אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "רוי:ווילנער גאון"

פון המכלול
קפיצה לניווט קפיצה לחיפוש
וויזועלוויקיטעקסט
(קרדיט + קטגוריות)
(הגהה)
 
(35 מיטלסטע ווערסיעס פון 6 באַניצער נישט געוויזן.)
שורה 1: שורה 1:
{{דעסקריפציע||ענגליש = Polish-Lithuanian rabbi and Talmudist (1720–1797)|העב=פוסק במאה ה-18|דייטש=Rabbi und Gelehrter|}}
[[טעקע:Vilna Gaon portrait.gif|קליין|250px|דער ווילנער גאון]]
[[טעקע:Vilna Gaon portrait.gif|קליין|250px|דער ווילנער גאון]]
רבי '''אליהו בן שלמה זלמן''', באַוואוסט ווי דער '''ווילנער גאון''', '''דער גאון''', '''הגאון החסיד''' אָדער '''הגר"א''' ("הגאון רבינו אליהו") ([[ט"ו ניסן]] [[ה'ת"ף]], [[23סטן אפריל]] [[1720]] – [[י"ט תשרי]] [[ה'תקנ"ח]], [[9טן אקטאבער]] [[1797]]) איז געווען אַ גרויסער [[תלמיד חכם]] און בן תורה, איינער פון די גרעסטע למדנים פון די לעצטע יאָרהונדערטער און גרויסער [[מתנגדים|מתנגד]] קעגן [[חסידות]]. זייענדיק פון די [[אחרונים]] איז ער אָבער אַן אויסנאַם אין זיין אויטאָריטעט צווישן יידן אין זיין צייט און עד היום.<ref name=Etkes02/>
רבי '''אליהו פון ווילנא''', באַוואוסט אלס דער '''ווילנער גאון''', אָדער דער '''גר"א''' ("הגאון רבינו אליהו") ([[ט"ו ניסן]] [[ה'ת"פ]], [[23סטן אפריל]] [[1720]] – [[י"ט תשרי]] [[ה'תקנ"ח]], [[9טן אקטאבער]] [[1797]]) איז געווען אַ בארימטער גאון, איינער פון די גרעסטע גדולים פון זיינערצייט, און צוגלייך גרויסער [[מתנגדים|מתנגד]] קעגן [[חסידות]]. ער איז אן אויסנאם אויטאריטעט ביים ליטווישן אידנטום, ביזן היינטיגן טאג.


== זיין לעבן ==
==זיין לעבן==
דער ווילנער גאון איז געבאָרן געוואָרן [[ט"ו ניסן]] [[ה'ת"ף]] צו זיין פאָטער ר' שלמה זלמן, אן אור־אייניקל פון ר' [[משה קרעמער]] און ר' [[משה רבקש]], און צו זיין מוטער טריינא.
דער ווילנער גאון איז געבוירן געוואָרן [[ט"ו ניסן]] [[ה'ת"פ]] צו זיין פאָטער ר' שלמה זלמן, אן אור-אייניקל פון [[רבי משה קרעמער]] און [[רבי משה רבקש|רבי משה רבקשׂ]], און צו זיין מוטער טריינא.


וואו ער איז געבאָרן געוואָרן איז אַ קעגנשאַפט פון וויכוחים. עטלעכע היסטאָריקער האַלטן, אַז זיין געבורטאָרט איז געווען [[סעליץ]], א דערפל ניט ווייט פון [[בריסק]], פון וואַנעט שטאַמט זיין מאַמע. אַנדערע זיינען אויף דער מיינונג, אַז ער איז געבאָרן געוואָרן אין [[ווילנע]] גופא. סיי ווי סיי, לויט אַלע סימנים האָט אליהו פאַרבראַכט זיינע קינדעריאָרן אין ווילנע.<ref name=Katz03/><ref name=Melzen90/>
לויט טייל איז זיין געבורטסאָרט געווען [[סעליץ]], א דערפל נישט ווייט פון [[בריסק]], פון וואו זיין מאמע האט געשטאמט. אנדערע זאגן אַז ער איז געבוירן געוואָרן אין [[רוי:ווילנע|ווילנא]]. זיינע קינדעריאָרן האָט ער אבער זיכער פארברענגט אין ווילנא.


