אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "רוי:יופיטער"
קפיצה לניווט
קפיצה לחיפוש
ק (1 רעוויזיע אימפארטירט: אימפארטירט פון די יידישע וויקיפעדיע, זע ביישטייערער ליסטע) |
ק (החלפת טקסט – "{{דעסקריפציע||ענגליש=" ב־"{{דעסקריפציע||ענגליש = ") |
||
| (18 מיטלסטע ווערסיעס פון 6 באַניצער נישט געוויזן.) | |||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
{{דעסקריפציע||ענגליש = fifth planet from the Sun and largest planet in the Solar System|העב=כוכב הלכת החמישי מהשמש וכוכב הלכת הגדול ביותר במערכת השמש|דייטש=fünfter Planet des Sonnensystems|}} | |||
[[טעקע:Jupiter.jpg|250px|קליין|יופּיטער]] | [[טעקע:Jupiter.jpg|250px|קליין|יופּיטער]] | ||
'''יופּיטער''' ([[העברעיש]]: ''צדק''; [[ענגליש]]: ''Jupiter''; סימבאל: [[File:Jupiter symbol (bold).svg|16px|♃]]) איז דער פינפטער [[פלאנעט]] פון דער [[זון]], און דער גרעסטער פלאנעט אין דער [[זון סיסטעם]]. יופיטער ווערט גערעכנט אלס א [[גאז ריז]] (צוזאמען מיט [[סאטורן]]; די אנדערע ריז פלאנעטן, [[אוראנוס]] און [[נעפטון | '''יופּיטער''' ([[העברעיש]]: ''צדק''; [[ענגליש]]: ''Jupiter''; סימבאל: [[File:Jupiter symbol (bold).svg|16px|♃]]) איז דער פינפטער [[פלאנעט]] פון דער [[זון]], און דער גרעסטער פלאנעט אין דער [[זון סיסטעם]]. יופיטער ווערט גערעכנט אלס א [[גאז ריז]] (צוזאמען מיט [[סאטורן]]; די אנדערע ריז פלאנעטן, [[אוראנוס]] און [[נעפטון]], זענען אייז ריזן). די [[מאסע]] פון יופיטער אין איין טויזנטל פון דער זון, אבער צוויי און א האלב מאל ווי אלע אנדערע פלאנעטן אין דער זון סיסטעם צוזאמען. | ||
יופיטער איז באוואוסט געווען שוין אין אוראלטע צייטן. | יופיטער איז באוואוסט געווען שוין אין אוראלטע צייטן. זיין מאסע איז 75% [[הידראגען]] און 25% [[העליום]]. | ||
ביינאכט איז יופיטער דער דריטער | ביינאכט איז יופיטער דער דריטער ליכטיגסטער אביעקט אינעם הימל, נאך דער [[לבנה]] און [[ווענוס]]. | ||
יופיטער האט 69 [[סאטעליט|לבנות]]. [[גאלילעא גאלילעי]] האט געפינען די פיר גרעסטע פון זיי. די גרעסטע, [[גאנימעד]], האט א דיאמעטער גרעסער ווי דער פלאנעט [[מערקור]]. | יופיטער האט 69 [[סאטעליט|לבנות]]. [[גאלילעא גאלילעי]] האט געפינען די פיר גרעסטע פון זיי. די גרעסטע, [[גאנימעד]], האט א דיאמעטער גרעסער ווי דער פלאנעט [[מערקור]]. | ||
יופיטער באשטייט בעיקר פון [[וואסערשטאף]], מיט א פערטל פון זיין מאסע [[העליום]]. ער האט אפשר א שטיינעדיג הארץ פון שווערערע עלעמענטן,<ref name="coreuncertainty">{{cite journal|author=Saumon, D.|author2=Guillot, T.|title=Shock Compression of Deuterium and the Interiors of Jupiter and Saturn|journal=The Astrophysical Journal|volume=609|issue=2|pages=1170–1180|date=2004|bibcode=2004ApJ...609.1170S|doi=10.1086/421257|arxiv=astro-ph/0403393}}</ref> אבער גענוי ווי די אנדערע ריז פלאנעטן האט יופיטער נישט קיין קלאר-דעפינירטן אייבערפלאך. צוליב זיין גיכער ראטאציע איז דער פארעם פונעם פלאנעט א פלאכן ספערויד (ער האט א קליינטשיקע אבער | יופיטער באשטייט בעיקר פון [[וואסערשטאף]], מיט א פערטל פון זיין מאסע [[העליום]]. ער האט אפשר א שטיינעדיג הארץ פון שווערערע עלעמענטן,<ref name="coreuncertainty">{{cite journal|author=Saumon, D.|author2=Guillot, T.|title=Shock Compression of Deuterium and the Interiors of Jupiter and Saturn|journal=The Astrophysical Journal|volume=609|issue=2|pages=1170–1180|date=2004|bibcode=2004ApJ...609.1170S|doi=10.1086/421257|arxiv=astro-ph/0403393}}</ref> אבער גענוי ווי די אנדערע ריז פלאנעטן האט יופיטער נישט קיין קלאר-דעפינירטן אייבערפלאך. צוליב זיין גיכער ראטאציע איז דער פארעם פונעם פלאנעט א פלאכן ספערויד (ער האט א קליינטשיקע אבער באמערקליכע פויש ארום זיין עקוואטאר). דער אטמאספער ווערט צעטיילט אין פארשידענע טיילן לויט די גארטל-ליניעס, און וואו זיי קומען צוזאמען פאסירן שטורעמען. איין תוצאה פון דעם איז דער [[גרויסער רויטער פלעק]], א ריזיגער שטורעם וואס גייט אן זייט 1830 אוודאי, און איז אפשר דער זעלבער שטורעם וואס מען האט געזען דורך א [[טעלעסקאפ]] אין דעם 17טן יארהונדערט. | ||
