אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "רוי:אברהם סוצקעווער"

פון המכלול
קפיצה לניווט קפיצה לחיפוש
ק (טשעקטי און אנדערע רייניגונג, typos fixed: בֿ ← ב (72), ױ ← וי, וווּ ← וואוּ, במלאות ← במלאת)
ק (החלפת טקסט – "דרויסנדע" ב־"דרויסנדיגע")
 
(32 מיטלסטע ווערסיעס פון 5 באַניצער נישט געוויזן.)
שורה 1: שורה 1:
{{דעסקריפציע||ענגליש = Russian-born Yiddish poet and Holocaust survivor (1913-2010)|העב=סופר ישראלי|דייטש=jiddischer Dichter (1913-2010)|}}
[[טעקע:Abraham Sutzkever 1950.jpg|קליין|200px|אַברהם סוצקעווער אין תּש"י]]
[[טעקע:Abraham Sutzkever 1950.jpg|קליין|200px|אַברהם סוצקעווער אין תּש"י]]
[[טעקע:Sutskever Valdiks 1940.jpg|קליין|200px|די הילע פונעם לידער באַנד "וואַלדיקס", 1940]]
[[טעקע:Sutskever Valdiks 1940.jpg|קליין|200px|די הילע פונעם לידער באַנד "וואַלדיקס", 1940]]
'''אַברהם סוצקעווער''' ([[15טן יולי]], [[1913]] - [[20סטן יאנואר|20סטן יאַנואַר]], [[2010]]), איז געװען אַ ייִדישער [[דיכטער]] און [[פּאַרטיזאַן]] פון דער [[צװײטער װעלט מלחמה]].
'''אַברהם סוצקעווער''' ([[15טן יולי]], [[1913]] - [[20סטן יאנואר|20סטן יאַנואַר]], [[2010]]), איז געווען אַ ייִדישער [[דיכטער]] און [[פאַרטיזאַן]] פון דער [[צווייטער וועלט מלחמה]].


== ביאָגראַפיע ==  
== ביאָגראַפיע ==  


אַברהם סוצקעווער איז געבוירן געװאָרן דעם 15טן יולי 1913 (י' תמוז תרע"ג) אין [[סמאָרגאָן]], דאן [[ליטע]] היינט [[בעלאַרוס]], אַ שטעטל אַרום זיבעציג ק“מ פון [[װילנע]]. זיין זיידע פון דער מאַמעס צד איז געווען דער רב [[שבתי פיינבערג]], מחבר פון ספר "אפיקי מגינים“ אויפן [[שלחן ערוך|שלחן־ערוך]]. אין סעפּטעמבער 1915 האָבן קאָזאַקן פּאָגראָמירט און אונטערגעצונדן סמאָרגאָן. די ייִדן האָט מען פאַרטריבן פון שטאָט. ווי אַנדערע משפּחות, האָבן די סוצקעווערס געפונען אַ מקום־מיקלט אין [[סיביר]], אין דער געגנט פון אָמסק, ביים טייך אירטיש. דאָרטן איז ער צו זיבן יאָר פאַריתומט געוואָרן פון זיין פאָטער.
אַברהם סוצקעווער איז געבוירן געוואָרן דעם 15טן יולי 1913 (י' תמוז תרע"ג) אין [[סמאָרגאָן]], דאן [[ליטע]] היינט [[בעלאַרוס]], אַ שטעטל אַרום זיבעציג ק"מ פון [[ווילנע]]. זיין זיידע פון דער מאַמעס צד איז געווען דער רב [[שבתי פיינבערג]], מחבר פון ספר "אפיקי מגינים" אויפן [[שלחן ערוך|שלחן־ערוך]]. אין סעפּטעמבער 1915 האָבן קאָזאַקן פּאָגראָמירט און אונטערגעצונדן סמאָרגאָן. די ייִדן האָט מען פאַרטריבן פון שטאָט. ווי אַנדערע משפּחות, האָבן די סוצקעווערס געפונען אַ מקום־מיקלט אין [[סיביר]], אין דער געגנט פון אָמסק, ביים טייך אירטיש. דאָרטן איז ער צו זיבן יאָר פאַריתומט געוואָרן פון זיין פאָטער.