אינגלווייז האָט אליהו באַוויזן זיין נטיה צו לימוד. פון זיינע אַלס גאָר יונגע יאָרן האָט מען געזען אויף דעם קליינעם אליהו סימנים פון אַ געטלעכן [[עילוי]]איש קינד, מיט אַ געבענטשטן מוח, וואָס כאַפּט אויף און פאַרשטייט אַלץ אין דער וועלט. אין עלטער פון זעקס אַ האַלב יאָר האָט ער געזאָגט אַ דרשה אין דער גרויסער ווילנער שול פאַר די גדולי ווילנא. יענעם שבת האָט אים פאַרהערט ר'העשיל, דער ראש בית־דין. ער האָט אים געבעטן צו זאָגן אַן אַנדער דרשה, וואָס ער האָט פריער מיט זיין טאַטען ניט אויסגעלערנט. אַלע בייזייאיקע זיינען נשתומם געוואָרן פון זיין נייער רייד, וואָס ער האָט צוגעגרייט אין איין שעה<ref name=Katz03/><ref name=Melzen90/><ref name=Ginzburg51/>. היינט איז שווער צו זאָגן, וועלכע פון אַנדערע מעשיות פון אליהוס יונגע יאָרן זיינען געווען באמת און וועלכע זיינען געווען שפּעטערע פאָלקישע שאַפונגען. וואָס איז אָבער יאָ קלאָר איז, אַז די מלמדים זיינען געוואָרן ניט נייטיק פאַרן יונגן עילוי, בשעת ער איז נאָך געווען אין עלטער פון אַ חדר אינגל.<ref name=Ginzburg51/>
אינגלווייז האָט אליהו באַוויזן זיין נטיה צו לימוד. פון זיינע גאָר יונגע יאָרן האָט מען געזען אויף דעם קליינעם אליהו סימנים פון אַ [[עילוי|עילוי']]איש קינד, מיט אַ געבענטשטן מוח, וואָס כאַפּט אויף און פאַרשטייט אַלעס. די מלמדים זענען געוואָרן אומנויטיג פאַרן יונגן עילוי, בשעת ער איז נאָך געווען אין עלטער פון אַ חדר אינגל.


עס איז אָנגענומען, אַז ער האָט געלערנט תורה ביים גאון ר' [[משה מרגליות]], דעם פאַרפאַסער פונעם ספר [[פּני משה]] אויף [[תלמוד ירושלמי]] אין דער שטאָט [[קיידאַן]]. {{מקור}} זייענדיק אין אַ גאָר יונגן עלטער האָט ער דאָרט געטראָפן זיין שידוך מיטן מיידל חנה, די טאָכטער פון ר' יחיאל פון קיידאַן.<ref name=Ginzburg51/>
אין עלטער פון זעקס אַ האַלב יאָר האָט ער געזאָגט אַ דרשה אין דער גרויסער ווילנער שול פאַר די גדולי העיר. יענעם שבת האָט אים פאַרהערט ר' העשיל, דער ראש בית־דין. ער האָט אים געבעטן צו זאָגן אַן אַנדער דרשה, וואָס ער האָט נישט געלערנט פריער מיט זיין טאַטן. אַלע בייוועזנדע זענען נשתומם געוואָרן פון זיין נייע דרשה, וואָס ער האָט צוגעגרייט אין איין שעה.  


זיין פרוי האָט אים גאָר ערלעך און געטריי באַדינט און אַלץ געטאָן אַז איר מאַן זאָל קענען בלייבן ביים לערנען אומגעשטערט. עס ווערט דערציילט, אַז דער גאון האָט זיך ניט אַריינגעלייגט אין בעט משבת לשבת, נאָר עוסק געווען בתורה מיט אַן אַבנאָרמאַלער התמדה יומם ולילה ממש. {{מקור}}
עס איז אָנגענומען, אַז ער האָט געלערנט תורה ביים גאון [[רבי משה מרגליות]], דעם פאַרפאַסער פונעם ספר [[פני משה]] אויף [[תלמוד ירושלמי]], אין דער שטאָט [[קיידאַן]].{{מקור}} זייענדיק אין אַ גאָר יונגן עלטער האָט ער דאָרט געטראָפן זיין שידוך מיטן מיידל חנה, די טאָכטער פון ר' יחיאל פון קיידאַן.