עטליכע מאל האט מען אויסגעפארשט יופיטער מיט ראבאטישע קאסמאס־שיפן, דאס לעצטע מאל דורך דזשונא וואס ארביטירט יופיטער זייט דעם 4טן יולי 2016.<ref name="NYT-20160705">{{cite new |last=Chang |first=Kenneth |title=NASA’s Juno Spacecraft Enters Jupiter’s Orbit |url=https://www.nytimes.com/2016/07/05/science/juno-enters-jupiters-orbit-capping-5-year-voyage.html |date=July 5, 2016 |work=[[New York Times]] |accessdate=July 5, 2016}}</ref><ref name="NYT-20160630">{{cite news |last=Chang |first=Kenneth |title=All Eyes (and Ears) on Jupiter |url=https://www.nytimes.com/2016/07/01/science/jupiter-nasa-juno-hubble.html | |||
|date={{ר}}30סטן יוני, 2016 |work=[[New York Times]] | |date={{ר}}30סטן יוני, 2016 |work=[[New York Times]] | ||
|accessdate={{ר}}1טן יולי, 2016}}</ref> | |accessdate={{ר}}1טן יולי, 2016}}</ref> | ||
== פיזישע אייגנשאפטן == | == פיזישע אייגנשאפטן == | ||
יופיטער באשטייט בעיקר פון גאז און פליסיקער מאטעריע. ער איז דער גרעסטער פון די פיר ריז־פלאנעטן אין דער זון סיסטעם און דערפאר איז איר גרעסטער פלאנעט.. ער האט א דיאמעטער פון 142,984 | יופיטער באשטייט בעיקר פון גאז און פליסיקער מאטעריע. ער איז דער גרעסטער פון די פיר ריז־פלאנעטן אין דער זון סיסטעם און דערפאר איז איר גרעסטער פלאנעט.. ער האט א דיאמעטער פון 142,984 ק"מ ביי זיין [[עקוואטאר]]. די דורכשניטליכע געדעכטקייט פון יופיטער, 1.326 ג/צ"מ<sup>3</sup>, איז די צווייט גרעסטע פון די ריז פלאנעטן, אבער נידריגע ווי די פיר [[ערדישער פלאנעט|ערדישע פלאנעטן]]. | ||
=== צונויפשטעל === | === צונויפשטעל === | ||
יופיטער'ס אויבער אטמאספער איז אומגעפער 92%–88 וואסערשטאף און {{ר|רעכטס=יא}}8–12% העליום לויטן פראצענט פארנעם פון גאז [[מאלעקול|מאלעקולן]]. א העליום אטאם האט בערך פיר מאל אזוי פיל מאסע ווי א וואסערשטאף אטאם, ממילא איז דער צונויפשטעל אנדערש ווען געמאסטע דורך מאסע. אזוי איז יופיטער'ס אטמאספער בערך 75% וואסערשטאמף און 24% העליום לויט דער מאסע, און דער איבריגער איין פראצענט מאסע באשטייט פון אנדערע עלעמענטן. דער אטמאספער אנטהאלט קליינע קוואנטיטעטן פון [[מעטאן]], [[וואסער-פארע]], [[אמאניאק]], און [[סיליציום]]-באזירטע פארבינדונגען. עס זענען פאראן אויך קליינע קוואנטיטען פון [[קוילנשטאף]], [[עטאן]], [[שוועבל-וואסערשטאף]], [[נעאן]], [[זויערשטאף]], [[פאספין]], און [[שוועבל]]. די דרויסנדיגסטע שיכטע פונעם אטמאספער אנטהאלט [[קריסטאלן]] פון פארפרוירענעם אמאניאק. דער אינעווייניג אנטהאלט מער געדעכטע מאטריאלן - לויט דער מאסע איז ער 71% וואסערשטאף, 24% העליום, און 5% אנדערע עלעמענטן.<ref name="voyager">{{cite journal|author=Gautier, D.|author2=Conrath, B.|author3=Flasar, M.|author4=Hanel, R.|author5=Kunde, V.|author6=Chedin, A.|author7=Scott N. | |||
|title=The helium abundance of Jupiter from Voyager|journal=Journal of Geophysical Research|volume=86|issue=A10|pages=8713–8720 | |title=The helium abundance of Jupiter from Voyager|journal=Journal of Geophysical Research|volume=86|issue=A10|pages=8713–8720 | ||
|date=1981|bibcode=1981JGR....86.8713G|doi=10.1029/JA086iA10p08713}}</ref><ref name="cassini">{{cite journal|author=Kunde, V. G. | |date=1981|bibcode=1981JGR....86.8713G|doi=10.1029/JA086iA10p08713}}</ref><ref name="cassini">{{cite journal|author=Kunde, V. G. | ||
| שורה 25: | שורה 26: | ||
|accessdate=4 April 2007|doi=10.1126/science.1100240|pmid=15319491|bibcode=2004Sci...305.1582K}}</ref> דורך [[אינפרארויט]] און [[אולטראוויאלעט]] מעסטונגען, האט מען אויך געפונען קליינע קוואנטיטעטן פון [[בענזען]] און אנדערע [[קוילן-וואסערשטאף]].<ref>{{cite journal|journal=Icarus|volume=64|issue=2|pages=233–48|date=1985|title=Infrared Polar Brightening on Jupiter III. Spectrometry from the Voyager 1 IRIS Experiment|bibcode=1985Icar...64..233K|author=Kim, S. J.|author2=Caldwell, J.|author3=Rivolo, A. R.|author4=Wagner, R.