נאָך דער [[ערשטער וועלט מלחמה]] האָט זיך זיין משפּחה איבערגעקליבן קיין [[װילנע]], דעמאָלט אונטער פּוילישער הערשאַפט, װוּ ער האָט זיך געלערנט אין אַ תּלמוד־תּורה און שפּעטער אין אַ פּויליש־שפּראַכיקער ייִדישער גימנאַזיע. צו 14 יאָר אָנגעהויבן שרייבן פּאָעזיע, צו ערשט אויף העברעיִש, שפּעטער אויף ייִדיש. אין 1930 געוואָרן אַ מיטגליד פון דער ייִדישיסטישער סקויטן־אָרגאַניזאַציע "בין“, געגרינדט דורכן לינגוויסט [[מאקס וויינרייך|מאַקס וויינרייך]]. זיין ערשט ליד איז דערשינען אין 1932 אין אַן אויסגאַבע פון דער "בין“.
נאָך דער [[ערשטער וועלט מלחמה]] האָט זיך זיין משפּחה איבערגעקליבן קיין [[ווילנע]], דעמאָלט אונטער פּוילישער הערשאַפט, וואוּ ער האָט זיך געלערנט אין אַ תּלמוד־תּורה און שפּעטער אין אַ פּויליש־שפּראַכיגער ייִדישער גימנאַזיע. צו 14 יאָר אָנגעהויבן שרייבן פּאָעזיע, צו ערשט אויף העברעאיש, שפּעטער אויף ייִדיש. אין 1930 געוואָרן אַ מיטגליד פון דער ייִדישיסטישער סקויטן־אָרגאַניזאַציע "בין", געגרינדט דורכן לינגוויסט [[מאקס וויינרייך|מאַקס וויינרייך]]. זיין ערשט ליד איז דערשינען אין 1932 אין אַן אויסגאַבע פון דער "בין".


אין 1934 אַריינגעטראָטן אין דער גרופּע פּאָעטן "יונג ווילנע“ (שמערקע קאַטשערגינסקי, לייזער וואָלף, סיאָמקע קאַהאַן, [[חיים גראַדע]] א“אַ), און אָנגעהויבן זיך דרוקן אָפטער אין פאַרשיידענע ליטעראַרישע צייטשריפטן. כּסדר געלערנט ווי אַן אויטאָדידאַקט און געווען נאָענט צום [[ייִוואָ]]. אין 1937 איז אַרויס אין וואַרשע זיין ערשטער פּאָעזיע־באַנד ''לידער''.
אין 1934 אַריינגעטראָטן אין דער גרופּע פּאָעטן "יונג ווילנע" (שמערקע קאַטשערגינסקי, לייזער וואָלף, סיאָמקע קאַהאַן, [[חיים גראַדע]] א"אַ), און אָנגעהויבן זיך דרוקן אָפטער אין פאַרשידענע ליטעראַרישע צייטשריפטן. כּסדר געלערנט ווי אַן אויטאָדידאַקט און געווען נאָענט צום [[ייוואָ]]. אין 1937 איז אַרויס אין וואַרשע זיין ערשטער פּאָעזיע־באַנד ''לידער''.
נאָכן דייטשן אָנפאַל אויף ליטע אין יוני 1941, אין גאַנג פון דער [[צװײטער װעלט מלחמה]], געבליבן פאַרשפּאַרט צוזאַמען מיט זיין פרוי פריידקע אין [[ווילנער געטא|ווילנער געטאָ]]. באַטייליקט אין גייסטיקן ווידערשטאַנד : רעטונג פון זעלטענע ספרים און דאָקומענטן, אָרגאַניזאַציע פון אַ קולטור־לעבן אין געטאָ. אַקטיוו אין די רייען פון דער פאראייניגטער פּאַרטיזאַנער־אָרגאַניזאַציע (פ.פּ.אָ.).  דעם 12טן סעפּטעמבער 1943 אַנטלאָפן פון געטאָ מיט אַ גרופּע קעמפער און זיך אָנגעשלאָסן אין אַ [[פארטיזאנער|פּאַרטיזאַנער]]־אָפּטייל וואָס האָט באַקעמפט די דייטשן אונטער סאָוועטישער קאָמאַנדע אין די נאַראָטשער וועלדער.
נאָכן דייטשן אָנפאַל אויף ליטע אין יוני 1941, אין גאַנג פון דער [[צווייטער וועלט מלחמה]], געבליבן פאַרשפּאַרט צוזאַמען מיט זיין פרוי פריידקע אין [[ווילנער געטא|ווילנער געטאָ]]. באַטייליקט אין גייסטיקן ווידערשטאַנד : רעטונג פון זעלטענע ספרים און דאָקומענטן, אָרגאַניזאַציע פון אַ קולטור־לעבן אין געטאָ. אַקטיוו אין די רייען פון דער פאראייניגטער פּאַרטיזאַנער־אָרגאַניזאַציע (פ.פּ.אָ.).  דעם 12טן סעפּטעמבער 1943 אַנטלאָפן פון געטאָ מיט אַ גרופּע קעמפער און זיך אָנגעשלאָסן אין אַ [[פארטיזאנער|פּאַרטיזאַנער]]־אָפּטייל וואָס האָט באַקעמפט די דייטשן אונטער סאָוועטישער קאָמאַנדע אין די נאַראָטשער וועלדער.


