אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "רוי:ארטור לאנגערמאן"
(אינפאקעסטל) |
ק (הוספת קישור בינוויקי en:Arthur Langerman) |
||
| (10 מיטלסטע ווערסיעס פון איין אנדער באַניצער נישט געוויזן.) | |||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
{{דעסקריפציע|בעלגישער דיאמאנטן-סוחר און פאבריקאנט}} | {{דעסקריפציע|בעלגישער דיאמאנטן-סוחר און פאבריקאנט (געבוירן 1942)}} | ||
{{יתום}}{{אישיות | {{יתום}}{{אישיות | ||
|נאמען= | |נאמען=אַרטור לאנגערמאן | ||
|קוואלשפראך נאמען = Arthur Langerman | |קוואלשפראך נאמען = Arthur Langerman | ||
|פרסים=דער מענטש פונ'ם יאהר 2020 | |פרסים=דער מענטש פונ'ם יאהר 2020 | ||
| שורה 13: | שורה 13: | ||
'''אַרטור אויזשען לאַנגערמאַן''' (געבוירן [[אויגוסט 21]], [[1942]], אין [[בארגערהויט]], א פארשטאט פון [[אנטווערפן]], [[בעלגיע]]) איז א בעלגישער [[דיאמאנט]]ן-סוחר און פאבריקאנט, וועלכער האט אויפגעבויט זיין גאנצע קאריערע אין אנטווערפן. | '''אַרטור אויזשען לאַנגערמאַן''' (געבוירן [[אויגוסט 21]], [[1942]], אין [[בארגערהויט]], א פארשטאט פון [[אנטווערפן]], [[בעלגיע]]) איז א בעלגישער [[דיאמאנט]]ן-סוחר און פאבריקאנט, וועלכער האט אויפגעבויט זיין גאנצע קאריערע אין אנטווערפן. | ||
גלייכצייטיג האט ער מיט די יארן צוזאמענגעשטעלט איינע פון די גרעסטע פריוואטע קאלעקציעס (פארזאמלונגען) פון [[אנטיסעמיט]]ישע בילדער אין דער וועלט. די דאזיגע קאלעקציע איז היינט געווארן דער קערן און די באזע פון די "ארטור לאנגערמאן ארכיוון פאר'ן אונטערזוך פון די אנטיסעמיטישע בילדער", א שטיפטונג וועלכע איז געגרינדעט געווארן אין יאָר 2019 אין די טעכנישע אוניווערסיטעט פון [[בערלין]] אונטער'ן נאמען פון "דער ארטור לאנגערמאן ארכיוו, פאר די אויספארשונג פונ'ם וויזועלען אנטיסעמיטיזמוס" (ALAVA). | גלייכצייטיג האט ער מיט די יארן צוזאמענגעשטעלט איינע פון די גרעסטע פריוואטע קאלעקציעס (פארזאמלונגען) פון [[אנטיסעמיט]]ישע בילדער אין דער וועלט. די דאזיגע קאלעקציע איז היינט געווארן דער קערן און די באזע פון די "ארטור לאנגערמאן ארכיוון פאר'ן אונטערזוך פון די אנטיסעמיטישע בילדער", א שטיפטונג וועלכע איז געגרינדעט געווארן אין יאָר 2019 אין די טעכנישע אוניווערסיטעט פון [[בערלין]] אין [[דייטשלאנד]], אונטער'ן נאמען פון "דער ארטור לאנגערמאן ארכיוו, פאר די אויספארשונג פונ'ם וויזועלען אנטיסעמיטיזמוס" (ALAVA). | ||
די דאזיגע פארזאמלונג איז שוין טיילווייז פארגעשטעלט געווארן אינ'ם מעמאריאל פון דער צפון-[[פראנקרייך|פראנצויזישער]] שטאט [[קאען]], איז פובליצירט געווארן ביי Fayard, און קען אויך ווערן באטראכט און שטודירט אין דער באשרייבונג פון Le Collectionneur (דער פארזאמלער). אין חודש מערץ פון יאָר 2020 איז לאנגערמאן געערט געווארן דורך דעם בעלגישן בלאט Regards, מיט'ן טיטל פון "דער מענטש פונ'ם יאָר". לויט לאנגערמאן "האבן די גרעסטע אנטיסעמיטן קיינמאל נישט ריכטיג באגעגנט קיין אידן". | די דאזיגע פארזאמלונג איז שוין טיילווייז פארגעשטעלט געווארן אינ'ם מעמאריאל פון דער צפון-[[פראנקרייך|פראנצויזישער]] שטאט [[קאען]], איז פובליצירט געווארן ביי Fayard, און קען אויך ווערן באטראכט און שטודירט אין דער באשרייבונג פון Le Collectionneur (דער פארזאמלער). אין חודש מערץ פון יאָר 2020 איז לאנגערמאן געערט געווארן דורך דעם בעלגישן בלאט Regards, מיט'ן טיטל פון "דער מענטש פונ'ם יאָר". לויט לאנגערמאן "האבן די גרעסטע אנטיסעמיטן קיינמאל נישט ריכטיג באגעגנט קיין אידן"{{הערה|{{לינק|אדרעס=https://www.lecho.be/culture/general/arthur-langerman-les-plus-antisemites-n-ont-jamais-croise-un-juif/10246517.html|קעפל=Arthur Langerman: "Les plus antisémites n’ont jamais croisé un Juif"|שפראך=fr}}}}. | ||
