און פירן די געטאס | ; אויפשטעלן און פירן די געטאס | ||
<big>דריטע פאזע, צווישן די יארן 1941–1943: מאסן | <big>דריטע פאזע, צווישן די יארן 1941–1943: מאסן פארטיליגונג</big> | ||
; | ; פארטיליגונג מיט שיסן און גאז | ||
<big>פערטע פאזע, ה 1943–1945: צוריקצי און אויספרואוו צו פארווישן די | <big>פערטע פאזע, ה 1943–1945: צוריקצי און אויספרואוו צו פארווישן די פארטיליגונג</big> | ||
== אידישקייט נאכן חורבן == | == אידישקייט נאכן חורבן == | ||