אין געטאָ און אין וואַלד האט ער כּסדר געשריבן. זיינע אַ פּאָעמע איז דערגאַנגען ביז [[מאסקווע|מאָסקווע]] און געמאַכט אַ שטאַרקן רושם אויף ייִדיש־רוסישע שרייבער ווי [[באָריס פּאַסטערנאַק]], [[איליאַ ערענבורג]] און [[וואַסילי גראָסמאַן]]. רעכענענדיק אַז ער קען צוניץ קומען אין מאָסקווע פאַר דער אַרבעט פון [[יידישער אנטי פאשיסטישער קאמיטעט|ייִדישן אַנטיפאַשיסטישן קאָמיטעט]], האָט די סאָוועטישע מאַכט געשיקט אַ ספּעציעלן עראָפּלאַן אים אַהינצוברענגען. במשך דער [[מלחמה]] האָט סוצקעווער אָנגעשריבן איבער אכציג לידער.  
אין געטאָ און אין וואַלד האט ער כּסדר געשריבן. זיינע אַ פּאָעמע איז דערגאַנגען ביז [[מאסקווע|מאָסקווע]] און געמאַכט אַ שטאַרקן רושם אויף ייִדיש־רוסישע שרייבער ווי [[באָריס פּאַסטערנאַק]], [[איליאַ ערענבורג]] און [[וואַסילי גראָסמאַן]]. רעכענענדיק אַז ער קען צוניץ קומען אין מאָסקווע פאַר דער אַרבעט פון [[אידישער אנטי פאשיסטישער קאמיטעט|ייִדישן אַנטיפאַשיסטישן קאָמיטעט]], האָט די סאָוועטישע מאַכט געשיקט אַ ספּעציעלן עראָפּלאַן אים אַהינצוברענגען. במשך דער [[מלחמה]] האָט סוצקעווער אָנגעשריבן איבער אכציג לידער.  


נאָך דער באַפרייונג האט ער פאר א קורצע צייט געוווינט אין מאָסקווע, אין [[לאדזש|לאָדזש]] און אין [[פּאַריז]]. דעם 12טן פעברואַר 1946 אַרויסגעטראָטן ווי דער ערשטער ייִדישער עדות אויפן [[נירנבערג פראצעס|נירנבערגער פּראָצעס]] קעגן די נאַצישע קריגס־פאַרברעכער. אין סעפּטעמבער 1947 זיך באַזעצט אין [[ארץ ישראל|ארץ־ישׂראל]]. דאָרטן געוואָרן דער גרינדער און רעדאַקטאָר פונעם זשורנאַל [[די גאָלדענע קייט]] (תּל־אָביב 1949 - 1995) — די העכסטע טריבונע פון דער נאָכמלחמהדיקער ליטעראַטור אויף [[אידיש]].
נאָך דער באַפרייאונג האט ער פאר א קורצע צייט געוואוינט אין מאָסקווע, אין [[לאדזש|לאָדזש]] און אין [[פאַריז]]. דעם 12טן פעברואַר 1946 אַרויסגעטראָטן ווי דער ערשטער ייִדישער עדות אויפן [[נירנבערג פראצעס|נירנבערגער פּראָצעס]] קעגן די נאַצישע קריגס־פאַרברעכער. אין סעפּטעמבער 1947 זיך באַזעצט אין [[ארץ ישראל|ארץ־ישׂראל]]. דאָרטן געוואָרן דער גרינדער און רעדאַקטאָר פונעם זשורנאַל [[די גאָלדענע קייט]] (תּל־אָביב 1949 - 1995) — די העכסטע טריבונע פון דער נאָכמלחמהדיקער ליטעראַטור אויף [[אידיש]].


