אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "רוי:קאלטער קריג"

ק
החלפת טקסט – "סאוועטיש" ב־"סאוויעטיש"
ק (החלפת טקסט – "עטלעכע" ב־"עטליכע")
ק (החלפת טקסט – "סאוועטיש" ב־"סאוויעטיש")
 
(10 מיטלסטע ווערסיעס פון 4 באַניצער נישט געוויזן.)
שורה 1: שורה 1:
{{דעסקריפציע||ענגליש = 1947–1991 tension between the Soviet Union and the United States and their respective allies|העב=כינוי למאבק שקט יחסית בין ברית המועצות לארצות הברית בין השנים 1947—1991|דייטש=Status geopolitischer Spannung zwischen den NATO-Staaten und den Staaten des Warschauer Vertrags von 1947 bis 1989|}}
דער '''קאלטער קריג''' איז דער ביינאמען פון דער [[מלחמה]] צווישן דער [[מערב וועלט]] (די [[פאראייניגטע שטאטן|פאראייניגטע שטאטן]] מיט אירע אונטערשטיצערס) און די מזרח לענדער (דער [[סאוועטן פארבאנד]] מיט אירע אונטערשטיצערס) במשך 45 יאר פון [[1947]] (גלייך נאך דער [[צווייטער וועלט קריג]]) ביז [[1991]], ווען דער ראטנפארבאנד איז איינגעפאלן.
דער '''קאלטער קריג''' איז דער ביינאמען פון דער [[מלחמה]] צווישן דער [[מערב וועלט]] (די [[פאראייניגטע שטאטן|פאראייניגטע שטאטן]] מיט אירע אונטערשטיצערס) און די מזרח לענדער (דער [[סאוועטן פארבאנד]] מיט אירע אונטערשטיצערס) במשך 45 יאר פון [[1947]] (גלייך נאך דער [[צווייטער וועלט קריג]]) ביז [[1991]], ווען דער ראטנפארבאנד איז איינגעפאלן.


שורה 5: שורה 6:
עס איז געווען פאָרגעפילט אז די מלחמה וועט זיך אנטוויקלען צו אַן [[אטאמקריג]], און יעדער וועט שיסן אויפן צווייטן [[נוקלעארער וואפן|נוקלעארע וואפן]].
עס איז געווען פאָרגעפילט אז די מלחמה וועט זיך אנטוויקלען צו אַן [[אטאמקריג]], און יעדער וועט שיסן אויפן צווייטן [[נוקלעארער וואפן|נוקלעארע וואפן]].


די ערשטע פאַזע פונעם קאַלטן קריג האט אנגעהויבן גלייך נאָכן סוף פון דער [[צווייטע וועלט-מלחמה|צווייטער וועלט-מלחמה]] אין 1945. די פאראייניגטע שטאטן האבן געשאפן דעם [[נאט"א]] מיליטערישן אַליאַנץ אין 1949 קלערן אז דער ראטן-פארבאנד וועט אטאקירן, און זיי האבן גערופן זייער גלאבאל־פאליטיק קעגן סאוועטישער איינפלוס ''איינהאַלטן''. דער ראטן-פארבאנד האט אנגערופן מיטן שאפן דעם [[ווארשע פאקט|ווארשע-פאקט]]. קריזיסן ווערנט דער פאזע האבן איינגעשלאסן די 1948–49 [[בערלין בלאקאדע]], דעם 1927–50 [[כינעזישער בירגערקריג|כינעזישן בירגערקריג]], די 1950–53 [[קארעאישע מלחמה]], דעם 1956 [[סועץ קריזיס]], דעם בערלין קריזיס אין 1961 און דעם 1962 קובא מיסל־קריזיס. דער ראטן-פארבאנד און די פאראייניגטע שטאטן האבן קאנקורירט פאר השפעה אין [[לאטיין-אמעריקע]], דעם [[מיטל מזרח]], און די אפקאלאניזירנדע שטאטן פון אפריקע און אזיע.
די ערשטע פאַזע פונעם קאַלטן קריג האט אנגעהויבן גלייך נאָכן סוף פון דער [[צווייטע וועלט-מלחמה|צווייטער וועלט-מלחמה]] אין 1945. די פאראייניגטע שטאטן האבן געשאפן דעם [[נאט"א]] מיליטערישן אַליאַנץ אין 1949 קלערן אז דער ראטן-פארבאנד וועט אטאקירן, און זיי האבן גערופן זייער גלאבאל־פאליטיק קעגן סאוויעטישער איינפלוס ''איינהאַלטן''. דער ראטן-פארבאנד האט אנגערופן מיטן שאפן דעם [[ווארשע פאקט|ווארשע-פאקט]]. קריזיסן ווערנט דער פאזע האבן איינגעשלאסן די 1948–49 [[בערלין בלאקאדע]], דעם 1927–50 [[כינעזישער בירגערקריג|כינעזישן בירגערקריג]], די 1950–53 [[קארעאישע מלחמה]], דעם 1956 [[סועץ קריזיס]], דעם בערלין קריזיס אין 1961 און דעם 1962 קובא מיסל־קריזיס. דער ראטן-פארבאנד און די פאראייניגטע שטאטן האבן קאנקורירט פאר השפעה אין [[לאטיין-אמעריקע]], דעם [[מיטל מזרח]], און די אפקאלאניזירנדע שטאטן פון אפריקע און אזיע.