|doi=10.1016/0019-1035(85)90201-5}}</ref> | |accessdate=4 April 2007|doi=10.1126/science.1100240|pmid=15319491|bibcode=2004Sci...305.1582K}}</ref> דורך [[אינפרארויט]] און [[אולטראוויאלעט]] מעסטונגען, האט מען אויך געפונען קליינע קוואנטיטעטן פון [[בענזען]] און אנדערע [[קוילן-וואסערשטאף]].<ref>{{cite journal|journal=Icarus|volume=64|issue=2|pages=233–48|date=1985|title=Infrared Polar Brightening on Jupiter III. Spectrometry from the Voyager 1 IRIS Experiment|bibcode=1985Icar...64..233K|author=Kim, S. J.|author2=Caldwell, J.|author3=Rivolo, A. R.|author4=Wagner, R.|doi=10.1016/0019-1035(85)90201-5}}</ref> | ||
פון [[ספעקטראסקאפיע]] ווייזט אויס אז [[סאטורן]] האט אן | פון [[ספעקטראסקאפיע]] ווייזט אויס אז [[סאטורן]] האט אן ענליכן צונויפשטעל ווי יופיטער, אבער די אנדערע ריז פלאנעטן [[אוראנוס]] און [[נעפטון]] האבן רעלאטיוו ווייניגער וואסערשטאף און העליום און מער "געפרוירנס" און דערפאר רופט מען זיי היינט [[אייז ריז]]ן.<ref>{{cite web |author=Ingersoll, A. P. |author2=Hammel, H. B. |author3=Spilker, T. R. |author4=Young, R. E. | ||
|date={{ר}}1טן יוני 2005 <!-- Date from the properties --> |format=PDF |url=http://www.lpi.usra.edu/opag/outer_planets.pdf |title=Outer Planets: The Ice Giants |publisher=Lunar & Planetary Institute | |date={{ר}}1טן יוני 2005 <!-- Date from the properties --> |format=PDF |url=http://www.lpi.usra.edu/opag/outer_planets.pdf |title=Outer Planets: The Ice Giants |publisher=Lunar & Planetary Institute | ||
|accessdate={{ר}}1טן פעברואר 2007}}</ref> | |accessdate={{ר}}1טן פעברואר 2007}}</ref> | ||
=== מאסע און גרייס === | === מאסע און גרייס === | ||
[[טעקע:SolarSystem_OrdersOfMagnitude_Sun-Jupiter-Earth-Moon.jpg|לינקס|קליין| | [[טעקע:SolarSystem_OrdersOfMagnitude_Sun-Jupiter-Earth-Moon.jpg|לינקס|קליין|יופיטער'ס דיאמעטער איז איין [[גרייס-ארדענונג]] קלענער (×0.10045) ווי דעם פון דער, און איין גרייס-ארדענונג גרעסער (×10.9733) ווי דעם פון דער ערד. דער גרויסער רויטער פלעק איז אומגעפער אזוי גרויס ווי די ערד.]] | ||
יופיטער'ס מאסע איז 2.5 אזוי גרויס ווי די מאסע פון אלע אנדערע פלאנעט אין דער זון סיסטעם צוזאמען—דאס איז אזוי מאסיוו אז זיין [[Barycenter|באריצענטער]] מיט דער [[זון]] ליגט העכער פון דעם זון אויבערפלאך, 1.068 זון ראדיוסן פון דער זון'ס צענטער.<ref>{{cite book|last1=MacDougal|first1=Douglas W.|title=Newton's Gravity | |||
|date={{ר}}6טן נאוועמבער, 2012|publisher=Springer New York|isbn=9781461454434|pages=193–211|url=https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-1-4614-5444-1_10 | |date={{ר}}6טן נאוועמבער, 2012|publisher=Springer New York|isbn=9781461454434|pages=193–211|url=https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-1-4614-5444-1_10 | ||
|accessdate={{ר}}28סטן יולי, 2016|language=en|chapter=A Binary System Close to Home: How the Moon and Earth Orbit Each Other|quote=the barycenter is 743,000 km from the center of the sun. The Sun's radius is 696,000 km, so it is 47,000 km above the surface.}}</ref> יופיטער איז א סך גרעסער ווי די ערד אבער נישט אזוי געדעכט; זיין פארנעם איז אומגעפער 1,321 ווי די ערד, אבער ער איז נאר 318 מאל אזוי מאסיוו.<ref name="fact" /><ref name="burgess">{{page needed|date=May 2015}} {{cite book|first=Eric|last=Burgess|date=1982|title=By Jupiter: Odysseys to a Giant|publisher=Columbia University Press|location=New York|isbn=0-231-05176-X}}</ref> | |accessdate={{ר}}28סטן יולי, 2016|language=en|chapter=A Binary System Close to Home: How the Moon and Earth Orbit Each Other|quote=the barycenter is 743,000 km from the center of the sun. The Sun's radius is 696,000 km, so it is 47,000 km above the surface.}}</ref> יופיטער איז א סך גרעסער ווי די ערד אבער נישט אזוי געדעכט; זיין פארנעם איז אומגעפער 1,321 ווי די ערד, אבער ער איז נאר 318 מאל אזוי מאסיוו.