דער גאון האָט זיך באַזעצט אין ווילנע און דאָרט געהאָרעוועט אויף תורה, און זיין נאָמען האָט זיך צעטראָגן איבער דער ליטע אַלס אַ זעלטענער גאון און פּוסק, זייענדיק אַ מאַן מיט אַ גאונישן קאָפּ, אַ ברייטן און טיפן פאַרשטאַנד, האָבן זיינע קורצע פּסקים באַקומען אָנערקענונג אומעטום.
זיין פרוי האָט אים גאָר ערליך און געטריי באַדינט און אַלץ געטון אַז איר מאַן זאָל קענען בלייבן ביים לערנען אומגעשטערט. עס ווערט דערציילט, אַז דער גאון האָט זיך נישט אַריינגעלייגט אין בעט משבת לשבת, נאָר עוסק געווען בתורה מיט אַן אַבנאָרמאַלער התמדה יומם ולילה ממש.{{מקור}}


די שטאָטלייט האָבן אים געוואָלט אויפנעמען פאַר רב אין ווילנע, ער האָט דאָס אָבער אָנגעזאָגט, זאָגנדיק אַז ער וויל בלייבן ביים לערנען אומגעשטערט און ניט זיין אָנגעוויזן אויף דער קהילה.<ref name=Katz09a/><ref name=Ginzburg51/>
דער גאון האָט זיך באַזעצט אין ווילנא און דאָרט געהאָרעוועט אויף תורה, און זיין נאָמען האָט זיך צעטראָגן איבער דער ליטא אַלס אַ זעלטענער גאון און פּוסק, באזיצנדיג אַ גאונישן קאָפּ, אַ ברייטן און טיפן פאַרשטאַנד, האָבן זיינע קורצע פּסקים באַקומען אָנערקענונג אומעטום.


פאָלגנדיק דעם געבאָט פון די חכמים האָט דער ווילנער גאון מיסד געווען אַ קליינעם קרייז פון זיינע תלמידים.<ref name=Ginzburg51/>
די שטאָטלייט האָבן אים געוואָלט אויפנעמען פאַר רב אין ווילנא, ער האָט דאָס אָבער אָנגעזאָגט, זאָגנדיג אַז ער וויל בלייבן ביים לערנען אומגעשטערט און נישט זיין אָנגעוויזן אויף דער קהילה.


== קעגנערשאַפט צו חסידות ==
דער ווילנער גאון האט פארמאגט אַ קליינעם נאנטן קרייז פון תלמידים.
די באַוועגונג, וואָס איז געגרינדעט געוואָרן דורכן [[בעש"ט]], די [[חסידות]], האָט זיך אין דער צווייטער העלפט 18טן יאָרהונדערט זייער פאַרברייטערט און איז צוגעגאַנגען צו [[ליטע]]. דאָס איז געווען דער ווענדפּונקט אין די שוין דאַמאָלסט אָנשטרענגיקע באַציאונגען צווישן חסידות און אָנהענגער פון אַלטן [[נוסח אשכנז]]. די ערשטע חסידישע קלויז, פונעם [[קאַרלינער הויף]], איז אויפגעקומען אין ווילנע אין 1772-1771, און 1772 איז אויסגעבראָכן אַ סקאַנדאַל אַרום אירע פירער, וואָס זיינען באַשולדיקט געוואָרן אין אַ חילול ה' און אַנדערע פאַרברעכונגען. דער גאון אַליין האָט דורכגעפירט דעם משפּט קעגן איינעם פון זיי, וואָס איז אַריינגעלייגט געוואָרן אין חרם. דער משפּט קעגן דעם צווייטן קאַרלינער איז אַריינגעבראַכט צו אַ ברייטער באַטראַכטונג פון דער גאַנצער חסידישער באַוועגונג אַלץ אַ [[הערעזיע]]. די ווילנער רבנים מיט דער אונטערשטיצונג פון גאון האָבן באַשולדיקט די חסידים אין פּראַקטיקירן אומלייטישן אויפפיר, דעם נוצן יידישע ווערטער בעת דאַוונען און נאָך. ס'איז געפּסקענט געוואָרן צו לייגן חסידים אין [[חרם]] אַריין און אַז אַלע ווערק פון חסידישע מחברים מוזן פאַרברענט ווערן<ref name=Etkes02/><ref name=Katz09a/>.


