4
רעדאגירונגען
ק
קיין רעדאגירונג באמערקונג
מאיר (שמועס | ביישטייערונגען) קאין תקציר עריכה |
|||
| (5 מיטלסטע ווערסיעס פון 4 באַניצער נישט געוויזן.) | |||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
{{דעסקריפציע||ענגליש = period of Jewish enlightenment (1770-1890)|העב=כינוי למגמה אינטלקטואלית שפעלה בעיקר בקרב יהודי מזרח אירופה ומרכזה|דייטש=Epoche jüdischer Aufklärung von 1770 bis 1890|}} | |||
[[טעקע:Haskalah Colage.jpg|קליין|300px|פארשידענע משכילים.]] | [[טעקע:Haskalah Colage.jpg|קליין|300px|פארשידענע משכילים.]] | ||
'''השכלה''' איז געווען א יידישע באוועגונג אין [[אייראפע]] סוף דעם [[18טן יארהונדערט]] אין [[די נייע עפאכע|דער נייע עפאכע.]] זיי האבן געהאלטן אז מען דארף זיך אויפקלערן מיט דער [[גוי]]שער [[סביבה]] כדי צו קענען זייערע [[חכמה|חכמות]] און איינעמען זייערע וועלטליכע ידיעות און צו זיין אויסגעמישט מיט די [[גוי]]ם. די השכלה באוועגונג איז געווען פאראלעל צו דער [[אויפקלערונג]] אין דער אלגעמיינער | '''השכלה''' איז געווען א יידישע באוועגונג אין [[אייראפע]] סוף דעם [[18טן יארהונדערט]] אין [[די נייע עפאכע|דער נייע עפאכע.]] זיי האבן געהאלטן אז מען דארף זיך אויפקלערן מיט דער [[גוי]]שער [[סביבה]] כדי צו קענען זייערע [[חכמה|חכמות]] און איינעמען זייערע וועלטליכע ידיעות און צו זיין אויסגעמישט מיט די [[גוי]]ם. די השכלה באוועגונג איז געווען פאראלעל צו דער [[אויפקלערונג]] אין דער אלגעמיינער אייראפעאישער געזעלשאפט. | ||
טייל משכילים האבן זיך בעיקר פארלייגט אויף די לערנונגען פון דקדוק און [[תנ"ך]]. און דערפאר הערשט א שטארקער אומוויסנדיגקייט אין די ענינים ביי די חסידישע אידן. | טייל משכילים האבן זיך בעיקר פארלייגט אויף די לערנונגען פון דקדוק און [[תנ"ך]]. און דערפאר הערשט א שטארקער אומוויסנדיגקייט אין די ענינים ביי די חסידישע אידן. | ||
| שורה 10: | שורה 11: | ||
אזעלכע האלטן אז דאס האט זיך ארויסגעוויזן אלס א גרויסער גרייז. ווען דווקא פון דייטשלאנד איז ארויסגעקומען דער גרעסטער אנטיסעמיטיזים וואס איז נאר אמאל געווען. און זאגאר משומדים און האלבע גויים האט מען אויך נישט פארשוינט. ווייל הלכה היא בידוע שעשיו שונא ליעקב, און ווען מען פראבירט זיך צו דערנענטערן צו אים שטויסט ער נאך מער אפ. | אזעלכע האלטן אז דאס האט זיך ארויסגעוויזן אלס א גרויסער גרייז. ווען דווקא פון דייטשלאנד איז ארויסגעקומען דער גרעסטער אנטיסעמיטיזים וואס איז נאר אמאל געווען. און זאגאר משומדים און האלבע גויים האט מען אויך נישט פארשוינט. ווייל הלכה היא בידוע שעשיו שונא ליעקב, און ווען מען פראבירט זיך צו דערנענטערן צו אים שטויסט ער נאך מער אפ. | ||
אין שנת [[ה'תרו]] איז געווען א גרויסע אסיפה אין דייטשלאנד וואו די גערמאנישע משכילים האבן מתיר געווען אז מען מעג חתונה האבן מיט גוים, אזעלכע האלטן אז דאס האט שפעטער געפירט צו א שוידערליכע התבוללות, אט די משכילים זענען געווען דער וועג ווייזער פאר די רעפארמער און קאנסערוואטיווע. און דערפאר איז היינט אזוי גרויס די ראטע ביי די רעפאמער וואס זיי האבן חתונה מיט גוים. | אין שנת [[ה'תרו|ה אלפים תר"ו]] איז געווען א גרויסע אסיפה אין דייטשלאנד וואו די גערמאנישע משכילים האבן מתיר געווען אז מען מעג חתונה האבן מיט גוים, אזעלכע האלטן אז דאס האט שפעטער געפירט צו א שוידערליכע התבוללות, אט די משכילים זענען געווען דער וועג ווייזער פאר די רעפארמער און קאנסערוואטיווע. און דערפאר איז היינט אזוי גרויס די ראטע ביי די רעפאמער וואס זיי האבן חתונה מיט גוים. | ||
א '''משכיל''' איז טייטש אן אויפגעקלערטער געלערנטער מענטש. | א '''משכיל''' איז טייטש אן אויפגעקלערטער געלערנטער מענטש. | ||
| שורה 18: | שורה 19: | ||
פון דעמאלטס אן רופט מען אן ביי די [[פרומע]] יודן, א מענטש וואס איז אויפגעקלערט און ער גייט נישט מיטן שפאן ווי די פרומע עהרליכע, ער איז א משכיל, אן אויפגעקלערטער. | פון דעמאלטס אן רופט מען אן ביי די [[פרומע]] יודן, א מענטש וואס איז אויפגעקלערט און ער גייט נישט מיטן שפאן ווי די פרומע עהרליכע, ער איז א משכיל, אן אויפגעקלערטער. | ||
== באקאנטע משכילים == | ==באקאנטע משכילים== | ||
* [[דוד פריזנהויזן]] (תקט"ז–תקפ"ח), דיין אין אונגארן, משכיל און מאטעמאטיקער | *[[דוד פריזנהויזן]] (תקט"ז–תקפ"ח), דיין אין אונגארן, משכיל און מאטעמאטיקער | ||
== זעט אויך == | ==זעט אויך== | ||
* [[אויפקלערונג]] | *[[אויפקלערונג]] | ||
* [[אלעקסאנדער צעדערבוים]] | *[[אלעקסאנדער צעדערבוים]] | ||
{{-}} | {{-}} | ||
== רעפערענצן == | ==רעפערענצן== | ||
{{רעפליסטע}} | {{רעפליסטע}} | ||
[[קאַטעגאָריע:אידישע באוועגונגען]] | [[קאַטעגאָריע:אידישע באוועגונגען]] | ||
[[קאַטעגאָריע:השכלה|*]] | [[קאַטעגאָריע:השכלה|*]] | ||
[[קאַטעגאָריע:משכילים|*]] | [[קאַטעגאָריע:משכילים|*]] | ||
[[קאַטעגאָריע:אויף יידיש]] | [[קאַטעגאָריע:אויף יידיש]] | ||
{{קרד/ויקי/יידיש}} | {{קרד/ויקי/יידיש}} | ||
[[he:תנועת ההשכלה היהודית]] | [[he:תנועת ההשכלה היהודית]] | ||