1,047
רעדאגירונגען
←אינהאלט: רעדאגירונג
ק (החלפת טקסט – "({{היברובוקס|{{אוצר החכמה\|)(.*?)עמוד=(.*?)}}" ב־"$1$2page=$3}}") |
(←אינהאלט: רעדאגירונג) |
||
| (8 מיטלסטע ווערסיעס פון 3 באַניצער נישט געוויזן.) | |||
| שורה 13: | שורה 13: | ||
:'''חַ'''נּֽוּן בְּיָדָֽם מַֽעֲבִידִֽים. כֵּן הוֹשַׁע נָא: | :'''חַ'''נּֽוּן בְּיָדָֽם מַֽעֲבִידִֽים. כֵּן הוֹשַׁע נָא: | ||
כְּהוֹשַֽׁעְתָּ '''טְ'''בוּעִֽים בְּצֽוּל גְּזָרִֽים{{ביאור|גזרי הים. "צול" איז א צונאמען צו די טיפענישן פון ים, לויט {{תנ"ך|ישעיהו|מד|כח}}. ווען דו האסט געהאלפן די אידן וועלכע זענען אריבער ביים [[קריעת ים סוף]].}}. | כְּהוֹשַֽׁעְתָּ '''טְ'''בוּעִֽים בְּצֽוּל גְּזָרִֽים{{ביאור|גזרי הים. "צול" איז א צונאמען צו די טיפענישן פון ים, לויט {{תנ"ך|ישעיהו|מד|כח}}. ווען דו האסט געהאלפן די אידן וועלכע זענען אריבער ביים [[קריעת ים סוף]].}}. | ||
:'''יְ'''קָֽרְךָֽ עִמָּֽם מַֽעֲבִירִֽים{{ביאור| | :'''יְ'''קָֽרְךָֽ עִמָּֽם מַֽעֲבִירִֽים{{ביאור|איז דער כבוד פונעם באשעפער אויך אריבער מיט זיי.}}. כֵּן הוֹשַׁע נָא: | ||
כְּהוֹשַֽׁעְתָּ '''כַּ'''נָּֽה{{ביאור|צונאמען פאר אידן, לויט {{תנ"ך|תהלים|פ|טז}}.}} מְשׁוֹרֶֽרֶת וַיּֽוֹשַׁע. | כְּהוֹשַֽׁעְתָּ '''כַּ'''נָּֽה{{ביאור|צונאמען פאר אידן, לויט {{תנ"ך|תהלים|פ|טז}}.}} מְשׁוֹרֶֽרֶת וַיּֽוֹשַׁע. | ||
:'''לְ'''גוֹחָֽהּ מְצֻיֶּֽנֶת וַיִּוָּֽשַׁע{{ביאור|דער ווארט "וַיּוֹשַׁע", ({{תנ"ך|שמות|יד|ל}}), ווערט גע'דרש'נט כאילו עס ווערט געליינט "וַיִּוָּשַׁע", און באציט זיך צו "גוחה", דער באשעפער. דאס איז לויט דער דרש פון [[רבי מאיר]] אין [[מדרש תנחומא]] [http://www.daat.ac.il/daat/tanach/tanhuma/29.htm פרשת אחרי מות, אות י"ב].}}. כֵּן הוֹשַׁע נָא: | :'''לְ'''גוֹחָֽהּ מְצֻיֶּֽנֶת וַיִּוָּֽשַׁע{{ביאור|דער ווארט "וַיּוֹשַׁע", ({{תנ"ך|שמות|יד|ל}}), ווערט גע'דרש'נט כאילו עס ווערט געליינט "וַיִּוָּשַׁע", און באציט זיך צו "גוחה", דער באשעפער. דאס איז לויט דער דרש פון [[רבי מאיר]] אין [[מדרש תנחומא]] [http://www.daat.ac.il/daat/tanach/tanhuma/29.htm פרשת אחרי מות, אות י"ב].}}. כֵּן הוֹשַׁע נָא: | ||
| שורה 21: | שורה 21: | ||
:'''עֽ'''וֹמְסֵֽי עֲרָבָֽה לְהַקִּֽיף מִזְבֵּֽחַ. כֵּן הוֹשַׁע נָא: | :'''עֽ'''וֹמְסֵֽי עֲרָבָֽה לְהַקִּֽיף מִזְבֵּֽחַ. כֵּן הוֹשַׁע נָא: | ||