==ביאגראפיע== | ==ביאגראפיע== | ||
לאנגערמאנ'ס פאטער שלמה (א [[פעלץ]]-סוחר) איז געבוירן אין [[קראקע|קראָקע]] אין יאָר 1907 און זיין מוטער זיסלא (בלייווייס), א ספעציאליסט אין [[מאדע]]-קליידונג, איז געבוירן אין [[ווארשע]]. אין יאָר 1926, זענען די ביידע פאמיליעס זיך געקומען באזעצן אין בעלגיע, וואו זיי האבן חתונה געהאט אין 1941 און ארטור איז געבוירן געווארן אין 1942. זיי זענען געווארן ארעסטירט מערץ 28, 1944, און מען האט זיי געפירט אין דעם [[עס עס]] פארזאמל-פלאץ פון די קאזערנע דאסען (Kazerne Dossin), פון וואנעט מען האט זיי דעפארטירט קיין [[אוישוויץ]], מאי 19, 1944 (מיט'ן 25סטן טראנספארט), דאס הייסט ווייניגער ווי 4 חדשים פאר דער באפרייאונג פון בעלגיע. | לאנגערמאנ'ס פאטער שלמה (א [[פעלץ]]-סוחר) איז געבוירן אין [[קראקע|קראָקע]] אין יאָר 1907 און זיין מוטער זיסלא (בלייווייס), א ספעציאליסט אין [[מאדע]]-קליידונג, איז געבוירן אין [[ווארשע]]. אין יאָר 1926, זענען די ביידע פאמיליעס זיך געקומען באזעצן אין בעלגיע, וואו זיי האבן חתונה געהאט אין 1941 און ארטור איז געבוירן געווארן אין 1942{{הערה|נאמען=biografie|{{לינק|אדרעס=https://arthur-langerman-foundation.org/biografie/|קעפל=Biografie|שפראך=de}}}}{{הערה|נאמען=deutschlandfunkkultur}}. זיי זענען געווארן ארעסטירט מערץ 28, 1944, און מען האט זיי געפירט אין דעם [[עס עס]] פארזאמל-פלאץ פון די קאזערנע דאסען (Kazerne Dossin), פון וואנעט מען האט זיי דעפארטירט קיין [[אוישוויץ]], מאי 19, 1944 (מיט'ן 25סטן טראנספארט), דאס הייסט ווייניגער ווי 4 חדשים פאר דער באפרייאונג פון בעלגיע. | ||
ארטור, א קליין קינד פון אונטער צוויי יאָר, איז קודם אריין געברענענגט געווארן אין א [[קינדערהיים]] פאר יעצט געבוירענע קינדער, די pouponniere פון די [[AJB]] אין Uccle ביי [[בריסל]] און פון דארט אינ'ם קינדערהיים פון באראן דע קאסטרא פון [[עטערבעיק]], אויך א פארשטאט פון בריסל. | ארטור, א קליין קינד פון אונטער צוויי יאָר, איז קודם אריין געברענענגט געווארן אין א [[קינדערהיים]] פאר יעצט געבוירענע קינדער, די pouponniere פון די [[AJB]] אין Uccle ביי [[בריסל]] און פון דארט אינ'ם קינדערהיים פון באראן דע קאסטרא פון [[עטערבעיק]]{{הערה|נאמען=biografie}}, אויך א פארשטאט פון בריסל. | ||
דער נעץ פון די AJB-קינדערהיימען אין בעלגיע איז דאמאלט געדולדעט געווארן דורך די [[געסטאפא]], כדי צו געפעלען דעם אינטערנאציאנאלען [[רויטער קרייץ|רויטען-קרייץ]], אבער איז געשטאנען אונטער זייער שטרענגער קאנטראלע. עטליכע טעג פאר דער באפרייאונג, האט די געסטאפא ארגאניזירט נאך א לעצטע ראזיא, כדי נאך אין די לעצטע מינוט שנעל צו דעפארטירן די קינדער פון אט די אלע היימען און זיי אויסראטן אין די [[גאז קאמער|גאז-קאמער]]ן פון אוישוויץ און אנדערע עס עס לאגערן אין [[מזרח-אייראפע]]. אבער עס איז געלונגען ארטור נאך ב"ה אין די לעצטע מינוט, אדאנק א אידישע אונטערגרונט-באוועגונג, פון דארט געראטעוועט צו ווערן. | דער נעץ פון די AJB-קינדערהיימען אין בעלגיע איז דאמאלט געדולדעט געווארן דורך די [[געסטאפא]], כדי צו געפעלען דעם אינטערנאציאנאלען [[רויטער קרייץ|רויטען-קרייץ]], אבער איז געשטאנען אונטער זייער שטרענגער קאנטראלע. עטליכע טעג פאר דער באפרייאונג, האט די געסטאפא ארגאניזירט נאך א לעצטע ראזיא, כדי נאך אין די לעצטע מינוט שנעל צו דעפארטירן די קינדער פון אט די אלע היימען און זיי אויסראטן אין די [[גאז קאמער|גאז-קאמער]]ן פון אוישוויץ און אנדערע עס עס לאגערן אין [[מזרח-אייראפע]]. אבער עס איז געלונגען ארטור נאך ב"ה אין די לעצטע מינוט, אדאנק א אידישע אונטערגרונט-באוועגונג, פון דארט געראטעוועט צו ווערן. | ||