<ref name="fact" /><ref name="burgess">{{page needed|date=May 2015}} {{cite book|first=Eric|last=Burgess|date=1982|title=By Jupiter: Odysseys to a Giant|publisher=Columbia University Press|location=New York|isbn=0-231-05176-X}}</ref> יופיטער'ס ראדיוס איז אומגעפער 1/10 פון דעם [[זון ראדיוס|ראדיוס פון דער זון]],<ref name="shu82">{{cite book|first=Frank H.|last=Shu|date=1982|title=The physical universe: an introduction to astronomy|page=426|series=Series of books in astronomy|edition=12th|publisher=University Science Books|isbn=0-935702-05-9}}</ref> און זיין מאסע איז 0.001 מאל די [[זון מאסע|מאסע פון דער זון]], במילא האבן ביידע כמעט די זעלבע געדעכטקייט.<ref name="davis_turekian05">{{cite book|author=Davis, Andrew M.|author2=Turekian, Karl K.|title=Meteorites, comets, and planets|volume=1|series=Treatise on geochemistry|publisher=Elsevier|date=2005|isbn=0-08-044720-1|page=624}}</ref> א "[[יופיטער מאסע]]" (אויף ענגליש, ''M''<sub>J</sub> אדער ''M''<sub>Jup</sub> ) ווערט אפט גענוצט ווי אן איינס צו באשרייבן מאסעס פון אנדערע אביעקטן, ספעציעל און [[ברוינער ליליפוט|ברוינע ליליפוטן.]] | ||
כאטש יופיטער וואלט געדארפט זיין 75 מאל אזוי מאסיוו כדי [[קערנשמעלצן|צונויפשמעלצן וואסערשטאף]] און ווערן א [[שטערן]], דער קלענסטער [[רויטער ליליפוט]] איז נאר אומגעפער 30 פראצענט גרעסער אין ראדיוס פון יופיטער.<ref>{{cite journal|author=Burrows, A.|author2=Hubbard, W. B.|author3=Saumon, D.|author4=Lunine, J. I.|title=An expanded set of brown dwarf and very low mass star models|journal=Astrophysical Journal|date=1993|volume=406|issue=1|pages=158–71|bibcode=1993ApJ...406..158B|doi=10.1086/172427}}</ref><ref>{{cite news|first=Didier|last=Queloz|title=VLT Interferometer Measures the Size of Proxima Centauri and Other Nearby Stars|publisher=European Southern Observatory|date=19טן נאוועמבער, 2002|url=http://eso.org/public/news/eso0232/|accessdate=12טן יאנואר, 2007}}</ref> טראץ דעם טוט יופיטער אויסשטראלן מער היץ ווי ער באקומט פון דער זון.<ref name="elkins-tanton">{{page needed|date=May 2015}} {{cite book|first=Linda T.|last=Elkins-Tanton|date=2006|title=Jupiter and Saturn|publisher=Chelsea House|location=New York|isbn=0-8160-5196-8}}</ref> נאך היץ ווערט גענערירט דורכן [[קעלווין–העלמהאלץ מעכאניזם]] דורך אויפציען. דער דאזיגער פראצעס שאפט אז יופיטער זאל זיך איינשרומפן מיט בערך 2 | כאטש יופיטער וואלט געדארפט זיין 75 מאל אזוי מאסיוו כדי [[קערנשמעלצן|צונויפשמעלצן וואסערשטאף]] און ווערן א [[שטערן]], דער קלענסטער [[רויטער ליליפוט]] איז נאר אומגעפער 30 פראצענט גרעסער אין ראדיוס פון יופיטער.<ref>{{cite journal|author=Burrows, A.|author2=Hubbard, W. B.|author3=Saumon, D.|author4=Lunine, J. I.|title=An expanded set of brown dwarf and very low mass star models|journal=Astrophysical Journal|date=1993|volume=406|issue=1|pages=158–71|bibcode=1993ApJ...406..158B|doi=10.1086/172427}}</ref><ref>{{cite news|first=Didier|last=Queloz|title=VLT Interferometer Measures the Size of Proxima Centauri and Other Nearby Stars|publisher=European Southern Observatory|date=19טן נאוועמבער, 2002|url=http://eso.org/public/news/eso0232/|accessdate=12טן יאנואר, 2007}}</ref> טראץ דעם טוט יופיטער אויסשטראלן מער היץ ווי ער באקומט פון דער זון.<ref name="elkins-tanton">{{page needed|date=May 2015}} {{cite book|first=Linda T.|last=Elkins-Tanton|date=2006|title=Jupiter and Saturn|publisher=Chelsea House|location=New York|isbn=0-8160-5196-8}}</ref> נאך היץ ווערט גענערירט דורכן [[קעלווין–העלמהאלץ מעכאניזם]] דורך אויפציען. דער דאזיגער פראצעס שאפט אז יופיטער זאל זיך איינשרומפן מיט בערך 2 צ"מ א יאר.<ref name="guillot04">{{cite book|editor=Bagenal, F.|editor2=Dowling, T. E.|editor3=McKinnon, W. B|author=Guillot, T.|author2=Stevenson, D. J.|author3=Hubbard, W. B.|author4=Saumon, D.|date=2004|title=Jupiter: The Planet, Satellites and Magnetosphere|chapter=Chapter 3: The Interior of Jupiter|publisher=[[Cambridge University Press]]|isbn=0-521-81808-7}}</ref> | ||