כְּהוֹשַֽׁעְתָּ '''פִּ'''לְאֵֽי אָרֽוֹן כְּהֻפְשַֽׁע{{ביאור|ווען דער [[ארון הברית]] איז געפאנגען געווארן דורך די [[פלשתים]] אלס א טייל פון באזיגן אידן ביי [[מלחמת אבן העזר]].}}. | כְּהוֹשַֽׁעְתָּ '''פִּ'''לְאֵֽי אָרֽוֹן כְּהֻפְשַֽׁע{{ביאור|ווען דער [[ארון הברית]] איז געפאנגען געווארן דורך די [[פלשתים]] אלס א טייל פון באזיגן אידן ביי [[מלחמת אבן העזר]].}}. | ||
:'''צִ'''עֵֽר פְּלֶֽשֶׁת בַּֽחֲרֽוֹן אַֽף וְנוֹשַֽׁע{{ביאור|זענען זיי געצווינגען עס | :'''צִ'''עֵֽר פְּלֶֽשֶׁת בַּֽחֲרֽוֹן אַֽף וְנוֹשַֽׁע{{ביאור|זענען זיי געצווינגען עס צוריקצוקערן נאך וואס זיי זענען געווארן געשטראפט ({{תנ"ך|שמואל א|ה}}).}}. כֵּן הוֹשַׁע נָא: | ||
כְּהוֹשַֽׁעְתָּ '''קְ'''הִלּֽוֹת בָּבֶֽלָה שִׁלַּֽחְתָּ. | כְּהוֹשַֽׁעְתָּ '''קְ'''הִלּֽוֹת בָּבֶֽלָה שִׁלַּֽחְתָּ. | ||
:'''רַ'''חֽוּם לְמַֽעֲנָֽם שֻׁלַּֽחְתָּ{{ביאור|לויטן פסוק {{ציטוטון|לְמַעַנְכֶם שִׁלַּחְתִּי בָבֶלָה|{{תנ"ך|ישעיהו|מג|יד}}}}, וואס ווערט גע'דרש'נט כאילו עס ווערט געליינט "שֻׁלַּחְתִּי", אז אין [[גלות בבל]] איז די שכינה געגאנגען אין גלות צוזאמען מיט די אידן{{הערה|{{ירושלמי|תענית|א|א}}; {{בבלי|מגילה|כט|א}}.}}.}}. כֵּן הוֹשַׁע נָא: | :'''רַ'''חֽוּם לְמַֽעֲנָֽם שֻׁלַּֽחְתָּ{{ביאור|לויטן פסוק {{ציטוטון|לְמַעַנְכֶם שִׁלַּחְתִּי בָבֶלָה|{{תנ"ך|ישעיהו|מג|יד}}}}, וואס ווערט גע'דרש'נט כאילו עס ווערט געליינט "שֻׁלַּחְתִּי", אז אין [[גלות בבל]] איז די שכינה געגאנגען אין גלות צוזאמען מיט די אידן{{הערה|{{ירושלמי|תענית|א|א}}; {{בבלי|מגילה|כט|א}}.}}.}}. כֵּן הוֹשַׁע נָא: | ||
| שורה 28: | שורה 28: | ||
}} | }} | ||
}} | }} | ||
'''כְּהוֹשַׁעְתָּ אֵלִים''' איז א [[הושענות]] [[פיוט]] וואס ווערט געזאגט אלס א טייל פונעם מנהג [[הושענא|הושענות]] אום [[סוכות]], לויט די מנהגי [[אשכנזים|אשכנז]] און [[נוסח איטאליע|איטאליע]]. אינעם פיוט, בעטן די מתפללים פונעם באשעפער אז ער זאל זיי העלפן, פונקט ווי ער האט געהאלפן זייערע עלטערן אסאך מאל דורכאויס די אידישע היסטאריע, איבערהויפט ביי [[יציאת מצרים]]. עס | '''כְּהוֹשַׁעְתָּ אֵלִים''' איז א [[הושענות]] [[פיוט]] וואס ווערט געזאגט אלס א טייל פונעם מנהג [[הושענא|הושענות]] אום [[סוכות]], לויט די מנהגי [[אשכנזים|אשכנז]] און [[נוסח איטאליע|איטאליע]]. אינעם פיוט, בעטן די מתפללים פונעם