מייבאים כמותיים, בדוקי עריכות אוטומטית, ביוראקראטן, אינטערפעיס רעדאקטארן, emailconfirmed, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, מנטרים, סיסאפן, צוות טכני, מייבאים, מעדכנים, אספקלריה רעדאקטארן
101,727
רעדאגירונגען
ק
החלפת טקסט – "דרויסנדע" ב־"דרויסנדיגע"
ק (טשעקטי און אנדערע רייניגונג, typos fixed: ײַ ← יי (3), , ← ,) |
ק (החלפת טקסט – "דרויסנדע" ב־"דרויסנדיגע") |
||
| (15 מיטלסטע ווערסיעס פון 5 באַניצער נישט געוויזן.) | |||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
{{דעסקריפציע||ענגליש = table systematically placing elements based on atomic number and recurrent properties|העב=טבלה המארגנת את היסודות הכימיים|דייטש=Darstellung aller bereits entdeckten chemischen Elemente in einer Tabelle|}} | |||
[[טעקע:Mendeleev Photographische Gesellschaft 3.jpg|175px|קליין|[[דמיטרי מענדלעעוו]] {{נישט וויקלען|[[1834]]-[[1907]]}}]] | [[טעקע:Mendeleev Photographische Gesellschaft 3.jpg|175px|קליין|[[דמיטרי מענדלעעוו]] {{נישט וויקלען|[[1834]]-[[1907]]}}]] | ||
די '''פעריאדישע טאבעלע פון די כעמישע עלעמענטן''' איז א [[טאבעלע|טאבעלירטע]] מעטאדע צו ווייזן די [[כעמישער עלעמענט|כעמישע עלעמענטן]]. זי איז ערפינדן פונעם [[רוסלאנד|רוסישן]] [[כעמיקער]] [[דמיטרי מענדלעעוו]] אום 1869. מענדלעעוו האט געהאט אינזינען אז די טאבעלע וועט ווייזן אז דער סדר פון די עלעמענטן האט א גאנג וואס חזרט זיך איבער ("פעריאדיש"). במשך די יארן האט מען פארברייטערט דעם אויסלייג פון דער טאבעלע, ווען מען האט אנטפלעקט נייע עלעמענטן.<ref>[http://www.iupac.org/didac/Didac%20Eng/Didac01/Content/S01.htm IUPAC ארטיקל וועגן פעריאדישער טאבעלע]</ref> | די '''פעריאדישע טאבעלע פון די כעמישע עלעמענטן''' איז א [[טאבעלע|טאבעלירטע]] מעטאדע צו ווייזן די [[כעמישער עלעמענט|כעמישע עלעמענטן]]. זי איז ערפינדן פונעם [[רוסלאנד|רוסישן]] [[כעמיקער]] [[דמיטרי מענדלעעוו]] אום 1869. מענדלעעוו האט געהאט אינזינען אז די טאבעלע וועט ווייזן אז דער סדר פון די עלעמענטן האט א גאנג וואס חזרט זיך איבער ("פעריאדיש"). במשך די יארן האט מען פארברייטערט דעם אויסלייג פון דער טאבעלע, ווען מען האט אנטפלעקט נייע עלעמענטן.<ref>[http://www.iupac.org/didac/Didac%20Eng/Didac01/Content/S01.htm IUPAC ארטיקל וועגן פעריאדישער טאבעלע]</ref> | ||
| שורה 27: | שורה 28: | ||
יעדער כעמישער עלעמענט האט א באזונדערע אטאם-נומער (Z) וואס רעפרעזענטירט די צאל פראטאנען אין זיין קערן. רוב עלעמענטן האבן פארשיידענע צאלן נייטראנען צווישן פארשיידענע אטאמען, און די וואריאנטן ווערן גערופן [[איזאטאפ]]ן. צום ביישפיל, קוילנשטאף האט דריי נאטירלעכע איזאטאפן: אלע זיינע אטאמען האבן זעקס פראטאנען און כמעט אלע האבן אויך זעקס נייטראנען, אבער אומעגעפער איין פראצענט האבן זיבן נייטראנען, און גאר א קליינע צאל האבן אכט נייטראנען. מען צעטיילט נישט איזאטאפן אין דער פעריאדישער טאבעלע; זיי ווערן שטענדיג געזאמלט צוזאמען אונטער איין עלעמענט. עלעמנעטן וואס האבן נישט קיין סטאבילע איזאטאפן האבן די אטאם־מאסעס פון זייערע מערסט סטאבילע