=== אינעווייניגע סטרוקטור === | === אינעווייניגע סטרוקטור === | ||
עס ווערט גערעכענט אז יופיטער באשטייט פון א געדעכטן יאדער מיט א געמישעכץ פון עלעמענטן, אן ארומיגע שיכטע פון פליסיגן מעטאלישן [[הידראגען|וואסערשטאף]] מיט עפעס [[העליום]], און א דרויסנדיגע שיכטע וואס איז מערסטנד מאלעקולארישן וואסערשטאף.<ref name="guillot04" /> אין 1997, איז געווארן פארגעשלאגן דורך גראוויטאציע מעסטונגען אז יופיטער דארף האבן א יאדער,<ref name="guillot04" /> מיט א מאסע 12 צו 45 אזויפיל ווי די ערד, | עס ווערט גערעכענט אז יופיטער באשטייט פון א געדעכטן יאדער מיט א געמישעכץ פון עלעמענטן, אן ארומיגע שיכטע פון פליסיגן מעטאלישן [[הידראגען|וואסערשטאף]] מיט עפעס [[העליום]], און א דרויסנדיגע שיכטע וואס איז מערסטנד מאלעקולארישן וואסערשטאף.<ref name="guillot04" /> אין 1997, איז געווארן פארגעשלאגן דורך גראוויטאציע מעסטונגען אז יופיטער דארף האבן א יאדער,<ref name="guillot04" /> מיט א מאסע 12 צו 45 אזויפיל ווי די ערד, ד"ה אומגעפער 4%–14% פון דער גאנצער מאסע פון יופיטער.<ref name="elkins-tanton" /><ref>{{cite journal|author=Guillot, T.|author2=Gautier, D.|author3=Hubbard, W. B.|title=New Constraints on the Composition of Jupiter from Galileo Measurements and Interior Models|journal=Icarus|date=1997|volume=130|issue=2|pages=534–539|bibcode=1997astro.ph..7210G|doi=10.1006/icar.1997.5812|arxiv=astro-ph/9707210}}</ref> די מאדעלן פון פלאנעטן פארמאציע פאדערן אז א פלאנעט זאל האבן א יאדער פון שטיין אדער אייז וואס איז גענוג גרויס צו זאמלען זיין וואסערשטאף און העליום. ס'איז אבער גאנץ מעגלעך אז יופיטער האט א מאל געהאט א יאדער וואס איז היינט געווארן איינגעשרומפט, אדער איז אינגאנצן מער נישט דא, ווייל מען קען נישט מעסטן גראוויטאציע אזוי גענוי.<ref name="guillot04" /><ref>{{cite book|author=Various|editor=McFadden, Lucy-Ann|editor2=Weissman, Paul|editor3=Johnson, Torrence|date=2006|title=Encyclopedia of the Solar System|edition=2nd|publisher=Academic Press|isbn=0-12-088589-1|page=412}}</ref> | ||
[[טעקע:PIA19640-Jupiter-Infrared-Animation-20150516.gif|קליין| | [[טעקע:PIA19640-Jupiter-Infrared-Animation-20150516.gif|קליין|אינפרארויט בילד סעקווענץ פון יופיטער]]דער יאדער איז אפשר ארומגענומען מיט געדעכטן מעטאלישן וואסערשטאף, וואס פארברייטערט זיך דרויסנדיק ביז אומגעפער 78% פונעם ראדיוס פונעם פלאנעט. העכער דער שיכטע פון מעטאלישן וואסערשטאף ליגט א דורכזיכטיגן אינעווייניגע אטמאספער פון וואסערשטאף. | ||
די טעמפעראטור און דרוק אינערהאלב יופיטער מערן זיך ביז דעם יאדער. ווען דער דרוק קומט צו 10 באר איז די טעמפעראטור K{{ר}} 340 (67ºC). | די טעמפעראטור און דרוק אינערהאלב יופיטער מערן זיך ביז דעם יאדער. ווען דער דרוק קומט צו 10 באר איז די טעמפעראטור K{{ר}} 340 (67ºC). | ||
=== אטמאספער === | === אטמאספער === | ||
יופיטער האט די גרעסטע פלאנעטארישע אטמאספער אין דער זון־סיסטעם, ביז א הייך פון מער ווי 5,000 | יופיטער האט די גרעסטע פלאנעטארישע אטמאספער אין דער זון־סיסטעם, ביז א הייך פון מער ווי 5,000 ק"מ. | ||
==== וואלקן שיכטעס ==== | ==== וואלקן שיכטעס ==== | ||
| שורה 62: | שורה 63: | ||
[[קאַטעגאָריע:פלאנעטן פון דער זון סיסטעם]] | [[קאַטעגאָריע:פלאנעטן פון דער זון סיסטעם]] | ||
[[קאַטעגאָריע:אויף יידיש]] | |||
[[קאַטעגאָריע:וויכטיגע ארטיקלען]] | |||
{{קרד/ויקי/יידיש}} | |||
[[he:צדק (כוכב לכת)]] | |||
יעצטיגע רעוויזיע זינט 17:22, 26 אקטאבער 2023
יופּיטער (העברעיש: צדק; ענגליש: Jupiter; סימבאל: .svg){kind=small}
) איז דער פינפטער פלאנעט פון דער זון, און דער גרעסטער פלאנעט אין דער זון סיסטעם. יופיטער ווערט גערעכנט אלס א גאז ריז (צוזאמען מיט סאטורן; די אנדערע ריז פלאנעטן, אוראנוס און נעפטון, זענען אייז ריזן). די מאסע פון יופיטער אין איין טויזנטל פון דער זון, אבער צוויי און א האלב מאל ווי אלע אנדערע פלאנעטן אין דער זון סיסטעם צוזאמען.