ביזן סוף יאָרהונדערט זיינען נאָך אַ ריי חרמס פּראָקלאַמירט געוואָרן, און די קעגנערשאַפט, די [[התנגדות]], האָט באַרירט אַנדערע ליטווישע קהילות. די ראָלע פונעם גאון אַליין איז אין די געשעענישן געווען אַן אַנטשיידנדיקע, און ס'זיינען דאָ ראיות, אַז ער פּערזענלעך האָט געפאָדערט האַרבערע מיטלען אין דער ביטערער מלחמה קעגן חסידים. נאָך זיין פּטירה האָט די מחלוקת געוואָרן אַ סך רואיקער אין איר גלי<ref name=Etkes02/>.
==קעגנערשאַפט צו חסידות==
די [[חסידות]], די באַוועגונג וואָס איז געגרינדעט געוואָרן דורכן [[בעש"ט]], האָט זיך אין דער צווייטער העלפט פונעם 18טן יאָרהונדערט זייער פאַרברייטערט און זיך פארשפרייט אויך אין [[ליטע|ליטא]].


דער קאַמף האָט ניט אָפּגעשטעלט די פאַרברייטונג פון דער חסידות אין ליטע אין גאַנצן, אָבער האָט געהאָלפן אויסצוקריסטאַליזירן ספּעציפיש [[ליובאוויטש|ליטווישע צווייגן פון חסידות]], מיטן שטאַרקן אַקצענט אויפן תורה־לימוד. ס'רוב ליטוואַקעס זיינען אָבער געבליבן מתנגדים, און די פיגור פונעם גאון, זיין כאַראַקטער, איז אַ סימבאָל פון ליטווישן יידנטום ביזן היינטיקן טאָג<ref name=Katz09b/>.
א ריי חרמות זענען פּראָקלאַמירט געוואָרן פון ווילנא און בראד און אַנדערע ליטווישע קהילות. דער גאון האט געשפילט א וויכטיגע ראָלע אין די געשעענישן.


== זיין דרך הלימוד ==
דער קאַמף האָט נישט אָפּגעשטעלט די פאַרברייטונג פון דער חסידות אין ליטא, און נאך עטליכע צענדליג יאר האט זיך דער מלחמה אפגעשטעלט. ס'רוב פון ליטווישן אידנטום זענען אָבער געבליבן מתנגדים, און די פיגור פונעם גאון, זיין כאַראַקטער, איז זייער סימבאָל ביזן היינטיגן טאָג.
דער דרך הלימוד פונעם ווילנער גאון איז געווען פּשט און עיון אינאיינעם, ניט ווי דער לומדישער דרך הלימוד, וואָס איז באַזירט אויף [[הגיון]] און [[לומדות]]. דער גאון איז אויך געווען שטאַרק קעגן דאָס לערנען אויפן דרך פון [[פלפול]] און מאַכן געדרייטע פשטלעך. זיין גאַנג איז געווען עמקות אין פּשט, מיט [[בקיאות]], לערנענדיג בלויז די מפורשים, [[רש"י]], [[תוספות]], [[רא"ש]] און [[רי"ף]].
 
==זיין דרך הלימוד==
דער דרך הלימוד פונעם ווילנער גאון איז געווען פּשט און עיון אינאיינעם, נישט ווי דער לומד'ישער דרך הלימוד. דער גאון איז אויך געווען שטאַרק קעגן דאָס לערנען אויפן דרך פון [[פלפול]] און מאַכן געדרייטע פשט'לעך. זיין גאַנג איז געווען עמקות אין פּשט, מיט [[בקיאות]], לערנענדיג בלויז די מפורשים, [[רש"י]], [[תוספות]], [[רא"ש]] און [[רי"ף]].


