אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "רוי:וויליאמסבורג"
קפיצה לניווט
קפיצה לחיפוש
אין תקציר עריכה |
(←נאך) |
||
| (32 מיטלסטע ווערסיעס פון 7 באַניצער נישט געוויזן.) | |||
| שורה 46: | שורה 46: | ||
[[טעקע:Navyyard.jpg|קליין|250x250פיקס|דער נעיווי יארד אינדוסטריעלער געגנט וואס גרעניצט זיך מיט וויליאמסבורג]] | [[טעקע:Navyyard.jpg|קליין|250x250פיקס|דער נעיווי יארד אינדוסטריעלער געגנט וואס גרעניצט זיך מיט וויליאמסבורג]] | ||
[[טעקע:Willitznius.jpg|קליין|250x250פיקס|א טאוול אין גאס וואס רופט צו צניעותדיגער קליידונג]] | [[טעקע:Willitznius.jpg|קליין|250x250פיקס|א טאוול אין גאס וואס רופט צו צניעותדיגער קליידונג]] | ||
[[טעקע:Satmarwilli.jpg|קליין|250x250פיקס| | [[טעקע:Satmarwilli.jpg|קליין|250x250פיקס|[[רבי זלמן לייב טייטלבוים]] פון סאטמאר ביי א באגלייטן אויף די וויליאמסבורגער גאסן]] | ||
[[טעקע:1Zelda.jpg|קליין|340x340פיקס|דער באקאנטער וויליאמסבורגער געשעפטסמאן זעלדא פארטראכטערהייט]] | [[טעקע:1Zelda.jpg|קליין|340x340פיקס|דער באקאנטער וויליאמסבורגער געשעפטסמאן זעלדא פארטראכטערהייט]] | ||
== היסטאָריע == | == היסטאָריע == | ||
=== גרינדונג === | === גרינדונג === | ||
אין 1638, האָט די 'האָלענדישע מערב אינדיע פירמע' געקויפט דעם שטח פון די 'לענאַפּי נאַטיווע אַמעריקאַנער' וואָס האָבן פאַרנומען דעם שטח. אין 1661, האָט די פירמע געטשאַרטערד די שטאָט פון Boswijck, | אין 1638, האָט די 'האָלענדישע מערב אינדיע פירמע' געקויפט דעם שטח פון די 'לענאַפּי נאַטיווע אַמעריקאַנער' וואָס האָבן פאַרנומען דעם שטח. אין 1661, האָט די פירמע געטשאַרטערד די שטאָט פון Boswijck, אַריינגערעכנט לאַנד וואָס וועט שפּעטער ווערן וויליאַמסבורג. נאָכדעם וואָס די ענגלישע האָבן איבערגענומען ניו נעטהערלאַנד אין 1664, איז דער נאָמען פון דער שטאָט אַנגליזירט געוואָרן צו [[בושוויק]]. אין קאָלאָניאַלע צייטן, פלעגן דאָרפסלייט רופן די געגנט "בושוויק שאָר (ברעג)". דער נאָמען האָט אָנגעהאַלטן אומגעפער 140 יאָר. בושוויק שאָר איז אָפּגעהאַקט געוואָרן פון די אַנדערע דערפער אין בושוויק דורך 'בושוויק קריק' צום צפון און דורך 'קריפּפּלבוש', אַ געגנט פון דיק, באָגגי קשאַק לאַנד וואָס האָט זיך געצויגן פון 'וואָלאַבאָוט קריק' ביז צו 'נעווטאָוון קריק', צום דרום און מזרח. רעזידענטן פון בושוויק פלעגן רופן בושוויק שאָר "די סטראַנד (שנירל)". | ||
פאַרמערס און גערטנערס פון די אַנדערע בושוויק דערפער פלעגן שיקן זייערע סחורה צו 'בושוויק ברעג' אריבערגעפירט צו ווערן די מזרח טייך (איסט ריווער) צו [[ניו יאָרק סיטי]] | פאַרמערס און גערטנערס פון די אַנדערע בושוויק דערפער פלעגן שיקן זייערע סחורה צו 'בושוויק ברעג' אריבערגעפירט צו ווערן די מזרח טייך (איסט ריווער) צו [[ניו יאָרק סיטי]] פאַר פאַרקויף דורך אַ מאַרק אין די היינטיגע 'גראַנד סטריט'. די גינסטיגע אָרט פון בושוויק שאָר נאָענט צו ניו יארק סיטי האָט געפירט צו דער שאַפונג פון עטליכע פאַרמינג דיוועלאַפּמענטן. אין יאָר תקנ"ב (1802), האָט [[אומבאוועגליכע גיטער|גרונטייגנס]] ספּעקולאַנט ריטשאַרד מ. וואוּדהאל אָפּגעקויפט דרייצן אקער (53,000 מ²) אריבער די איסט ריווער. ער האט געלאזט קאלאנעל יונתן וויליאמס, אן אמעריקאנער [[אינזשעניר]], איבערקוקן די אייגנטום, און עס אַ נאָמען געגעבן ''וויליאמסבורג'' נאָך אים. | ||
=== נאך דער צווייטער וועלט־מלחמה=== | === נאך דער צווייטער וועלט־מלחמה=== | ||