יופיטער איז באוואוסט געווען שוין אין אוראלטע צייטן. זיין מאסע איז 75% הידראגען און 25% העליום.
ביינאכט איז יופיטער דער דריטער ליכטיגסטער אביעקט אינעם הימל, נאך דער לבנה און ווענוס.
יופיטער האט 69 לבנות. גאלילעא גאלילעי האט געפינען די פיר גרעסטע פון זיי. די גרעסטע, גאנימעד, האט א דיאמעטער גרעסער ווי דער פלאנעט מערקור.
יופיטער באשטייט בעיקר פון וואסערשטאף, מיט א פערטל פון זיין מאסע העליום. ער האט אפשר א שטיינעדיג הארץ פון שווערערע עלעמענטן,[1] אבער גענוי ווי די אנדערע ריז פלאנעטן האט יופיטער נישט קיין קלאר-דעפינירטן אייבערפלאך. צוליב זיין גיכער ראטאציע איז דער פארעם פונעם פלאנעט א פלאכן ספערויד (ער האט א קליינטשיקע אבער באמערקליכע פויש ארום זיין עקוואטאר). דער אטמאספער ווערט צעטיילט אין פארשידענע טיילן לויט די גארטל-ליניעס, און וואו זיי קומען צוזאמען פאסירן שטורעמען. איין תוצאה פון דעם איז דער גרויסער רויטער פלעק, א ריזיגער שטורעם וואס גייט אן זייט 1830 אוודאי, און איז אפשר דער זעלבער שטורעם וואס מען האט געזען דורך א טעלעסקאפ אין דעם 17טן יארהונדערט.
עטליכע מאל האט מען אויסגעפארשט יופיטער מיט ראבאטישע קאסמאס־שיפן, דאס לעצטע מאל דורך דזשונא וואס ארביטירט יופיטער זייט דעם 4טן יולי 2016.[2][3]
פיזישע אייגנשאפטן
יופיטער באשטייט בעיקר פון גאז און פליסיקער מאטעריע. ער איז דער גרעסטער פון די פיר ריז־פלאנעטן אין דער זון סיסטעם און דערפאר איז איר גרעסטער פלאנעט.. ער האט א דיאמעטער פון 142,984 ק"מ ביי זיין עקוואטאר. די דורכשניטליכע געדעכטקייט פון יופיטער, 1.326 ג/צ"מ3, איז די צווייט גרעסטע פון די ריז פלאנעטן, אבער נידריגע ווי די פיר ערדישע פלאנעטן.
צונויפשטעל
יופיטער'ס אויבער אטמאספער איז אומגעפער 92%–88 וואסערשטאף און 8–12% העליום לויטן פראצענט פארנעם פון גאז מאלעקולן. א העליום אטאם האט בערך פיר מאל אזוי פיל מאסע ווי א וואסערשטאף אטאם, ממילא איז דער צונויפשטעל אנדערש ווען געמאסטע דורך מאסע. אזוי איז יופיטער'ס אטמאספער בערך 75% וואסערשטאמף און 24% העליום לויט דער מאסע, און דער איבריגער איין פראצענט מאסע באשטייט פון אנדערע עלעמענטן. דער אטמאספער אנטהאלט קליינע קוואנטיטעטן פון מעטאן, וואסער-פארע, אמאניאק, און סיליציום-באזירטע פארבינדונגען. עס זענען פאראן אויך קליינע קוואנטיטען פון קוילנשטאף, עטאן, שוועבל-וואסערשטאף, נעאן, זויערשטאף, פאספין, און שוועבל. די דרויסנדיגסטע שיכטע פונעם אטמאספער אנטהאלט קריסטאלן פון פארפרוירענעם אמאניאק. דער אינעווייניג אנטהאלט מער געדעכטע מאטריאלן - לויט דער מאסע איז ער 71% וואסערשטאף, 24% העליום, און 5% אנדערע עלעמענטן.[4][5] דורך אינפרארויט און אולטראוויאלעט מעסטונגען, האט מען אויך געפונען קליינע קוואנטיטעטן פון בענזען און אנדערע קוילן-וואסערשטאף.[6]
פון ספעקטראסקאפיע ווייזט אויס אז סאטורן האט אן ענליכן צונויפשטעל ווי יופיטער, אבער די אנדערע ריז פלאנעטן אוראנוס און נעפטון האבן רעלאטיוו ווייניגער וואסערשטאף און העליום און מער "געפרוירנס" און דערפאר רופט מען זיי היינט אייז ריזן.[7]
מאסע און גרייס
יופיטער'ס דיאמעטער איז איין גרייס-ארדענונג קלענער (×0.10045) ווי דעם פון דער, און איין גרייס-ארדענונג גרעסער (×10.9733) ווי דעם פון דער ערד. דער גרויסער רויטער פלעק איז אומגעפער אזוי גרויס ווי די ערד.