==דער גאון אין אלע חכמות==
==דער גאון אין אלע חכמות==
דער ווילנער גאון איז געווען ניט נאָר אַ גאון אין גאַנץ תורת משה, אָנגעהויבן פון [[תלמוד בבלי|בבלי]], [[תלמוד ירושלמי|ירושלמי]], [[ספרא]], [[ספרי]], [[מכילתא]] און אַלע מקצועות התורה. ער האָט געלערנט אויך וועלטלעכע חכמות: [[מאַטעמאַטיק]], [[אַסטראָנאָמיע]], [[אַנאַטאָמיע]] און געווידמעט זיי עטלעכע פון זיינע חיבורים.<ref name=Ginzburg51/>
חוץ פון זיין זעלטענער בקיאות אין די גאַנצע תורה, אָנגעהויבן פון [[תלמוד בבלי|בבלי]], [[תלמוד ירושלמי|ירושלמי]], [[ספרא]], [[ספרי]], [[מכילתא]] און אַלע מקצועות התורה. איז דער ווילנער גאון אויך געווען באקאנט אין וועלטליכע חכמות: [[מאַטעמאַטיק]], [[אַסטראָנאָמיע]], [[אַנאַטאָמיע]] און געווידמעט זיי עטליכע פון זיינע חיבורים.


לויט געוויסע קוועלן האָט ער גוט געקענט [[כירורגיע]] און [[חכמת הרפואה]], אָבער זיין פאָטער האָט אים פאַרבאָטן זיך צו פאַרטיפן דערין, כדי עס זאָל אים נישט שטערן פון לערנען.<ref name=Ginzburg51/>
לויט געוויסע האָט ער גוט געקענט [[כירורגיע]] און [[חכמת הרפואה]], אָבער זיין פאָטער האָט אים פאַרבאָטן זיך צו פאַרטיפן דערין, כדי עס זאָל אים נישט שטערן פון לערנען.


==משפחה==
==משפחה==
רבי אליהו האט געהאט אַכט קינדער פון זיין ערשטער ווייב, חנה:
רבי אליהו האט געהאט אַכט קינדער פון זיין ערשטער ווייב, חנה:
* חינה חיניץ (1748–1806)
*חינה חיניץ (1748–1806)
* פעסיא בתיה דונחין (געב' 1750)  
*פעסיא בתיה דונחין (געב' 1750)
* רבי שלמה זלמן ווילנער (1758–1780).
*רבי שלמה זלמן ווילנער (1758–1780).
* רבי יהודה לייב ווילנער (1764–1816).
*רבי יהודה לייב ווילנער (1764–1816).
* רבי [[אברהם ווילנער]] (1765–1808).
*[[רבי אברהם ווילנער]] (1765–1808).
* טויבא (1768–1812).
*טויבא (1768–1812).
* צוויי אנדערע טעכטער וועמענס נעמען איז אומבאַקאַנט.
*צוויי אנדערע טעכטער וועמענס נעמען איז אומבאַקאַנט.


==זיינע ווערק==
==זיינע ווערק==
כאָטש דער גאון האָט געשריבן גאָר אַ סך חידושים און פאַרפאַסט צענדליקער חיבורים אויף אַלערליי מקצועות אין דער תורה, איז דאָך גאָרניט געדרוקט געוואָרן אין זיין לעבן. ערשט נאָכדעם וואָס ער איז אַוועק פון דער וועלט האָבן זיינע תלמידים אָנגעהויבן אַרויסצוגעבן זיינע חידושים און ספרים, וועלכע ציילן זיך צו איבער זיבעציק ספרים, אויף מקרא, משנה און גמרא, און אַנדערע מקצועות התורה.
כאָטש דער גאון האָט געשריבן גאָר אַ סך חידושים און פאַרפאַסט צענדליגער חיבורים אויף אַלערליי מקצועות אין דער תורה, איז גאָרנישט געדרוקט געוואָרן אין זיין לעבן. ערשט נאָכדעם וואָס ער איז אַוועק פון דער וועלט האָבן זיינע תלמידים אָנגעהויבן אַרויסצוגעבן זיינע חידושים און ספרים, וועלכע ציילן זיך צו איבער זיבעציג ספרים, אויף מקרא, משנה און גמרא, און אַנדערע מקצועות התורה.