אין וויליאמסבורג פלעגט קורסירן א טראלי "פון בערי ביז גערי", וואס האט זיך אנגעהויבן אין די ס' יארן דורך אברהם יהודה לעבאוויטש, א [[קאשוי ( | אין וויליאמסבורג פלעגט קורסירן א טראלי "פון בערי ביז גערי", וואס האט זיך אנגעהויבן אין די ס' יארן דורך אברהם יהודה לעבאוויטש, א [[קאשוי (חסידות)|קאשוי]] [[זאליס|סאטמארער]] חסיד און תלמיד, און פון דעם איז געבוירן געווארן די [[דבר יום ביומו]]. | ||
== באפעלקערונג == | == באפעלקערונג == | ||
די מערהייט איינוואוינער היינט צו טאג זענען [[חסידות|חסידישע]] אידן מערסטנס [[אונגארן|אונגארישע]] אפשטאמיגע וואס האבן זיך אהערגעצויגען אין די יארן נאך דער [[צווייטער וועלט מלחמה]]. אויך וואוינען דארטן א באדייטנדע צאל אפשטאמיגע פון [[פארטא ריקא]], [[שווארצע]] און [[ארטיסטן]]. | די מערהייט איינוואוינער היינט צו טאג זענען [[חסידות|חסידישע]] אידן מערסטנס [[אונגארן|אונגארישע]] אפשטאמיגע וואס האבן זיך אהערגעצויגען אין די יארן נאך דער [[צווייטער וועלט מלחמה]]. אויך וואוינען דארטן א באדייטנדע צאל אפשטאמיגע פון [[פארטא ריקא]], [[שווארצע]] און [[ארטיסטן]]. | ||
די אידישע באפעלקערונג אין וויליאמסבורג זענען צוטיילט צו א באדייטענדע צאל געמיינדעס. די גרעסטע געמיינדע איז [[סאטמאר ( | די אידישע באפעלקערונג אין וויליאמסבורג זענען צוטיילט צו א באדייטענדע צאל געמיינדעס. די גרעסטע געמיינדע איז [[סאטמאר (חסידות)|סאטמאר]], וואס איז היינט צוטאגס צוטיילט צווישן די צוויי גרויסע פראקציעס, די [[ארונים]] און די [[זאלוינים]]. ווי אויך זענען דא דארטן די גרעסערע קהילות ווי [[פאפא (חסידות)|פאפא]], [[וויזשניץ (חסידות)|וויזשניץ]], [[קראלי]], [[ספינקא (חסידות)|ספינקא]], [[קלויזענבורג]], וויען, נייטרא, [[קראסנא]], [[קהילת צעהלים|צעהלים]], [[קהילת שאפראן|שאפראן]], [[דינוב]], [[סקווירא (חסידות)|סקווירא]], [[בעלזא]], [[בעלז-מאכניווקע]] און נאך. טייל פון די האבן אייגענע [[שול]]ן, [[תלמוד תורה]]'ס פאר יונגלעך, [[שולע]]ס פאר מיידלעך און [[קעמפס]] אין די [[קעטסקילס]] פארן זומער. א טייל האבן אויך אייגענע [[מקוה]]'ס, זאלן, [[מצה בעקעריי]]ען, און פארשידענע ערליי אינסטיטוציעס וואס פעלט זיך אויס צום אידישן לעבן. | ||
== וויליאמסבורג אין נומערן == | == וויליאמסבורג אין נומערן == | ||
| שורה 69: | שורה 67: | ||
* קרוב צו 36,000 קינדער לערנען אין די חדרים, ישיבות און מיידל שולעס אין שטאט. | * קרוב צו 36,000 קינדער לערנען אין די חדרים, ישיבות און מיידל שולעס אין שטאט. | ||
== | == גרעניצן פון דער אידישער געגנט == | ||
פון [[מערב]] זייט לויפט קענט עוועניו, פון מזרח און צפון לויפט [[שיף]] די [[בראדוועי]] גאס. און פון דרום ווערט היינט צוטאגס פארעכענט לאפאיעט עוועניו די גרעניץ. | פון [[מערב]] זייט לויפט קענט עוועניו, פון מזרח און צפון לויפט [[שיף]] די [[בראדוועי]] גאס. און פון דרום ווערט היינט צוטאגס פארעכענט לאפאיעט עוועניו די גרעניץ. | ||
== די פאַרשידענע געגנטער פון וויליאַמסבורג == | == די פאַרשידענע געגנטער פון וויליאַמסבורג == | ||
גרויס־וויליאַמסבורג איז | גרויס־וויליאַמסבורג איז איינגעטיילט אין פאַרשידענע קוואַרטאַלן, אָנהייבנדיק פון דעם סאַוט-סייד געגנט וואָס באַשטייט בעיקר פון די סאוט 8 און סאוט 9 גאסן באוואוינט בעיקר דורך מיטל-יעריגע אידן, דערנאך די געגנט פון קליימער סטריט - וואס רעכנט אריין פילע שטאטישע פראדזשעקטס - ביז די [[הייוועי]], דערנאך אריבער די הייוועי - ווי עס געפונט זיך די גרעסטע טייל פון וויליאמסבורג - וואס איז אויסגעבויט מיט אנגעפולטע גאסן פון בראונ-סטאון הייזער, דערנאך קומט די נייע געגנט וואס האט ערשט אנגעהויבן באוואוינט ווערן בערך תש"ס נאך וואס די קאמערציאלע פאבריקן האבן זיך אוועקגעצויגן פון דארט און אויף זייער ארט איז אויפגעקומען פילע גרויסע וואוינונג געביידעס (א גרויס טייל דערפון געבויט דורך דער [[ראבסקי גרופע]]), דער דאזיגער געגנט הייבט זיך אן בערך פון וואלאבאוט סטריט וואו עס געפונען זיך גאר אסאך געשעפטן, און ציעט זיך פאר פילע לאנגע גאסן אראפ ביז לאפאיעט עוועניו וואס דאס ווערט גערופן "ניי וויליאמסבורג". דערנאך איז דא א נייע געגנט וואס האט לעצטנס אנגעהויבן ווערן מער באוואוינט, די טרופ געגנט, וואס ציעט זיך היינט-צוטאגס אראפ מארסי עוועניו און טאמפקינס ביז פולאסקי סטריט נעבן דעם [[האום דיפאו]] געשעפט. | ||