צווישן 1948 און 1996 זענען אַרויס אין ישׂראל קרוב צו דרייסיג ביכער מיט סוצקעווערס פּאָעזיע און פּאָעטישער פּראָזע. צו זיינע יובילייען — 50 יאָר אין 1963, 70 אין 1983 — זענען דערשינען באַזונדערע בענד מיט קריטישע עסייען וועגן אים. ער האָט באַקומען הויכע ליטעראַרישע אויסצייכענונגען אין ישׂראל און אין אַנדערע לענדער. אַזעלכע שרייבער ווי [[טשעסלאַוו מילאָש]] און [[ערי דע לוקאַ]] האָבן אים באַגריסט ווי איינעם פון די וויכטיקסטע פּאָעטן פון 20סטן יאָרהונדערט. זיינע װערק זענען איבערגעזעצט געוואָרן אין [[העברעיִש]], [[ענגליש]], [[דייטש]], [[פראנצויזיש|פראַנצייזיש]] און פאַרשיידענע אַנדערע לשונות.  
צווישן 1948 און 1996 זענען אַרויס אין ישׂראל קרוב צו דרייסיג ביכער מיט סוצקעווערס פּאָעזיע און פּאָעטישער פּראָזע. צו זיינע יובילייען — 50 יאָר אין 1963, 70 אין 1983 — זענען דערשינען באַזונדערע בענד מיט קריטישע עסייען וועגן אים. ער האָט באַקומען הויכע ליטעראַרישע אויסצייכענונגען אין ישׂראל און אין אַנדערע לענדער. אַזעלכע שרייבער ווי [[טשעסלאַוו מילאָש]] און [[ערי דע לוקאַ]] האָבן אים באַגריסט ווי איינעם פון די וויכטיגסטע פּאָעטן פון 20סטן יאָרהונדערט. זיינע ווערק זענען איבערגעזעצט געוואָרן אין [[העברעאיש]], [[ענגליש]], [[דייטש]], [[פראנצויזיש|פראנצויזיש]] און פאַרשידענע אַנדערע לשונות.  


ער איז ניפטר געוואָרן ד' שבט תּש"ע (דעם 20סטן יאַנואַר 2010) אין תּל־אָביב, אין עלטער פון 96 יאָר.
ער איז נפטר געוואָרן [[ד' שבט]] תּש"ע (דעם 20סטן יאַנואַר 2010) אין תּל־אָביב, אין עלטער פון 96 יאָר.