איזאטאפן געשריבן איינגעקלאמערט. | יעדער כעמישער עלעמענט האט א באזונדערע אטאם-נומער (Z) וואס רעפרעזענטירט די צאל פראטאנען אין זיין קערן. רוב עלעמענטן האבן פארשיידענע צאלן נייטראנען צווישן פארשיידענע אטאמען, און די וואריאנטן ווערן גערופן [[איזאטאפ]]ן. צום ביישפיל, קוילנשטאף האט דריי נאטירלעכע איזאטאפן: אלע זיינע אטאמען האבן זעקס פראטאנען און כמעט אלע האבן אויך זעקס נייטראנען, אבער אומעגעפער איין פראצענט האבן זיבן נייטראנען, און גאר א קליינע צאל האבן אכט נייטראנען. מען צעטיילט נישט איזאטאפן אין דער פעריאדישער טאבעלע; זיי ווערן שטענדיג געזאמלט צוזאמען אונטער איין עלעמענט. עלעמנעטן וואס האבן נישט קיין סטאבילע איזאטאפן האבן די אטאם־מאסעס פון זייערע מערסט סטאבילע איזאטאפן געשריבן איינגעקלאמערט. | ||
אין דער סטאנדארטער פעריאדישער טאבעלע באשיינען די עלעמענטן לויטן סדר פון אטאם־נומער (די צאל [[פראטאן|פראטאנען]] אינעם [[אטאמקערן|קערן]] פון אן אטאם) ארויף. א נייע רייע (''פעריאד'') הייבט אן ווען א נייע עלעקטראן־שאָל האט זיין ערשטן עלעקטראן. זיילן (''גרופעס'') ווערן באשטימט דורך דער עלעקטראן קאנפיגוראציע פונעם אטאם; עלעמענטן מיט דער זעלבער צאָל עלעקטראן אין א געוויסן אונטער־שאל ליגן אין די זעלבע זיילן (למשל [[וואסערשטאף]] און [[סעלעניום]] באווייזן זיך אינעם זעלבן זייל ווייל זיי האבן ביידע פיר עלעקטראנען אינעם דרויסנדיקן p-אונטערשאָל). עלעמענטן מיט | אין דער סטאנדארטער פעריאדישער טאבעלע באשיינען די עלעמענטן לויטן סדר פון אטאם־נומער (די צאל [[פראטאן|פראטאנען]] אינעם [[אטאמקערן|קערן]] פון אן אטאם) ארויף. א נייע רייע (''פעריאד'') הייבט אן ווען א נייע עלעקטראן־שאָל האט זיין ערשטן עלעקטראן. זיילן (''גרופעס'') ווערן באשטימט דורך דער עלעקטראן קאנפיגוראציע פונעם אטאם; עלעמענטן מיט דער זעלבער צאָל עלעקטראן אין א געוויסן אונטער־שאל ליגן אין די זעלבע זיילן (למשל [[וואסערשטאף]] און [[סעלעניום]] באווייזן זיך אינעם זעלבן זייל ווייל זיי האבן ביידע פיר עלעקטראנען אינעם דרויסנדיקן p-אונטערשאָל). עלעמענטן מיט ענליכע כעמישע אייגנשאפטן ליגן געווענליך אין דער זעלבער גרופע אין דער פעריאדישער טאבעלע, אויבוואויל אינעם f-בלאק, און אמאל אויך אינעם d-בלאק, האבן אויך עלעמענטן אינעם זעלבן פעריאד ענליכע אייגנשאפטן. אזוי איז פארהעלטנמעסיק גאנץ גרינג פאראויסזאגן די כעמישע אייגנשאפטן פון אן עלעמענט אז מען ווייסט שוין די אייגנשאפטן פון די ארומיגע עלעמענטן.<ref>Gray, זייט 6</ref> | ||
היינט (2016) האט די פעריאדישע טאבעלע 118 באשטימטע עלעמענטן, פון עלעמענט 1 (וואסערשטאף) ביז 118 (אגענאסאן). די עלעמענטן 113, 115, 117 און 118 האט דער אינטערנאציאנאלער | היינט (2016) האט די פעריאדישע טאבעלע 118 באשטימטע עלעמענטן, פון עלעמענט 1 (וואסערשטאף) ביז 118 (אגענאסאן). די עלעמענטן 113, 115, 117 און 118 האט דער אינטערנאציאנאלער פאראיין פון ריינער און אנגעווענדעטע כעמיע (IUPAC) אפיציעל באשטעטיקט אין דעצעמבער 2015. זייערע פארגעשלאגענע נעמען, ניהאניום (Nh), מאסקאוויום (Mc), טענעסין (Ts) און אגאַנעסאן (Og) האט IUPAC געמאלדן אין יוני 2016.{{הערה|{{Cite web|url=http://www.cnn.com/2016/06/08/health/periodic-table-new-elements-names/index.html | ||