== באַוואוסטע | == באַוואוסטע פּערזענליכקייטן == | ||
=== רבנים === | === רבנים === | ||
==== געוועזענע ==== | ==== געוועזענע ==== | ||
* | * [[רבי חיים אברהם דוב בער לעווין]] הכהן (1859/1860 - 1938), באַקאַנט ווי "דער מלאך", גרינדער פון די [[מלאכים]] (חסידישע גרופּע). | ||
* | * [[רבי יואל טייטלבוים]] (1888-1979, תשל"ט), סאטמאר [[רב]] און [[אדמו"ר]] | ||
* | * [[רבי יוסף גרינוואלד]], [[פאפא]] רב און אדמו"ר | ||
* | * [[רבי יונתן שטייף]] (1877–1958), רב פון קהל [[עדת יראים וויען]] אין וויליאמסבורג, געגרינדעט דורך ניו יארק ארטאדאקסישע אידן וועלכע זענען געקומען פון [[וויען]]; באַקאַנט ווי דער "וויענער רב" | ||
* | * [[רבי שמעון ישראל פאזען]] אב"ד שאפראן | ||
* | * [[רבי לוי יצחק גרינוואלד]] אב"ד צעהלים | ||
* | * [[רבי יקותיאל יהודה האלבערשטאם]] (1905-1994), גרינדער רבי פון דער חסידישער דינאסטיע פון [[צאנז-קלויזענבורג]] | ||
*רבי משה בער וויינבערגער אב’’ד פאיע | *רבי משה בער וויינבערגער אב’’ד פאיע | ||
* | * [[רבי משה טייטלבוים]] (1914-2006, תשס"ו) סאטמאר רבי | ||
* | * [[רבי הערשעלע ספינקער]] | ||
* | * [[רבי יחזקאל שרגא מערץ]] אב"ד תולעת יעקב | ||
* | * [[רבי מרדכי האגער]] (1922-2018), גרינדער און אדמו"ר פון דער [[וויזשניץ]] חסידישער הויף פון מאָנסי במשך 46 יאָר | ||
* | * [[רבי יעקב לעבאוויטש]] אב"ד קאפיש | ||
* | * [[רבי אלעזר שפירא (ג)|רבי אלעזר שפירא]] אב"ד [[קיוויאשד]] | ||
* | * [[רבי משה האלבערשטאם (קיוויאשד)|משה האלבערשטאם]] אב"ד קיוויאשד | ||
* | * [[רבי אשר אנשיל קרויז]] מראצפערט | ||
* | * [[רבי אלחנן יוסף הערצמאן]] מגדולי בעלי המוסר | ||
* | * [[רבי פישל הערשקאוויטש]] (1922-2017, תשע"ז), [[האליין|האליינער]] רב, דיין אין קלוינבורגער קהילה, און א [[פוסק]] | ||
* | * [[רבי אהרן גד כ"ץ]] אב"ד קאפיש | ||
* | * [[רבי חיים דוד לייבאָוויץ]] (1889-1941), גרינדער און ערשטע ראש ישיבה פון דער 'ראבינער סעמינאַר פון אַמעריקע', היינט באוואוסט אלס "[[ישיבת חפץ חיים]]", אין וויליאמסבורג. | ||
* | * [[רבי שרגא פייוול מענדלאוויטש]] (1886–1948), גרינדער פון [[תורה ודעת]] און [[תורה ומסורה]] | ||
* | * [[רבי אליעזר זוסיא פארטוגאל]] (1898-1982), דער ערשטער [[סקולען (חסידות)|סקולענער]] רבי | ||
* | * [[רבי ישראל שפירא]] (1889-1989), [[בלוזשאָוו]]ער רבי, מיטגליד פון [[מועצת גדולי התורה]] | ||
* | * [[רבי יעקב יוסף טווערסקי]] (1899-1968), אדמו"ר פון [[סקווירא]] | ||
* | * [[רבי ישראל חיים מנשה פרידמאן]] ראב"ד סאטמאר | ||
==== היינטיגע ==== | ==== היינטיגע ==== | ||
* | * [[רבי זלמן לייב טייטלבוים]] (געב' 1951), איינער פון צוויי גרויסע רבי'ס פון סאטמאר, און דער דריטער זון פון משה טייטלבוים, | ||
* | * [[רבי מענדעלע טייטלבוים|מענדל טייטלבוים]] אב"ד [[סאטמאר (חסידות)|סאטמאר]] | ||
* | * [[רבי יעקב יחזקיה גרינוואלד (ב)|יעקב יחזקיה גרינוואלד]], [[פאפא]] רבי | ||
* | * [[רבי אשר אנטשיל כ"ץ]], וויענער רב | ||
* | * [[רבי יוסף משה גרינוואלד]] אב"ד צעהלים | ||
* | * [[רבי יצחק יוחנן האגער]] אדמו"ר פון וויזניץ וויליאמסבורג | ||
