אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "רוי:קראי"
ק (1 רעוויזיע אימפארטירט: אימפארטירט פון די יידישע וויקיפעדיע, זע ביישטייערער ליסטע) |
ק (החלפת טקסט – "קאלענדער" ב־"קאלענדאר") |
||
| (15 מיטלסטע ווערסיעס פון 9 באַניצער נישט געוויזן.) | |||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
[[טעקע:Bet_keneset_matsliah.jpg|left|300px| | {{דעסקריפציע||ענגליש = Jewish religious movement characterized by the recognition of the written Torah alone as its supreme authority in Jewish religious law and theology.|העב=תנועה דתית יהודית המאופיינת באמונתה במקרא בלבד, תוך דחיית מסורות חז"ל במשנה ובתלמוד|דייטש=Strom der jüdischen Religion|}} | ||
[[טעקע:Bet_keneset_matsliah.jpg|left|300px|ממוזער|א קראי'שע שול אין ארץ ישראל]] | |||
א '''קראי''' איז איינער וואס גלייבט אז מען דארף די [[תורה]] אויסטייטשן לויטן פשוט'ן פשט - די פשט וואס, לויט זיי, וואלטן פארשטאנען די אידן וואס האבן געלעבט ווען די תורה איז געגעבן געווארן. זייערע פשטים זענען אפט | א '''קראי''' איז איינער וואס גלייבט אז מען דארף די [[תורה]] אויסטייטשן לויטן פשוט'ן פשט - די פשט וואס, לויט זיי, וואלטן פארשטאנען די אידן וואס האבן געלעבט ווען די תורה איז געגעבן געווארן. זייערע פשטים זענען אפט אין קעגנזאץ צו די וואס די [[חז"ל]] האבן געלערנט אין די פסוקים. זיי נעמען אויך נישט אן די "מצות דרבנן" וואס ווערן דערמאנט אין חז"ל אבער נישט אין די תנ"ך. זיי האבן אויך אייגענע מנהגים און סייגים, און זיי האלטן אז די מנהגים זענען נישט א חלק פון די תורה, נאר יעדער מעג האלטן וואסערע מנהגים מען וויל. | ||
== גרינדונג == | == גרינדונג == | ||
ס'איז אנגענומען אז ענן בן דוד האט געגרינדעט די קראים. דער הויפט קעגנער אין יענע צייטן איז געווען רב [[סעדיה גאון]]. | ס'איז אנגענומען אז ענן בן דוד האט געגרינדעט די קראים. דער הויפט קעגנער אין יענע צייטן איז געווען רב [[סעדיה גאון]]. | ||
== קראי'שע אויפירונגען | == קראי'שע אויפירונגען == | ||
=== תפילין און מזוזות === | === תפילין און מזוזות === | ||
קראים האלטן אז די פסוקים פון "וקשרתם לאות על ידיך", "וכתבתם על מזוזות ביתך", | קראים האלטן אז די פסוקים פון "וקשרתם לאות על ידיך", "וכתבתם על מזוזות ביתך", וכדומה זענען פיגוריש גערעדט, אזוי ווי די פסוק "כתבם על לוח לבך" וואס מיינט נישט אז מען זאל טאקע שרייבן אויפן הארץ, נאר עס איז אן אויסדריק וואס מיינט: געדענק עס אייביג - אזוי ווי עס וואלט געווען אויף דיין הארץ, אנגעקנופט אויף דיין האנט, ציווישן דיינע אויגן, אוין אויף די מזוזת פון דיין טיר. | ||
אין ארץ ישראל זענען דא קראים וואס לייגן מזוזות אויפן טיר, נישט אויסצוזעהן אומפרום אין א פלאץ ווי אלע פרומע האבן מזוזות. | אין ארץ ישראל זענען דא קראים וואס לייגן מזוזות אויפן טיר, נישט אויסצוזעהן אומפרום אין א פלאץ ווי אלע פרומע האבן מזוזות. | ||