דער פאטער, שלמה, האט ליידער נישט איבערגעלעבט דעם שרעקליכען קריג, הי"ד. די מוטער זיסלא האט אבער געהאט מער מזל. די [[נאצי]]ס האבן איר געשיקט אין אוישוויץ, וואו זי האט געמוזט ארבעטן אין דער [[קיך]]. אדאנק דעם האט זי נאך איבערגעלעבט די מלחמה און זי איז צוריק געקומען אין בעלגיע אין יאָר 1945. | דער פאטער, שלמה, האט ליידער נישט איבערגעלעבט דעם שרעקליכען קריג{{הערה|נאמען=biografie}}{{הערה|{{לינק|אדרעס=https://www.tagesspiegel.de/wissen/wie-bilder-hass-erzeugen-3880771.html|קעפל=Zentrum für Antisemitismusforschung an der TU: Wie Bilder Hass erzeugen|שפראך=de}}}}, הי"ד. די מוטער זיסלא האט אבער געהאט מער מזל. די [[נאצי]]ס האבן איר געשיקט אין אוישוויץ, וואו זי האט געמוזט ארבעטן אין דער [[קיך]]. אדאנק דעם האט זי נאך איבערגעלעבט די מלחמה און זי איז צוריק געקומען אין בעלגיע אין יאָר 1945{{הערה|נאמען=deutschlandfunkkultur}}. | ||
ארטור לאנגערמאן האט שפעטער חתונה געהאט און האט געהאט צוויי קינדער. זיין זון [[סטעפאן לאנגערמאן]], א [[מאטעמאטיקער]] און [[קאמפיוטער]]-[[וויסנשאפט]]ליכער, איז א [[פארשער]] אין די [[FNRS]], וועלכע ספעציאליזערט אין [[אלגאריטם]]. | ארטור לאנגערמאן האט שפעטער חתונה געהאט און האט געהאט צוויי קינדער. זיין זון [[סטעפאן לאנגערמאן]], א [[מאטעמאטיקער]] און [[קאמפיוטער]]-[[וויסנשאפט]]ליכער, איז א [[פארשער]] אין די [[FNRS]], וועלכע ספעציאליזערט אין [[אלגאריטם]]. | ||
| שורה 31: | שורה 31: | ||
===דאקומענטן וועגן אנטיסעמיטיזם=== | ===דאקומענטן וועגן אנטיסעמיטיזם=== | ||
ביים [[אייכמאן פראצעס]] אין ירושלים אין יאָר 1961, וועלכער איז דאמאלט שטארק פארשפרייט געווארן דורך די אינטערנאציאנאלע פרעסע האט דער יונגער ארטור לאנגערמאן רעאליזירט | ביים [[אייכמאן פראצעס]] אין ירושלים אין יאָר 1961, וועלכער איז דאמאלט שטארק פארשפרייט געווארן דורך די אינטערנאציאנאלע פרעסע האט דער יונגער ארטור לאנגערמאן רעאליזירט דער שרעק און דעם טייוולאנישער פארנעם פון דער [[שואה]]{{הערה|נאמען=deutschlandfunkkultur}}. ער האט זיך געשטעלט פראגען צו פארשטיין דעם מקור פון די ביטערע אנטיסעמיטישע האס, וואס האט אימער געהערשט און הערשט נאך היינט אין די וועלט. צוגעדרוקט און מאטיווירט דורך די דאזיגע פראבלעמען, האט ער אנגעהויבן צוזאמען צושטעלן א פארזאמלונג פון "אנטיסעמיטיקא"{{הערה|נאמען=biografie}}. במשך צענדליגע יאָרן האט ער אויפגעזיכט איבעראל אין די וועלט, [[מאלעריי]]ען און אלטע [[גראווירונג]]ען (פון צווישן 17טן און 20סטן יאָרהונדערט), גרויסע און קלענערע [[סקולפטור]]ען פון [[קעראמיק]] (ליימווארג), פון [[האלץ]] און פון [[בראנז]], [[פלאקאט]]ן, אריגינאלע [[צייכענונג]]ען, [[פאסט קארטל|פאסט-קארט]]ן, און אזוי ווייטער. זיין קאלעקציע ציילט היינט כמעט 8,000 אביעקטען און אנטיסעמיטישע בילדער, אלע אויפגענומען אין אן אינווענטאר און דיגיטאליזירט, בתוכם ארום א טויזענט צייכענונגען פונ'ם [[קאריקאטור]]יסט [[פיליפ רופרעכט]]{{הערה|נאמען=deutschlandfunkkultur|{{לינק|אדרעס=https://www.deutschlandfunkkultur.de/langermans-antisemitische-artefakte-der-den-hass-sammelt-100.html|קעפל=Der den Hass sammelt|שפראך=de}}}}, מער באקאנט אונטער'ן [[פען נאמען|פען-נאמען]] פון Fips, דער כאראקטעריסטישער צייכנער פון די נאצי צייטונג "[[דער שטירמער]]". | ||