אַ טייל פון זיינע ספרים:
אַ טייל פון זיינע ספרים:
* ביאור הגר"א אויף ד' חלקי שלחן ערוך פון כתב יד, אַריינגעדרוקט אין די אַלטע שולחן־ערוך'ס
*ביאור הגר"א אויף ד' חלקי שלחן ערוך (עס איז אַריינגעדרוקט אינעם שלחן-ערוך)
* [[דבר אליהו]] אויף ספר [[איוב]]
*[http://www.daat.ac.il/daat/vl/tohen.asp?id=150 ספר אדרת אליהו], פירוש הגר"א לתורה (באתר דעת)
* [[דברי אליהו]]
*[[רוי:סדר עולם|סדר עולם רבא]] עם פירוש הגר"א
* [[נפלאות אליהו]]
*דבר אליהו אויף ספר [[רוי:ספר איוב|איוב]]
* [[קול אליהו]]
*דברי אליהו
*נפלאות אליהו
*קול אליהו


ס'איז דאָ פּירושים פונעם גר"א אויף: ספר יונה, משלי, שיר השירים, מגילת אסתר און רות.
ס'איז דאָ פּירושים פונעם גר"א אויף: ספר יונה, משלי, שיר השירים, מגילת אסתר און רות.
== רעפערענצן ==
{{רעפליסטע
|refs=
<ref name=Etkes02>Etkes I (2002) The Gaon of Vilna. The man and his image. University of California Press, Berkeley and Los Angeles, viii+300 pp</ref>
<ref name=Katz03>קאַץ ה־ד (2003) דעם ווילנער גאונס יידיש. ''[[ירושלימער אַלמאַנאַך]]'' '''27''': 49–61</ref>
<ref name=Katz09a>Katz D (2009) Elijah ben Solomon Zalman. In: ''Supplement to the Modern Encyclopedia of Russian, Soviet and Eurasian History, Vol 9, Academic International Press: Gulf Breeze, Florida'': 109–112</ref>
<ref name=Katz09b>Katz D (2009) Seven Kingdoms of the Litvaks. International Cultural Program Center, Vilnius, 61 pp</ref>
<ref name=Melzen90>מלצן ש (1890) אבֿן שלמה. ווילנא.</ref>
<ref name=Ginzburg51>גינצבורג ל (1951) דער ווילנער גאון רבי אליהו. אין: ''סודאַרסקי מ, קאַצענעלענבאָגן א, קיסין י (רעד.) ליטע, באַנד 1, קולטורגעזעלשאַפט פון ליטווישע יידן, ניו־יאָרק'': 527-538</ref>
}}


==וועב לינקען==
==וועב לינקען==
*[http://www.daat.ac.il/daat/vl/tohen.asp?id=150 ספר אדרת אליהו], פירוש הגר"א לתורה.
*[http://web.archive.org/20030405034846/www.geocities.com/proptrek/sdrolm01.html סדר עולם רבא עם פירוש הגר"א]
*[http://lib.cet.ac.il/Pages/item.asp?item=50&kwd=245 הוא לא בא בהת"ר, אריה מורגנשטרן].
*[http://www.daat.ac.il/daat/kitveyet/sinay/hagra-4.htm איבערלעבונגען פונעם גר"א און זיינע נסיונות צו עולה זיין קיין ארץ-ישראל], י. בן צבי, כתב-עת "סיני", גיליון ל"ד, תשי"ד.
*[http://www.daat.ac.il/daat/kitveyet/sinay/hagra-4.htm איבערלעבונגען פונעם גר"א און זיינע נסיונות צו עולה זיין קיין ארץ-ישראל], י. בן צבי, כתב-עת "סיני", גיליון ל"ד, תשי"ד.


[[קאטעגאריע:ליטווישע רבנים]]
[[קאַטעגאָריע:ליטווישע רבנים]]


{{ביכער|
{{ביכער|
שורה 81: שורה 72:
VIAF=14928390|
VIAF=14928390|
TSURL=viaf/14928390}}
TSURL=viaf/14928390}}
[[קאטעגאריע:אומבאקוקט]]
[[קאַטעגאָריע:אויף יידיש]]
[[קאטעגאריע:אויף יידיש]]  
[[קאַטעגאָריע:אידישקייט ארטיקלען צו פארברייטערן]]
{{קרד/ויקי/יידיש}}
{{קרד/ויקי/יידיש}}
[[he:הגאון מווילנה]]
[[קאַטעגאָריע:מקובלים]]
[[קאַטעגאָריע:מפרשים פון משניות]]

יעצטיגע רעוויזיע זינט 23:34, 12 מאי 2025

דער ווילנער גאון

רבי אליהו פון ווילנא, באַוואוסט אלס דער ווילנער גאון, אָדער דער גר"א ("הגאון רבינו אליהו") (ט"ו ניסן ה'ת"פ, 23סטן אפריל 1720 – י"ט תשרי ה'תקנ"ח, 9טן אקטאבער 1797) איז געווען אַ בארימטער גאון, איינער פון די גרעסטע גדולים פון זיינערצייט, און צוגלייך גרויסער מתנגד קעגן חסידות. ער איז אן אויסנאם אויטאריטעט ביים ליטווישן אידנטום, ביזן היינטיגן טאג.