| שורה 16: | שורה 17: | ||
אין די תורה שטייט: "וּסְפַרְתֶּם לָכֶם מִמָּחֳרַת הַשַּׁבָּת מִיּוֹם הֲבִיאֲכֶם אֶת-עֹמֶר הַתְּנוּפָה שֶׁבַע שַׁבָּתוֹת, תְּמִימֹת תִּהְיֶינָה עַד מִמָּחֳרַת הַשַּׁבָּת הַשְּׁבִיעִת תִּסְפְּרוּ חֲמִשִּׁים יוֹם" וואס טייטש: "און ענק זאלן ציילן צומארגענס פון די שבת פון די טאג וואס ענק ברענגען די עמר התנופה, זיבן שבתות גאנצע זאלן זיי זיין ביז דעם מארגן נאך דעם זיבעטען שבת, זאלן ענק ציילן פיפציג טעג". | אין די תורה שטייט: "וּסְפַרְתֶּם לָכֶם מִמָּחֳרַת הַשַּׁבָּת מִיּוֹם הֲבִיאֲכֶם אֶת-עֹמֶר הַתְּנוּפָה שֶׁבַע שַׁבָּתוֹת, תְּמִימֹת תִּהְיֶינָה עַד מִמָּחֳרַת הַשַּׁבָּת הַשְּׁבִיעִת תִּסְפְּרוּ חֲמִשִּׁים יוֹם" וואס טייטש: "און ענק זאלן ציילן צומארגענס פון די שבת פון די טאג וואס ענק ברענגען די עמר התנופה, זיבן שבתות גאנצע זאלן זיי זיין ביז דעם מארגן נאך דעם זיבעטען שבת, זאלן ענק ציילן פיפציג טעג". | ||
חז"ל זאגן אז "צומארגנס פון דעם שבת" מיינט "צומארגענס פון די ערשטע טאג פסח" און דאמאלט פאנגט מען אן צו ציילן, אבער די קראים האלטן אז מען פאנגט אן צו ציילן צומארגענס פון דעם שבת וואס איז נאך דעם טאג וואס מען ברענגט די עומר. זיי ברענגען א ראיה אז "השבת" מיינט נישט פסח, ווייל עס שטייט אויך "השבת השביעת" וואס מיינט זיכער נישט פסח. לויט די קראים האט די תורה געוואלט מען זאל ציילן "זיבן גאנצע וואכן" דאס מיינט מען זאל נישט אנהויבן אינמיטן א וואך. | |||
=== שבת === | === שבת === | ||
| שורה 23: | שורה 24: | ||
זיי פלעהגן אויך שטארק מחמיר זיין ביי ספק פקוח נפש, וואס זיי האבן געהאלטן איז נישט דוחה שבת, וויבאלד זיי האבן נישט אנגענומען די ענינים פון עירובין האבן זיי נישט געהאלטן פון ארויסגיין פון שטוב אדער ארויסטראגן זאכן אום שבת. אבער די זאכן זענען שוין היינט גרינגער ביי זיי. | זיי פלעהגן אויך שטארק מחמיר זיין ביי ספק פקוח נפש, וואס זיי האבן געהאלטן איז נישט דוחה שבת, וויבאלד זיי האבן נישט אנגענומען די ענינים פון עירובין האבן זיי נישט געהאלטן פון ארויסגיין פון שטוב אדער ארויסטראגן זאכן אום שבת. אבער די זאכן זענען שוין היינט גרינגער ביי זיי. | ||
אזוי אויך האלטן זיי אז אמירה לעכו"ם טאר מען נישט אפילו ברמיזה. | |||
טייל פון זיי האלטן אז זיך באנוצן מיט לעקטער איז בכלל נישט קיין איסור, וויבאלד עס איז נישט קיין פייער. זעהט אויס זיי נעהמען נישט אהן אז גרמא איז אסור. | טייל פון זיי האלטן אז זיך באנוצן מיט לעקטער איז בכלל נישט קיין איסור, וויבאלד עס איז נישט קיין פייער. זעהט אויס זיי נעהמען נישט אהן אז גרמא איז אסור. | ||
=== פרויען === | === פרויען === | ||
* זיי זאגן נישט די ברכה "שעשני כרצונו" און די מענער זאגן נישט "שלא עשני אשה", נאר יעדער זאגט "הבוראי בצלם אנוש". | * זיי זאגן נישט די ברכה "שעשני כרצונו" און די מענער זאגן נישט "שלא עשני אשה", נאר יעדער זאגט "הבוראי בצלם אנוש". | ||