באשעפער אז ער זאל זיי העלפן, פונקט ווי ער האט געהאלפן זייערע עלטערן אסאך מאל דורכאויס די אידישע היסטאריע, איבערהויפט ביי [[יציאת מצרים]]. עס ווערט געשאצט אז דער פיוט איז פארפאסט געווארן דורך [[רבי אלעזר הקליר]] פון [[ארץ ישראל]]{{הערה|{{אוצר החכמה|רבי יהודה החסיד|פירושי התורה לר' יהודה החסיד|7877|page=29|מקום הוצאה=ירושלים|שנת הוצאה=תשל"ה|עמ=18|לך יב, ו}}: "שייסד הקליר בהושענות"}}{{הערה|{{היברובוקס|יונה פרענקל|מחזור לסוכות ושמע"צ|21140|page=40|מקום הוצאה=ירושלים|שנת הוצאה=תשמ"א|עמ=לט|מבוא}}}}. | ||
==אינהאלט== | ==אינהאלט== | ||
די צענטראלע טעמע פונעם פיוט איז געשטעלט אויפן געדאנק אז ווען דאס אידיש פאלק געפינט זיך אין א צרה, איז כביכול אויך דער אויבערשטער מיט זיי צוזאמען אין די צרה, און דערפאר ווען דער באשעפער העלפט פאר די אידן העלפט ער כביכול אויך זיך. דער געדאנק ערשיינט עטליכע מאל אין מדרשי חז"ל, און איז באזירט אויף די פסוקים {{ | די צענטראלע טעמע פונעם פיוט איז געשטעלט אויפן געדאנק אז ווען דאס אידיש פאלק געפינט זיך אין א צרה, איז כביכול אויך דער אויבערשטער מיט זיי צוזאמען אין די צרה, און דערפאר ווען דער באשעפער העלפט פאר די אידן העלפט ער כביכול אויך זיך. דער געדאנק ערשיינט עטליכע מאל אין מדרשי חז"ל, און איז באזירט אויף די פסוקים {{מנוקד|"עִמּוֹ אָנֹכִי בְצָרָה"}}{{הערה|{{תנ"ך|תהלים|צא|טו}}}} און {{מנוקד|"בְּכָל צָרָתָם לוֹ צָר"}}{{הערה|{{תנ"ך|ישעיהו|סג|ט}}}}, ווי אויך אויף אסאך דרשות פון פסוקים{{הערה|[[מכילתא דרבי ישמעאל]], פרשתא דפסחא, {{ויקיטקסט|מכילתא_על_שמות_יב#פסוק_מ_(כל_הפרק)(כל_הפסוק)|פרק י"ב, פסוק מ}}}}. | ||
דער געדאנק איז ספעציעל פארבינדן צום מנהג פון הושענות נאך פון פריערדיגע צייטן: אין צייט פון [[בית המקדש]], ווען מען האט ארומגענומען דעם [[מזבח]] מיט די הושענות, פלעגט מען אויסרופן (לויט [[רבי יהודה]]) "אני והו הושיעה נא"{{הערה|{{משנה|סוכה|ד|ה}}}}, וואס לויט איין ערקלערונג ווערט דאס ווארט "והו" געטייטשט ווי "והוא", מיינענדיג צו בעטן דעם באשעפער ער זאל העלפן כביכול זיך אליין צוזאמען מיט'ן כלל ישראל{{הערה|{{ירושלמי|סוכה|ד|ג}}; {{בבלי|סוכה|מה|א|מפרש=תוספות|ד"ה=אני}}.