*רבי שלמה לייב וויינבערגער אב’’ד פאיע און דומ’’ץ סאטמאר | *רבי שלמה לייב וויינבערגער אב’’ד פאיע און דומ’’ץ סאטמאר | ||
*רבי זלמן לייב פילאפ דומ’’ץ סאטמאר | *רבי זלמן לייב פילאפ דומ’’ץ סאטמאר | ||
*רבי לייבוש פרידמאן דומ’’ץ סאטמאר | *רבי לייבוש פרידמאן דומ’’ץ סאטמאר | ||
* | * [[רבי נפתלי הורוויץ (וויליאמסבורג)|נפתלי הורוויץ]] אדמו"ר פון [[קראלי]] | ||
*רבי יצחק אייזיק הורוויץ אדמו’’ר פון תולדות צבי ספינקא | *רבי יצחק אייזיק הורוויץ אדמו’’ר פון תולדות צבי ספינקא | ||
* | * [[רבי יצחק יעקב ראבינאוויטש (דינוב)|יצחק יעקב ראבינאוויטש]] אב"ד דינוב | ||
* | * [[רבי יצחק מאשקאוויטש]] אבד"ק מדר"ש חמ"ד נייטרא וויליאמסבורג | ||
* | * [[רבי טודרוס זילבער]] אב"ד יאוואזשנא | ||
* | * [[רבי חיים מערץ]] אב"ד [[תולעת יעקב]] | ||
* | * [[רבי שלמה לייב וויינבערגער]] אב"ד פאיע | ||
* | * [[רבי זלמן לייב פילאפ]] חבר בד"צ [[התאחדות הרבנים]] ובד"צ [[סאטמאר (חסידות)|סאטמאר]] | ||
* רבי יצחק אייזיק אייכנשטיין אב"ד גאלאנטא וחבר [[התאחדות הרבנים]] | * רבי יצחק אייזיק אייכנשטיין אב"ד גאלאנטא וחבר [[התאחדות הרבנים]] | ||
* רבי ישראל מענדל שווארטץ אב"ד לאשאנץ | * רבי ישראל מענדל שווארטץ אב"ד לאשאנץ | ||
| שורה 149: | שורה 127: | ||
==== געוועזענע ==== | ==== געוועזענע ==== | ||
* [[זכריה דערשאוויץ]] (1859-1921), גרינדער פון איינע פון די ערשטע אידישע קהילות אין אמעריקע און די ערשטע חסידישע שוהל אין וויליאמסבורג | * [[זכריה דערשאוויץ]] (1859-1921), גרינדער פון איינע פון די ערשטע אידישע קהילות אין אמעריקע און די ערשטע חסידישע שוהל אין וויליאמסבורג | ||
* ר' [[יום-טוב עהרליך]] (1914–1990), באַרימטער חסידישער מוזיקער, קאָמפּאָזיטאָר, ליריסיסט, רעקאָרדינג קינסטלער, און פּאָפּולער | * ר' [[יום-טוב עהרליך]] (1914–1990), באַרימטער חסידישער מוזיקער, קאָמפּאָזיטאָר, ליריסיסט, רעקאָרדינג קינסטלער, און פּאָפּולער פאַרוויילער, באַקאַנט פאַר זיינע פּאָפּולערע ייִדישע מוזיק אלבומס. איינע פון זיינע מערסט באקאנטע פאָלקס לידער איז "וויליאמסבורג", א ליד וועגן חסידיש וויליאמסבורג אין די 1950ער. | ||
* [[באגסי סיגעל|בנימין "באגסי" סיגעל]] - מערקווירדיגער באַנדיט, וואָס האט געשאפן די [[לאַס וועגאַס]] פּאַס (געבוירן אין וויליאמסבורג) | * [[באגסי סיגעל|בנימין "באגסי" סיגעל]] - מערקווירדיגער באַנדיט, וואָס האט געשאפן די [[לאַס וועגאַס]] פּאַס (געבוירן אין וויליאמסבורג) | ||
* [[אליעזר קעסטנבוים]], [[גרונטייגנס]] דעוועלאָפּער, גרינדער און טשערמאַן פון 'פאָרטיס פראפערטי גרופע' אין ניו יארק סיטי | * [[אליעזר קעסטנבוים]], [[גרונטייגנס]] דעוועלאָפּער, גרינדער און טשערמאַן פון 'פאָרטיס פראפערטי גרופע' אין ניו יארק סיטי | ||
| שורה 171: | שורה 149: | ||
== אין פאָלקס קולטור == | == אין פאָלקס קולטור == | ||
* ר' [[יום טוב עהרליך]] אין א ניגון אויף זיין [[יידיש נחת ( | * ר' [[יום טוב עהרליך]] אין א ניגון אויף זיין [[יידיש נחת (אלבום)|יידיש נחת קאסעטע]] באזינגט די אידישע שטאט וויליאמסבורג אין זיינע צייטן, און לייגט עס אראפ מיט הערליכע פארבן, ווי עס ווירבלט אידישקייט אין אלע ווינקלען, תלמודי תורה און ישיבות, אפילו דאקטוירים, לויערס, אלעס איז עהרליך און פרום, די פרויען [[צניעות]]'דיג. ער פארציילט פון אלע אידישע קהילות וואס עקזיסטירן דארט, יעדער לויט זיין מנהג און שורש, און פארגעסט נישט צו פארציילן פון זיין [[סטאלין (חסידות)|סטאלינ]]ער ביהמ"ד: | ||