* [[פרוי]]ען זענען נישט פטור פון מצות עשה שהזמן גרמא. | * [[פרוי]]ען זענען לויט זיי נישט פטור פון מצות עשה שהזמן גרמא. | ||
* פרויען זענען פונקט אזוי כשר פאר עדות ווי מענער. | * פרויען זענען לויט זיי פונקט אזוי כשר פאר עדות ווי מענער. | ||
* מענער מעהגן הערן ווי פרויען זינגען. | * מענער מעהגן לויט זיי הערן ווי פרויען זינגען. | ||
* די רעכטן ביי א [[גט]] איז ביי ביידע די זעלבע. | * די רעכטן ביי א [[גט]] איז לויט זיי ביי ביידע די זעלבע. | ||
* אין פאל פון אן עגונה, קען דער [[בית דין]] געבן א גט אנשטאט דעם מאן. אזוי אויך מעג מען גט'ן בעל כרחה. | * אין פאל פון אן עגונה, קען דער [[בית דין]] לויט זיי געבן א גט אנשטאט דעם מאן. אזוי אויך מעג מען גט'ן בעל כרחה. | ||
* אין די קראישע שוהלן איז דא א מחיצה צוליב [[צניעות]], וויבאלד ביים בוקן זיך קענען זיי זיך אויפדעקן. | * אין די קראישע שוהלן איז דא א מחיצה צוליב [[צניעות]], וויבאלד ביים בוקן זיך קענען זיי זיך אויפדעקן. | ||
=== זייער לוח === | === זייער לוח === | ||
זיי האבן אן אייגענעם | זיי האבן אן אייגענעם קאלענדאר וועלכע איז באזירט סיי אויף די [[לבנה]] און אויך אויף די [[זון]]. | ||
[[שבועות]] איז ביי זיי אלעמאל אין א [[זונטאג]]. | [[שבועות]] איז ביי זיי אלעמאל אין א [[זונטאג]]. | ||
== | == די מסורה פון חז"ל == | ||
דער [[רמב"ם]] זאגט אין הקדמה פון זיין [[פירוש המשניות]] אז יודען האבן פון אנפאנג אהן מקיים געווען די מצוות ווי חז"ל אזויווי מען איז עס היינט מקיים, דאס הייסט מען האט געלייגט תפילין ווי עס עס מקובל, עס זאל זיין פיר פרשיות, און דער בית זאל זיין געמאכט פון הויט פון א בהמה און שווארץ ווי די [[הלכה למשה מסיני]] איז, ווייל זיי האבן געזעהן ווי משה רבינו און יהושע בון נון לייגט אזוי תפילין, און אזוי אויך א [[אתרוג]] האבן זיי גענומען די סארט פרי ווייל זיי האבן אזוי געזען ביי די פריערדיגע, און שפעטער האבן די חכמים געוויזן וויאזוי דאס איז מרומז אין די פסוקים, דורך איינער פון די "י"ג מידות שהתורה נדרשת בהן", אדער דורך א סברא, זיי האבן געטראפען א רמז אז טוטפות הייסט פיהר, און אתרוג מיז דווקא זיין א פרי הדר באילנו משנה לשנה. | |||
די קראים האבן דאס נישט אנגענומען, און האבן זיך געמאכט אייגענע פשטים. | |||
== זייערע | == זייערע פירער== | ||
* [[אבו יוסף יעקב אל-קרקסאני]] | * [[אבו יוסף יעקב אל-קרקסאני]] | ||
* [[אבן סאקויה]] | * [[אבן סאקויה]] | ||
| שורה 82: | שורה 76: | ||
* [[סידי אבן אל תראס]], ווען ער איז געשטארבן האט זיין [[ווייב]] איבערגענומען די הנהגה | * [[סידי אבן אל תראס]], ווען ער איז געשטארבן האט זיין [[ווייב]] איבערגענומען די הנהגה | ||
* [[ענן בן דוד]] ווערט פאררעכנט ווי דער גרינדער | * [[ענן בן דוד]] ווערט פאררעכנט ווי דער גרינדער | ||
