אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "רוי:הכוזרי"
ק (רעדאַקטירונגען פֿון Hazan100 צוריקגענומען (רעדן) צו דער לעצטער ווערסיע פֿון Shad Veyosiv) |
אין תקציר עריכה |
||
| (20 מיטלסטע ווערסיעס פון 5 באַניצער נישט געוויזן.) | |||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
ספר '''הכוזרי''' ( | {{דעסקריפציע||ענגליש = dialogue on Judaism by Judah Halevi|העב=ספר מאת רבי יהודה הלוי|דייטש=Buch von Juda Halevi|}} | ||
ספר '''הכוזרי''' (פולער נאָמען: '''דאָס בוך פון איבערצייגונג און ראיה צו פאַרטיידיקן דעם געשענדעטן גלויבן'''; אויף [[אראביש|אַראַביש]]: ''كتاب الحجة والدليل في نصرة الدين الذليل כִּתָּאבּ אלחַגׇ'ה ואלדׇּלִיל פִי נַצְר אלדִּין אלדַ'לִיל'' –) איז אַ [[פילאזאפיע|פילאָזאָפישער]] [[ספר]] פון [[רבי יהודה הלוי]]. ר' יהודה האָט אָריגינעל געשריבן דעם ספר אויף [[אראביש|אַראַביש]] און [[רבי יהודה אבן תיבון]] האָט עם איבערגעזעצט אויף [[לשון קודש]]. דער ספר איז אויסגעשטעלט ווי אַ געשפּרעך צווישן דעם [[כאזארן|כאַזאַרישן]] קעניג מיט אַ אידישן חכם איבער די יסודות פון אידישקייט. | |||
== דאָס | == דאָס שרייבן פונעם ספר == | ||
אין אַ בריוו וואָס איז געפונען געוואָרן אין דער [[קאהירע גניזה|קאַהירער גניזה]], דערציילט דער מחבר | אין אַ בריוו וואָס איז געפונען געוואָרן אין דער [[קאהירע גניזה|קאַהירער גניזה]], דערציילט דער מחבר זיינעם אַ חבר, אַז ער האָט געשריבן דעם ספר נאָך אַנטהאַלטן שאלות פון אַ [[קראי|קראישער]] פילאָזאָף וואָס האָט געוואוינט אין [[שפאניע|שפּאניע]]. אין יענעם בריוו באַצייכנט ר' יהודה דעם ספר אַלס אַ "דבר פעוט" – אַ קלייניקייט, פון דעם האָבן פאָרשער געדרונגען אַז דער ערשטער נוסח פון דעם ספר איז געווען פיל קירצער פאַר זיין ענדגילטיקן נוסח. טייל האַלטן אויך אַז דעם פינפטן "מאמר" אין ספר איז צוגעגעבן געוואָרן שפּעטער צוליב ר' יהודה'ס אומצופרידנקייט פון דעם ספר'ס צורה. | ||
== אינהאַלט == | == אינהאַלט == | ||
דער ספר, וועלכער איז צוטיילט אויף פינף | דער ספר, וועלכער איז צוטיילט אויף פינף "מאמרים", איז מתאר די הויפּטפּונקטן פון דער אידישער אמונה און פאַרטיידיקט זי פון אירע צוויי קאָנקורענטן אין יענער צייט – דער [[קריסטנטום]] און דער [[איסלאַם]], און פון אירע אינערליכע שעדיגערס – די [[פילאָזאָפיע]] און די [[קראות]]. | ||
=== ערשטער מאמר === | === ערשטער מאמר === | ||
==== הקדמה ==== | ==== הקדמה ==== | ||