== קעמפער לענדער ==
== קעמפער לענדער ==
שורה 18: שורה 19:
פעברואר 1917 האט מען איבערגעקערט די רעגירונג פון צאר ניקאליי דער צווייטער פון דער רוסלענדישער אימפעריע, ווייל די בירגער זענעו געווען שטארק אנטוישט פון זייער לעבענסשטייגער, בפרט אין דער תקופה פון דער ערשטער וועלט-מלחמה. די נייע רעגירונג אין רוסלאנד איז געווען א דעמאקראטישע סאציאליסטישע רעגירונג. זי איז אבער געווען בטלניש. אום נאוועמבער 1917 האבן די באלשעוויקן, א גרופע פון קאמוניסטן אונטער [[וולאדימיר לענין]], איבערגעקערט די נייע דעמאקראטישע רעגירונג, געשטיצט דורך גרופעס גערופן סאוועטן. די באלשעוויקן האבן געשאפן א נייע קאמוניסטישע רעגירונג, די רוסלענדישע פעדעראדיווע סאציאליסטישע רעפובליק.
פעברואר 1917 האט מען איבערגעקערט די רעגירונג פון צאר ניקאליי דער צווייטער פון דער רוסלענדישער אימפעריע, ווייל די בירגער זענעו געווען שטארק אנטוישט פון זייער לעבענסשטייגער, בפרט אין דער תקופה פון דער ערשטער וועלט-מלחמה. די נייע רעגירונג אין רוסלאנד איז געווען א דעמאקראטישע סאציאליסטישע רעגירונג. זי איז אבער געווען בטלניש. אום נאוועמבער 1917 האבן די באלשעוויקן, א גרופע פון קאמוניסטן אונטער [[וולאדימיר לענין]], איבערגעקערט די נייע דעמאקראטישע רעגירונג, געשטיצט דורך גרופעס גערופן סאוועטן. די באלשעוויקן האבן געשאפן א נייע קאמוניסטישע רעגירונג, די רוסלענדישע פעדעראדיווע סאציאליסטישע רעפובליק.