די אלע דאקומענטען זענען פאכמעניש באשטודירט געווארן דורך [[ראלף קייסערס]], א וועלט רעפערענץ אויף דעם געביט (א פראנצויזישער [[פראפעסער]] שפעציאליזירט אין נאצישע שריפטן), און אזוי ווייטער. | די אלע דאקומענטען זענען פאכמעניש באשטודירט געווארן דורך [[ראלף קייסערס]], א וועלט רעפערענץ אויף דעם געביט (א פראנצויזישער [[פראפעסער]] שפעציאליזירט אין נאצישע שריפטן), און אזוי ווייטער. | ||
א טייל פון די פארזאמלונג איז שוין אין יאָר 2016 פארגעשטעלט געווארן אין די אויבן-דערמאנטע קאזערנע דאסעין און שפעטער אין יאָר 2017 ביי א גרויסע אויסשטעלונג אינ'ם מעמאריאל פון די פראנצויזישע שטאט קאען, אונטער'ן טיטעל פון Dessins Assassins. א קאטאלאג פון די אויסשטעלונג איז דאמאלט קא-ארדאנירט געווארן דורך [[סטעפאן גרימאלדי]] און [[גאויאם דואזי]] (Guillaume Doizy) און איז שפעטער ערשינען ביי Fayard. אין יאָר 2017 האט מען אויפגעטראגט Philippe Pierret, א באקאנטער [[היסטאריקער]] פון די אידישע געשיכטע און געוועזענער [[קאנסערוואטאר]] פון אידישן [[מוזעאום]] פון בעלגיע (צווישן 1999 ביז 2015), צוזאמען צושטעלן אן אינווענטאר פון אט די קאלעקציע. דער פריער-דערמאנטער גוויאם דואזי, א שפעציאליסט אויפ'ן געביט פון קאריקאטור און פון פרעסע-צייכענונגען, האט צוזאמען געשטעלט א ספעציפישן פראגראם און זיך באטייליגט ביים אינדעקסירן פון די קאלעקציע. גלייכצייטיג האט דער צענטרום פאר אנטיסעמיטישע אויספארשונג פונעם טעכנישן אוניווערזיטעט פון בערלין באשלאסן, צו מאביליזירן גרעסערע פינאנציעלע מעגליכקייטן צו שטודירן די פארזאמלונג פון לאנגערמאן. אין מערץ 2019 האט ארטור לאנגערמאן אפיציעל אפגעשטאנען זיין קאלעקציע צום דערמאנטען צענטרום פאר אנטיסעמיטישע אויספארשונג פונעם טעכנישן אוניווערזיטעט פון בערלין. עס איז געשאפן געווארן א שטיפטונג אונטער'ן נאמען פון "די ארכיוון פון ארטור לאנגערמאן פאר'ן אויפזוכן דעם איקאנאגראפישן (בילדער און צייכענונגען) אנטי-סעמיטיזם" (ALAVA). לאנגערמאן האט געפריווט צו באשרייבן און ערקלערען די געשיכטע און די געאגראפיע פונ'ם אנטיסעמיטיזם: "די מייסטע מענטשן, בתוכם אויך מיינע עלטערן, האבן נישט געקענט מעסטן און רעאליזירען דעם פארנעם פון וואס דא פאסירט. מען האט אנגעהויבען צו הרגנ'ן אידן | א טייל פון די פארזאמלונג איז שוין אין יאָר 2016 פארגעשטעלט געווארן אין די אויבן-דערמאנטע קאזערנע דאסעין און שפעטער אין יאָר 2017 ביי א גרויסע אויסשטעלונג אינ'ם מעמאריאל פון די פראנצויזישע שטאט קאען, אונטער'ן טיטעל פון Dessins Assassins. א קאטאלאג פון די אויסשטעלונג איז דאמאלט קא-ארדאנירט געווארן דורך [[סטעפאן גרימאלדי]] און [[גאויאם דואזי]] (Guillaume Doizy) און איז שפעטער ערשינען ביי Fayard. אין יאָר 2017 האט מען אויפגעטראגט Philippe Pierret, א באקאנטער [[היסטאריקער]] פון די אידישע געשיכטע און געוועזענער [[קאנסערוואטאר]] פון אידישן [[מוזעאום]] פון בעלגיע (צווישן 1999 ביז 2015), צוזאמען צושטעלן אן אינווענטאר פון אט די קאלעקציע. דער פריער-דערמאנטער גוויאם דואזי, א שפעציאליסט אויפ'ן געביט פון קאריקאטור און פון פרעסע-צייכענונגען, האט