}}. דער פייטן האט דעריבער באזירט זיין פיוט אויף דעם אויסרוף, ווייטער צו פארברייטערן אויף די טעמע, און ער רעכנט אויס א רייע מיט צרות וואס איז אדורך אויף כלל ישראל, און ער דרש'נט פון די פסוקים וואו מען זעט אז ס'איז אויך א געווען א צרה פאר כביכול{{הערה|ראבי"ה, חלק שני סימן ת"ש; {{תנ"ך|בראשית|ג|יב|מפרש=ריקאנטי}}.}}. דער מנהג איז טאקע צו זאגן דעם "אני והו הושיעה נא" איידער דעם פיוט און נאכדעם, און עס ווערט שוין געברענגט אזוי אין א גרויסע צאל מחזורים פון די ראשונים. | |||
==געבוי== | ==געבוי== | ||
יעדער פאל אינעם פיוט פאנגט זיך אן מיט די ווארט "כהושעת", דערמאנענדיג די ישועה פונעם פארגאנגענהייט, און ענדיגט זיך מיט די ווערטער "כן הושע נא". אינדערמיט ערשיינען צוויי שורות וועלכע [[גראמען]], און וואס שטעלן אויך אויס אן [[ | יעדער פאל אינעם פיוט פאנגט זיך אן מיט די ווארט "כהושעת", דערמאנענדיג די ישועה פונעם פארגאנגענהייט, און ענדיגט זיך מיט די געבעט ווערטער "כן הושע נא". אינדערמיט ערשיינען צוויי שורות וועלכע [[גראמען]], און וואס שטעלן אויך אויס אן [[אקראסטיך|אַקראָסטיך]] פון די [[אלף בית|אלף-בית]]. | ||
דער סארט געבוי פון הושענות, לויטן מוסטער פון "כהושעת... כן הושע נא", איז געווארן זייער פאפולער, און נאך פייטנים האבן געשריבן אזעלכע הושענות; צווישן זיי [[רבי יוסף אבן אביתור]], [[רבי מנחם ברבי מכיר]], און [[רבי שמואל החסיד]]. אין א מערהייט קהילות איז געווארן דער מנהג צו אויספירן די הושענות יעדן טאג מיט אזא סארט פיוט{{הערה|{{היברובוקס|יונה פרענקל|מחזור לסוכות ושמע"צ|21140|ירושלים תשמ"א, מבוא, עמ' מ–מא|page=41}}.}}. | דער סארט געבוי פון הושענות, לויטן מוסטער פון "כהושעת... כן הושע נא", איז געווארן זייער פאפולער, און נאך פייטנים האבן געשריבן אזעלכע הושענות; צווישן זיי [[רבי יוסף אבן אביתור]], [[רבי מנחם ברבי מכיר]], און [[רבי שמואל החסיד]]. אין א מערהייט קהילות איז געווארן דער מנהג צו אויספירן די הושענות יעדן טאג מיט אזא סארט פיוט{{הערה|{{היברובוקס|יונה פרענקל|מחזור לסוכות ושמע"צ|21140|ירושלים תשמ"א, מבוא, עמ' מ–מא|page=41}}.}}. | ||
==אין די מנהגים פון דאווענען== | ==אין די מנהגים פון דאווענען== | ||