==ביכער==
==ביכער==
שורה 27: שורה 28:
* [http://archive.org/details/nybc208877 לידער פון געטאָ] (ניו־יאָרק, איקוף, 1946)
* [http://archive.org/details/nybc208877 לידער פון געטאָ] (ניו־יאָרק, איקוף, 1946)
* [http://archive.org/details/nybc200748 ווילנער געטאָ 1944-1941] (פּאַריז, פאַרבאַנד פון די ווילנער אין פראַנקרייך, 1946)
* [http://archive.org/details/nybc200748 ווילנער געטאָ 1944-1941] (פּאַריז, פאַרבאַנד פון די ווילנער אין פראַנקרייך, 1946)
* [http://archive.org/details/nybc210761 פון ווילנער געטאָ] (מאָסקווע, אָגיז מעלוכע־פאַרלאַג "דער עמעס“, 1946)
* [http://archive.org/details/nybc210761 פון ווילנער געטאָ] (מאָסקווע, אָגיז מעלוכע־פאַרלאַג "דער עמעס", 1946)
* [http://archive.org/details/nybc208864 ווילנער געטאָ 1944-1941] (בוענאָס־איירעס, איקוף, 1947)
* [http://archive.org/details/nybc208864 ווילנער געטאָ 1944-1941] (בוענאָס־איירעס, איקוף, 1947)
* [http://archive.org/details/nybc201129 ייִדישע גאַס] (ניו־יאָרק, פאַרלאַג מתּנות, 1948)
* [http://archive.org/details/nybc201129 ייִדישע גאַס] (ניו־יאָרק, פאַרלאַג מתּנות, 1948)
שורה 43: שורה 44:
* [[iarchive:nybc208871|צייטיקע פּנימער]] (תּל־אָביב, פאַרלאַג י.ל.פּרץ, 1970)
* [[iarchive:nybc208871|צייטיקע פּנימער]] (תּל־אָביב, פאַרלאַג י.ל.פּרץ, 1970)
* די פידלרויז (צייכענונגען פון מאַרק שאַגאַל, (תּל־אָביב, די גאָלדענע קייט, 1974)
* די פידלרויז (צייכענונגען פון מאַרק שאַגאַל, (תּל־אָביב, די גאָלדענע קייט, 1974)
* גרינער אַקוואַריום (אַריינפיר פון רות ווייס, העברעיִשער אוניווערסיטעט אין ירושלים, 1975)
* גרינער אַקוואַריום (אַריינפיר פון רות ווייס, העברעאישער אוניווערסיטעט אין ירושלים, 1975)
* [[iarchive:nybc202166|לידער פון טאָגבוך]] (תּל־אָביב, די גאָלדענע קייט, 1977)
* [[iarchive:nybc202166|לידער פון טאָגבוך]] (תּל־אָביב, די גאָלדענע קייט, 1977)
* [[iarchive:nybc214532|דאָרטן וואוּ עס נעכטיקן די שטערן]] (תּל־אָביב, פאַרלאַג ישׂראל־בוך, 1979)
* [[iarchive:nybc214532|דאָרטן וואוּ עס נעכטיקן די שטערן]] (תּל־אָביב, פאַרלאַג ישׂראל־בוך, 1979)
שורה 49: שורה 50:
* פון אַלטע און יונגע כּתב־ידן (תּל־אָביב, פאַרלאַג ישׂראל־בוך, 1982)
* פון אַלטע און יונגע כּתב־ידן (תּל־אָביב, פאַרלאַג ישׂראל־בוך, 1982)
* צווילינג־ברודער (תּל־אָביב, די גאָלדענע קייט, 1986)
* צווילינג־ברודער (תּל־אָביב, די גאָלדענע קייט, 1986)
* די נבואה פון שוואַרצאַפּלען (אַריינפיר פון רות ווייס, העברעיִשער אוניווערסיטעט אין ירושלים, 1989)
* די נבואה פון שוואַרצאַפּלען (אַריינפיר פון רות ווייס, העברעאישער אוניווערסיטעט אין ירושלים, 1989)
* דער יורש פון רעגן (תּל־אָביב, די גאָלדענע קייט, 1992)
* דער יורש פון רעגן (תּל־אָביב, די גאָלדענע קייט, 1992)
* ביים לייענען פּנימער (העברעיִשער אוניווערסיטעט אין ירושלים, 1993)
* ביים ליינען פּנימער (העברעאישער אוניווערסיטעט אין ירושלים, 1993)
* צעוואַקלטע ווענט (תּל־אָביב, די גאָלדענע קייט, 1996)
* צעוואַקלטע ווענט (תּל־אָביב, די גאָלדענע קייט, 1996)


==ביבליאָגראַפיע==
==ביבליאָגראַפיע==


* [[iarchive:nybc207990|יובל־בוך צום פופציקסטן געבוירן־טאָג פון אַברהם סוצקעווער]] (תּל־אָביב, יובל־קאָמיטעט, 1963)
* [[iarchive:nybc207990|יובל־בוך צום פופציגסטן געבוירן־טאָג פון אַברהם סוצקעווער]] (תּל־אָביב, יובל־קאָמיטעט, 1963)
* שלמה ביקל. די ברכה פון שיינקייט: עסייען וועגן אַברהם סוצקעווער (תּל־אָביב, פאַרלאַג המנורה, 1969)
* שלמה ביקל. די ברכה פון שיינקייט: עסייען וועגן אַברהם סוצקעווער (תּל־אָביב, פאַרלאַג המנורה, 1969)
* יודל מאַרק. אַברהם סוצקעווערס פּאָעטישער וועג (תּל־אָביב, פאַרלאַג י.ל.פּרץ, 1974)
* יודל מאַרק. אַברהם סוצקעווערס פּאָעטישער וועג (תּל־אָביב, פאַרלאַג י.ל.פּרץ, 1974)
שורה 64: שורה 65:
* ''די גאָלדענע קייט'' נומער 136: אַברהם־סוצקעווער־נומער (תּל־אָביב, 1993)
* ''די גאָלדענע קייט'' נומער 136: אַברהם־סוצקעווער־נומער (תּל־אָביב, 1993)