{{ציטירן|תוכן=... ביים קלויזענבורגען הייסע טרערן,<br>טיפע קרעכצן ביי דעם סקווירא'ן,<br>און די סטאלינע מיט געשרייען,<br>און סאטמאר האט מען נאכנישט אנגעפאנגען,<br>ערשט איז מען אין מקוה געגאנגען,<br>און ביי די וויזניצ'ע טרינקט מען שוין לחיים...}} | {{ציטירן|תוכן=... ביים קלויזענבורגען הייסע טרערן,<br>טיפע קרעכצן ביי דעם סקווירא'ן,<br>און די סטאלינע מיט געשרייען,<br>און סאטמאר האט מען נאכנישט אנגעפאנגען,<br>ערשט איז מען אין מקוה געגאנגען,<br>און ביי די וויזניצ'ע טרינקט מען שוין לחיים...}} | ||
== | ==דרויסנדיגע לינקס== | ||
=== בילדער פון וויליאמסבורג === | === בילדער פון וויליאמסבורג === | ||
* [http://5starfinephotography.zenfolio.com/p871365782 בילדער פון אידן אין וויליאמסבורג] | * [http://5starfinephotography.zenfolio.com/p871365782 בילדער פון אידן אין וויליאמסבורג] | ||
| שורה 180: | שורה 158: | ||
* [http://www.nyc-architecture.com/WBG/wbg-history.htm wbg-history וומס"ב היסטאריע אין בילדער] | * [http://www.nyc-architecture.com/WBG/wbg-history.htm wbg-history וומס"ב היסטאריע אין בילדער] | ||
=== | === פילמס און ביכער וועגן וויליאמסבורג === | ||
* א פילם פון [[חסיד]]ישע [[ייד|ייִדן]] פון יאר תשנ"ז [http://www.pbs.org/alifeapart A Life Apart, Hasidism in America] | * א פילם פון [[חסיד]]ישע [[ייד|ייִדן]] פון יאר תשנ"ז [http://www.pbs.org/alifeapart A Life Apart, Hasidism in America] | ||
* א בוך פון [[חסיד]]ישע [[ייד|ייִדן]] [http://www.amazon.com/Hasidic-People-Place-New-World/dp/0674381165 Hasidic People: A Place in the New World] | * א בוך פון [[חסיד]]ישע [[ייד|ייִדן]] [http://www.amazon.com/Hasidic-People-Place-New-World/dp/0674381165 Hasidic People: A Place in the New World] | ||
*A FORTRESS IN BROOKLYN, Race, Real Estate, and the Making of Hasidic Williamsburg {{ISBN|978-0300231090}} | |||
=== נאך === | === נאך === | ||
* | * {{אייוועלט|6870|וויליאמסבורג און איר היסטאריע}} | ||
* וויליאמסבורג ארד [http://wburg.com/about.html WBURG] | * וויליאמסבורג ארד [http://wburg.com/about.html WBURG] | ||
* וויליאמסבורג פארשידענארטיגס [http://www.billburg.com Billburg] | * וויליאמסבורג פארשידענארטיגס [http://www.billburg.com Billburg] | ||
| שורה 191: | שורה 170: | ||
* [http://www.brooklynpubliclibrary.org/ourbrooklyn/williamsburg Our Brooklyn-Williamsburg] | * [http://www.brooklynpubliclibrary.org/ourbrooklyn/williamsburg Our Brooklyn-Williamsburg] | ||
* בילדער פון אמאליגן חסידיש לעבן אין וומס"ב [http://www.brooklynpubliclibrary.org/ourbrooklyn/williamsburg/herzberg-photo.jsp Herzberg Photos] | * בילדער פון אמאליגן חסידיש לעבן אין וומס"ב [http://www.brooklynpubliclibrary.org/ourbrooklyn/williamsburg/herzberg-photo.jsp Herzberg Photos] | ||
*{{NYT|ARI L. GOLDMAN|THE TALK OF WILLIAMSBURG; HASIDIC ENCLAVE: A STEP BACK TO OLDER VALUES :|1986/07/07/nyregion/the-talk-of-williamsburg-hasidic-enclave-a-step-back-to-older-values.html|July 7, 1986}} | |||
=== עירוב === | === עירוב === | ||
| שורה 204: | שורה 184: | ||
[[קאַטעגאָריע:וויליאמסבורג|*]] | [[קאַטעגאָריע:וויליאמסבורג|*]] | ||
[[קאַטעגאָריע:סאטמאר]] | [[קאַטעגאָריע:סאטמאר]] | ||
[[קאַטעגאָריע:אידישע | [[קאַטעגאָריע:אידישע ישובים]] | ||
[[קאַטעגאָריע:אויף יידיש]] | |||
{{קרד/ויקי/יידיש}} | |||
[[he:ויליאמסבורג (ברוקלין)]] | |||
יעצטיגע רעוויזיע זינט 21:07, 22 יולי 2024
| ||||||||||||
וויליאַמסבורג (ענגליש: Williamsburg) איז אַ געגנט אין צפון ברוקלין, ניו-יאָרק, צופוסנס פונעם וויליאַמסבורג בריק וואָס פירט קיין מאַנהעטן. עס האָט אַ גרויסע געמיינדע פון חסידישע אידן.