נאָך אַ קורצן איבערבליק פון די געשעענישן וואָס האָבן געשטופּט דעם קעניג אויסצופאָרשן דעם ריכטיקן גלויבן, און | נאָך אַ קורצן איבערבליק פון די געשעענישן וואָס האָבן געשטופּט דעם קעניג אויסצופאָרשן דעם ריכטיקן גלויבן, און זיינע שמועסן מיט אַ [[פילאָזאָפיע|פילאָזאָף]], און [[קריסטנטום|קריסטליכע]] און [[מוסולמענער|מוסולמענישע]] גייסטיליכער איבער זייערע גלויבנס, ווענדעט דער קעניג צו צו אַ אידישן חכם. אַנשטאָט רעדן מיטן קעניג וועגן די באַווייזונגען אַז ס'איז דאָ אַ באַשעפער וואָס האָט באַשאַפן די וועלט און פירט אָן מיט איר, האָט דער חכם געזאָגט אַז ער דינט דעם גאָט וואָס האָט באַוויזן מופתים און אַרויסגענומען זיין פאָלק ישראל פון מצרים. דער חכם האָט דאָס פאַרענטפערט מיט דעם אַז דורך אָנהייבן מיט שכלדיקע באַווייזונגען איז שווער צו דערגיין דעם אמת, ווי מען זעט אַז די פילאָזאָפן שפּאַרן זיך איבער די זאַכן; דאַקעגן דורך אַ קלאָרן ווירקליכן באַווייז אין פאָרעם פון אַ הימלשער התגלות קען ניט זיין קיין צווייפל. אַזוי איז אויך בנוגע עטישקייט, וואָס די פילאָזאָפן זענען ניט אַלע איינשטימיג איבער דער שאלה וואָס באַשטייט גוט, דאַַקעגן די אַנטפּלעקטע רעליגיע קען אָנזאָגן דעם מענטשן וואָס איז גוט און וואָס איז שלעכטס. | ||
== סטיל == | == סטיל == | ||
דער ספר איז אויסגעשטעלט פון דיסקוסיעס צווישן א [[גוי]] (מלך הכוזרים) מיט א [[ | דער ספר איז אויסגעשטעלט פון דיסקוסיעס צווישן א [[גוי]] (מלך הכוזרים) מיט א [[איד]] אויף די יסודות הדת. פאלגנדיג איז א טייל פון דער ספר: | ||
:(ב) '''אמר הכוזרי:''' תאר נא לי אפוא, מה מעשי החסיד אצלכם: | :(ב) '''אמר הכוזרי:''' תאר נא לי אפוא, מה מעשי החסיד אצלכם: | ||
| שורה 27: | שורה 28: | ||
עס איז דא חילוקי דעות ביי די היסטאריקער צו איז עס אמת געווען אז עס האט עקזיסטירט א מלך אין כוזרי וואס האט זיך מגייר געווען אדער איז עס נישט געווען אין פאקט נאר דער בעל מחבר האט דאס אזוי אויסגעפארמט. | עס איז דא חילוקי דעות ביי די היסטאריקער צו איז עס אמת געווען אז עס האט עקזיסטירט א מלך אין כוזרי וואס האט זיך מגייר געווען אדער איז עס נישט געווען אין פאקט נאר דער בעל מחבר האט דאס אזוי אויסגעפארמט. | ||
ביי טייל [[חסידים]] האט מען נישט געלערנט דער ספר פון וועגן דער איסור פון פארשן אין אמונה. | ביי טייל [[חסידים]] האט מען נישט געלערנט דער ספר פון וועגן דער איסור פון פארשן אין אמונה{{מקור}}. | ||
==וועב לינקען== | ==וועב לינקען== | ||
[https://he.wikisource.org/wiki/%D7%A1%D7%A4%D7%A8_%D7%94%D7%9B%D7%95%D7%96%D7%A8%D7%99 '''הכוזרי''' אין ויקיטקסט] | [https://he.wikisource.org/wiki/%D7%A1%D7%A4%D7%A8_%D7%94%D7%9B%D7%95%D7%96%D7%A8%D7%99 '''הכוזרי''' אין ויקיטקסט] | ||
[[ | [[קאַטעגאָריע:חקירה ספרים]] | ||
[[ | [[קאַטעגאָריע:טעאלאגיע]] | ||
[[ | [[קאַטעגאָריע:פילאזאפיע]] | ||
[[קאַטעגאָריע:ביכער]] | |||
[[ | [[קאַטעגאָריע:אויף יידיש]] | ||
{{קרד/ויקי/יידיש}} | |||
[[he:הכוזרי]] | |||