יופיטער'ס מאסע איז 2.5 אזוי גרויס ווי די מאסע פון אלע אנדערע פלאנעט אין דער זון סיסטעם צוזאמען—דאס איז אזוי מאסיוו אז זיין באריצענטער מיט דער זון ליגט העכער פון דעם זון אויבערפלאך, 1.068 זון ראדיוסן פון דער זון'ס צענטער.[8] יופיטער איז א סך גרעסער ווי די ערד אבער נישט אזוי געדעכט; זיין פארנעם איז אומגעפער 1,321 ווי די ערד, אבער ער איז נאר 318 מאל אזוי מאסיוו.[9][10] יופיטער'ס ראדיוס איז אומגעפער 1/10 פון דעם ראדיוס פון דער זון,[11] און זיין מאסע איז 0.001 מאל די מאסע פון דער זון, במילא האבן ביידע כמעט די זעלבע געדעכטקייט.[12] א "יופיטער מאסע" (אויף ענגליש, MJ אדער MJup ) ווערט אפט גענוצט ווי אן איינס צו באשרייבן מאסעס פון אנדערע אביעקטן, ספעציעל און ברוינע ליליפוטן.
כאטש יופיטער וואלט געדארפט זיין 75 מאל אזוי מאסיוו כדי צונויפשמעלצן וואסערשטאף און ווערן א שטערן, דער קלענסטער רויטער ליליפוט איז נאר אומגעפער 30 פראצענט גרעסער אין ראדיוס פון יופיטער.[13][14] טראץ דעם טוט יופיטער אויסשטראלן מער היץ ווי ער באקומט פון דער זון.[15] נאך היץ ווערט גענערירט דורכן קעלווין–העלמהאלץ מעכאניזם דורך אויפציען. דער דאזיגער פראצעס שאפט אז יופיטער זאל זיך איינשרומפן מיט בערך 2 צ"מ א יאר.[16]
אינעווייניגע סטרוקטור
עס ווערט גערעכענט אז יופיטער באשטייט פון א געדעכטן יאדער מיט א געמישעכץ פון עלעמענטן, אן ארומיגע שיכטע פון פליסיגן מעטאלישן וואסערשטאף מיט עפעס העליום, און א דרויסנדיגע שיכטע וואס איז מערסטנד מאלעקולארישן וואסערשטאף.[16] אין 1997, איז געווארן פארגעשלאגן דורך גראוויטאציע מעסטונגען אז יופיטער דארף האבן א יאדער,[16] מיט א מאסע 12 צו 45 אזויפיל ווי די ערד, ד"ה אומגעפער 4%–14% פון דער גאנצער מאסע פון יופיטער.[15][17] די מאדעלן פון פלאנעטן פארמאציע פאדערן אז א פלאנעט זאל האבן א יאדער פון שטיין אדער אייז וואס איז גענוג גרויס צו זאמלען זיין וואסערשטאף און העליום. ס'איז אבער גאנץ מעגלעך אז יופיטער האט א מאל געהאט א יאדער וואס איז היינט געווארן איינגעשרומפט, אדער איז אינגאנצן מער נישט דא, ווייל מען קען נישט מעסטן גראוויטאציע אזוי גענוי.[16][18]
דער יאדער איז אפשר ארומגענומען מיט געדעכטן מעטאלישן וואסערשטאף, וואס פארברייטערט זיך דרויסנדיק ביז אומגעפער 78% פונעם ראדיוס פונעם פלאנעט. העכער דער שיכטע פון מעטאלישן וואסערשטאף ליגט א דורכזיכטיגן אינעווייניגע אטמאספער פון וואסערשטאף.
די טעמפעראטור און דרוק אינערהאלב יופיטער מערן זיך ביז דעם יאדער. ווען דער דרוק קומט צו 10 באר איז די טעמפעראטור K 340 (67ºC).
אטמאספער
יופיטער האט די גרעסטע פלאנעטארישע אטמאספער אין דער זון־סיסטעם, ביז א הייך פון מער ווי 5,000 ק"מ.
וואלקן שיכטעס
גרויסער רויטער פלעק
מאגנעטאספער
רעפערענצן
- ↑ Saumon, D.; Guillot, T. (2004). "Shock Compression of Deuterium and the Interiors of Jupiter and Saturn". The Astrophysical Journal. 609 (2): 1170–1180. arXiv:astro-ph/0403393. Bibcode:2004ApJ...609.1170S. doi:10.1086/421257.
- ↑ מוסטער:Cite new
- ↑ Chang, Kenneth (30סטן יוני, 2016). "All Eyes (and Ears) on Jupiter", New York Times. דערגרייכט דעם 1טן יולי, 2016.