* [[שאול דער | * [[שאול דער זון פון ענן]] | ||
* [[שלמה בן אהרן]] פון פאסוואל | * [[שלמה בן אהרן]] פון פאסוואל | ||
* [[שלמה בן ירוחם]], ווערט באצייכנט אלס "קנאי פון ירושלים" | * [[שלמה בן ירוחם]], ווערט באצייכנט אלס "קנאי פון ירושלים" | ||
| שורה 88: | שורה 82: | ||
* [[שמחה יצחק בן משה]] פון לוצק | * [[שמחה יצחק בן משה]] פון לוצק | ||
== זייערע "ספרים" == | |||
== זייערע ספרים == | |||
* [[אגרון]] | * [[אגרון]] | ||
* אדרת אליהו | * אדרת אליהו | ||
| שורה 100: | שורה 93: | ||
* [[כתאב אלאציל]] | * [[כתאב אלאציל]] | ||
* [[כתאב אלפיציה]] | * [[כתאב אלפיציה]] | ||
* [[מטה | * [[מטה אלקים]] | ||
* ספר המצוות לענן, דאס איז זייער עלצטע ספר | * ספר המצוות לענן, דאס איז זייער עלצטע ספר | ||
* ספר מצוות פון דניאל אלקומסי | * ספר מצוות פון דניאל אלקומסי | ||
== וועב לינקען == | == וועב לינקען == | ||
* קראים ביי [[דעת]] http://www.daat.ac.il/encyclopedia/value.asp?id1=2319 | * קראים ביי [[דעת]] http://www.daat.ac.il/encyclopedia/value.asp?id1=2319 | ||
* http://tora.us.fm/tnk1/sofrim/zuckm/qraim.html | * http://tora.us.fm/tnk1/sofrim/zuckm/qraim.html | ||
* אן ארטיקל אין [[פארווערטס]] איבער א קראישע סעקטע אין [[ליטע]] און זייער שפראך http://yiddish2.forward.com/node/4902 | * אן ארטיקל אין [[פארווערטס]] איבער א קראישע סעקטע אין [[ליטע]] און זייער שפראך http://yiddish2.forward.com/node/4902 | ||
[[קאַטעגאָריע: | [[קאַטעגאָריע:אידישע שטרעמונגען]] | ||
[[קאטעגאריע:אויף יידיש]] | |||
{{קרד/ויקי/יידיש}} | |||
[[he:יהדות קראית]] | |||
יעצטיגע רעוויזיע זינט 19:50, 3 אפריל 2024
א קראי איז איינער וואס גלייבט אז מען דארף די תורה אויסטייטשן לויטן פשוט'ן פשט - די פשט וואס, לויט זיי, וואלטן פארשטאנען די אידן וואס האבן געלעבט ווען די תורה איז געגעבן געווארן. זייערע פשטים זענען אפט אין קעגנזאץ צו די וואס די חז"ל האבן געלערנט אין די פסוקים. זיי נעמען אויך נישט אן די "מצות דרבנן" וואס ווערן דערמאנט אין חז"ל אבער נישט אין די תנ"ך. זיי האבן אויך אייגענע מנהגים און סייגים, און זיי האלטן אז די מנהגים זענען נישט א חלק פון די תורה, נאר יעדער מעג האלטן וואסערע מנהגים מען וויל.
גרינדונג
ס'איז אנגענומען אז ענן בן דוד האט געגרינדעט די קראים. דער הויפט קעגנער אין יענע צייטן איז געווען רב סעדיה גאון.
קראי'שע אויפירונגען
תפילין און מזוזות
קראים האלטן אז די פסוקים פון "וקשרתם לאות על ידיך", "וכתבתם על מזוזות ביתך", וכדומה זענען פיגוריש גערעדט, אזוי ווי די פסוק "כתבם על לוח לבך" וואס מיינט נישט אז מען זאל טאקע שרייבן אויפן הארץ, נאר עס איז אן אויסדריק וואס מיינט: געדענק עס אייביג - אזוי ווי עס וואלט געווען אויף דיין הארץ, אנגעקנופט אויף דיין האנט, ציווישן דיינע אויגן, אוין אויף די מזוזת פון דיין טיר.