צוזאמען געשטעלט א ספעציפישן פראגראם און זיך באטייליגט ביים אינדעקסירן פון די קאלעקציע. גלייכצייטיג האט דער צענטרום פאר אנטיסעמיטישע אויספארשונג פונעם טעכנישן אוניווערזיטעט פון בערלין באשלאסן, צו מאביליזירן גרעסערע פינאנציעלע מעגליכקייטן צו שטודירן די פארזאמלונג פון לאנגערמאן. אין מערץ 2019{{הערה|נאמען=biografie}} האט ארטור לאנגערמאן אפיציעל אפגעשטאנען זיין קאלעקציע צום דערמאנטען צענטרום פאר אנטיסעמיטישע אויספארשונג פונעם טעכנישן אוניווערזיטעט פון בערלין. עס איז געשאפן געווארן א שטיפטונג אונטער'ן נאמען פון "די ארכיוון פון ארטור לאנגערמאן פאר'ן אויפזוכן דעם איקאנאגראפישן (בילדער און צייכענונגען) אנטי-סעמיטיזם" (ALAVA). לאנגערמאן האט געפריווט צו באשרייבן און ערקלערען די געשיכטע און די געאגראפיע פונ'ם אנטיסעמיטיזם: "די מייסטע מענטשן, בתוכם אויך מיינע עלטערן, האבן נישט געקענט מעסטן און רעאליזירען דעם פארנעם פון וואס דא פאסירט. מען האט אנגעהויבען צו הרגנ'ן אידן זייט 1933, אבער זיי האבן געהאלטן אז עס וועט זיי גארנישט געשעהן און זיי האבן געהאט א קינד אין מיטן דער קריג. אויב זיי וואלטן געזען די אלע בילדער וואס איך האב דא יעצט פאר מיר, וואלטן זיי פארשטאנען דעם מצב און זיי וואלטן אפשר אנטלאפן." | ||
===איבערזעצער=== | ===איבערזעצער=== | ||
זייט דעם חורבן, האט זיך די צאל פון די וואס רעדן נאך [[אידיש]] שטארק פארמינערט. כדי צוריק און ווידער צו פארשפרייטן די שפראך אינערהאלב דער באפעלקערונג, האט ארטור לאנגערמאן איבערגעזעצט אויף [[פראנצויזיש]] צוויי בראשורן פון [[שלום עליכם (שרייבער)|שלום עליכם]] (1859-1916) דאס אייביגע לעבן קורצע געשיכטן אן צו ווייזען די צייט (ערשינען אין 2012 ביי [[מעטראפאליס]]), אין צוזאמענארבעט מיט [[אריאל ציון]] פון דער שואה-[[ביבליאטעק]] פון פאריז | זייט דעם חורבן, האט זיך די צאל פון די וואס רעדן נאך [[אידיש]] שטארק פארמינערט. כדי צוריק און ווידער צו פארשפרייטן די שפראך אינערהאלב דער באפעלקערונג, האט ארטור לאנגערמאן איבערגעזעצט אויף [[פראנצויזיש]] צוויי בראשורן פון [[שלום עליכם (שרייבער)|שלום עליכם]]{{הערה|נאמען=biografie}} (1859-1916) "דאס אייביגע לעבן: קורצע געשיכטן אן צו ווייזען די צייט" (ערשינען אין 2012 ביי [[מעטראפאליס]]), אין צוזאמענארבעט מיט [[אריאל ציון]] פון דער שואה-[[ביבליאטעק]] פון פאריז; "געשיכטעס פאר קינדער, נישט צו געבן אין די הענט פון קינדער" (ערשינען אין 2019 ביי MarqueBelge), אילוסטראציעס פון [[סאם רינגער]]. | ||
==רעפערענצן== | |||
{{רעפערענצן}} | |||
{{DEFAULTSORT:לאנגערמאן, ארטור}} | {{DEFAULTSORT:לאנגערמאן, ארטור}} | ||
{{קרד/ויקי/יידיש}} | {{קרד/ויקי/יידיש}} | ||
[[קאַטעגאָריע:ביזנעסלייט]] | [[קאַטעגאָריע:אידישע ביזנעסלייט]] | ||
[[קאַטעגאָריע:אנטווערפן]] | [[קאַטעגאָריע:אנטווערפן]] | ||
[[קאַטעגאָריע:לעבעדיגע מענטשן]] | [[קאַטעגאָריע:לעבעדיגע מענטשן]] | ||
| שורה 47: | שורה 51: | ||
[[קאַטעגאָריע:אויף יידיש]] | [[קאַטעגאָריע:אויף יידיש]] | ||
[[קאַטעגאָריע:אויף ווייניג אדער קיין אנדערע וויקי|04]] | [[קאַטעגאָריע:אויף ווייניג אדער קיין אנדערע וויקי|04]] | ||
[[קאַטעגאָריע:בעלגיער]] | |||
[[קאַטעגאָריע:אנטיסעמיטיזם]] | |||
[[en:Arthur Langerman]] | |||
יעצטיגע רעוויזיע זינט 23:20, 23 מאי 2024
דער אַרטיקל איז א יתום, קיין אַרטיקל לינקט צו עס. איר זענט געלאדנט צו ביישטייערן צו המכלול און פארבינדן צו עס פון ארטיקלען וואס אנטהאלטן "ארטור לאנגערמאן".