[[קאַטעגאָריע:ספרי ראשונים]] | |||
[[קאַטעגאָריע:מחשבה ספרים]] | |||
יעצטיגע רעוויזיע זינט 21:29, 19 יוני 2024
ספר הכוזרי (פולער נאָמען: דאָס בוך פון איבערצייגונג און ראיה צו פאַרטיידיקן דעם געשענדעטן גלויבן; אויף אַראַביש: كتاب الحجة والدليل في نصرة الدين الذليل כִּתָּאבּ אלחַגׇ'ה ואלדׇּלִיל פִי נַצְר אלדִּין אלדַ'לִיל –) איז אַ פילאָזאָפישער ספר פון רבי יהודה הלוי. ר' יהודה האָט אָריגינעל געשריבן דעם ספר אויף אַראַביש און רבי יהודה אבן תיבון האָט עם איבערגעזעצט אויף לשון קודש. דער ספר איז אויסגעשטעלט ווי אַ געשפּרעך צווישן דעם כאַזאַרישן קעניג מיט אַ אידישן חכם איבער די יסודות פון אידישקייט.
דאָס שרייבן פונעם ספר
אין אַ בריוו וואָס איז געפונען געוואָרן אין דער קאַהירער גניזה, דערציילט דער מחבר זיינעם אַ חבר, אַז ער האָט געשריבן דעם ספר נאָך אַנטהאַלטן שאלות פון אַ קראישער פילאָזאָף וואָס האָט געוואוינט אין שפּאניע. אין יענעם בריוו באַצייכנט ר' יהודה דעם ספר אַלס אַ "דבר פעוט" – אַ קלייניקייט, פון דעם האָבן פאָרשער געדרונגען אַז דער ערשטער נוסח פון דעם ספר איז געווען פיל קירצער פאַר זיין ענדגילטיקן נוסח. טייל האַלטן אויך אַז דעם פינפטן "מאמר" אין ספר איז צוגעגעבן געוואָרן שפּעטער צוליב ר' יהודה'ס אומצופרידנקייט פון דעם ספר'ס צורה.
אינהאַלט
דער ספר, וועלכער איז צוטיילט אויף פינף "מאמרים", איז מתאר די הויפּטפּונקטן פון דער אידישער אמונה און פאַרטיידיקט זי פון אירע צוויי קאָנקורענטן אין יענער צייט – דער קריסטנטום און דער איסלאַם, און פון אירע אינערליכע שעדיגערס – די פילאָזאָפיע און די קראות.
ערשטער מאמר
הקדמה
נאָך אַ קורצן איבערבליק פון די געשעענישן וואָס האָבן געשטופּט דעם קעניג אויסצופאָרשן דעם ריכטיקן גלויבן, און זיינע שמועסן מיט אַ פילאָזאָף, און קריסטליכע און מוסולמענישע גייסטיליכער איבער זייערע גלויבנס, ווענדעט דער קעניג צו צו אַ אידישן חכם. אַנשטאָט רעדן מיטן קעניג וועגן די באַווייזונגען אַז ס'איז דאָ אַ באַשעפער וואָס האָט באַשאַפן די וועלט און פירט אָן מיט איר, האָט דער חכם געזאָגט אַז ער דינט דעם גאָט וואָס האָט באַוויזן מופתים און אַרויסגענומען זיין פאָלק ישראל פון מצרים. דער חכם האָט דאָס פאַרענטפערט מיט דעם אַז דורך אָנהייבן מיט שכלדיקע באַווייזונגען איז שווער צו דערגיין דעם אמת, ווי מען זעט אַז די פילאָזאָפן שפּאַרן זיך איבער די זאַכן; דאַקעגן דורך אַ קלאָרן ווירקליכן באַווייז אין פאָרעם פון אַ הימלשער התגלות קען ניט זיין קיין צווייפל. אַזוי איז אויך בנוגע עטישקייט, וואָס די פילאָזאָפן זענען ניט אַלע איינשטימיג איבער דער שאלה וואָס באַשטייט גוט, דאַַקעגן די אַנטפּלעקטע רעליגיע קען אָנזאָגן דעם מענטשן וואָס איז גוט און וואָס איז שלעכטס.