א גרויסער טייל פון די רוסלענדישע אימפעריע האט אבער נישט געשטיצט די קאמוניסטן. פיל לענדער וואס זענען פריער געווען א טייל פון דער אימפעריע, ווי לעטלאנד, ליטע, עסטלאנד, פוילן און פינלאנד האבן זיך אפגעשיידט פון רוסלאנד. די רוסלענדישע בירגערקריג האט אנגעהויבן, און די [[רויטע ארמיי]] פון דער רוסישער סאוועטישער רעגירונג האט געקעמפט קעגן דער [[ווייסע ארמיי|ווייסער ארמיי]], די גרופע פון אלע רוסן וואס האבן דערקעגנט די קאמוניסטן. די ווייסע ארמיי איז נישט געווען אזוי גוט איינגעארדנט. די אליאירטע קראפטן פון דער ערשטער וועלט-מלחמה, ווי די פאראייניגטע שטאטן, דאס פאראיינגטע קעניגרייך און פראנקרייך האבן, האבן אינוואדירט רוסלאנד כדי צו שטיצן די ווייסע ארמיי. ענדלעך האבן די סאוועטן געזיגט די מלחמה אין 1922 און האבן געגרינדעט דעם  פאַרבאַנד פון סאָוועטישע סאָציאַליסטישע רעפּובליקן (ראַטנפאַרבאַנד) צוזאמען מיט די ניי־געשאפענע סאציאליסטישע רעפובליקן פון אוקראינע, בעלארוס, ארמעניע, אזערביידזשאן און גרוזיע.
א גרויסער טייל פון די רוסלענדישע אימפעריע האט אבער נישט געשטיצט די קאמוניסטן. פיל לענדער וואס זענען פריער געווען א טייל פון דער אימפעריע, ווי לעטלאנד, ליטע, עסטלאנד, פוילן און פינלאנד האבן זיך אפגעשיידט פון רוסלאנד. די רוסלענדישע בירגערקריג האט אנגעהויבן, און די [[רויטע ארמיי]] פון דער רוסישער סאוויעטישער רעגירונג האט געקעמפט קעגן דער [[ווייסע ארמיי|ווייסער ארמיי]], די גרופע פון אלע רוסן וואס האבן דערקעגנט די קאמוניסטן. די ווייסע ארמיי איז נישט געווען אזוי גוט איינגעארדנט. די אליאירטע קראפטן פון דער ערשטער וועלט-מלחמה, ווי די פאראייניגטע שטאטן, דאס פאראיינגטע קעניגרייך און פראנקרייך האבן, האבן אינוואדירט רוסלאנד כדי צו שטיצן די ווייסע ארמיי. ענדלעך האבן די סאוועטן געזיגט די מלחמה אין 1922 און האבן געגרינדעט דעם  פאַרבאַנד פון סאָוועטישע סאָציאַליסטישע רעפּובליקן (ראַטנפאַרבאַנד) צוזאמען מיט די ניי־געשאפענע סאציאליסטישע רעפובליקן פון אוקראינע, בעלארוס, ארמעניע, אזערביידזשאן און גרוזיע.


דער קאלטער קריג האט אנגעהויבן אין 1947 ווען מען האט געמיינט אז אלע רעגירונגען וועלן ווערן אדער [[קאמוניזם|קאמוניסטיש]] אדער [[קאפיטאליזם|קאפיטליסטיש]]. די מערבדיקע אליאירטע האבן מורא געהאט אז דער ראטנפארבאנד וועט פארברייטערן זיין איינפלוס אין אייראפע מיט געוואלד, און אויך האבן געזארגט אז סאוועטישע אגענטן האבן באקומען אינפארמאציע וועגן מאכן די [[אטאם באמבע]] נאך דער מלחמה.
דער קאלטער קריג האט אנגעהויבן אין 1947 ווען מען האט געמיינט אז אלע רעגירונגען וועלן ווערן אדער [[קאמוניזם|קאמוניסטיש]] אדער [[קאפיטאליזם|קאפיטליסטיש]]. די מערבדיקע אליאירטע האבן מורא געהאט אז דער ראטנפארבאנד וועט פארברייטערן זיין איינפלוס אין אייראפע מיט געוואלד, און אויך האבן געזארגט אז סאוויעטישע אגענטן האבן באקומען אינפארמאציע וועגן מאכן די [[אטאם באמבע]] נאך דער מלחמה.