 | |
| געבורט |
אויגוסט 21, 1942 (יארגאנג: 82) בארגערהויט, בעלגיע |
|---|---|
| מדינה | בעלגיע |
| באשעפטיגונג | דיאמאנט-סוחר, איבערזעצער, פארזאמלער |
אַרטור אויזשען לאַנגערמאַן (געבוירן אויגוסט 21, 1942, אין בארגערהויט, א פארשטאט פון אנטווערפן, בעלגיע) איז א בעלגישער דיאמאנטן-סוחר און פאבריקאנט, וועלכער האט אויפגעבויט זיין גאנצע קאריערע אין אנטווערפן.
גלייכצייטיג האט ער מיט די יארן צוזאמענגעשטעלט איינע פון די גרעסטע פריוואטע קאלעקציעס (פארזאמלונגען) פון אנטיסעמיטישע בילדער אין דער וועלט. די דאזיגע קאלעקציע איז היינט געווארן דער קערן און די באזע פון די "ארטור לאנגערמאן ארכיוון פאר'ן אונטערזוך פון די אנטיסעמיטישע בילדער", א שטיפטונג וועלכע איז געגרינדעט געווארן אין יאָר 2019 אין די טעכנישע אוניווערסיטעט פון בערלין אין דייטשלאנד, אונטער'ן נאמען פון "דער ארטור לאנגערמאן ארכיוו, פאר די אויספארשונג פונ'ם וויזועלען אנטיסעמיטיזמוס" (ALAVA).
די דאזיגע פארזאמלונג איז שוין טיילווייז פארגעשטעלט געווארן אינ'ם מעמאריאל פון דער צפון-פראנצויזישער שטאט קאען, איז פובליצירט געווארן ביי Fayard, און קען אויך ווערן באטראכט און שטודירט אין דער באשרייבונג פון Le Collectionneur (דער פארזאמלער). אין חודש מערץ פון יאָר 2020 איז לאנגערמאן געערט געווארן דורך דעם בעלגישן בלאט Regards, מיט'ן טיטל פון "דער מענטש פונ'ם יאָר". לויט לאנגערמאן "האבן די גרעסטע אנטיסעמיטן קיינמאל נישט ריכטיג באגעגנט קיין אידן"[1].
ביאגראפיע
לאנגערמאנ'ס פאטער שלמה (א פעלץ-סוחר) איז געבוירן אין קראָקע אין יאָר 1907 און זיין מוטער זיסלא (בלייווייס), א ספעציאליסט אין מאדע-קליידונג, איז געבוירן אין ווארשע. אין יאָר 1926, זענען די ביידע פאמיליעס זיך געקומען באזעצן אין בעלגיע, וואו זיי האבן חתונה געהאט אין 1941 און ארטור איז געבוירן געווארן אין 1942[2][3]. זיי זענען געווארן ארעסטירט מערץ 28, 1944, און מען האט זיי געפירט אין דעם עס עס פארזאמל-פלאץ פון די קאזערנע דאסען (Kazerne Dossin), פון וואנעט מען האט זיי דעפארטירט קיין אוישוויץ, מאי 19, 1944 (מיט'ן 25סטן טראנספארט), דאס הייסט ווייניגער ווי 4 חדשים פאר דער באפרייאונג פון בעלגיע.