אין ארץ ישראל זענען דא קראים וואס לייגן מזוזות אויפן טיר, נישט אויסצוזעהן אומפרום אין א פלאץ ווי אלע פרומע האבן מזוזות.
אין זייערע מזוזות לייגן זיי אריין געשריבן די עשרת הדברות.
ספירת העומר
אין די תורה שטייט: "וּסְפַרְתֶּם לָכֶם מִמָּחֳרַת הַשַּׁבָּת מִיּוֹם הֲבִיאֲכֶם אֶת-עֹמֶר הַתְּנוּפָה שֶׁבַע שַׁבָּתוֹת, תְּמִימֹת תִּהְיֶינָה עַד מִמָּחֳרַת הַשַּׁבָּת הַשְּׁבִיעִת תִּסְפְּרוּ חֲמִשִּׁים יוֹם" וואס טייטש: "און ענק זאלן ציילן צומארגענס פון די שבת פון די טאג וואס ענק ברענגען די עמר התנופה, זיבן שבתות גאנצע זאלן זיי זיין ביז דעם מארגן נאך דעם זיבעטען שבת, זאלן ענק ציילן פיפציג טעג".
חז"ל זאגן אז "צומארגנס פון דעם שבת" מיינט "צומארגענס פון די ערשטע טאג פסח" און דאמאלט פאנגט מען אן צו ציילן, אבער די קראים האלטן אז מען פאנגט אן צו ציילן צומארגענס פון דעם שבת וואס איז נאך דעם טאג וואס מען ברענגט די עומר. זיי ברענגען א ראיה אז "השבת" מיינט נישט פסח, ווייל עס שטייט אויך "השבת השביעת" וואס מיינט זיכער נישט פסח. לויט די קראים האט די תורה געוואלט מען זאל ציילן "זיבן גאנצע וואכן" דאס מיינט מען זאל נישט אנהויבן אינמיטן א וואך.
שבת
זיי פלעהגן נישט לאזן ברענען א פייער אום שבת, טייטשנדיג לא תבערו אש אז ס'זאל בכלל נישט זיין קיין פייער אום שבת אפילו וואס מען האט אנגעצינדן פון ערב שבת. פון דא קומט די מנהג פון פרומע יודן צו עסן שבת ווארעמס, (ביי אשכנזישע יודן איז דאס טשאלנט) כדי להוציא מלבן של צדוקים.
זיי פלעהגן אויך שטארק מחמיר זיין ביי ספק פקוח נפש, וואס זיי האבן געהאלטן איז נישט דוחה שבת, וויבאלד זיי האבן נישט אנגענומען די ענינים פון עירובין האבן זיי נישט געהאלטן פון ארויסגיין פון שטוב אדער ארויסטראגן זאכן אום שבת. אבער די זאכן זענען שוין היינט גרינגער ביי זיי.
אזוי אויך האלטן זיי אז אמירה לעכו"ם טאר מען נישט אפילו ברמיזה.
טייל פון זיי האלטן אז זיך באנוצן מיט לעקטער איז בכלל נישט קיין איסור, וויבאלד עס איז נישט קיין פייער. זעהט אויס זיי נעהמען נישט אהן אז גרמא איז אסור.
פרויען
- זיי זאגן נישט די ברכה "שעשני כרצונו" און די מענער זאגן נישט "שלא עשני אשה", נאר יעדער זאגט "הבוראי בצלם אנוש".
- פרויען זענען לויט זיי נישט פטור פון מצות עשה שהזמן גרמא.
- פרויען זענען לויט זיי פונקט אזוי כשר פאר עדות ווי מענער.
- מענער מעהגן לויט זיי הערן ווי פרויען זינגען.
- די רעכטן ביי א גט איז לויט זיי ביי ביידע די זעלבע.
- אין פאל פון אן עגונה, קען דער בית דין לויט זיי געבן א גט אנשטאט דעם מאן. אזוי אויך מעג מען גט'ן בעל כרחה.