אין [[נוסח אשכנז]] ווערט די הושענא געזאגט יעדן טאג פון סוכות נאכן ארומנעמען די בימה (ביים ארומנעמען זאגט מען א אנדער הושענא), אריינגערעכנט [[הושענא רבה]], אויסער אין [[שבת]]. אין פארגאנגענהייט זענען געווען קהילות (צווישן זיי [[ווירמייזא]]) וואס האבן זיך געפירט צו זאגן די הושענא יעדן צווייטן טאג, און די הושענא "כהושעת אב" פון [[רבי שמואל החסיד]] אין די אנדערע טעג{{הערה|{{אוצר החכמה|רבי יוזפא שמש|מנהגים דק"ק וורמיישא|147404|[[מכון ירושלים]] תשמ"ח, סי' קג| | אין [[נוסח אשכנז]] ווערט די הושענא געזאגט יעדן טאג פון סוכות נאכן ארומנעמען די בימה (ביים ארומנעמען זאגט מען א אנדער הושענא), אריינגערעכנט [[הושענא רבה]], אויסער אין [[שבת]]. אין פארגאנגענהייט זענען געווען קהילות (צווישן זיי [[ווירמייזא]]) וואס האבן זיך געפירט צו זאגן די הושענא יעדן צווייטן טאג, און די הושענא "כהושעת אב המון" פון [[רבי שמואל החסיד]] אין די אנדערע טעג{{הערה|{{אוצר החכמה|רבי יוזפא שמש|מנהגים דק"ק וורמיישא|147404|[[מכון ירושלים]] תשמ"ח, סי' קג|page=312}}|שם=שמש}}{{הערה|{{היברובוקס|אברהם אפשטיין|ר' שמואל החסיד בר' קלונימוס הזקן|29126|בארדיטשוב תרס"ד, עמ' 17–18|page=17}}|שם=אפשטיין}}. אזוי האט מען זיך געפירט אויך ביי אסאך פון [[נוסח צרפת|די קהילות פון צרפת]], ווי געברענגט אין [[סדר טרוייש]]{{הערה|{{היברובוקס||סדר טרוייש|39076|פרנקפורט דמיין תרס"ה, עמ' 34|page=35}}. אויך אין [[מחזור ויטרי]] ערשיינען די צוויי הושענות צו זאגן נאך די הושענות וואס טוישן זיך ({{היברובוקס||מחזור ויטרי|49459|מקיצי נרדמים, בערלין תרנ"א, חלק ב', סי' שצא–שצב|page=55}}).}}. | ||
אין נוסח אשכנז, איז אנגענומען צו זאגן נאך די הושענא די לעצטע שורה פון די הושענא "כהושעת אב": {{ | אין נוסח אשכנז, איז אנגענומען צו זאגן נאך די הושענא די לעצטע שורה פון די הושענא "כהושעת אב": {{מנוקד|"כְּהוֹשַֽׁעְתָּ שֽׁוֹמְרֵֽי מִצְוֹֽת וְחוֹכֵֽי יְשׁוּעֽוֹת. אֵֽ-ל לְמֽוֹשָׁעֽוֹת וְהוֹשִֽׁיעָה נָּֽא:"}}{{הערה|שם=אפשטיין}} אין די קהילות וואו מען האט זיך געפירט צו זאגן לסירוגין די צוויי הושענות, האט מען געזאגט די לעצטע שורה פון כהושעת אלים ("כהושעת שבות...") אין די טעג וואס מען האט געזאגט "כהושעת אב"{{הערה|שם=שמש}}. | ||
אין [[נוסח איטאליע]], ווערט די הושענא געזאגט ביים ארומנעמען די בימה (ווי א איינציגע הושענא) האלב פון די טעג, און די הושענא "אנא אזון חין" די אנדערע; ווען יעדע פון זיי ווערט געזאגט יעדן צווייטן טאג. דערצו, ווערט די הושענא געזאגט אין שבת חול המועד, און הושענא רבה נאך די הקפות{{הערה|איבער די פונקטליכע סדר פון די הושענות צווישן די טעג זענען פארהאן חילוקי מנהגים, זעט: {{אוצר החכמה|מנחם עמנואל הרטום|מחזור איטלייני כמנהג כל הקהילות|188542|ירושלים תשס"ה, כרך ב' עמ' 851 ואילך|page=863}}; הלל משה סרמוניטה און אנג'לו מרדכי פיאטלי, [https://524f1f52-e6e8-4762-a04d-3474189e42c4.filesusr.com/ugd/8cabfe_cabf4b2c25f24dedbb1e568b869c06dd.pdf מחזור לסוכות כמנהג בני רומה], ירושלים תשע"ה, עמ' קמז.