ארטור, א קליין קינד פון אונטער צוויי יאָר, איז קודם אריין געברענענגט געווארן אין א קינדערהיים פאר יעצט געבוירענע קינדער, די pouponniere פון די AJB אין Uccle ביי בריסל און פון דארט אינ'ם קינדערהיים פון באראן דע קאסטרא פון עטערבעיק[2], אויך א פארשטאט פון בריסל. דער נעץ פון די AJB-קינדערהיימען אין בעלגיע איז דאמאלט געדולדעט געווארן דורך די געסטאפא, כדי צו געפעלען דעם אינטערנאציאנאלען רויטען-קרייץ, אבער איז געשטאנען אונטער זייער שטרענגער קאנטראלע. עטליכע טעג פאר דער באפרייאונג, האט די געסטאפא ארגאניזירט נאך א לעצטע ראזיא, כדי נאך אין די לעצטע מינוט שנעל צו דעפארטירן די קינדער פון אט די אלע היימען און זיי אויסראטן אין די גאז-קאמערן פון אוישוויץ און אנדערע עס עס לאגערן אין מזרח-אייראפע. אבער עס איז געלונגען ארטור נאך ב"ה אין די לעצטע מינוט, אדאנק א אידישע אונטערגרונט-באוועגונג, פון דארט געראטעוועט צו ווערן.
דער פאטער, שלמה, האט ליידער נישט איבערגעלעבט דעם שרעקליכען קריג[2][4], הי"ד. די מוטער זיסלא האט אבער געהאט מער מזל. די נאציס האבן איר געשיקט אין אוישוויץ, וואו זי האט געמוזט ארבעטן אין דער קיך. אדאנק דעם האט זי נאך איבערגעלעבט די מלחמה און זי איז צוריק געקומען אין בעלגיע אין יאָר 1945[3].
ארטור לאנגערמאן האט שפעטער חתונה געהאט און האט געהאט צוויי קינדער. זיין זון סטעפאן לאנגערמאן, א מאטעמאטיקער און קאמפיוטער-וויסנשאפטליכער, איז א פארשער אין די FNRS, וועלכע ספעציאליזערט אין אלגאריטם.
דיאמאנטן סוחר און פאבריקאנט
צווישן 9 און 17 יאָר, איז ארטור איינגעשריבן אין "השומר הצעיר", א אידישע יוגנט-ארגאניזאציע פון לינקע ציוניסטן, געגרונדעט אין עסטרייך אין יאָר 1913. ער האט אנגעהויבן די מיטל-שולע, אבער האט געמוזט זיין שטודיום פארקורצן, כדי צו העלפן ברענגען פרנסה אין שטוב. ער איז אנגעקומען קיין אנטווערפן וואו ער האט זיך אויסגעלערנט דעם פאך פון דיאמאנט-קליווען. נאכדעם ווי ער האט געארבעט 8 יאָר ביי א דארטיגן דיאמאנט-פאבריקאנט, וועלכער האט אים אויסגעלערנט אלע פראקטישע און סוחרישע פאסעטען פון דעם פאך, האט ער באשלאסן צו גרונדען אן אייגענעם דיאמאנט-פירמע. אין די 1980ער יאָרן, האט ער זיך ספעציאליזירט אין פארב-שטיינער, אן ארטיקל וואס הייבט דעמאלט אהן צו ווערן פון די מייסט געזוכטע אין די דיאמאנט בראנזשע. נאכדעם ווי ער האט פארקויפט זיין האלבן סטאק פאר איינער פון די גרעסטע לאנדאנער סוחרים, איז ער געווארן אינטערנאציאנאל באקאנט און באטראכט פאר א שפיץ רעפערענץ אויפ'ן געביט פון דיאמאנטענע פארב-שטיינער. די אינטערנאציאנאלע פרעסע, ראדיא און טעלעוויזיע האט אים כסדר אויסגעפרעגט און אים קלאסירט אלס עקספערט אין די סארט שטיינער. ווען פאטריק וואואלאט האט צוזאמען געשטעלט זיין פילם פון "די פארבשטיינער פון בארנעא", איז דער גאנצער סצענאריא (סקריפט) געשריבן געווארן אויפ'ן סמך פון לאנגערמאן'ס פאכמאנשאפט.
דאקומענטן וועגן אנטיסעמיטיזם
ביים אייכמאן פראצעס אין ירושלים אין יאָר 1961, וועלכער איז דאמאלט שטארק פארשפרייט געווארן דורך די אינטערנאציאנאלע פרעסע האט דער יונגער ארטור לאנגערמאן רעאליזירט דער שרעק און דעם טייוולאנישער פארנעם פון דער שואה[3]. ער האט זיך געשטעלט פראגען צו פארשטיין דעם מקור פון די ביטערע אנטיסעמיטישע האס, וואס האט אימער געהערשט און הערשט נאך היינט אין די וועלט. צוגעדרוקט און מאטיווירט דורך די דאזיגע פראבלעמען, האט ער אנגעהויבן צוזאמען צושטעלן א פארזאמלונג פון "אנטיסעמיטיקא"[2]. במשך צענדליגע יאָרן האט ער אויפגעזיכט איבעראל אין די וועלט, מאלערייען און אלטע גראווירונגען (פון צווישן 17טן און 20סטן יאָרהונדערט), גרויסע און קלענערע סקולפטורען פון קעראמיק (ליימווארג), פון האלץ און פון בראנז, פלאקאטן, אריגינאלע צייכענונגען, פאסט-קארטן, און אזוי ווייטער. זיין קאלעקציע ציילט היינט כמעט 8,000 אביעקטען און אנטיסעמיטישע בילדער, אלע אויפגענומען אין אן אינווענטאר און דיגיטאליזירט, בתוכם ארום א טויזענט צייכענונגען פונ'ם קאריקאטוריסט פיליפ רופרעכט[3], מער באקאנט אונטער'ן פען-נאמען פון Fips, דער כאראקטעריסטישער צייכנער פון די נאצי צייטונג "דער שטירמער".