== וועבלינקען ==
==דרויסנדיגע לינקס==


* סוצקעווער טרעט אויף ווי אַן עדות ביים נירנבערגער פּראָצעס (אין רוסיש מיט העברעיִשער איבערזעצונג) http://www.youtube.com/watch?v=rY4GnquFCmE
* סוצקעווער טרעט אויף ווי אַן עדות ביים נירנבערגער פּראָצעס (אין רוסיש מיט העברעאישער איבערזעצונג) http://www.youtube.com/watch?v=rY4GnquFCmE
*[http://www.youtube.com/watch?v=lF6N0uEA_Jc יוטוב]
*[http://www.youtube.com/watch?v=lF6N0uEA_Jc יוטוב]
*[http://www.youtube.com/watch?v=oKPQ4YFtapo]
*[http://www.youtube.com/watch?v=oKPQ4YFtapo]
*[http://www.youtube.com/watch?v=gr_0u6H1Yaw]
*[http://www.youtube.com/watch?v=gr_0u6H1Yaw]
* [http://www.youtube.com/watch?v=j_Lsd39TBkk&feature=related די בלייענע פּלאַטן פון ראָמס דרוקעריי]
* [http://www.youtube.com/watch?v=j_Lsd39TBkk&feature=related די בלייענע פּלאַטן פון ראָמס דרוקעריי]
* [http://www.algemeiner.com/generic.asp?id=6187 לוויה פון אַבֿרהם סוצקעווער]
* [http://www.algemeiner.com/generic.asp?id=6187 לוויה פון אַברהם סוצקעווער]
* [http://www.newswe.com/index.php?go=Pages&in=view&id=2015 Воспоминания] [[לעוו בערינסקי]] {{לינקשפראך|רוסיש}}
* [http://www.newswe.com/index.php?go=Pages&in=view&id=2015 Воспоминания] [[לעוו בערינסקי]] {{לינקשפראך|רוסיש}}
*  [https://archive.org/search.php?query=sutzkever%20AND%20mediatype%3Aaudio רעפעראַטן פון אַבֿרהם סוצקעווער אין דער ייִדישער פאָלקס־ביבליאָטעק] (מאָנטרעאַל 1959)
*  [https://archive.org/search.php?query=sutzkever%20AND%20mediatype%3Aaudio רעפעראַטן פון אַברהם סוצקעווער אין דער ייִדישער פאָלקס־ביבליאָטעק] (מאָנטרעאַל 1959)
*  
*  
{{ביכער--}}
{{ביכער--}}
{{גרונטסארטיר:סוצקעווער, אברהם}}
{{גרונטסארטיר:סוצקעווער, אברהם}}
[[קאַטעגאָריע:יידישע דיכטער]]
[[קאַטעגאָריע:אידישע דיכטער]]
[[קאַטעגאָריע:ליטווישע יידן]]
[[קאַטעגאָריע:ליטווישע אידן]]
[[קאַטעגאָריע:ישראלים]]
[[קאַטעגאָריע:ישראלים]]
[[קאַטעגאָריע:פארטיזאנער]]
[[קאַטעגאָריע:פארטיזאנער]]
[[קאַטעגאָריע:אומבאקוקט]]
[[קאַטעגאָריע:אויף יידיש]]  
[[קאַטעגאָריע:אויף יידיש]]  
{{קרד/ויקי/יידיש}}
{{קרד/ויקי/יידיש}}
[[he:אברהם סוצקבר]]
[[קאַטעגאָריע:אידן פון בעלארוס]]
[[קאַטעגאָריע:יידיש-שפראך דיכטער]]
[[קאַטעגאָריע:מדינת ישראל דיכטער]]

יעצטיגע רעוויזיע זינט 08:53, 8 יולי 2024

אַברהם סוצקעווער אין תּש"י
טעקע:Sutskever Valdiks 1940.jpg
די הילע פונעם לידער באַנד "וואַלדיקס", 1940

אַברהם סוצקעווער (15טן יולי, 1913 - 20סטן יאַנואַר, 2010), איז געווען אַ ייִדישער דיכטער און פאַרטיזאַן פון דער צווייטער וועלט מלחמה.