זיין לעבן

דער ווילנער גאון איז געבוירן געוואָרן ט"ו ניסן ה'ת"פ צו זיין פאָטער ר' שלמה זלמן, אן אור-אייניקל פון רבי משה קרעמער און רבי משה רבקשׂ, און צו זיין מוטער טריינא.

לויט טייל איז זיין געבורטסאָרט געווען סעליץ, א דערפל נישט ווייט פון בריסק, פון וואו זיין מאמע האט געשטאמט. אנדערע זאגן אַז ער איז געבוירן געוואָרן אין ווילנא. זיינע קינדעריאָרן האָט ער אבער זיכער פארברענגט אין ווילנא.

אינגלווייז האָט אליהו באַוויזן זיין נטיה צו לימוד. פון זיינע גאָר יונגע יאָרן האָט מען געזען אויף דעם קליינעם אליהו סימנים פון אַ עילוי'איש קינד, מיט אַ געבענטשטן מוח, וואָס כאַפּט אויף און פאַרשטייט אַלעס. די מלמדים זענען געוואָרן אומנויטיג פאַרן יונגן עילוי, בשעת ער איז נאָך געווען אין עלטער פון אַ חדר אינגל.

אין עלטער פון זעקס אַ האַלב יאָר האָט ער געזאָגט אַ דרשה אין דער גרויסער ווילנער שול פאַר די גדולי העיר. יענעם שבת האָט אים פאַרהערט ר' העשיל, דער ראש בית־דין. ער האָט אים געבעטן צו זאָגן אַן אַנדער דרשה, וואָס ער האָט נישט געלערנט פריער מיט זיין טאַטן. אַלע בייוועזנדע זענען נשתומם געוואָרן פון זיין נייע דרשה, וואָס ער האָט צוגעגרייט אין איין שעה.

עס איז אָנגענומען, אַז ער האָט געלערנט תורה ביים גאון רבי משה מרגליות, דעם פאַרפאַסער פונעם ספר פני משה אויף תלמוד ירושלמי, אין דער שטאָט קיידאַן.[מקור פארלאנגט] זייענדיק אין אַ גאָר יונגן עלטער האָט ער דאָרט געטראָפן זיין שידוך מיטן מיידל חנה, די טאָכטער פון ר' יחיאל פון קיידאַן.

זיין פרוי האָט אים גאָר ערליך און געטריי באַדינט און אַלץ געטון אַז איר מאַן זאָל קענען בלייבן ביים לערנען אומגעשטערט. עס ווערט דערציילט, אַז דער גאון האָט זיך נישט אַריינגעלייגט אין בעט משבת לשבת, נאָר עוסק געווען בתורה מיט אַן אַבנאָרמאַלער התמדה יומם ולילה ממש.[מקור פארלאנגט]

דער גאון האָט זיך באַזעצט אין ווילנא און דאָרט געהאָרעוועט אויף תורה, און זיין נאָמען האָט זיך צעטראָגן איבער דער ליטא אַלס אַ זעלטענער גאון און פּוסק, באזיצנדיג אַ גאונישן קאָפּ, אַ ברייטן און טיפן פאַרשטאַנד, האָבן זיינע קורצע פּסקים באַקומען אָנערקענונג אומעטום.

די שטאָטלייט האָבן אים געוואָלט אויפנעמען פאַר רב אין ווילנא, ער האָט דאָס אָבער אָנגעזאָגט, זאָגנדיג אַז ער וויל בלייבן ביים לערנען אומגעשטערט און נישט זיין אָנגעוויזן אויף דער קהילה.

דער ווילנער גאון האט פארמאגט אַ קליינעם נאנטן קרייז פון תלמידים.

קעגנערשאַפט צו חסידות

די חסידות, די באַוועגונג וואָס איז געגרינדעט געוואָרן דורכן בעש"ט, האָט זיך אין דער צווייטער העלפט פונעם 18טן יאָרהונדערט זייער פאַרברייטערט און זיך פארשפרייט אויך אין ליטא.