די אלע דאקומענטען זענען פאכמעניש באשטודירט געווארן דורך ראלף קייסערס, א וועלט רעפערענץ אויף דעם געביט (א פראנצויזישער פראפעסער שפעציאליזירט אין נאצישע שריפטן), און אזוי ווייטער. א טייל פון די פארזאמלונג איז שוין אין יאָר 2016 פארגעשטעלט געווארן אין די אויבן-דערמאנטע קאזערנע דאסעין און שפעטער אין יאָר 2017 ביי א גרויסע אויסשטעלונג אינ'ם מעמאריאל פון די פראנצויזישע שטאט קאען, אונטער'ן טיטעל פון Dessins Assassins. א קאטאלאג פון די אויסשטעלונג איז דאמאלט קא-ארדאנירט געווארן דורך סטעפאן גרימאלדי און גאויאם דואזי (Guillaume Doizy) און איז שפעטער ערשינען ביי Fayard. אין יאָר 2017 האט מען אויפגעטראגט Philippe Pierret, א באקאנטער היסטאריקער פון די אידישע געשיכטע און געוועזענער קאנסערוואטאר פון אידישן מוזעאום פון בעלגיע (צווישן 1999 ביז 2015), צוזאמען צושטעלן אן אינווענטאר פון אט די קאלעקציע. דער פריער-דערמאנטער גוויאם דואזי, א שפעציאליסט אויפ'ן געביט פון קאריקאטור און פון פרעסע-צייכענונגען, האט צוזאמען געשטעלט א ספעציפישן פראגראם און זיך באטייליגט ביים אינדעקסירן פון די קאלעקציע. גלייכצייטיג האט דער צענטרום פאר אנטיסעמיטישע אויספארשונג פונעם טעכנישן אוניווערזיטעט פון בערלין באשלאסן, צו מאביליזירן גרעסערע פינאנציעלע מעגליכקייטן צו שטודירן די פארזאמלונג פון לאנגערמאן. אין מערץ 2019[2] האט ארטור לאנגערמאן אפיציעל אפגעשטאנען זיין קאלעקציע צום דערמאנטען צענטרום פאר אנטיסעמיטישע אויספארשונג פונעם טעכנישן אוניווערזיטעט פון בערלין. עס איז געשאפן געווארן א שטיפטונג אונטער'ן נאמען פון "די ארכיוון פון ארטור לאנגערמאן פאר'ן אויפזוכן דעם איקאנאגראפישן (בילדער און צייכענונגען) אנטי-סעמיטיזם" (ALAVA). לאנגערמאן האט געפריווט צו באשרייבן און ערקלערען די געשיכטע און די געאגראפיע פונ'ם אנטיסעמיטיזם: "די מייסטע מענטשן, בתוכם אויך מיינע עלטערן, האבן נישט געקענט מעסטן און רעאליזירען דעם פארנעם פון וואס דא פאסירט. מען האט אנגעהויבען צו הרגנ'ן אידן זייט 1933, אבער זיי האבן געהאלטן אז עס וועט זיי גארנישט געשעהן און זיי האבן געהאט א קינד אין מיטן דער קריג. אויב זיי וואלטן געזען די אלע בילדער וואס איך האב דא יעצט פאר מיר, וואלטן זיי פארשטאנען דעם מצב און זיי וואלטן אפשר אנטלאפן."
איבערזעצער
זייט דעם חורבן, האט זיך די צאל פון די וואס רעדן נאך אידיש שטארק פארמינערט. כדי צוריק און ווידער צו פארשפרייטן די שפראך אינערהאלב דער באפעלקערונג, האט ארטור לאנגערמאן איבערגעזעצט אויף פראנצויזיש צוויי בראשורן פון שלום עליכם[2] (1859-1916) "דאס אייביגע לעבן: קורצע געשיכטן אן צו ווייזען די צייט" (ערשינען אין 2012 ביי מעטראפאליס), אין צוזאמענארבעט מיט אריאל ציון פון דער שואה-ביבליאטעק פון פאריז; "געשיכטעס פאר קינדער, נישט צו געבן אין די הענט פון קינדער" (ערשינען אין 2019 ביי MarqueBelge), אילוסטראציעס פון סאם רינגער.
רעפערענצן
דאס איז נישט קיין המכלול ארטיקל, בלויז עפעס וואס ליגט דא ביז עס וועט ערזעצט ווערן מיט בעסערס. שרייבט עס איבער!