ביאָגראַפיע

אַברהם סוצקעווער איז געבוירן געוואָרן דעם 15טן יולי 1913 (י' תמוז תרע"ג) אין סמאָרגאָן, דאן ליטע היינט בעלאַרוס, אַ שטעטל אַרום זיבעציג ק"מ פון ווילנע. זיין זיידע פון דער מאַמעס צד איז געווען דער רב שבתי פיינבערג, מחבר פון ספר "אפיקי מגינים" אויפן שלחן־ערוך. אין סעפּטעמבער 1915 האָבן קאָזאַקן פּאָגראָמירט און אונטערגעצונדן סמאָרגאָן. די ייִדן האָט מען פאַרטריבן פון שטאָט. ווי אַנדערע משפּחות, האָבן די סוצקעווערס געפונען אַ מקום־מיקלט אין סיביר, אין דער געגנט פון אָמסק, ביים טייך אירטיש. דאָרטן איז ער צו זיבן יאָר פאַריתומט געוואָרן פון זיין פאָטער.

נאָך דער ערשטער וועלט מלחמה האָט זיך זיין משפּחה איבערגעקליבן קיין ווילנע, דעמאָלט אונטער פּוילישער הערשאַפט, וואוּ ער האָט זיך געלערנט אין אַ תּלמוד־תּורה און שפּעטער אין אַ פּויליש־שפּראַכיגער ייִדישער גימנאַזיע. צו 14 יאָר אָנגעהויבן שרייבן פּאָעזיע, צו ערשט אויף העברעאיש, שפּעטער אויף ייִדיש. אין 1930 געוואָרן אַ מיטגליד פון דער ייִדישיסטישער סקויטן־אָרגאַניזאַציע "בין", געגרינדט דורכן לינגוויסט מאַקס וויינרייך. זיין ערשט ליד איז דערשינען אין 1932 אין אַן אויסגאַבע פון דער "בין".

אין 1934 אַריינגעטראָטן אין דער גרופּע פּאָעטן "יונג ווילנע" (שמערקע קאַטשערגינסקי, לייזער וואָלף, סיאָמקע קאַהאַן, חיים גראַדע א"אַ), און אָנגעהויבן זיך דרוקן אָפטער אין פאַרשידענע ליטעראַרישע צייטשריפטן. כּסדר געלערנט ווי אַן אויטאָדידאַקט און געווען נאָענט צום ייוואָ. אין 1937 איז אַרויס אין וואַרשע זיין ערשטער פּאָעזיע־באַנד לידער. נאָכן דייטשן אָנפאַל אויף ליטע אין יוני 1941, אין גאַנג פון דער צווייטער וועלט מלחמה, געבליבן פאַרשפּאַרט צוזאַמען מיט זיין פרוי פריידקע אין ווילנער געטאָ. באַטייליקט אין גייסטיקן ווידערשטאַנד : רעטונג פון זעלטענע ספרים און דאָקומענטן, אָרגאַניזאַציע פון אַ קולטור־לעבן אין געטאָ. אַקטיוו אין די רייען פון דער פאראייניגטער פּאַרטיזאַנער־אָרגאַניזאַציע (פ.פּ.אָ.). דעם 12טן סעפּטעמבער 1943 אַנטלאָפן פון געטאָ מיט אַ גרופּע קעמפער און זיך אָנגעשלאָסן אין אַ פּאַרטיזאַנער־אָפּטייל וואָס האָט באַקעמפט די דייטשן אונטער סאָוועטישער קאָמאַנדע אין די נאַראָטשער וועלדער.