|title=נייע עלעמענטן אויף דער פעריאדישער טאבעלע באקומען נעמען|last=CNN|first=Ashley Strickland|website=CNN|access-date=2016-06-11}}}}{{הערה|{{cite web|url=http://iupac.org/discovery-and-assignment-of-elements-with-atomic-numbers-113-115-117-and-118/|title=Discovery and assignment of elements with atomic numbers 113, 115, 117 and 118|publisher=[[International Union of Pure and Applied Chemistry]]|date=2015-12-30}}}} מען האט נישט אפראבירט פארמעל ביז נאך א תקופה פון פינעף חדשים פאר הערות וואס לאזט אויס אין נאוועמבער 2016.{{הערה|{{Cite web|url=http://www.npr.org/sections/thetwo-way/2016/06/09/481410462/hello-nihonium-scientists-name-4-new-elements-on-the-periodic-table|title=Hello, Nihonium. Scientists Name 4 New Elements On The Periodic Table|website=NPR.org|access-date=2016-06-11}}}} ביז דעמאלסט זענען זיי געווען באקאנט מיט זייער אטאמישן נומער (למשל "עלעמענט 113"), אדער מיט זייער פראוויזארישן סיסטעמאטישן נאמען ("אונאונטריום", סימבאל "Uut"). אום 1טן דעצעמבער האט מען אפיציעל אנגענומען די נייע נעמען. | |title=נייע עלעמענטן אויף דער פעריאדישער טאבעלע באקומען נעמען|last=CNN|first=Ashley Strickland|website=CNN|access-date=2016-06-11}}}}{{הערה|{{cite web|url=http://iupac.org/discovery-and-assignment-of-elements-with-atomic-numbers-113-115-117-and-118/|title=Discovery and assignment of elements with atomic numbers 113, 115, 117 and 118|publisher=[[International Union of Pure and Applied Chemistry]]|date=2015-12-30}}}} מען האט נישט אפראבירט פארמעל ביז נאך א תקופה פון פינעף חדשים פאר הערות וואס לאזט אויס אין נאוועמבער 2016.{{הערה|{{Cite web|url=http://www.npr.org/sections/thetwo-way/2016/06/09/481410462/hello-nihonium-scientists-name-4-new-elements-on-the-periodic-table|title=Hello, Nihonium. Scientists Name 4 New Elements On The Periodic Table|website=NPR.org|access-date=2016-06-11}}}} ביז דעמאלסט זענען זיי געווען באקאנט מיט זייער אטאמישן נומער (למשל "עלעמענט 113"), אדער מיט זייער פראוויזארישן סיסטעמאטישן נאמען ("אונאונטריום", סימבאל "Uut"). אום 1טן דעצעמבער האט מען אפיציעל אנגענומען די נייע נעמען. | ||
די ערשטע 94 עלעמענטן פאסירן נאטורליך; די | די ערשטע 94 עלעמענטן פאסירן נאטורליך; די איבריגע 24, פון אמעריקיום ביז אגאנעסאן (95–118) פאסירן נאר ווען מען סינטעזירט זיי אין דער לאבאראטאריע. | ||
==גרופעס== | ==גרופעס== | ||
| שורה 52: | שורה 53: | ||
===מעטאלן, האלבמעטאלן און נישט־מעטאלן=== | ===מעטאלן, האלבמעטאלן און נישט־מעטאלן=== | ||