סטיל
דער ספר איז אויסגעשטעלט פון דיסקוסיעס צווישן א גוי (מלך הכוזרים) מיט א איד אויף די יסודות הדת. פאלגנדיג איז א טייל פון דער ספר:
- (ב) אמר הכוזרי: תאר נא לי אפוא, מה מעשי החסיד אצלכם:
- (ג) אמר החבר: החסיד הוא האיש המפקד על מדינתו. הנותן לכל יושביה את לחם חוקם, ומספק להם כל צורכם במידה נכונה, והוא נוהג בכולם בצדק. לא יעשוק איש מהם ולא יתן לאיש יותר ממנתו הראויה לו. כי על כן, הוא מוצא את כולם בשעה שהוא צריך להם, נישמעים לו, ממהרים להענות לקריאתו, עושים ככל אשר יצוום ונזהרים מכל אשר יאסור עליהם:
- (ד) אמר הכוזרי: לחסיד שאלתיך, לא למושל:
- (ה) אמר החבר: החסיד הוא הוא המושל. שהרי כל חושיו וכחותיו הנפשיים והגופניים סרים אל משמעתו, והוא מנהיג אותם הנהגה מדינית ממש, כמו שנאמר "ומושל ברוחו מלוכד עיר", והוא האיש הראוי לשלוט כי אילו עמד בראש מדינה, היה נוהג בה בצדק, כשם שנהג מנהג צדק בגופו ובנפשו. שכן הוא חוסם את הכוחות המתאוים ומונע אותם מעבור גבולם, לאחר שנתן להם חלקם, וסיפק להם כל מה שממלא חסרונם: מאכל במידה, ומשתה במשורה ורחיצה, וכל השייך לה כפי הצורך, וכן הוא חוסם את הכוחות הכעסניים השואפים להגלות שלטונו, לאחר שסיפקם ונתן להם חלקם בנצחנות, עד כמה שזו נחוצה לויכוחים בחכמות או בדעות ולשם גערה באנשים רעים..." (ספר הכוזרי, מאמר שלישי, ב'-ה')
כוזרי איז א אידישער גרונד ספר איבער אמונה און השקפה אויסגעפאָרעמט אין אַ דעבאַטע מיט אַ קעניג וואָס האָט זיך נאָכדעם מגייר געווען צו די אידישע גלויבן צוזאַמען מיט זיין גאנץ פאלק.
עס איז דא חילוקי דעות ביי די היסטאריקער צו איז עס אמת געווען אז עס האט עקזיסטירט א מלך אין כוזרי וואס האט זיך מגייר געווען אדער איז עס נישט געווען אין פאקט נאר דער בעל מחבר האט דאס אזוי אויסגעפארמט.
ביי טייל חסידים האט מען נישט געלערנט דער ספר פון וועגן דער איסור פון פארשן אין אמונה[מקור פארלאנגט].
וועב לינקען
דאס איז נישט קיין המכלול ארטיקל, בלויז עפעס וואס ליגט דא ביז עס וועט ערזעצט ווערן מיט בעסערס. שרייבט עס איבער!