- אין די קראישע שוהלן איז דא א מחיצה צוליב צניעות, וויבאלד ביים בוקן זיך קענען זיי זיך אויפדעקן.
זייער לוח
זיי האבן אן אייגענעם קאלענדאר וועלכע איז באזירט סיי אויף די לבנה און אויך אויף די זון.
שבועות איז ביי זיי אלעמאל אין א זונטאג.
די מסורה פון חז"ל
דער רמב"ם זאגט אין הקדמה פון זיין פירוש המשניות אז יודען האבן פון אנפאנג אהן מקיים געווען די מצוות ווי חז"ל אזויווי מען איז עס היינט מקיים, דאס הייסט מען האט געלייגט תפילין ווי עס עס מקובל, עס זאל זיין פיר פרשיות, און דער בית זאל זיין געמאכט פון הויט פון א בהמה און שווארץ ווי די הלכה למשה מסיני איז, ווייל זיי האבן געזעהן ווי משה רבינו און יהושע בון נון לייגט אזוי תפילין, און אזוי אויך א אתרוג האבן זיי גענומען די סארט פרי ווייל זיי האבן אזוי געזען ביי די פריערדיגע, און שפעטער האבן די חכמים געוויזן וויאזוי דאס איז מרומז אין די פסוקים, דורך איינער פון די "י"ג מידות שהתורה נדרשת בהן", אדער דורך א סברא, זיי האבן געטראפען א רמז אז טוטפות הייסט פיהר, און אתרוג מיז דווקא זיין א פרי הדר באילנו משנה לשנה.
די קראים האבן דאס נישט אנגענומען, און האבן זיך געמאכט אייגענע פשטים.
זייערע פירער
- אבו יוסף יעקב אל-קרקסאני
- אבן סאקויה
- אברהם בן שמואל פירקוביץ
- אהרן בן אליהו ניקומידיאו
- אהרן בן יוסף הזקן פון קושטא
- אליהו בן אברהם
- אליהו בן כלב אפנדופולו
- אליהו בן משה בשייצי
- בן זוטא
- בנימין הגהאונדי
- דוד בן אברהם אלפאסי
- דוד בן בועז
- דניאל אלקומסי, ער איז שפעהטער געווארן א קעגנער פון ענן'ס שיטות
- חסון בן משיח
- טוביה בן משה
- יאשיהו בן שאול דער אייניקל פון ענן
- יהודה הדסי
- יוסף הרואה
- יוסף שלמה בן משה
- יפת בן עלי הלוי
- יעקב הקרקסאני
- יצחק בן אברהם
- ישועה בן יהודה
- לוי בן יפת הלוי
- סהל בן מצליח
- סידי אבן אל תראס, ווען ער איז געשטארבן האט זיין ווייב איבערגענומען די הנהגה
- ענן בן דוד ווערט פאררעכנט ווי דער גרינדער
- שאול דער זון פון ענן
- שלמה בן אהרן פון פאסוואל
- שלמה בן ירוחם, ווערט באצייכנט אלס "קנאי פון ירושלים"
- שמחה בן שלמה בבויץ
- שמחה יצחק בן משה פון לוצק
זייערע "ספרים"
- אגרון
- אדרת אליהו
- אפריון עשה לו
- אשכל הכפר
- המובחר
- הרואה
- חזוק אמונה
- חלוק הרבנים והקראים
- כתאב אלאציל
- כתאב אלפיציה
- מטה אלקים
- ספר המצוות לענן, דאס איז זייער עלצטע ספר
- ספר מצוות פון דניאל אלקומסי
וועב לינקען
- קראים ביי דעת http://www.daat.ac.il/encyclopedia/value.asp?id1=2319
- http://tora.us.fm/tnk1/sofrim/zuckm/qraim.html
- אן ארטיקל אין פארווערטס איבער א קראישע סעקטע אין ליטע און זייער שפראך http://yiddish2.forward.com/node/4902
דאס איז נישט קיין המכלול ארטיקל, בלויז עפעס וואס ליגט דא ביז עס וועט ערזעצט ווערן מיט בעסערס. שרייבט עס איבער!