לויט זייערע פיזישע און כעמישע אייגנשאפטן, קען מען קלאסיפיצירן די עלעמענטן אין די הויפט־קאטעגאריעס [[מעטאל]]ן, [[האלבמעטאלן]] און [[נישט-מעטאל]]ן. מעטאלן זענען אין אלגעמיין גלאנציקע סאלידן וואס זענען גוטע דורכפירערס וואס שאפן געשמעלצן איינס מיט אנאנד, און (אחוץ פון די [[איידעלער גאז|איידעלע גאזן]]) יאנישע פארבינדונגען | לויט זייערע פיזישע און כעמישע אייגנשאפטן, קען מען קלאסיפיצירן די עלעמענטן אין די הויפט־קאטעגאריעס [[מעטאל]]ן, [[האלבמעטאלן]] און [[נישט-מעטאל]]ן. מעטאלן זענען אין אלגעמיין גלאנציקע סאלידן וואס זענען גוטע דורכפירערס וואס שאפן געשמעלצן איינס מיט אנאנד, און (אחוץ פון די [[איידעלער גאז|איידעלע גאזן]]) יאנישע פארבינדונגען ענליך צו זאלץ מיט נישט־מעטאלן. נישט־מעטאלן זענען מערסטנס קאלירטע אדער נישט־קאלירטע איזאלירנדע גאזן; נישט־מעטאלן וואס פארבינדן מיט אנדערע נישט־מעטאלן ווייזן קאוואַלענטע בינדונג. צווישן מעטאלן און נישט־מעטאלן געפינען זיך האלבמעטאלן, וואס האבן אינצווישנדיגע אדער געמישטע אייגנשאפטן.<ref>{{cite book |last1=Silberberg|first=M. S.|title=Chemistry: The molecular nature of matter and change|year=2006|page=536|publisher=McGraw-Hill|location=New York|edition=4th|isbn=0-07-111658-3}}</ref> | ||
==אפענע פראגעס און קאנטראווערסיעס == | ==אפענע פראגעס און קאנטראווערסיעס == | ||
===עלעמענטן מיט אומבאוואוסטע כעמישע אייגנשאפטן=== | ===עלעמענטן מיט אומבאוואוסטע כעמישע אייגנשאפטן=== | ||
כאטש מען האט אנטפלעקט אלע עלעמענטן ביז אגאנעסאן, פון די עלעמענטן העכער [[האסיום]] (עלעמענט 108), האבן נאר [[קאפערניקום]] (עלעמענט 112) און [[פלעראוויום]] (עלעמענט 114) באוואוסטע כעמישע אייגנשאפטן. די אנדערע עלעמענטן זענען מעגלעך אנדערש ווי מען וואלט | כאטש מען האט אנטפלעקט אלע עלעמענטן ביז אגאנעסאן, פון די עלעמענטן העכער [[האסיום]] (עלעמענט 108), האבן נאר [[קאפערניקום]] (עלעמענט 112) און [[פלעראוויום]] (עלעמענט 114) באוואוסטע כעמישע אייגנשאפטן. די אנדערע עלעמענטן זענען מעגלעך אנדערש ווי מען וואלט פאראויסגעזאגט דרוך עקסטראפאלאציע, צוליב רעלאטיוויסטישע עפעקטן; צום ביישפיל, ס'איז פאראויסגעזאגט אז פלעראוויום האט אפשר אייגנשאפטן פון די איידעלע גאזן, כאטש דערווייל ליגט ער אין דער [[קוילנשטאף גרופע]].<ref>{{cite book|title=The Chemistry of Superheavy Elements|last=Schändel|first=M|year=2003|publisher=Kluwer Academic Publishers|location=Dordrecht|isbn=1-4020-1250-0|page=277}}</ref> לעצטיגע עקספערימענטן אבער לייגן פאר אז פעראוויום איז ענליך צו בליי, אזוי מען וואלט טאקע געמיינט לויט זיין פלאץ אין דער פעריאדישער טאבעלע.<ref>Scerri 2011, pp. 142–143</ref> | ||
== רעפערענצן == | == רעפערענצן == | ||
{{רעפליסטע}} | {{רעפליסטע}} | ||
== | ==דרויסנדיגע לינקס== | ||
* [https://forward.com/yiddish/435230/appreciating-the-periodic-table-of-elements-in-yiddish/ די פּעריאָדישע טאַבעלע פון עלעמענטן — אויף ייִדיש] | * [https://forward.com/yiddish/435230/appreciating-the-periodic-table-of-elements-in-yiddish/ די פּעריאָדישע טאַבעלע פון עלעמענטן — אויף ייִדיש] | ||
| שורה 68: | שורה 69: | ||
[[קאַטעגאָריע:כעמיע]] | [[קאַטעגאָריע:כעמיע]] | ||
[[קאַטעגאָריע: | [[קאַטעגאָריע:אויף יידיש]] | ||
[[קאַטעגאָריע: | [[קאַטעגאָריע:עלעמענטארע ארטיקלען צו פארברייטערן]] | ||
{{קרד/ויקי/יידיש}} | {{קרד/ויקי/יידיש}} | ||
[[he:הטבלה המחזורית]] | |||