א ריי חרמות זענען פּראָקלאַמירט געוואָרן פון ווילנא און בראד און אַנדערע ליטווישע קהילות. דער גאון האט געשפילט א וויכטיגע ראָלע אין די געשעענישן.

דער קאַמף האָט נישט אָפּגעשטעלט די פאַרברייטונג פון דער חסידות אין ליטא, און נאך עטליכע צענדליג יאר האט זיך דער מלחמה אפגעשטעלט. ס'רוב פון ליטווישן אידנטום זענען אָבער געבליבן מתנגדים, און די פיגור פונעם גאון, זיין כאַראַקטער, איז זייער סימבאָל ביזן היינטיגן טאָג.

זיין דרך הלימוד

דער דרך הלימוד פונעם ווילנער גאון איז געווען פּשט און עיון אינאיינעם, נישט ווי דער לומד'ישער דרך הלימוד. דער גאון איז אויך געווען שטאַרק קעגן דאָס לערנען אויפן דרך פון פלפול און מאַכן געדרייטע פשט'לעך. זיין גאַנג איז געווען עמקות אין פּשט, מיט בקיאות, לערנענדיג בלויז די מפורשים, רש"י, תוספות, רא"ש און רי"ף.

דער גאון אין אלע חכמות

חוץ פון זיין זעלטענער בקיאות אין די גאַנצע תורה, אָנגעהויבן פון בבלי, ירושלמי, ספרא, ספרי, מכילתא און אַלע מקצועות התורה. איז דער ווילנער גאון אויך געווען באקאנט אין וועלטליכע חכמות: מאַטעמאַטיק, אַסטראָנאָמיע, אַנאַטאָמיע און געווידמעט זיי עטליכע פון זיינע חיבורים.

לויט געוויסע האָט ער גוט געקענט כירורגיע און חכמת הרפואה, אָבער זיין פאָטער האָט אים פאַרבאָטן זיך צו פאַרטיפן דערין, כדי עס זאָל אים נישט שטערן פון לערנען.

משפחה

רבי אליהו האט געהאט אַכט קינדער פון זיין ערשטער ווייב, חנה:

  • חינה חיניץ (1748–1806)
  • פעסיא בתיה דונחין (געב' 1750)
  • רבי שלמה זלמן ווילנער (1758–1780).
  • רבי יהודה לייב ווילנער (1764–1816).
  • רבי אברהם ווילנער (1765–1808).
  • טויבא (1768–1812).
  • צוויי אנדערע טעכטער וועמענס נעמען איז אומבאַקאַנט.

זיינע ווערק

כאָטש דער גאון האָט געשריבן גאָר אַ סך חידושים און פאַרפאַסט צענדליגער חיבורים אויף אַלערליי מקצועות אין דער תורה, איז גאָרנישט געדרוקט געוואָרן אין זיין לעבן. ערשט נאָכדעם וואָס ער איז אַוועק פון דער וועלט האָבן זיינע תלמידים אָנגעהויבן אַרויסצוגעבן זיינע חידושים און ספרים, וועלכע ציילן זיך צו איבער זיבעציג ספרים, אויף מקרא, משנה און גמרא, און אַנדערע מקצועות התורה.

אַ טייל פון זיינע ספרים:

  • ביאור הגר"א אויף ד' חלקי שלחן ערוך (עס איז אַריינגעדרוקט אינעם שלחן-ערוך)
  • ספר אדרת אליהו, פירוש הגר"א לתורה (באתר דעת)
  • סדר עולם רבא עם פירוש הגר"א
  • דבר אליהו אויף ספר איוב
  • דברי אליהו
  • נפלאות אליהו
  • קול אליהו

ס'איז דאָ פּירושים פונעם גר"א אויף: ספר יונה, משלי, שיר השירים, מגילת אסתר און רות.

וועב לינקען

דאס איז נישט קיין המכלול ארטיקל, בלויז עפעס וואס ליגט דא ביז עס וועט ערזעצט ווערן מיט בעסערס. העלפט איבערשרייבן!

גענומען פון "https://yi.hamichlol.org.il/w/index.php?title=רוי:ווילנער_גאון&oldid=336539"