ביידע גרופעס פון פעלקער האבן געקעמפט קעגן נאצי־דייטשלאנד. דער ראטנפארבאנד האט פון צייט צו צייט געארבעט צוזאמען מיט דייטשלאנד, און האבן געטיילט פוילן צווישן זיך אין 1939; אין יוני 1941 אבער האט דייטשלאנד געקערט קעגן דעם ראטנפארבאנד מיט [[אפעראציע בארבאראסא]].
ביידע גרופעס פון פעלקער האבן געקעמפט קעגן נאצי־דייטשלאנד. דער ראטנפארבאנד האט פון צייט צו צייט געארבעט צוזאמען מיט דייטשלאנד, און האבן געטיילט פוילן צווישן זיך אין 1939; אין יוני 1941 אבער האט דייטשלאנד געקערט קעגן דעם ראטנפארבאנד מיט [[אפעראציע בארבאראסא]].
שורה 48: שורה 49:
א שטיק צייט נאכהער האבן קובא און די פאראייניגטע שטאטן ווייטער געפירט דיפלאמאטישע באציאונגען אבער, ווען קאסטרא איז געפארן אויף א באזוך אין [[וואשינגטאן די סי]] אין אפריל, האט אמעריקאנער פרעזידענט [[דווייט דעיוויד אייזנהאוער|אייזנהאער]] בדווקא פארלאזט די שטאט כדי נישט צו דארפן טרעפן קאסטרא, און וויצע־פרעזידענט [[ריטשארד ניקסאן]] האט געפירט דעם באטרעף אנשטאט אים.{{sfn|Lechuga Hevia|2001|p=142}} קובא האט אנגעהויבן האנדלען כדי צו קויפן געווער פון דעם מזרח־בלאק אין מערץ 1960.{{sfn|Dominguez|1989|p=22}} אין מערץ יענעם יאר האט אייזנהאער געגעבן זיין הסכמה צו [[Central Intelligence Agency|CIA]] פלענער און פינאנץ כדי איבערקערן קאסטרא'ס רעגירונג.<ref>{{Cite web|title=It's Time to Stop Saying that JFK Inherited the Bay of Pigs Operation from Ike {{!}} History News Network|url=https://historynewsnetwork.org/article/161188|access-date=2020-09-03|website=historynewsnetwork.org|archive-date=26 July 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200726153536/https://historynewsnetwork.org/article/161188|url-status=live}}</ref>
א שטיק צייט נאכהער האבן קובא און די פאראייניגטע שטאטן ווייטער געפירט דיפלאמאטישע באציאונגען אבער, ווען קאסטרא איז געפארן אויף א באזוך אין [[וואשינגטאן די סי]] אין אפריל, האט אמעריקאנער פרעזידענט [[דווייט דעיוויד אייזנהאוער|אייזנהאער]] בדווקא פארלאזט די שטאט כדי נישט צו דארפן טרעפן קאסטרא, און וויצע־פרעזידענט [[ריטשארד ניקסאן]] האט געפירט דעם באטרעף אנשטאט אים.{{sfn|Lechuga Hevia|2001|p=142}} קובא האט אנגעהויבן האנדלען כדי צו קויפן געווער פון דעם מזרח־בלאק אין מערץ 1960.{{sfn|Dominguez|1989|p=22}} אין מערץ יענעם יאר האט אייזנהאער געגעבן זיין הסכמה צו [[Central Intelligence Agency|CIA]] פלענער און פינאנץ כדי איבערקערן קאסטרא'ס רעגירונג.<ref>{{Cite web|title=It's Time to Stop Saying that JFK Inherited the Bay of Pigs Operation from Ike {{!}} History News Network|url=https://historynewsnetwork.org/article/161188|access-date=2020-09-03|website=historynewsnetwork.org|archive-date=26 July 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200726153536/https://historynewsnetwork.org/article/161188|url-status=live}}</ref>