רבי זלמן לייב טייטלבוים פון סאטמאר ביי א באגלייטן אויף די וויליאמסבורגער גאסן
היסטאָריע
גרינדונג
אין 1638, האָט די 'האָלענדישע מערב אינדיע פירמע' געקויפט דעם שטח פון די 'לענאַפּי נאַטיווע אַמעריקאַנער' וואָס האָבן פאַרנומען דעם שטח. אין 1661, האָט די פירמע געטשאַרטערד די שטאָט פון Boswijck, אַריינגערעכנט לאַנד וואָס וועט שפּעטער ווערן וויליאַמסבורג. נאָכדעם וואָס די ענגלישע האָבן איבערגענומען ניו נעטהערלאַנד אין 1664, איז דער נאָמען פון דער שטאָט אַנגליזירט געוואָרן צו בושוויק. אין קאָלאָניאַלע צייטן, פלעגן דאָרפסלייט רופן די געגנט "בושוויק שאָר (ברעג)". דער נאָמען האָט אָנגעהאַלטן אומגעפער 140 יאָר. בושוויק שאָר איז אָפּגעהאַקט געוואָרן פון די אַנדערע דערפער אין בושוויק דורך 'בושוויק קריק' צום צפון און דורך 'קריפּפּלבוש', אַ געגנט פון דיק, באָגגי קשאַק לאַנד וואָס האָט זיך געצויגן פון 'וואָלאַבאָוט קריק' ביז צו 'נעווטאָוון קריק', צום דרום און מזרח. רעזידענטן פון בושוויק פלעגן רופן בושוויק שאָר "די סטראַנד (שנירל)".
פאַרמערס און גערטנערס פון די אַנדערע בושוויק דערפער פלעגן שיקן זייערע סחורה צו 'בושוויק ברעג' אריבערגעפירט צו ווערן די מזרח טייך (איסט ריווער) צו ניו יאָרק סיטי פאַר פאַרקויף דורך אַ מאַרק אין די היינטיגע 'גראַנד סטריט'. די גינסטיגע אָרט פון בושוויק שאָר נאָענט צו ניו יארק סיטי האָט געפירט צו דער שאַפונג פון עטליכע פאַרמינג דיוועלאַפּמענטן. אין יאָר תקנ"ב (1802), האָט גרונטייגנס ספּעקולאַנט ריטשאַרד מ. וואוּדהאל אָפּגעקויפט דרייצן אקער (53,000 מ²) אריבער די איסט ריווער. ער האט געלאזט קאלאנעל יונתן וויליאמס, אן אמעריקאנער אינזשעניר, איבערקוקן די אייגנטום, און עס אַ נאָמען געגעבן וויליאמסבורג נאָך אים.
נאך דער צווייטער וועלט־מלחמה
אין וויליאמסבורג פלעגט קורסירן א טראלי "פון בערי ביז גערי", וואס האט זיך אנגעהויבן אין די ס' יארן דורך אברהם יהודה לעבאוויטש, א קאשוי סאטמארער חסיד און תלמיד, און פון דעם איז געבוירן געווארן די דבר יום ביומו.
באפעלקערונג
די מערהייט איינוואוינער היינט צו טאג זענען חסידישע אידן מערסטנס אונגארישע אפשטאמיגע וואס האבן זיך אהערגעצויגען אין די יארן נאך דער צווייטער וועלט מלחמה. אויך וואוינען דארטן א באדייטנדע צאל אפשטאמיגע פון פארטא ריקא, שווארצע און ארטיסטן.
די אידישע באפעלקערונג אין וויליאמסבורג זענען צוטיילט צו א באדייטענדע צאל געמיינדעס. די גרעסטע געמיינדע איז סאטמאר, וואס איז היינט צוטאגס צוטיילט צווישן די צוויי גרויסע פראקציעס, די ארונים און די זאלוינים. ווי אויך זענען דא דארטן די גרעסערע קהילות ווי פאפא, וויזשניץ, קראלי, ספינקא, קלויזענבורג, וויען, נייטרא, קראסנא, צעהלים, שאפראן, דינוב, סקווירא, בעלזא, בעלז-מאכניווקע און נאך. טייל פון די האבן אייגענע שולן, תלמוד תורה'ס פאר יונגלעך, שולעס פאר מיידלעך און קעמפס אין די קעטסקילס פארן זומער. א טייל האבן אויך אייגענע מקוה'ס, זאלן, מצה בעקערייען, און פארשידענע ערליי אינסטיטוציעס וואס פעלט זיך אויס צום אידישן לעבן.
וויליאמסבורג אין נומערן
- אין וויליאמסבורג וואוינען אין 2018 ארום 18,000 משפחות.
- די צענזוס פון יאר 2010 האט געפונען ארום 80,000 נפשות אין וויליאמסבורג.
- קרוב צו 36,000 קינדער לערנען אין די חדרים, ישיבות און מיידל שולעס אין שטאט.
גרעניצן פון דער אידישער געגנט
פון מערב זייט לויפט קענט עוועניו, פון מזרח און צפון לויפט שיף די בראדוועי גאס. און פון דרום ווערט היינט צוטאגס פארעכענט לאפאיעט עוועניו די גרעניץ.
די פאַרשידענע געגנטער פון וויליאַמסבורג
גרויס־וויליאַמסבורג איז איינגעטיילט אין פאַרשידענע קוואַרטאַלן, אָנהייבנדיק פון דעם סאַוט-סייד געגנט וואָס באַשטייט בעיקר פון די סאוט 8 און סאוט 9 גאסן באוואוינט בעיקר דורך מיטל-יעריגע אידן, דערנאך די געגנט פון קליימער סטריט - וואס רעכנט אריין פילע שטאטישע פראדזשעקטס - ביז די הייוועי, דערנאך אריבער די הייוועי - ווי עס געפונט זיך די גרעסטע טייל פון וויליאמסבורג - וואס איז אויסגעבויט מיט אנגעפולטע גאסן פון בראונ-סטאון הייזער, דערנאך קומט די נייע געגנט וואס האט ערשט אנגעהויבן באוואוינט ווערן בערך תש"ס נאך וואס די קאמערציאלע פאבריקן האבן זיך אוועקגעצויגן פון דארט און אויף זייער ארט איז אויפגעקומען פילע גרויסע וואוינונג געביידעס (א גרויס טייל דערפון געבויט דורך דער ראבסקי גרופע), דער דאזיגער געגנט הייבט זיך אן בערך פון וואלאבאוט סטריט וואו עס געפונען זיך גאר אסאך געשעפטן, און ציעט זיך פאר פילע לאנגע גאסן אראפ ביז לאפאיעט עוועניו וואס דאס ווערט גערופן "ניי וויליאמסבורג". דערנאך איז דא א נייע געגנט וואס האט לעצטנס אנגעהויבן ווערן מער באוואוינט, די טרופ געגנט, וואס ציעט זיך היינט-צוטאגס אראפ מארסי עוועניו און טאמפקינס ביז פולאסקי סטריט נעבן דעם האום דיפאו געשעפט.