}}. אויך ביי די [[ראמאניאטן]] איז איינגעפירט צו זאגן די הושענא{{הערה|[https://www.nli.org.il/he/books/NNL_ALEPH001163513/NLI סדור תפלות השנה כמנהג קהלות רומניא], ונציה רפ"ג, דף ת"י ע"א}}. | אין [[נוסח איטאליע]], ווערט די הושענא געזאגט ביים ארומנעמען די בימה (ווי א איינציגע הושענא) האלב פון די טעג, און די הושענא "אנא אזון חין" די אנדערע; ווען יעדע פון זיי ווערט געזאגט יעדן צווייטן טאג. דערצו, ווערט די הושענא געזאגט אין שבת חול המועד, און הושענא רבה נאך די הקפות{{הערה|איבער די פונקטליכע סדר פון די הושענות צווישן די טעג זענען פארהאן חילוקי מנהגים, זעט: {{אוצר החכמה|מנחם עמנואל הרטום|מחזור איטלייני כמנהג כל הקהילות|188542|ירושלים תשס"ה, כרך ב' עמ' 851 ואילך|page=863}}; הלל משה סרמוניטה און אנג'לו מרדכי פיאטלי, [https://524f1f52-e6e8-4762-a04d-3474189e42c4.filesusr.com/ugd/8cabfe_cabf4b2c25f24dedbb1e568b869c06dd.pdf מחזור לסוכות כמנהג בני רומה], ירושלים תשע"ה, עמ' קמז.}}. אויך ביי די [[ראמאניאטן]] איז איינגעפירט צו זאגן די הושענא{{הערה|[https://www.nli.org.il/he/books/NNL_ALEPH001163513/NLI סדור תפלות השנה כמנהג קהלות רומניא], ונציה רפ"ג, דף ת"י ע"א}}. | ||
| שורה 51: | שורה 53: | ||
--> | --> | ||
== | ==דרויסנדיגע לינקס== | ||
{{ | {{ויקיטקסט בשורה|כהושעת אלים}} | ||
* {{אוצר החכמה|2=סדר הושענות המבואר מתיבתא|3=677496|page=27|מו"ל=מערכת עוז והדר}} | |||
* {{המילון ההיסטורי|1=כהושעת אלים בלוד עמך|2=600023&mm15=002001004000}}. | * {{המילון ההיסטורי|1=כהושעת אלים בלוד עמך|2=600023&mm15=002001004000}}. | ||
* {{היברובוקס|דניאל גאלדשמידט און יונה פרענקל|מחזור לסוכות, שמיני עצרת ושמחת תורה|21140|לויט מנהגי בני אשכנז לכל ענפיהם, ירושלים תשמ"א, עמ' 181–182|page=238|קעפל=כהושעת אלים}} | * {{היברובוקס|דניאל גאלדשמידט און יונה פרענקל|מחזור לסוכות, שמיני עצרת ושמחת תורה|21140|לויט מנהגי בני אשכנז לכל ענפיהם, ירושלים תשמ"א, עמ' 181–182|page=238|קעפל=כהושעת אלים}} | ||