אין יאנואר 1961, קורץ פארן סוף פון זיין קאדענץ, האט  אייזנהאער אפגעהאקט באציאונגען מיט דער קובא רעגירונג. יענעם אפריל האט די אדמיניסטראציע פונעם  ניי־געוויילטן פרעזידענט [[דזשאן עף. קענעדי|דזשאן קענעדי]] געפירט די אומפאלגרייכע אינוואזיע פונעם אינזל ביי פלאיא גיראן און פלאיא לארגא אין סאנטא קלארא פראווינץ.{{sfn|Smith|1998|p=95}} דערנאך האט דער ראטנפארבאנד צוגעזאגט ווייטער שטיצן קובא.{{sfn|Smith|1998|p=95}} אין דעצעמבער האט די יו עס רעגירונג אנגעהויבן א רייע אטאקעס קעגן קובא און איר אדמיניסטראציע כדי אומצוברענגען די קובא־רעגירונג.{{הערה|<ref name=Bacevich10>{{cite book |last1=Bacevich |first1=Andrew |author-link=Andrew Bacevich |title=Washington rules : America's path to permanent war |date=2010 |publisher=[[Henry Holt and Company]] |location=New York |isbn=978-1-4299-4326-0 |pages=77–80 |edition=First}}</ref><ref name=Franklin16>{{cite book |last1=Franklin |first1=Jane |title=Cuba and the U.S. empire : a chronological history |date=2016 |publisher=[[New York University Press]] |location=New York |isbn=978-1-58367-605-9 |pages=45–63, 388–392, ''[[List of Latin phrases (E)#et passim|et passim]]''}}</ref><ref name=NSArchive19>{{cite report |editor1-last=Prados |editor1-first=John |editor2-last=Jimenez-Bacardi |editor2-first=Arturo |date=October 3, 2019 |title=Kennedy and Cuba: Operation Mongoose |work=[[National Security Archive]] |url=https://nsarchive.gwu.edu/briefing-book/cuba/2019-10-03/kennedy-cuba-operation-mongoose |location=[[Washington, D.C.]] |publisher=[[The George Washington University]] |access-date=3 April 2020 |quote=The memorandum showed no concern for international law or the unspoken nature of these operations as terrorist attacks. |archive-url=https://web.archive.org/web/20191102010542/https://nsarchive.gwu.edu/briefing-book/cuba/2019-10-03/kennedy-cuba-operation-mongoose |archive-date=November 2, 2019 |url-status=live}}</ref><ref name=CIP77>{{cite report |date=1977 |title=International Policy Report |location=[[Washington, D.C.]] |publisher=[[Center for International Policy]] |pages=10–12 |quote=To coordinate and carry out its war of terror and destruction during the early 1960s, the CIA established a base of operations, known as [[JM/WAVE]]}}</ref><ref name=Miller02>{{cite book |last1=Miller |first1=Nicola |editor-last1=Carter |editor-first1=Dale |editor-last2=Clifton |editor-first2=Robin |chapter=The Real Gap in the Cuban Missile Crisis: The Post-Cold-War Historiography and Continued Omission of Cuba |title=War and Cold War in American foreign policy, 1942–62 |date=2002 |publisher=[[Palgrave Macmillan]] |location=Basingstoke |isbn=978-1-4039-1385-2 |pages=211–237}}</ref><ref name=Schou11>{{cite book |last1=Schoultz |first1=Lars |title=That infernal little Cuban republic : the United States and the Cuban Revolution |date=2009 |publisher=[[University of North Carolina Press]] |location=Chapel Hill |isbn=978-0-8078-8860-5 |chapter=State Sponsored Terrorism |pages=170–211}}</ref>|name=Mongoose20}}{{-}}