באַוואוסטע פּערזענליכקייטן
רבנים
געוועזענע
- רבי חיים אברהם דוב בער לעווין הכהן (1859/1860 - 1938), באַקאַנט ווי "דער מלאך", גרינדער פון די מלאכים (חסידישע גרופּע).
- רבי יואל טייטלבוים (1888-1979, תשל"ט), סאטמאר רב און אדמו"ר
- רבי יוסף גרינוואלד, פאפא רב און אדמו"ר
- רבי יונתן שטייף (1877–1958), רב פון קהל עדת יראים וויען אין וויליאמסבורג, געגרינדעט דורך ניו יארק ארטאדאקסישע אידן וועלכע זענען געקומען פון וויען; באַקאַנט ווי דער "וויענער רב"
- רבי שמעון ישראל פאזען אב"ד שאפראן
- רבי לוי יצחק גרינוואלד אב"ד צעהלים
- רבי יקותיאל יהודה האלבערשטאם (1905-1994), גרינדער רבי פון דער חסידישער דינאסטיע פון צאנז-קלויזענבורג
- רבי משה בער וויינבערגער אב’’ד פאיע
- רבי משה טייטלבוים (1914-2006, תשס"ו) סאטמאר רבי
- רבי הערשעלע ספינקער
- רבי יחזקאל שרגא מערץ אב"ד תולעת יעקב
- רבי מרדכי האגער (1922-2018), גרינדער און אדמו"ר פון דער וויזשניץ חסידישער הויף פון מאָנסי במשך 46 יאָר
- רבי יעקב לעבאוויטש אב"ד קאפיש
- רבי אלעזר שפירא אב"ד קיוויאשד
- משה האלבערשטאם אב"ד קיוויאשד
- רבי אשר אנשיל קרויז מראצפערט
- רבי אלחנן יוסף הערצמאן מגדולי בעלי המוסר
- רבי פישל הערשקאוויטש (1922-2017, תשע"ז), האליינער רב, דיין אין קלוינבורגער קהילה, און א פוסק
- רבי אהרן גד כ"ץ אב"ד קאפיש
- רבי חיים דוד לייבאָוויץ (1889-1941), גרינדער און ערשטע ראש ישיבה פון דער 'ראבינער סעמינאַר פון אַמעריקע', היינט באוואוסט אלס "ישיבת חפץ חיים", אין וויליאמסבורג.
- רבי שרגא פייוול מענדלאוויטש (1886–1948), גרינדער פון תורה ודעת און תורה ומסורה
- רבי אליעזר זוסיא פארטוגאל (1898-1982), דער ערשטער סקולענער רבי
- רבי ישראל שפירא (1889-1989), בלוזשאָווער רבי, מיטגליד פון מועצת גדולי התורה
- רבי יעקב יוסף טווערסקי (1899-1968), אדמו"ר פון סקווירא
- רבי ישראל חיים מנשה פרידמאן ראב"ד סאטמאר
היינטיגע
- רבי זלמן לייב טייטלבוים (געב' 1951), איינער פון צוויי גרויסע רבי'ס פון סאטמאר, און דער דריטער זון פון משה טייטלבוים,
- מענדל טייטלבוים אב"ד סאטמאר
- יעקב יחזקיה גרינוואלד, פאפא רבי
- רבי אשר אנטשיל כ"ץ, וויענער רב
- רבי יוסף משה גרינוואלד אב"ד צעהלים
- רבי יצחק יוחנן האגער אדמו"ר פון וויזניץ וויליאמסבורג
- רבי שלמה לייב וויינבערגער אב’’ד פאיע און דומ’’ץ סאטמאר
- רבי זלמן לייב פילאפ דומ’’ץ סאטמאר
- רבי לייבוש פרידמאן דומ’’ץ סאטמאר
- נפתלי הורוויץ אדמו"ר פון קראלי
- רבי יצחק אייזיק הורוויץ אדמו’’ר פון תולדות צבי ספינקא
- יצחק יעקב ראבינאוויטש אב"ד דינוב
- רבי יצחק מאשקאוויטש אבד"ק מדר"ש חמ"ד נייטרא וויליאמסבורג
- רבי טודרוס זילבער אב"ד יאוואזשנא
- רבי חיים מערץ אב"ד תולעת יעקב
- רבי שלמה לייב וויינבערגער אב"ד פאיע
- רבי זלמן לייב פילאפ חבר בד"צ התאחדות הרבנים ובד"צ סאטמאר
- רבי יצחק אייזיק אייכנשטיין אב"ד גאלאנטא וחבר התאחדות הרבנים
- רבי ישראל מענדל שווארטץ אב"ד לאשאנץ
- רבי יצחק מרדכי בראך, אב"ד דאבשינא
עמך אידן
געוועזענע
- זכריה דערשאוויץ (1859-1921), גרינדער פון איינע פון די ערשטע אידישע קהילות אין אמעריקע און די ערשטע חסידישע שוהל אין וויליאמסבורג
- ר' יום-טוב עהרליך (1914–1990), באַרימטער חסידישער מוזיקער, קאָמפּאָזיטאָר, ליריסיסט, רעקאָרדינג קינסטלער, און פּאָפּולער פאַרוויילער, באַקאַנט פאַר זיינע פּאָפּולערע ייִדישע מוזיק אלבומס. איינע פון זיינע מערסט באקאנטע פאָלקס לידער איז "וויליאמסבורג", א ליד וועגן חסידיש וויליאמסבורג אין די 1950ער.