אין געטאָ און אין וואַלד האט ער כּסדר געשריבן. זיינע אַ פּאָעמע איז דערגאַנגען ביז מאָסקווע און געמאַכט אַ שטאַרקן רושם אויף ייִדיש־רוסישע שרייבער ווי באָריס פּאַסטערנאַק, איליאַ ערענבורג און וואַסילי גראָסמאַן. רעכענענדיק אַז ער קען צוניץ קומען אין מאָסקווע פאַר דער אַרבעט פון ייִדישן אַנטיפאַשיסטישן קאָמיטעט, האָט די סאָוועטישע מאַכט געשיקט אַ ספּעציעלן עראָפּלאַן אים אַהינצוברענגען. במשך דער מלחמה האָט סוצקעווער אָנגעשריבן איבער אכציג לידער.

נאָך דער באַפרייאונג האט ער פאר א קורצע צייט געוואוינט אין מאָסקווע, אין לאָדזש און אין פאַריז. דעם 12טן פעברואַר 1946 אַרויסגעטראָטן ווי דער ערשטער ייִדישער עדות אויפן נירנבערגער פּראָצעס קעגן די נאַצישע קריגס־פאַרברעכער. אין סעפּטעמבער 1947 זיך באַזעצט אין ארץ־ישׂראל. דאָרטן געוואָרן דער גרינדער און רעדאַקטאָר פונעם זשורנאַל די גאָלדענע קייט (תּל־אָביב 1949 - 1995) — די העכסטע טריבונע פון דער נאָכמלחמהדיקער ליטעראַטור אויף אידיש.

צווישן 1948 און 1996 זענען אַרויס אין ישׂראל קרוב צו דרייסיג ביכער מיט סוצקעווערס פּאָעזיע און פּאָעטישער פּראָזע. צו זיינע יובילייען — 50 יאָר אין 1963, 70 אין 1983 — זענען דערשינען באַזונדערע בענד מיט קריטישע עסייען וועגן אים. ער האָט באַקומען הויכע ליטעראַרישע אויסצייכענונגען אין ישׂראל און אין אַנדערע לענדער. אַזעלכע שרייבער ווי טשעסלאַוו מילאָש און ערי דע לוקאַ האָבן אים באַגריסט ווי איינעם פון די וויכטיגסטע פּאָעטן פון 20סטן יאָרהונדערט. זיינע ווערק זענען איבערגעזעצט געוואָרן אין העברעאיש, ענגליש, דייטש, פראנצויזיש און פאַרשידענע אַנדערע לשונות.

ער איז נפטר געוואָרן ד' שבט תּש"ע (דעם 20סטן יאַנואַר 2010) אין תּל־אָביב, אין עלטער פון 96 יאָר.

ביכער

ביבליאָגראַפיע

  • יובל־בוך צום פופציגסטן געבוירן־טאָג פון אַברהם סוצקעווער (תּל־אָביב, יובל־קאָמיטעט, 1963)
  • שלמה ביקל. די ברכה פון שיינקייט: עסייען וועגן אַברהם סוצקעווער (תּל־אָביב, פאַרלאַג המנורה, 1969)
  • יודל מאַרק. אַברהם סוצקעווערס פּאָעטישער וועג (תּל־אָביב, פאַרלאַג י.ל.פּרץ, 1974)
  • אַברהם נאָווערשטערן. אַברהם סוצקעווער־ביבליאָגראַפיע (תּל־אָביב, פאַרלאַג ישׂראל־בוך, 1976)
  • ייִחוס פון ליד/יחוסו של שיר, לכּבוד אַברהם סוצקעווער (תּל־אָביב, יובל־קאָמיטעט, 1983)
  • אַברהם סוצקעווער במלאת לו שבעים/צום ווערן אַ בן־שבעים (ירושלים, קאַטאַלאָג פון דער אויסשטעלונג אין דער נאַציאָנאַלער און אוניווערסיטעט־ביבליאָטעק, נאָוועמבער 1983)
  • די גאָלדענע קייט נומער 136: אַברהם־סוצקעווער־נומער (תּל־אָביב, 1993)

דרויסנדיגע לינקס

מוסטער:ביכער--

דאס איז נישט קיין המכלול ארטיקל, בלויז עפעס וואס ליגט דא ביז עס וועט ערזעצט ווערן מיט בעסערס. שרייבט עס איבער!