אין יאנואר 1961, קורץ פארן סוף פון זיין קאדענץ, האט  אייזנהאער אפגעהאקט באציאונגען מיט דער קובא רעגירונג. יענעם אפריל האט די אדמיניסטראציע פונעם  ניי־געוויילטן פרעזידענט [[דזשאן עף. קענעדי|דזשאן קענעדי]] געפירט די אומפאלגרייכע אינוואזיע פונעם אינזל ביי פלאיא גיראן און פלאיא לארגא אין סאנטא קלארא פראווינץ.{{sfn|Smith|1998|p=95}} דערנאך האט דער ראטנפארבאנד צוגעזאגט ווייטער שטיצן קובא.{{sfn|Smith|1998|p=95}} אין דעצעמבער האט די יו עס רעגירונג אנגעהויבן א רייע אטאקעס קעגן קובא און איר אדמיניסטראציע כדי אומצוברענגען די קובא־רעגירונג.{{הערה|<ref name=Bacevich10>{{cite book |last1=Bacevich |first1=Andrew |author-link=Andrew Bacevich |title=Washington rules : America's path to permanent war |date=2010 |publisher=[[Henry Holt and Company]] |location=New York |isbn=978-1-4299-4326-0 |pages=77–80 |edition=First}}</ref><ref name=Franklin16>{{cite book |last1=Franklin |first1=Jane |title=Cuba and the U.S. empire : a chronological history |date=2016 |publisher=[[New York University Press]] |location=New York |isbn=978-1-58367-605-9 |pages=45–63, 388–392, ''[[List of Latin phrases (E)#et passim|et passim]]''}}</ref><ref name=NSArchive19>{{cite report |editor1-last=Prados |editor1-first=John |editor2-last=Jimenez-Bacardi |editor2-first=Arturo |date=October 3, 2019 |title=Kennedy and Cuba: Operation Mongoose |work=[[National Security Archive]] |url=https://nsarchive.gwu.edu/briefing-book/cuba/2019-10-03/kennedy-cuba-operation-mongoose |location=[[Washington, D.C.]] |publisher=[[The George Washington University]] |access-date=3 April 2020 |quote=The memorandum showed no concern for international law or the unspoken nature of these operations as terrorist attacks. |archive-url=https://web.archive.org/web/20191102010542/https://nsarchive.gwu.edu/briefing-book/cuba/2019-10-03/kennedy-cuba-operation-mongoose |archive-date=November 2, 2019 |url-status=live}}</ref><ref name=CIP77>{{cite report |date=1977 |title=International Policy Report |location=[[Washington, D.C.]] |publisher=[[Center for International Policy]] |pages=10–12 |quote=To coordinate and carry out its war of terror and destruction during the early 1960s, the CIA established a base of operations, known as [[JM/WAVE]]}}</ref><ref name=Miller02>{{cite book |last1=Miller |first1=Nicola |editor-last1=Carter |editor-first1=Dale |editor-last2=Clifton |editor-first2=Robin |chapter=The Real Gap in the Cuban Missile Crisis: The Post-Cold-War Historiography and Continued Omission of Cuba |title=War and Cold War in American foreign policy, 1942–62 |date=2002 |publisher=[[Palgrave Macmillan]] |location=Basingstoke |isbn=978-1-4039-1385-2 |pages=211–237}}</ref><ref name=Schou11>{{cite book |last1=Schoultz |first1=Lars |title=That infernal little Cuban republic : the United States and the Cuban Revolution |date=2009 |publisher=[[University of North Carolina Press]] |location=Chapel Hill |isbn=978-0-8078-8860-5 |chapter=State Sponsored Terrorism |pages=170–211}}</ref>}}{{-}}


==רעפערענצן==
==רעפערענצן==
שורה 54: שורה 55:


[[קאַטעגאָריע:מלחמות]]
[[קאַטעגאָריע:מלחמות]]
[[קאַטעגאָריע:קאמוניזם]]
[[קאַטעגאָריע:קאמוניזם]]
[[קאַטעגאָריע:פאראייניגטע שטאטן]]
[[קאַטעגאָריע:פאראייניגטע שטאטן]]
[[קאַטעגאָריע:ראטנפארבאנד]]
[[קאַטעגאָריע:ראטנפארבאנד]]
[[קאטעגאריע:אומבאקוקט]]
[[קאטעגאריע:אויף יידיש]]
[[קאטעגאריע:אויף יידיש]]  
[[קאַטעגאָריע:עלעמענטארע ארטיקלען צו פארברייטערן]]
{{קרד/ויקי/יידיש}}
{{קרד/ויקי/יידיש}}
[[he:המלחמה הקרה]]