- בנימין "באגסי" סיגעל - מערקווירדיגער באַנדיט, וואָס האט געשאפן די לאַס וועגאַס פּאַס (געבוירן אין וויליאמסבורג)
- אליעזר קעסטנבוים, גרונטייגנס דעוועלאָפּער, גרינדער און טשערמאַן פון 'פאָרטיס פראפערטי גרופע' אין ניו יארק סיטי
- ר' איצא גליק פון התאחדות הרבנים
היינטיגע
- משה דוד נידערמאן
- ארי' לייב גלאנץ
- נפתלי משה אינדיג
- ר' אברהם שלמה יאווא
- אלען דערשאוויץ (געבוירן 1938) - אַדוואָקאַט, יוריסט און פּאָליטישער קאָמענטאַטאָר
- שמעון דושינסקי, מיט-באַזיצער פון דער ראבסקי גרופע אין ניו יארק מיט זיין שותף, יצחק ראבינאוויטש
- יואל גאלדמאן, גרינדער פון דער ברוקלין אנטוויקלונג פירמע, 'אלל ייער מענעזשמענט' (אגאנץ יאר פארוואלטונג)
- איצי האגער, גרינדער פון דער ניו יאָרק סיטי 'קאָרנעל ריאַלטי פאַרוואַלטונג'
- משה פרידמאן (גבאי)
באקאנטע סטרוקטורן
אין פאָלקס קולטור
- ר' יום טוב עהרליך אין א ניגון אויף זיין יידיש נחת קאסעטע באזינגט די אידישע שטאט וויליאמסבורג אין זיינע צייטן, און לייגט עס אראפ מיט הערליכע פארבן, ווי עס ווירבלט אידישקייט אין אלע ווינקלען, תלמודי תורה און ישיבות, אפילו דאקטוירים, לויערס, אלעס איז עהרליך און פרום, די פרויען צניעות'דיג. ער פארציילט פון אלע אידישע קהילות וואס עקזיסטירן דארט, יעדער לויט זיין מנהג און שורש, און פארגעסט נישט צו פארציילן פון זיין סטאלינער ביהמ"ד:
... ביים קלויזענבורגען הייסע טרערן,
טיפע קרעכצן ביי דעם סקווירא'ן,
און די סטאלינע מיט געשרייען,
און סאטמאר האט מען נאכנישט אנגעפאנגען,
ערשט איז מען אין מקוה געגאנגען,
און ביי די וויזניצ'ע טרינקט מען שוין לחיים...
דרויסנדיגע לינקס
בילדער פון וויליאמסבורג
- בילדער פון אידן אין וויליאמסבורג
- בילדער פון אמאליגן וויליאמסבורג אויף אייוועלט
- wbg-history וומס"ב היסטאריע אין בילדער
פילמס און ביכער וועגן וויליאמסבורג
- א פילם פון חסידישע ייִדן פון יאר תשנ"ז A Life Apart, Hasidism in America
- א בוך פון חסידישע ייִדן Hasidic People: A Place in the New World
- A FORTRESS IN BROOKLYN, Race, Real Estate, and the Making of Hasidic Williamsburg ISBN 978-0300231090
נאך
- "וויליאמסבורג און איר היסטאריע", אשכול אויף אייוועלט
- וויליאמסבורג ארד WBURG
- וויליאמסבורג פארשידענארטיגס Billburg
- וויליאמסבורג מאגאזין Free Willamsburg
- Our Brooklyn-Williamsburg
- בילדער פון אמאליגן חסידיש לעבן אין וומס"ב Herzberg Photos
- ARI L. GOLDMAN, THE TALK OF WILLIAMSBURG; HASIDIC ENCLAVE: A STEP BACK TO OLDER VALUES :, New York Times, July 7, 1986 (
ארכיוו)
עירוב
- https://web.archive.org/web/20160822114923/http://www.israel613.com/books/CHAI_ANOCHI_LEOLAM_ERUV-H.pdf
- http://www.brooklyneruvfacts.blogspot.com
רעפערענצן
| געגנטן פון ברוקלין |
|
בארא פארק · בושוויק · בעדפארד סטייוועסענט · בּענסאנהורסט · ברייטאן ביטש · גרינפאנט · פארט גרין · וויליאמסבורג · קאנארסי · סי געיט · מיל בייסן · סטארעט סיטי · שיפסהעד ביי · קאני איילענד · פלעטבוש · מידוואוד · פארק סלאופ · פראספעקט פארק · דאונטאון ברוקלין · סאן סעט סיטי · קראון הייטס · און נאך... |
דאס איז נישט קיין המכלול ארטיקל, בלויז עפעס וואס ליגט דא ביז עס וועט ערזעצט ווערן מיט בעסערס. שרייבט עס איבער!