- ↑ Gautier, D.; Conrath, B.; Flasar, M.; Hanel, R.; Kunde, V.; Chedin, A.; Scott N. (1981). "The helium abundance of Jupiter from Voyager". Journal of Geophysical Research. 86 (A10): 8713–8720. Bibcode:1981JGR....86.8713G. doi:10.1029/JA086iA10p08713.
- ↑ Kunde, V. G.; et al. (10 September 2004). "Jupiter's Atmospheric Composition from the Cassini Thermal Infrared Spectroscopy Experiment". Science. 305 (5690): 1582–86. Bibcode:2004Sci...305.1582K. doi:10.1126/science.1100240. PMID 15319491. Retrieved 4 April 2007.
- ↑ Kim, S. J.; Caldwell, J.; Rivolo, A. R.; Wagner, R. (1985). "Infrared Polar Brightening on Jupiter III. Spectrometry from the Voyager 1 IRIS Experiment". Icarus. 64 (2): 233–48. Bibcode:1985Icar...64..233K. doi:10.1016/0019-1035(85)90201-5.
- ↑ Ingersoll, A. P.; Hammel, H. B.; Spilker, T. R.; Young, R. E. (1טן יוני 2005). "Outer Planets: The Ice Giants" (PDF). Lunar & Planetary Institute. Retrieved 1טן פעברואר 2007.
{{cite web}}: Check date values in:|accessdate=and|date=(help) - ↑ MacDougal, Douglas W. (6טן נאוועמבער, 2012). "A Binary System Close to Home: How the Moon and Earth Orbit Each Other". Newton's Gravity (in ענגליש). Springer New York. pp. 193–211. ISBN 9781461454434. Retrieved 28סטן יולי, 2016.
the barycenter is 743,000 km from the center of the sun. The Sun's radius is 696,000 km, so it is 47,000 km above the surface.
{{cite book}}: Check date values in:|accessdate=and|date=(help) - ↑ ציטירן פאנטשער: אומגילטיגער
<ref>טעג; קיין טעקסט נישט געשריבן פאַר רעפערענצן מיטן נאָמעןfact - ↑ מוסטער:Page needed Burgess, Eric (1982). By Jupiter: Odysseys to a Giant. New York: Columbia University Press. ISBN 0-231-05176-X.
- ↑ Shu, Frank H. (1982). The physical universe: an introduction to astronomy. Series of books in astronomy (12th ed.). University Science Books. p. 426. ISBN 0-935702-05-9.
- ↑ Davis, Andrew M.; Turekian, Karl K. (2005). Meteorites, comets, and planets. Treatise on geochemistry. Vol. 1. Elsevier. p. 624. ISBN 0-08-044720-1.
- ↑ Burrows, A.; Hubbard, W. B.; Saumon, D.; Lunine, J. I. (1993). "An expanded set of brown dwarf and very low mass star models". Astrophysical Journal. 406 (1): 158–71. Bibcode:1993ApJ...406..158B. doi:10.1086/172427.
- ↑ Queloz, Didier (19טן נאוועמבער, 2002). "VLT Interferometer Measures the Size of Proxima Centauri and Other Nearby Stars", European Southern Observatory. דערגרייכט דעם 12טן יאנואר, 2007.
- ↑ 15.0 15.1 מוסטער:Page needed Elkins-Tanton, Linda T. (2006). Jupiter and Saturn. New York: Chelsea House. ISBN 0-8160-5196-8.
- ↑ 16.0 16.1 16.2 16.3 Guillot, T.; Stevenson, D. J.; Hubbard, W. B.; Saumon, D. (2004). "Chapter 3: The Interior of Jupiter". In Bagenal, F.; Dowling, T. E.; McKinnon, W. B (eds.). Jupiter: The Planet, Satellites and Magnetosphere. Cambridge University Press. ISBN 0-521-81808-7.
- ↑ Guillot, T.; Gautier, D.; Hubbard, W. B. (1997). "New Constraints on the Composition of Jupiter from Galileo Measurements and Interior Models". Icarus. 130 (2): 534–539. arXiv:astro-ph/9707210. Bibcode:1997astro.ph..7210G. doi:10.1006/icar.1997.5812.
- ↑ Various (2006). McFadden, Lucy-Ann; Weissman, Paul; Johnson, Torrence (eds.). Encyclopedia of the Solar System (2nd ed.). Academic Press. p. 412. ISBN 0-12-088589-1.
די זון סיסטעם |
|---|
|
| די זון · מערקור · ווענוס · ערד · מאדים · צערעס · יופיטער · סאטורן · אוראנוס · נעפטון · פלוטאן · עריס |
| פלאנעטן · קארליק-פלאנעטן · לבנות: ערדיש · מארסיש · אסטערוידיש · יופיטעריש · סאטורניש · אוראניש · נעפטוניש · פלוטאניש · ערידיש |
| SSSBs: מעטעארוידן· אסטערוידן (אסטערויד פאס) · Centaurs · TNOs (קויפער פאס/פארשפרייטער דיסק) · קאמעטן (אורט וואלקן) |
| זעט אויך אסטראנאמישע אביעקטן און דער זון-סיסטעמ'ס רשימה פון אביעקטן, סארטירט לויט ראדיוס אדער מאסע. |
| רשימה פון פּלאַנעטן |
דאס איז נישט קיין המכלול ארטיקל, בלויז עפעס וואס ליגט דא ביז עס וועט ערזעצט ווערן מיט בעסערס. שרייבט עס איבער!